KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Kibanga ki Nsungi
KISUEKULU KI ZIBUKU MU KHONDI MAYO
Ibinda
  • KIBIBILA
  • BILONGULU
  • ZIKHUTUKUNU
  • mwbr23 Ngonda Yintatu zitsyel. 1-16
  • Mubongulu Malongi Madi mu “Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu”

Tsielu ayiyi yisi ko video ayoyo

Lemvuka, video ayiyi yisinkuiza sika ko kibila diambu dimbi dibe monika.

  • Mubongulu Malongi Madi mu “Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu”
  • Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu—2023
  • Mua Mintu mi Malongi
  • 6-12 NGONDA YINTATU
  • 13-19 NGONDA YINTATU
  • 20-26 NGONDA YINTATU
  • 10-16 NGONDA YINNA
  • 17-23 NGONDA YINNA
  • 24-30 NGONDA YINNA
Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thwadusulu yi Lukutukunu—2023
mwbr23 Ngonda Yintatu zitsyel. 1-16

Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu

© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

6-12 NGONDA YINTATU

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 LUSANSU 23-26

“Mbuongimini ku Tempelo Yiba Yilulama”

it-2 694¶1

Basi Levi

Ntinu Davidi wukubika mu phila yisulama bisalu bi basi levi. Nandi wubieka muingi bankaka baba mintuadisi, mimfundisi, minkengididi mi mielu, minkebi mi biuma ayi bawombo mu bawu baba sadisanga zinganga nzambi ku tempelo, mu bivinga, zisala zi kudila, kubunda mvandi kisalu ki kuvana minkhailu. Ayi mu kisalu ki kusakumuna nzo yinlongo, ki kuzonga biuma ayi mvandi bisalu binkaka. Minyimbidi mi basi levi baba bakhupama mu 24 di mangumba, dedi bo bakhupikila mangumba ma zinganga nzambi. Kadika dingumba diba kilumbu kiandi ki kuvanga kisalu. Baba kabudila biyeku biawu mu kutesa, buawu mvandi bakabudila biyeku bi minkengididi mi mielu.— 1 Lusa. 23, 25, 26; 2 Lusa. 35:3-5, 10.

it-3 487 ¶4

Nganga Nzambi

Zinganga nzambi baba bisalu biwombo bi kuvanga. Bawu baba bakhupama mu 24 di mangumba ayi kadika dingumba diaba salanga sabala yimueka. Mu mvu, khumbu wadi baba sadilanga. Zinganga nzambi zioso baba salanga mu kilumbu ki nkunzi kibila batu bawombo baba tualanga minkhailu dedi bo bavangila mu kilumbu bayundula tempelo. (1 Lusa. 24:1-18, 31; 2 Lusa. 5:11; dedikisa na 2 Lusansu 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Boti nganga nzambi waba tomba kusala mvandi mu zithangu zinkaka, buna nandi kafueti ba lufiatu ti mambu kanvanga masinkuiza tula ko nkaku zinganga nzambi badi kiyeku ki kusala mu sabala beni. Mu kutadila kikhulu ki bikola bi basi Yuda mu bilumbu bi Yesu, zinganga nzambi baba beni bawombo. Diawu mu kiyeku kadika dingumba diaba vanganga mu kadika sabala, bakabula kiawu mu kutadila makanda mawu. Kadika dikanda diaba salanga kilumbu kimueka voti bia biodi mu kutadila thalu yi batu badi va dikanda.

it-3 45 ¶5

Minkunga

Mu kutadila bisalu ku tempelo, Davidi wusola 4.000 bi batu mu nkunu basi Levi muingi baba minyimbidi. (1 Lusa. 23:4, 5) Mu bawu muba, 288 di “minyimbidi mi pisuka.” (1 Lusa. 25:7) Batu batatu baba tuadisanga kisalu ki minyimbidi, Asafi, Hemani, ayi Yedutuni (wuba mvandi dizina di Etani). Kadika mutu mu bawu wubutukila mu nkunu wu bana batatu ba Levi, Ngelesomi, Kohati ayi Melali, mu makanda amomo matatu muba minyimbidi ku tempelo. (1 Lusa. 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Babakala abobo batatu babuta 24 di bana, baboso baba mu kingumba di 288 di minyimbidi mipisuka. Kadika muana bansola muingi kaba ntuadisi wu dingumba di minyimbidi. Mu thuadusulu’andi muba kuvioka 11 di “minyimbidi,” basola mu khati bana bandi voti mu Zilevita zinkaka. Mu phila ayayo 288 ([1 + 11] × 24 = 288) minyimbidi mipisuka mi basi Levi baba dedi mueka na zingaga nzambi, baba bakhupama mu 24 di mangumba. Boti 3.712 di minyimbidi ‘baba longuka’ baba kabula, buna muba nduka 155 di batu mu kadika 24 di mangumba, diawu tulenda tuba ti kadika mutu wupisuka waba longanga 13 di Zilevita. (1 Lusa. 25:1-31) Mu kutadila ti zinganga nzambi bawu baba sikanga zitolombeta, tulenda tuba ti thalu yi minyimbidi yibuelama.—2 Lusa. 5:12; dedikisa na Zintalu 10:8.

