Mubongulu Malongi Madi mu Nzingulu ayi Kisalu Thuadusulu yi Lukutukunu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
1-7 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 17-19
“Tadilanga Bankaka mu Phila Yave Kaba Tadilanga”
w17.03 24 ¶7
Ngie Wulenda Longukila mu Bifuani bi Batu Bantubila mu Kibibila
7 Tuentubila matedi muana Asa, Yozafati. Nandi wuba zikhadulu ziwombo zimboti. Ayi bo kafiatila mu Yave, nandi wuvanga mambu mawombo mamboti. Vayi nandi mvandi wubaka makani mambi. Dedi, nandi wuvanga luwawanu na ntinu wumbi Akabi, no wabe yadilanga mu mintinu mi norte. Muingi muan’andi kakuela na muana wunkietu wu Akabi. Buviokila thangu, Yozafati wusadisa Akabi kunuanisa basi Asilia. Mbikudi Mika, wukamba Yozafati muingi kabika kukuenda, vayi kheti bobo nandi wuyenda. Mu mvita, Yozafati wubina kufua. (2 Lusansu 18:1-32) Bo kavutuka ku Yelusalemi, mbikudi Yehu wunyuvula: “Batu bambi, bawu ngiewu mfumu’ami wulenda sadisa ayi bo banlendanga Yave bawu ngiewu wufueti zola?”—Tanga 2 Lusansu 19:1-3.
w15 15/8 11-12 ¶8-9
Yindulanga mu Luzolo Lukuikama lu Yave
8 Yave wuntomba muingi befu tuvisa ti nandi wu tuzolanga ayi wuntsikikanga thalu bika ti mu zinzimbala zitu. Nandi wuntombanga mambu mamboti mu kadika mutu mu befu. (2 Lusansu 16:9) Dedi, mawu nandi kavangila ntinu Yozafati ku Yuda. Khumbu yimueka, Yozafati wubaka makani makhambulu manduenga, bo kavanga luwawanu mu kulandakana ntinu Akabi ku Isaeli na nkangu’andi wu masodi, muingi kue nuanisa basi Asilia kibila bawu bavionha divula di basi Isaeli Ramoti-gileadi. 400 di mimbikudi mi luvunu batuba ti Akabi wunkuiza nunga mvita beni. Vayi mbikudi wukiedika wu Yave Mika, wubikula ti basi Isaeli basinkuiza nunga ko mvita beni. Akabi wufua mu mvita beni, ayi Yozafati wubikana kufua. Bo kavutuka ku Yelusalemi, nandi bansemba kibila wuvanga luwawanu na Akabi. Kheti bobo, Yehu muana wu mbikudi Hanani, wukamba Yozafati: ‘Vadi mambu mamboti mu ngiewu mfumu’ami.’—2 Lusansu 18:4, 5, 18-22, 33, 34; 19:1-3.
9 Va thonono luyalu luandi, Yozafati wutuma muingi minhadi, basi Levi, ayi zinganga nzambi benda mu mavula moso ma Yuda, muingi kulonga nsiku wu Yave kuidi dikabu. Mambu amomo mavangimina mu phila yimboti, kibila mavanga batu babe zingilanga va ndeku divula di Yuda batona kuvumina mu Yave. (2 Lusansu 17:3-10) Bukiedika ti Yozafati wuvanga zinzimbala, vayi Yave kasa tsikika ko thalu mu mambu mambi kavanga, vayi mu mambu mamboti. Kinongo akiokio ki tutebula monho ti, kheti tuidi batu ba masumu, Yave wala tatamana kutumonisa luzolo lukuikama befu kuvanga mangolo mu ntima woso muingi kunkuangidika.
Kiuka Kisuama
w17.03 20 ¶10-11
Sadila Yave mu Ntim’aku Woso!