it-3 295 ¶1

Minkengididi mi Mielu

Ku Tempelo. Ntinu Davidi ava kafua wukhupika basi Levi ayi bisalu ku tempelo, kubunda mvandi minkengididi mi mielu, bawu baba 4.000. Bawu babe sadilanga mu mangumba ayi baba salanga tsambuadi di bilumbu mu kadika khumbu. Kiyeku kiawu kiba kukieba nzo yi Yave, kufiongunina boti mielu midi mizibuka voti mizibama mu thangu yifuana. (1 Lusa. 9:23-27; 23:1-6) Mvandi baba kiyeku ki kulunda minkhailu baba tualanga ku tempelo. (2 Minti. 12:9; 22:4) Bo vavioka mua thangu Yoyada mfumu zinganga nzambi wubieka Yoasi ntinu, wubieka mvandi minkengididi mipisuka muingi kukengidila mielu ku tempelo, muingi bakieba Yoasi kibila Atalia waba tomba kumvonda. (2 Minti. 11:4-8) Mu thangu ntinu Yosia katulula mbuongimini yi bitumba, minkengididi mi mielu basadisa kubotula ku tempelo bitumba ayi biuma bioso baba sadilanga mu mbuongimini yi Bali. Ayi banata biuma beni muingi kuevikila kunganda divula.—2 Minti. 23:4.

Kiuka Kisuama

w22.03 22 ¶10

Mbuongimini Yikiedika Yinkuiza Buela Mayangi Maku

10 Tumbuongiminanga Yave bo tunkuimbila. (Minku. 28:7) Basi Isaeli baba tadilanga minkunga banga phila yinkinza yi kubuongimina Nzambi. Ntinu Davidi wusola 288 di zilevita muingi baba minyimbidi ku tempelo. (1 Lusa. 25:1, 6-8) Bubu befu mvitu tulenda monisa luzolo luitu mu Nzambi mu kukuimbilanga minkunga. Kheti tuisi ko beni bapisuka mu kukuimbila, tulendi bika ko mawu ma tuvanga kubika kuimbila. Yindula mu mambu amama, befu boso tumvanganga zinzimbala bo tunkoluka, vayi tubikanga ko kuvana mimvutu mu zikhutukunu ayi kusamuna mu kibila akiokio. (Yako. 3:2) Bobuawu mvandi, tulendi bika ko kukuimbila kuidi Yave mu kuyindula ti tusa zaba ko kukuimbila.

13-19 NGONDA YINTATU

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 1 LUSANSU 27-29

“Tata yi Luzolo Wumvananga Malongi Kuidi Muan’andi”

w05 15/2 19 ¶9

Kieba Buboti Kidimbu ki Buklistu

9 Tomba bivisa ti malongi madi mu Kibibila madi makiedika. Kikundi kitu na Yave kilenda dekuka befu manga kuba nzailu yi Kibibila. (Filipi 1:9, 10) Baklistu boso kuba kuandi—matoko voti biboba—bafueti ba lufiatu ti malongi moso bankikininanga mabongulu mu Kibibila. Mvuala Polo wukindisa Baklistu: “Lufueti fiongunina mu mambu moso; ayi tatamananu kuvanganga mambu mamboti.” (1 Tesa. 5:21) Bisadi bi Yave badi matoko ayi babutukila va dikanda bansadilanga Yave, bafueti visa ti balasa vuka ko mu kutadila kiminu ki matata mawu. Ntinu Davidi wukindisa muan’andi Salomo, “muingi kazaba Yave ayi kansadila mu ntima woso.” (1 Lusa. 28:9) Vasa tombulu ko to Salomo kumona buidi tat’andi kayiza bela kiminu mu Yave. Vabe tombulu naveka kuzaba buboti Yave. Salomo wulomba kuidi Yave: “Phana nduenga ayi nzailu muingi yituadisa dikabu diaku, kibila nani wulenda nunga kutuadisa dikabu diaku adidi dinneni?”—2 Lusa. 1:10.