10 Ntinu wunkaka wuvanga mangolo muingi kukuangidika Yave, widi Yozafati, ‘nandi wuba muana wu ntinu Asa ayi wudiatila mu nzila yi tat’andi.’ (2 Lusansu 20:31, 32) Buidi? Nandi mvandi, wabe tomba muingi batu bankaka basadila Yave. Dedi, nandi wutuma babakala mu mavula moso ma basi Yuda muingi belonga ‘Nsiku wu Yave kuidi dikabu.’ (2 Lusansu 17:7-10) Naveka wuyenda mu mavula madi mu miongo mi Efalaimi ku kizunga ki kumi di minkunu mi basi Isaeli, muingi ‘kubavanga bavutuka kuidi Yave.’ (2 Lusansu 19:4) Bukiedika, Yozafati ‘wusadila Yave mu ntim’andi woso.’ —2 Lusansu 22:9.
11 Buidi befu tulenda landikinina kifuani ki Yozafati? Bubu, Yave widi mu kulonga batu mu nza yoso mu nzila kisalu ki kusamuna. Ayi befu kaboso tulenda buela mioko. Ngie wumvanganga mangolo ma kubasika mu kisalu ki kusamuna mu ngonda yoso? Ngie wulenda vanga mangolo muingi kulonga Kibibila kuidi batu ayi kunhikuna mintima miawu? Mu mangolo wumvanga ayi mu lusakumunu lu Yave, ḿba wulenda tuadisa ndongukulu yi Kibibila. Ngie wunsambilanga kuidi Yave mu mambu amomo? Widi wukubama muingi kulonga Kibibila kuidi mutu kheti mu thangu’aku yi kuvunda? Diambu dinkaka tulenda vanga didi, kusadisa batu bavonga mu kiphevi. Mawu Yozafati kavanga bo kayenda mu mavula ma Efalaimi muingi kusadisa batu kuvutuka kuidi Yave. Bobuawu mvandi bakulutu ba kimvuka, beta kue tala mu zinzo batu bavayikusu mu kimvuka, badi mu kuvanga mangolo ma kubika zinzimbala bavanga ayi baku bavananga lusadusu muingi bavutuka kuidi Yave.
8-14 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 20-21
“Ba Kiminu mu Yave Nzambi’aku”
w14 15/12 23 ¶8
Vantombuluanga Kithuadi Muingi Tukindama mu Bilumbu Bitsuka
8 Mu bilumbu bi ntinu Yozafati, dikabu di Yave baviokila mu mambu ma phasi. “Nkangu wunneni wu masodi” wuyiza muingi kubanuanisa. (2 Lusansu 20:1, 2) Bisadi bi Nzambi bavanga diambu dimboti, mu kumanga kufiatila mu mangolo mawu veka, muingi kununga zimbeni ziawu. Bawu badinda lusalusu lu Yave. (Tanga 2 Lusansu 20:3, 4.) Bawu basa vangila ko mambu amomo mu kutadila mayindu ma kadika mutu. Kinongu ki Kibibila kintuba: “Batu boso ku Yuda baba batelama vantuala Yave, kubunda mvandi bana ba lezi.” (2 Lusansu 20:13) Kutonina matoku nati biboba, bawu ba kisalasana muingi kufiatila mu zithuadusulu batambula kuidi Yave, ayi Yave wubavukisa mu mioko mi zimbeni ziawu. (2 Lusansu 20:20-27) Buawu wummuena, kisi ko kifuani kimboti kimmonisa buidi bisadi bi Yave balenda kindimina mu bikaku bamviokila?
Bakuela Bamona—Tulanu Kisalu ki Yave va Theti mu Luzingu Luinu
7 Yave wuyoluka na Yozafati mu nzila muisi Levi bantanguninanga Yahazieli. Yave wutuba: “Telamanu ayi banu basikama muingi lumona buidi Yave kankuiza mu vukisila.” (2 Lusansu. 20:13-17) Ayoyo yisa ba ko phila yimboti yi kunuanina mvita! Vayi zithuadusulu aziozio zisa fumina ko kuidi mutu, ziawu zifumina kuidi Yave. Mu lufiatu mu Nzambi’andi, Yozafati wuvanga mo bankamba. Bo nandi ayi dikabu babasika muingi kuedengana zimbeni ziawu, Yozafati kasa tula ko masodi ma pisuka mu mimvita va ntuala, vayi wutula nkuna wu basi Levi baba kiyeku ki kuyola. Yave kasa kuekula ko Yozafati, nandi wunsadisa kununga zimbeni ziandi.—2 Lusansu 20:18-23.
Kiuka Kisuama
it-2 491 ¶2-3
Yolami
Mu kibila ki kifuani kimbi ki nkazi’andi Atalia, Yolami kasa landakana ko kifuani ki Tat’andi Yozafati. (2 Mintinu 8:18) Yolami, kasa vonda ko to sambanu di zikhomba ziandi, vayi mvandi minhadi mi Yuda ayi mvandi wuvekula dikabu dioso mu nzila yi Yave muingi babuongimina zinzambi zi luvunu. (2 Lusansu 21:1-6, 11-14) Mu luyalu luandi loso, mumonika mambu mawombo maphasi ayi mvandi mimvita. Theti, Edoni wumbalukila; bosi Libna wubalukila Yuda. (2 Mintinu 8:20-22) Nkanda mbikudi Elia kafila kuidi Yolami, wunlubula: “Yave wunkuiza tuala tsembolo yingolo kuidi dikabu diaku, kuidi bana baku, kuidi bakazi baku ayi kuidi biuma bioso widi.” Mvandi, Ntinu Yolami, “wunkuiza bakana bimbevu biwombo, dedi wunkuiza bakana mbela yi kivumu, ayi mvandi minlia miala kubasika va nganda mu kibila ki mbela.”—2 Lusansu 21:12-15.
Buak’abu mamoso matonina. Yave wubika muingi basi Alabe ayi basi Filistia banuanisa divula ayi banata mu buvika bakazi ayi bana ba Yolami. Yave wubikila muingi muan’andi wumueka to kasobila, baba tedilanga Yoakazi (no mvandi babe tedilanga Akazia). Yave kabikila muana beni kasobila, mu kibila ki luwawanu kavanga na ntinu Davidi. “Bo mambu amomo mamonika, Yave wubika muingi Yolami kabakana kimbevu ki minlia, ayi nandi kasa beluka ko.” Bo vavioka mimvu miodi, “minlia mimbasika vanganda” ayi nandi wufua. Buawu, bumanina luzingu lu dibakala nkua mambi, “basa kunzikila ko mu nkembu ayi batu basa kundila ko.” Banzikila ku divula di Davidi, “vayi bakana ko mu mabumbi babe zikilanga mintinu.” Akazia muan’andi, wuyiza ba ntinu va mvingi’andi.—2 Lusansu 21:7, 16-20; 22:1; 1 Lusansu 3:10, 11.
15-21 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 22-24
“Yave Wunsakumunanga Batu Bammonisanga Kibakala”
w09 1/4 24 ¶1-2
Yoasi Wubanda Mbusa Yave Kibila Kasa ba ko Bakundi Bamboti
KUBA thangu yi ziphasi ku Yelusalemi, ku divula kuba Tempelo yi Nzambi. Ntinu Akazia bamvonda. Ayi kiunda kuzaba mambu mam’andi Atalia kavanga. Nandi wutuma bavonda bana boso ba Akazia—batekulu bandi! Ngie zebi kibila mbi kavangila mawu?—Muingi kayadila dikabu, kubika kuandi batekulu bandi.