w12 15/4 16 ¶13

Tatamana Kusadila Yave mu Ntima Woso

13 Dilongi dimfunu diakadi: Didi diambu dinkinza kuba kifuza mu mambu ma kiphivi dedi, kulandakananga zikhutukunu zioso ayi kuvanganga kisalu ki kusamuna. Vayi kusadila Yave mu ntima woso kuntombuluanga kuvanga mambu mankaka. (2 Lusa. 25:1, 2, 27) Boti mu ntim’itu tukhidi zolanga “mambu tubika kumbusa”—dedi phila batu bannatinanga luzingu mu nza—tulenda tula kikundi kitu na Yave va kingela. (Luka 17:32) Tuala baka to lunungu va mesu ma Yave, “befu kutina mambu mambi [ayi] kuvanga mambu mamboti.” (Loma. 12:9; Luka 9:62) Diawu befu boso tufueti ba keba keba muingi ni kiuma mu nza yi Satana kheti kilenda monikina buka ti kimboti, ki tuvanga kudekula kifuza kitu mu kusadila Yave mu ntima woso.—2 Koli. 11:14; tanga Filipi 3:13, 14.

w17.09 32 ¶20-21

“Ba Kibakala . . . ayi Vanga Kisalu ki Nzambi”

20 Ntinu Davidi wukamba kuidi Salomo ti Yave wala tatamana yandi nati kala manisa kutunga tempelo. (1 Lusa. 28:20) Salomo wulunda mu ntima mambu Davidi kankamba, diawu kakhambu bikila phunga ayi kukambu ku nduenga kuntula nkaku muingi kuvanga kisalu ki Yave. Nandi wumonisa kibakala ayi mu lusalusu lu Yave, wumanisa kutunga tempelo yi kukuitukila mu tsambuadi ayi ndambu di mimvu.

21 Dedi bo Yave kasadisila Salomo, mvandi kalenda kusadisa kuba kibakala ayi kununga kuvanga kisalu kuba kuandi va dikanda voti mu kimvuka. (Yesa. 41:10, 13) Befu kumonisa kibakala mu kisalu ki Yave, tulenda ba lufiatu ti nandi wala tusakumuna. Diawu, tufueti “monisa kibakala . . . Ayi kuvanga mamoso tulenda nunga mu kisalu ki Yave.”

Kiuka Kisuama

w17.03 29 ¶6-7

Kuba Nkundi Wumboti bo Nkund’itu Kamviokila mu Ziphasi

Davidi wuba bakundi bankaka baba ku khunzo’andi mu thangu kaviokila mu ziphasi. Wumueka mu bawu wuba Husai, no Kibibila kantedila “nkundi Davidi.” (2 Samu. 16:16; 1 Lusa. 27:33) Ḿba Husai waba sadilanga kunzo ntinu ayi kiyeku kiandi kiba kukieba mambu ma lufiatu ma ntinu.

Mu thangu Davidi kaba tina muan’andi Absaloni, no waba tomba kumvinginina mu luyalu, basi Isaeli bawombo baba ku khonzu Absaloni. Vayi Husai ndamba. Bo Davidi kaba tina, Husai wuyenda vo nandi kaba. Davidi wuba beni mu kiunda kibila muan’andi wumvakula ayi mvandi batu bankaka ba lufiatu. Vayi Husai wumonisa lukuikumunu. Nandi wutula luzingu luandi va kingela muingi kutula nkaku Absaloni kuvionha kintinu ki Davidi. Husai kasa vangila ko mambu amomo mu lukuiku. Nandi kavangila mawu kibila wuba nkundi wukiedika.—2 Samu. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.

20-26 NGONDA YINTATU

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 1-4

“Ntinu Salomo Wubaka Makani Makhambu Monisa nduenga”

it-2 68 ¶8

Nkangu wu Masodi

Bo Salomo katona kuyala, vayiza monika mambu mamona matedi masodi ku Isaeli. Luyalu lu Salomo, baba ku lufuanikisanga banga luyalu lu ndembama. Vayi nandi wuba mimvalu ayi makalu mawombo ma mimvita. (Tala vama basonika MAKALU.) Nduka mimvalu mioso kaba, nandi wumisumbila ku Ngipiti. Vabe tombulu kutunga mavula mawombo ku Isaeli yoso muingi kutula masodi. (1 Minti. 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2 Lusa. 1:14-17) Vayi Yave, kasa sakumuna ko makani amomo ma Salomo, kibila bo kafua ayi bo kintinu kiandi kikabuka masodi ma Isaeli batona kuviokila mu ziphasi. Dedi bo mbikudi Yesaya kasonikina: ‘Kiadi kuidi batu bamvutukanga ku Ngipiti muingi kuedinda lusalusu. Bamfiatilanga mu mimvalu, bantulanga lufiatu luawu mu makalu ma mimvita ayi bamfiatilanga mu mangolo ma makalu ma mimvita. Vayi bawu batombanga ko lusalusu lu Nzambi yi Isaeli ayi batombanga ko Yave.’—Yesa. 31:1.