Vayi, ntekulu’andi wumueka no wuba muana tsombi, Yoasi wuvuka, ayi Atalia kasa zaba ko mawu. Ngie wuntomba kuzaba buidi nandi kavukila?—Mam’andi nleki bantedilanga Yoseba, wusueka Yoasi ku Tempelo yi Nzambi. Nandi kavangila mawu kibila, nnuni’andi wuba nkulutu zinganga Nzambi, Yoyada. Mu phila ayoyo, baba buadi bakieba Yoasi.
w09 1/4 24 ¶3-5
Yoasi Wubanda Mbusa Yave Kibila Kasa ba ko Bakundi Bamboti
Basueka Yoasi ku tempelo mu sambanu di mimvu. Kuawu nandi kalongukila mamoso matedi Yave ayi minsiku miandi. Bo Yoasi kadukisa sambuandi di mimvu, Yoyada wumonisa kibakala mu kumbieka ntinu. Ngie wuntomba kuzaba buidi Yoyada kavangila mawu ayi mambu mbi khayandi Atalia kamonikina?—
Mu kinsueki Yoyada wutumisa batu boso baba bapisuka mu kukengidila mintinu ku Yelusalemi. Wuba zabikisa buidi nandi ayi nkazi’andi bavukisila muana wu ntinu Akazia. Bosi Yoyada wuyundula Yoasi kuidi babakala beni ayi bawu bakikinina ti Yoasi wuba nsua wu kuba ntinu. Diawu bawu babaka makani.
Yoyada wubasisa Yoasi kunganda ayi wumbieka ntinu. Bosi batu boso “batona kubunda makanda ayi baba tenduka: ‘Tuzitisanu ntinu!’” Masodi baba lunganga ntinu, bazungalala Yoasi muingi kunkieba. Bo Atalia kayuwa batu kulosuka mu mayangi, nandi wuduma muingi kue mona ayi bo kamona mawu nandi wutuba ti mambo baba vanga masa ba ko mamboti. Vayi mu nsua wu Yoyada batu baba kengidilanga mintinu bavonda Atalia.—2 Mintinu 11:1-16.
it-1 820 ¶6
Kibuangu ki Kuzikila Batu
Nkulutu zinganga nzambi Yoyada wutambula nzitusu mu kuzikulu “ku divula di Davidi kibuangu baba zikilanga mintinu,” nandi to mutu wukhambu ba ntinu wutambula ntindu nzitusu ayoyo.—2 Lusansu 24:15, 16.
Kiuka Kisuama
it-3 807 ¶17
Zakalia
12. Wuba muana nkulutu zinganga Nzambi Yoyada. Bo Yoyada kafua, ntinu Yoasi wubanda mbusa mbuongimini yi kiedika, mu kukuwa malongi mambi bamvana, kubika kuandi malongi ma mimbikudi mi Yave. Zakalia wuba khomba Yoasi, (2 Lusansu 22:11) wulubula dikabu matedi mambu amomo, vayi Yoasi kase nhongina ko mu mambu kavanga. Nandi wutuma bavonda Zakalia ku Tempelo. Zakalia ava kafua, wutuba: “Bika Yave kamona ayi ka kuvutudila mo wumvanga.” Mambu Zakalia kabikula masalama, kibila bakana ko to basi Silia batuadisa ziphasi ziwombo kuidi basi Yuda, vayi mvandi Yoasi bamvonda kuidi bisadi biandi biodi “mu kibila ki menga katengula ma bana ba Yoyada nganga Nzambi.” Septuaginta yi Ngeleko ayi Vulgata Latina zimmonisa ti, Yoasi bamvonda mu kibila ki menga ma “muana” Yoyada. Buku Massorético ayi Pesito Siríaca zintuba, “bana,” ḿba basadila kikuma akioko muingi kumonisa nzitusu muana Yoyada, Zakalia, no wuba mbikudi ayi mvandi nganga Nzambi.—2 Lusansu 24:17-22, 25.
22-28 NGONDA YINTANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 25-27
“Yave Widi Lulendu lu Kukuvana Bilutidi”
it-2 487 ¶8
Yoasi
Yoasi mvandi wufuta zimbongo kuidi ntinu wu Isaeli, muingi kandevisa khama mueka di bivevi bi masodi muingi kanuanisa basi Edoni. Vayi mu kulandakana malongi bamvana kuidi “mbikudi wu Nzambi,” nandi wukamba masodi beni muingi bavutuka mu zinzo ziawu, kheti wuba futa khama di zimbongo zi palata. Masodi beni bafuema bo baba kamba bavutuka mu zinzo. Ḿba kibila bawu babe tomba kutambula mfutu mu biuma bankuiza baka. Diawu bo bavutuka ku norte, bavionha biuma bi mua mavula mu kintinu ki kumi di minkunu, tonina ku Samalia (ḿba kuawu babe tulanga biuma bi luvalu) nati Bete-horom.—2 Lusansu 25:6-10, 13.
“Bimba” Mamboti ma Yave —Buidi?
16 Wukivana mu kibila ki Yave. Befu tuisintomba ko kutuba ti, tufueti bika luzingu luitu loso lumboti kumbusa muingi kukuangidika Yave. (Mpovi 5:19, 20) Vayi boti befu tulenda buela kukivana mu kisalu ki Nzambi vayi vadi biuma bi tutula nkaku, befu tulenda bua mu ntambu wu dibakala Yesu katubila mu kifuani kata, wumanga kuba nlandikini’andi mu kibila ki busina kaba. (Tanga Luka 12:16-21.) Khomba mueka bantedilanga Christian wukalanga ku França wutuba: “Minu yabasa vanganga ko mangolo muingi kuvanga malutidi mu kisalu ki Yave ayi mvandi kuidi dikanda diama.” Nandi ayi nkazi’andi babaka makani ma kuba mintuami ntuala. Vayi vaba tombulu theti kubika bisalu biawu baba bakilanga zimbongo ziwombo. Ayi muingi babaka bu kuzingila, bawu batona kuvanga kisalu ki kudiodisanga zinzo, ayi baba kuangalala mu luzingu lumona lukhambulu kikhafi baba nata. Bukiedika ti babaka ndandu mu mawu? Ngete kibila Christian wutuba: “Befu tunluta kuangalalanga bubu, mu kisalu ki kusamuna ayi tuidi beni mayangi kumona minlonguki mi Kibibila ayi batu tumvutukilanga kukonzuka mu kiphevi ayi kulonguka mu matedi Yave.”
Kiuka Kisuama
w07 15/12 10 ¶1-2
Ngie Widi Ntungulu Wumboti Kuidi Bankaka?
BO kadukisa 16 di mimvu, Uzia wuyiza ba ntinu ku Yuda. Nandi wuyadila kuvioka 50 di mimvu, kutonina kutsuka sekulu yivua nati kutsuka thonono sekulu yinana A.T.K. Tonina mu bulezi, Uzia “wabe vanganga mambu masulama va mesu ma Yave.” Mbi bisadisa Uzia kuvanga mawu? Kinongu ki Kibibila kintuba: “[Uzia] wabe tatamana kusadila Yave mu bilumbu bi Zakalia, nlongisi waba vuminanga Nzambi yikiedika; ayi bo kabe sadilanga Yave, Nzambi yikiedika, nandi wunsakumuna.”—2 Lusansu 26:1, 4, 5.
Mvandi, bika kuandi to kinongu akioko, vayi tusa zaba ko mawombo matedi Zakalia, no waba vananga malongi kuidi ntinu. Kuba “nlongisi waba vuminanga mu Nzambi yikiedika,” Zakalia wuba kifuani kimboti kuidi Uzia. Kibibila do Expositor kintuba ti, Zakalia “wuba mutu wuba beni nzayilu mu masonoko, wuba kiphevi kimboti, ayi waba zabikisanga mamoso kazaba kuidi bankaka.” Mutu wulonguka beni wutuba matedi Zakalia: “Nandi wuba phisulu mu zimbikudulu ayi . . . wuba beni diela, wuba kifuza, wuba mutu wumboti, mvandi wuba kifuani kimboti kuidi Uzia.”