it-1 452 ¶5-6

Makalu ma Mimvita

Ku Isaeli, basa ba ko nsua wu kubaka makalu ma mimvita. Vayi mawu mayiza tona kumonika mu luyalu lu Salomo. Kumbusa, mawu mabasa monikanga ko mu kibila ki ndumbu Nzambi kavana ti ntinu kalendi baka ko mimvalu miwombo, kibila kalenda muena ti lukiebu luandi lunkuizilanga mu mimvalu beni. Ndubu ayoyo, yaba kandiminanga kubaka makalu ma mimvita kibila mimvalu miawu miabe titikanga makalu beni. (Deute. 17:16) Bo mbikudi Samueli kavana ndubu matedi ziphasi ntinu kalenda tuadisa kuidi dikabu, nandi wutuba: ‘Ntinu wala bonga bana binu, ayi wala batula muingi basala mu makalu mandi ma mimvita.’ (1 Samu. 8:11) Absaloni ayi Adonia, babe tomba kuvionha luyalu lu Davidi, bawu batuma baba vangila dikalu di mvita ayi 50 di babakala bafueti diatila di malu va khonzo dikalu beni. (2 Samu. 15:1; 1 Minti. 1:5) Bo Davidi kanunga ntinu wu Soba, nandi kasa vonda ko 100 di minvalu mi Tile.—2 Samu. 8:3, 4; 10:18.

Bo ntinu Salomo kavanga mangolo ma kubuela thalu yi masodi ku Isaeli, mvandi wubuela thalu yi makalu ma minvita mu 1.400. (1 Minti. 10:26, 29; 2 Lusa. 1:14, 17) Bika kuandi to ku Isaeli, vayi mvandi mavula mankaka maba mazabakana banga mavula ma makalu ma mimvita. Ayi kuawu babe lundilanga biuma bioso babe sadilanga mu mimvita.—1 Minti. 9:19, 22; 2 Lusa. 8:6, 9; 9:25.

Kiuka Kisuama

w05 1/12 19 ¶6

Malongi Mamfunu Tulenda Longuka mu Buku Yimuadi yi Lusansu

1:11, 12. Mambu Salomo kadinda kuidi Yave mamonisa ti kubaka nduenga ayi nzayilu mawu maluta ba nkinza kuidi ntinu. Minsambu mitu milenda monisa mbi befu tunluta vuanga nkinza mu luzingu. Tuala monisa nduenga befu kufiongunina mu mambu tundinda mu minsambu.

27 NGONDA YINTATU–2 NGONDA YINNA

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 5-7

“Yala Tatamana Kutsikika Thalu’ama Kuna”

w02 15/11 5 ¶1

Bika Kukhambu mu Zikhutukunu

Bo vavioka mua thangu, Davidi no wuba ntinu ku Isaeli wubaka makani ma kutungila Yave tempelo. Vayi, mu kutadila ti Davidi wuba disodi, Yave wutuba: ‘Walasa tunga ko nzo yinnata dizina diama.’ Vayi nandi wusola muana Davidi Salomo muingi katunga tempelo. (1 Lusa. 22:6-10) Salomo wuyundula tempelo mu mvu 1.026 A.T.K., nandi wuviokisa sambuadi di mimvu ayi ndambu muingi kutunga tempelo. Yave wukikinina tempelo beni, ayi wutuba: ‘Yala sakumuna nzo ayiyi wutungizi mu kutula dizina diama muna mu zithangu zioso. Mesu mami ayi ntim’ami biala tatamana kuna.’ (1 Minti. 9:3) Boti basi Isaeli batatamana kumonisa lukuikumunu mu Yave, buna Yave mvandi wala tatamana kusakumuna tempelo. Vayi ba kulembu kuvanga mambu mamboti, buna Yave mvandi wala lembu kusakumuna kibuangu beni. Ayi tempelo ‘yinkuiza kituka kikhuku ki mamanha.’—1 Minti. 9:4-9; 2 Lusa. 7:16, 19, 20.

it-3 679 ¶8

Tempelo

Kinongo. Tempelo Salomo katunga, yituka nati mvu 607 A.T.K., bo masodi ma basi Babiloni mu thuadusulu yi ntinu Nebukadenesali batulula yawu. (2 Minti. 25:9; 2 Lusa. 36:19; Yele. 52:13) Bo basi Isaeli babanda mbusa Yave ayi batona kubuongimina zinzambi zi luvunu, Yave wubika muingi mimvila minkaka miba tovula. Ayi khumbu zinkaka batu beni baba vionhanga biuma bi luvalu ku tempelo. Khumbu ziwombo, basi Isaeli babasa kiebanga ko buboti tempelo. Bo vavioka to 33 di mimvu tona bayundula tempelo, mu bilumbu bi ntinu Lobuami, ntinu wu Ngipiti Sisaki, wuyiba biuma bi luvalu ku tempelo (mu mvu 993 A.T.K.). (1 Minti. 14:25, 26; 2 Lusa. 12:9) Ntinu Asa, (977-937 A.T.K.) waba kinzikanga beni tempelo yi Yave, vayi bo kaba tomba kukakidila Yelusalemi, nandi wubaka mayindu makhambu fuana ma kufuta phaku kuidi ntinu wu Silia Ben-Hadade I. Nandi wumfuta palata ayi wola kabongila ku tempelo. Nandi wuvanga mawu muingi ntinu Ben-Hadade katulula luwawanu kaba na Basa ntinu wu Isaeli.—1 Minti. 15:18, 19; 2 Lusa. 15:17, 18; 16:2, 3.