29 NGONDA YINTANU–4 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 28-29
“Ngie Wulenda Sadila Yave Kheti Wutovuka mu Ndionzukulu’aku”
w16.02 14 ¶8
Landakana Kifuani ki Bakundi ba Yave
8 Ezekiasi, wuba disuasana na Luti, kibila nandi wubutukila mu dikabu disolu di Yave. Vayi bakana ko basi Isaeli boso baba bakuikama. Tat’andi ntinu Akasi, widi kifuani mu mawu. Nandi wuba ntinu wumbi ayi wuvukumuna dikabu di Yuda muingi babuongimina zinzambi zi luvunu. Akasi kabasa kinzikanga ko ni Tempelo yi Yave ku Yelusalemi. Ezakiasi kasa ba ko ndionzukulu yimboti, tuzabidi mawu kibila, zikhomba ziandi ziwombo baba vika ku mbazu banga mikhayilu kuidi zinzambi zi luvunu!—2 Mintinu 16:2-4, 10-17; 2 Lusansu 28:1-3.
w16.02 14 ¶9-11
Landakana Kifuani ki Bakundi ba Yave
9 Ezekiasi khanu wuba mutu wu ngazi, voti kubalukila Yave. Bubu, kheti baviokilanga ko beni mu mambu maphasi, bawombo bammonanga ti badi nsua wu “kudasukila Yave.” (Zingana 19:3) Bankaka, bamfueminanga kimvuka kiandi. Ayi bankaka bankikininanga ti luzingu luawu lunsundula ngana yintuba: muana mfu, mvandi widi mfu. Bawombo bammuenanga ti basingu mu kubaka luzingu lumbi, voti kuvutukila zioziawu zinzimbala zi matata mawu, kibila bayonzukila mu phila yikhambu fuana. (Yehezekeli 18:2, 3) Buawu wummuena, bukiedika ti bawu bannunga?
10 Ndamba, bakana ko bawu bannunga, kibila nzingulu yi Ezekiasi yimmonisa ti mayindu amomo masi ko makiedika. Vasi ko kibila muingi mutu kafuemina Yave, kibila bakana ko nandi wuntuadisanga ziphasi tumviokilanga. (Yobi 34:10) Befu tunkikinina ti matata balenda tuadisa bana mu phila yimboti voti yimbi. (Zingana 22:6; Kolosai. 3:21) Vayi mawu masinsundula ko ti, ndionzukulu’itu yimmonisa buidi luzingu luitu lunkuiza bela. Bulutidi, befu kaboso tutambula nkhayilu wumfunu—luaku lu kusola mbi tunkuiza vanga ayi ntindu mutu mbi tutidi kuba. (Deutelonomi 30:19) Buawu wummuena, buidi Ezekiasi kasadila nkhayilu awowo?
11 Ezekiasi, wuyiza ba wumueka mu mintinu wulutidi ku Yuda. (Tanga 2 Mintinu 18:5, 6.) Tat’andi kasa ba ko kifuani kimboti, ayi wuyiza ba wumueka mu mintinu miluta tuadisa mambi kuidi dikabu. Vayi Ezekiasi wusola kulandakana kifuani ki batu bamboti dedi, mimbikudi Yesaya, Mika ayi Hoseia. Tulenda yindula Ezekiasi kufiongunina mu mambu mimbikudi amiomio mi kuikama batuba. Mawu mansadisa kukikinina mu ntima woso malongi ayi tsembolo yi Yave. Nandi mvandi wusola kuludika mambu moso mambi tat’andi kavanga. Mu kifuza nandi wudiodisa Tempelo, wuvana minkhayilu mu kibila ki masumu ma dikabu ayi wutulula bitumba. (2 Lusansu 29:1-11, 18-24; 31:1) Ezekiasi wumonisa kibakala ayi kiminu, kheti mu thangu kabasa zabanga ko ma kuvanga. Dedi bo ntinu wu Asilia, Senekalibe kakana kunuanisa Yelusalemi. Ezekiasi wufiatila ti Yave wunkuiza bakula ayi wukindisa dikabu mu mambu katuba ayi mu mavanga mandi. (2 Lusansu 32:7, 8) Buviokila thangu, bo kamonisa lungundayi ayi vabe tombulu tsembolo, Ezekiasi wukikulula ayi wunhongina masumu mandi. (2 Lusansu 32:24-26) Nandi kasa bika ko muingi zinzimbala kavanga kumbusa, zibalula kimutu kiandi bulutidi, nandi wumonisa ti wuba nkundi wu Yave ayi wu tubikila kifuani kimboti.