Kiuka Kisuama

w10 1/12 11 ¶7

‘Nandi Zebi Madi mu Mintima mi Batu’

Nsambu Salomo kavanga wu kutubomba. Bakundi khumbu zinkaka, balasa visa ko mabanza mitu ma tsi ntima, mambu “ma tukuazula” voti ma “ku tutuadisa ziphasi.” (Zinga. 14:10) Vayi Yave zebi madi mu mintima mitu ayi nandi wu kutuvuanga beni nkinza. Befu kunzibudila ntim’itu mu nsambu, nandi kalenda tusadisa kununga mambu maphasi tuidi mu kuviokila. Kibibila kintuba: ‘Lunyekudila bizitu binu bioso, kibila nandi wu mukiebanga.’—1 Pete. 5:7.

10-16 NGONDA YINNA

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 8-9

“Nduenga Nkinza Beni Yidi”

w99 1/11 20 ¶4

Bo Batumoni mu Phila yi Kukuitukila Khadulu yi Mamboti

Vabe tombulu thangu ayi mangolo mawombo, muingi nkietu waba yadilanga ku Saba kemona Salomo. Ḿba mu bilumbu bitu divula adiodio di Saba didi ku República do Iêmen. Diawu nkietu beni ayi dingumba diandi badiatila kuvioka 1.600 di zikilometro mu zikamelo muingi kutuka mu Yelusalemi. Dedi bo Yesu katubila, ‘nandi wunangukina kusukila ntoto.’ Vayi kibila mbi nkietu waba yadilanga ku Saba kavangila mangolo moso amomo? Nandi kavangila mawu ‘kibila waba tomba kubaka bivisa mu nduenga yi Salomo.’—Luka 11:31.

w99 1/7 30 ¶4-5

Viagem Yituadisa Beni Ndandu

Boso kua bubela, nkietu waba yadilanga ku Saba wuvitila ku Yelusalemi ‘na dingumba di kukuitukila, zikamelo ziaba nata mafuta ma balsamu, wola yiwombo ayi mvandi biuma binkaka bi luvalu.’ (1 Minti. 10:2a) Bankaka bantubanga ti “dingumba di kukuitukila” dinsundula masodi. Ayi mawu, malenda ba tsundu mu kutadila ti nkietu beni wuba kifumu kiwombo, ayi mvandi waba nata biuma biwombo bi luvalu, bubu bilenda sundula milhões di zidolar.

Mona ti, nkietu beni wuyuwa matedi Salomo kubunda mvandi “matedi dizina di Nzambi.” Diawu, nandi kasa vangila ko viagem beni muingi kuvanga lungoso. Kibila mamoso mammonisa ti diambu diluta ba nkinza kuidi nandi diba kuyuwa matedi nduenga yi Salomo—ayi ḿba mvandi kulonguka matedi Nzambi yi Salomo Yave. Mu kutadila ti ḿba nkietu beni wuyizila mu nkunu wu Semi voti wu Kemi ayi bawu baba bisadi bi Yave, ḿba nkietu awowo waba tomba kuzaba matedi kinganga ki bakulu bandi.

w99 1/7 30-31

Viagem Yituadisa Beni Ndandu

Nkietu waba yadilanga ku Saba, wuyituka beni mu nduenga Salomo kaba ayi mu kimvuama ki luyalu luandi. Mu kibila akiokio, nkietu beni ‘wumena kimitu.’ (1 Minti. 10:4, 5) Batu bankaka bantubanga ti kikuma akiokio kinsundula ti nkietu beni, wuyiza ba buka nandi ‘wufua.’ Dibakala dimueka wulonguka beni wutuba ti nkietu beni wuyenda taka. Boso kua bubela, nkietu waba yadilanga ku Saba wuyituka beni mu mambu kamona ayi kayuwa. Diawu katubila ti bisadi bi Salomo baba mayangi mu kukuwa nduenga yi ntinu ayi wuzitisa Yave bo kabieka Salomo ntinu. Bosi, nandi wuvana minkhailu mi thalu kuidi Salomo. Mu kutadila to thalu yi wola kanata, yawu bubu yilenda ba luvalu lu 40.000.000 di zidolar. Salomo mvandi wuvana minkhailu kuidi nkietu awowo, mu ‘kumvana biabioso nandi kadinda.’—1 Minti. 10:6-13.

it-3 507 ¶3

Salomo

Bo nkietu waba yadilanga ku Saba kamona phila yi kukuitukila batungila tempelo, nzo yi Salomo, phila baludikila meza, malavu, phuatulu yi bisadi bi ntinu ayi mvandi minkhailu babe vananga ku tempelo, nandi wumena kimitu ayi wutuba: ‘Bukiedika, mambu bakhamba masa vitila ko ni va khati tsika. Ngie bevioka mu nduenga, mu kimvuama mu mamoso yiyuwizi matedi ngiewu.’ Bosi, nandi wutuba ti bisadi bi Salomo, badi mayangi mu kusadila Salomo. Mambu moso amomo, manata nkietu awowo kuzitisa Yave. Nandi wutuba ti Yave wumonisa luzolo kuidi Isaeli mu kubieka Salomo ntinu muingi katuadisa dikabu mu busonga.—1 Minti. 10:4-9; 2 Lusa. 9:3-8.

Kiuka Kisuama

it-3 745 ¶6

Kikundu ki Ntinu

Kikundu ki ntinu Salomo kavanga, kiawu banluta tubila kena bikundu bioso bi mintunu minkaka, mi basi Isaeli babe kalanga. (1 Minti. 10:18-20; 2 Lusa. 9:17-19) Ḿba kiawu kiba va khonzo kibanga batunga ku mongo Morea ku Yelusalemi. (1 Minti. 7:7) Kikundu beni ki ntinu, ‘bavangila kiawu mu phunzi nzau, bavinda wola yithalu ayi bafikula mioko.’ Kheti phunzi nzau kiawu basadila muingi kuvanga kikundu beni, vayi befu kuyindula bisadulu basadila muingi kutunga tempelo tulenda tuba ti basadila mabaya ma thalu ayi bavinda wola yithalu basobikisa mvandi phunzi nzau. Kuidi batu balonguka, kikundu akiokio, kiaba monikina buka kiawu bavangila mu phunzi nzau ayi wola. Bo kantubila ti vaba sambanu di bikada biaba nata nati ku kikundu ki ntinu, bitumba biodi bi khosi biba mu zikhonzo zi kikundu ki ntinu. Ayi vaba kumi wadi di bitumba bi zikhozi biba bitelama mu sambanu di bikada biba vantuala kikundu beni. Kusadila zikhosi kiba kidimbu kimboti kibila kimmonisa kimfumu ki ntinu. (2 Lusa. 9:17-19) Ḿba kumi wadi di zikhosi, zinsundula kumi wadi di mimvila mi basi Isaeli. (Ngene. 49:9, 10; Nzai. 5:5) Mawu mabe monisa ti baboso babe kikininanga voti babe buelanga mioko nhadi waba kalanga va kikundu ki ntinu. Mvandi batunga kiuma ki wola ki kutetika malu kiba mu kikundu ki ntinu. Kikundu akiokio ki ntinu batungila mu phunzi nzau, wola ayi bitumba bi zikhosi bafikula biba vantual’andi kiawu kikundu kilutidi kena bikundu bioso mintinu babe kalanga mu thangu beni. Dedi buntubila nsoniki wumueka: ‘Vasi ko ni ntinu wumueka wuba ntindu kikundu banga kio Salomo kavanga.’—2 Lusa. 9:19.

17-23 NGONDA YINNA

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 10-12

“Baka Ndandu mu Malongi ma Nduega”

w18.06 13 ¶3

Nandi Khanu Wubaka Lunungu va Meso ma Nzambi

Lobowami wuba makani maphasi muingi kubaka. Na kuvanga mambu batu baba tomba khanu nandi, dikanda diandi, ayi batu bankaka baba sadilanga ku nzo’andi babika nzingulu yimbote bawu bayolama. Vayi, boti nandi wumanga kuvanga mawu, khanu dikabu dioso bambalukila. Mbi kavanga? Nandi wuyoluka theti na bakulutu basadisa tat’andi. Bawu bankamba muingi kayuwa mambu mantuba dikabu. Vayi Lobowami wuyuwa batu baba mu phung’andi ayi wubaka makani ma kutovula dikabu. Nandi wu bakamba: ‘Minu yinkuiza buela kizitu mu kivangu kinu. Tat’ami mu bikoti biphamba kaba ku lubudilanga, vayi minu mu bikoti bidi bisengu.’—2 Lusa. 10:6-14.

w01 1/9 28-29

Buidi bu Kubakila Makani Mamboti

Yave wutuvana mu kimvuka batu bayonzuka mu kiphevi bo befu tulenda yoluka yawu matedi makani tuntomba kubaka. (Efe. 4:11, 12) Vayi bo tunkoluka na bankaka matedi makani mitu, tubika landakana kifuani ki batu banyolukanga na batu bawombo nati bankuiza baka mutu wu kubakamba mambu bantomba kukuwa. Bosi bawu banlandakananga malongi mawu. Befu tufueti tebukila monho kifuani ki ndumbu ki Lobowami. Bo kaba tomba kubaka makani ma nkinza, nandi wutambula malongi mamboti kuidi bakulutu basala na tat’andi. Vayi nandi kasa landakana ko malongi mawu, nandi wubue yuvula matoku baba yandi phunga yimueka. Ayi wukikinina malongi matoku bamvana ayi wubaka makani mambi mavanga kumi di minkunu kubalukila luyalu luandi.—1 Minti. 12:1-17.