Kiuka Kisuama
w12 15/2 24-25
Natani—mu Lukuikumunu Wukakidila Mbuongimina Yikiedika
Mu kuba kisadi kikuikama ki Yave, Natani wubuela mioko mu kifuza makani ma Davidi ma kutunga kibuangu kilutidi muingi kutuadisa mbuongimini yikiedika va ntoto. Muna thangu beni, Natani wutubila mu mayindu mandi, kubika kuandi mu mayindu ma Yave. Muna builu beni, Nzambi wukamba mbikud’andi muingi kanata zitsangu zinkaka kuidi ntinu, zitsangu beni ziaba tuba ti: Davidi, bakana ko nandi wunkuiza tunga Tempelo yi Yave. Mutu wunkuiza tunga yawu widi muana Davidi. Natani wuzabikisa mvandi ti Yave wabe vanga luwawanu na Davidi mu kubika muingi “kintinu kiandi kikadidila mu zithangu zioso.”—2 Samueli 7:4-16.
Lukanu lu Nzambi matedi kutunga Tempelo, luba disuasani na mayindu ma Natani. Mu kukhambu nhunguta, mbikudi awowo wu kikulula ayi wubuela mioko muingi lukanu lu Nzambi luvangama. Akiokio kidi kifuani kimboti boti Yave widi mu kutusemba! Mu kutambula tsembolo yi Yave, masimmonisa ko ti mbikudi Natani kasa ba ko lunungu va mesu ma Yave. Ḿba Yave wusadila Natani ayi Ngadi, muingi kutuadisa Davidi mu kukhupika 4.000 bi minyimbidi ku Tempelo.—1 Lusansu 23:1-5; 2 Lusansu 29:25.
5-11 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 30-31
“Zikhutukunu Nkinza Beni Zidi Kuidi Befu”
it-2 89 ¶4
Ezekiasi
Kifuza kiandi mu Mbuongimini Yikiedika. Ezekiasi bo kaba 25 di mimvu, wuyiza biala ntinu, ayi wumonisa kifuza mu mbuongimini yikiedika. Diambu ditheti kavanga didi, kuzibula Tempelo ayi kubue ludika yawu. Nandi wutumisa zinganga Nzambi basi Levi ayi wubakamba: “Yimabaka makani mu ntim’ami woso, ma kuvanga luwawanu na Yave, Nzambi yi Isaeli.” Luba luwawanu lu lukuikumunu, buka luwawanu lu minsiku. Kibila basi Isaeli basa tumukina ko luawu. Diawu vabe tombulu nandi kubue vanga luwawanu lumona ku Yuda. Mu kibakala, nandi wukhupika bisadi bi basi Levi ayi bisadulu bi bisiku mi minkunga muingi kuzitisa Yave. Yiba ngonda yi Nisa, ngonda yi kukemba pasika, vayi tempelo, zinganga Nzambi, ayi basi Levi, basa ba ko badiodila. Nati kilumbu 16 ki Nisa, bamana kudiodisa Tempelo ayi baludika bisadulu bioso. Vabe tombolo kuvana minkhayilu muingi kudiodisa dikabu dioso di Isaeli. Theti, minhadi batuala minkhayilu muingi kudinda nlemvu wu masumu matedi Kintinu, kibuangu kinlongo ayi dikabu. Bosi, dikabu bavana mafunda na mafunda ma minkhayilu.—2 Lusansu 29:1-36.