Boti wuntomba ba kuvana malongi, buna tomba batu badi nduenga yi luzingu, badi nzayilu yi Diambu di Nzambi. Mvandi bo bankinzikanga minsua mi Kibibila. (Zinga. 1:5; 11:14; 13:20) Mvandi, botulanga thangu muingi kuyindula mu minsua mi Kibibila ayi mu mambu moso wuzebi matedi makani wuntomba kubaka. Ngie kutadila mambu mu phila Diambu di Yave dintubila, buna wulenda ba lufiatu ti makani wunkuiza baka mankuiza ba mamboti.—Fili. 4:6, 7.

it-3 455 ¶2

Lobowami

Khadulu yi lungundayi Lobowami kamonisa, yivongisa nduka dikabu dioso di Isaeli. Minkunu miodi to mitatamana kubuela mioko nzo yi Davidi. Miawu miba, Yuda ayi Benhamini. Ayi mvandi Zinganga Nzambi ayi basi Levi ba minkunu mioso mi basi Isaeli ayi batu bankaka baba mu kumi di minkunu mvandi bambuela mioko.—1 Minti. 12:16, 17; 2 Lusa. 10:16, 17; 11:13, 14, 16.

Kiuka Kisuama

it-1 682 ¶1-2

Ziphevi Zimbi Zidi Buka Zikhombo

Mambu Yosua katuba mu Yosua 24:14 mammonisa ti basi Isaeli bavukumuka mu mbuongimini yi luvunu yi basi Ngipiti mu thangu bawu baba kuna. Mvandi Yehezekeli wumonisa ti mbuongimini ayoyo yi luvunu yitatamana kuvukununa basi Isaeli mu mimvu miwombo kuntuala. (Yehe. 23:8, 21) Mu kibila akiokio, batu ba luzabu bantumbanga ti nsiku Nzambi kavana basi Isaeli ku thandu wu kukandimina basi Isaeli babika kuvana minkhailu kuidi ‘ziphevi zimbi ziba buka zikhombo.’ (Levi. 17:1-7) Lebowami wubieka zinganga nzambi mu bikuma muingi ‘kuvananga minkhailu kuidi ziphevi zimbi ziba buka zikhombo ayi bana ba ngombi kavanga.’ (2 Lusa. 11:15) Mawu mammonisa ti basi Isaeli babe sadilanga mu mbuongimini yi luvunu, zikhombu dedi bo buabe vangilanga basi Ngipiti. Bulutidi ku baixa yi Ngipiti. Heródoto wabe kikininanga ti mu mbuongimini ayoyo yi Ngipiti muawu muyizila mbuongimini yi basi Ngeleko Pan ayi mvandi sátiros nzambi yi minsitu, no babe kikininanga ti wuba ziphoka, ntsila ayi mvandi malu ma khombo. Bawombo bantubanga ti ntindu awowo wu kibulu yi zinzambi aziozio zi luvunu, muawu muyizila mayindu mu phila batu bantadilanga Satana dedi nandi widi ntsila, ziphoka ayi mvandi mika. Ayi bawombo bankikikinanga mu malongi amomo.

Basinzabikisa ko mbi biabe sundula “mika amiomio.” Bankaka babe kubitadilanga buka zikhombo ayi ḿba bakana ko bo bubela. Matangu mankaka mvandi masintubila ko ti bobo bubela. Kikuma basadila ḿba kimmonisa ti va kilunzi ki batu abobo babe vanganga mbuongimini ayoyo, zinzambi aziozio zi luvunu babe kuzitadilanga buka zikhombo voti zidi mika. Ḿba kusadila khombo, kummonisa kukhambu ku luvalu biuma bioso bansadilanga mu mbuongimini yi bitumba. Dedi bo kikuma ‘bitumba’ mu matangu mawombo, kinkuizilanga mu kikuma kinsundula ‘kikhuku ki matuvi voti tsodo.’ Mawu mammonisa ti bitumba bioso bidi buka biawu bavangila mu tsodo voti matuvi.—Levi. 26:30; Deute. 29:17.

24-30 NGONDA YINNA

KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 13-16

“Buidi Wulenda Fiatila mu Yave?”

w21.03 5 ¶12

Matoko—Buidi Lulenda Bela Batu ba Lufiatu?

12 Bo kaba ditoko, ntinu Asa waba kukikululanga ayi wuba kibakala. Dedi, bo tat’andi Abia kafua, nandi wuyiza vingana mu kintinu ayi wutona kutulula bitumba bioso bi mbuongimini yi luvunu biba ku divula. Mvandi, ‘wukamba basi Yuda muingi batomba Yave, Nzambi yi bakulu bawu ayi balandakana minsiku ayi zithumu ziandi.’ (2 Lusa. 14:1-7) Bo Zela ntinu basi Etiopi kayiza kunnuanisa va kimueka na 1.000.000 di masodi, mu nduenga Asa wudinda lusadusu lu Yave. Nandi wutuba: ‘A Yave, kuidi ngiewu vasi ko disuasana boti batu wunsadisa badi bawombo voti basi ko mangolo. A Yave Nzamb’itu, wutu sadisa kibila lufiatu luitu, kuidi ngiewu luidi.’ Nsambu awowo wummonisa ti Asa, wuba lufiatu ti Yave kalenda kumvukisa ayi mvandi kuvukisa dikabu diandi. Asa wufiatila Tat’andi yi diyilu ayi ‘Yave wununga basi Etiopi.’—2 Lusa. 14:8-12.

w21.03 5 ¶13

Matoko—Buidi Lulenda Bela Batu ba Lufiatu?

13 Bukiedika, disa ba ko diambu diluelu kununga nkangu woso awowo wu masodi. Vayi mu kibila ki lufiatu Asa kaba mu Yave, nandi wununga. Kiadi ayi kiunda kuzaba ti bo kamonikina diambu diluelu, Asa kasa tomba ko lusadusu lu Yave. Bo bantula boma kuidi Basa ntinu basi Isaeli, Asa wudinda lusadusu kuidi ntinu wu basi Silia. Makani amomo kabaka, mantuadisa ziphasi ziwombo! Mu kusadila mbikudi Hanani, Yave wukamba Asa: ‘Bo ngie befiatila mu ntinu wu Silia ayi wusa fiatila ko mu Yave Nzambi’aku, nkangu wu masodi ma ntinu wu basi Silia, wuvionyukidi mu mioko miaku.’ Kutona mu thangu beni, Asa ayi ntinu Basa baba nuananga mimvita. (2 Lusa. 16:7, 9; 1 Minti. 15:32) Mbi tulenda longuka mu mawu?

w21.03 6 ¶14

Matoko—Buidi Lulenda Bela Batu ba Lufiatu?

14 Tatamana kukikulula ayi kufiatila mu Yave. Bo wubotama, ngie wumonisa ti widi kiminu kingolo ayi lufiatu mu Yave. Ayi mu mayangi, Yave wu kuvana luaku lu kuba mu khati dikanda diandi. Dilenda ba diambu diluelu kufiatila mu Yave bo wumbaka makani mambalula luzingu luaku. Vayi bukiedika ti wumvanganga mvandi mawu bo wumbaka makani maluelu? Nkinza beni kufiatilanga mu Yave mu moso kuandi makani wumbaka, kuba maluelu voti manneni! Dedi, bo wunsola biuma bi kuvuvusila, bo wuntomba kisalu ove bo wuntomba kubaka makani mankaka ma luzingu. Bika kufiatila mu ndueng’aku. Fiatila mu minsua mi Kibibila ayi sadila mambu wunlonguka. (Zinga. 3:5, 6) Ngie kuvanga mawu, Yave wala ba beni mu mayangi ayi zikhomba mu kimvuka bala kukinzika.—Tanga 1 Timoteo 4:12.

Kiuka Kisuama

w17.03 19 ¶7

Sadila Yave mu Ntim’aku Woso!

7 Phila yimueka tulenda landikinina kifuani ki ntinu Asa kidi, mu kusadila Yave mu ntima woso kheti bo tumviokila mu mambu maphasi. Buidi tulenda zabila boti tuidi mu kuvanga mawu? Tulenda kuyikuvusa, ‘Bukiedika ti minu yidi wukubama muingi kumonisa lukuikumunu mu Yave ayi kubuela mioko muingi kimvuka kiba kidiodila?’ Vabe tombulu Asa kumonisa kibakala muingi kubotula khay’andi mu kiyeku kimfunu. Vala tombulu khumbu zinkaka ngie kumonisa kibakala dedi kio Asa kamonisa. Dedi, yindulabu boti wumueka va dikanda diaku voti nkundi’aku wu lufiatu wumvayikusu mu kimvuka? Ngie wala ba wukubama muingi kutumukina nsiku wu Nzambi wu kubika diatanga na mutu beni? Mbi ntim’aku wala kunata kuvanga mu mambu amomo?

    Zibuku mu Ibinda (2008-2025)
    Basika
    Kota
    • Ibinda
    • Kufila
    • Phila Wuntombila
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Zithuadusulu bu Kusadila
    • Nsiku wu no Wuvuidi
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Kota
    Kufila