it-2 89 ¶5
Ezekiasi
Mu kutadila ti dikabu disa ba ko di diodila, mawu ma batula nkaku muingi kukemba pasika mu thangu yifuana. Diawu Ezekiasi kasadila buboti nsiku wabe tuba ti mutu wukhambulu wudiodila, kalenda kemba pasika va kuvioka ngonda yimueka tona bakemba pasika. Ntinu kasa tumisa ko to basi Yuda, vayi mvandi dikabu dioso di Isaeli, mu kuba fila minkanda tonina ku Beliseba nati ku Dani. Batu banata minkanda, baviokila mu mambu mawombo maphasi, vayi nkunu wu Aseli, Manase, ayi Zabuloni, banyongina masumu mawu ayi bamonika mu nkungi beni, ayi mvandi nkunu wu Efalaimi ayi Isakali. Mvandi vamonika bisadi bi Yave, bo bamanga kuba basi Isaeli. Disa ba ko diambu diluelu dikabu diba ku kumi di minkunu kumonika mu nkungi beni. Batu banata minkanda ayi batu bakikinina kukuenda mu nkungi beni, baviokila mu zinzomono. Baba vueza mu kutadila ti minkunu miba mu kintinu ki norte, baba buongiminanga zinzambi zi luvunu ayi mvandi baba kuba kuamisa kuidi basi Asilia.—2 Lusansu 30:1-20; Zintalu 9:10-13.
it-2 89 ¶6-7
Ezekiasi
Bo bamana kukemba pasika, bakemba mvandi mu mayangi nkungi wu mapha makhambu luvi mu sambuadi di bilumbu. Mu kibila ki mayangi mawombo baba, dikabu babaka makani ma kube buela sambuadi di bilumbu. Kheti mu thangu ziphasi, vayi batatamana kutambula lusakumunu lu Yave. Ku “Yelusalemi kuba beni mayangi, tonina mu bilumbu bi Salomo muana Davidi ntinu wu Isaeli, kuisamonika ko ntindu mambu amomo ku Yelusalemi.”—2 Lusansu 30:21-27.
Awowo wuba nkungi wumfunu, kibila bawu baba vutula mbuongimini yikiedika. Tuntubila mawu mu kibila ki mambu mamonika. Ava kuvutuka mu zinzo ziawu, bawu batulula bikuma ayi biuma bioso babe buongiminanga zinzambi zi luvunu ku Yuda koso ayi ku Benhamini, mvandi ku nkunu Efalaimi nati ku Manase. (2 Lusansu 31:1) Ezekiasi wuvana kifuani mu kutulula nhoka yi kisengu yo Mose kavanga, kibila bawombo mu dikabu batona ku yibuongimina. (2 Mintinu 18:4) Bo nkungi awowo wumana, Ezekiasi wutatamana kutuadisa mbuongimini yikiedika, mu kukhupika mangumba ma zinganga nzambi ayi kuvana lusalusu lu bisalu ku Tempelo. Wukindisa muingi batumukina nsiku wutedi, kuvana kibuku ki kumi ayi mvandi mimbutu mitheti kuidi basi Levi ayi zinganga nzambi, ayi dikabu bakikinina mu ntima woso kuvanga mawu.—2 Lusansu 31:2-12.
Kiuka Kisuama
“Boti Luzebi Mambu Amama, Luela Baka Mayangi Benu Sadila Mawu”
14 Phila yinkaka tulenda monisina ti tuyikululanga, yidi mu kukuwa bankaka. Buku yi Yakobi 1:19 yintuba ti tufueti ‘ba bakubama mu kukuwa.’ Yave wutuvana kifuani kilutidi mu mambu amomo. (Ngenesi 18:32; Yosua 10:14) Dedi, tanga disolo didi mu Esodu 32:11-14. (Tanga.) Yave kasa dinda ko Mose kankamba buidi kaba muena mambu, vayi kheti bobo Yave wumvana luaku lu kutuba mabanza mandi. Ngie wulenda kuwa mu mvibudulu phila mutu awowo? Yave wuvanga mawu, nandi wunkuwanga mu mvibudulu batu boso ba kunsambidilanga mu kiminu.
15 Wukiyuvusa: ‘Boti Yave wuku yikululanga muingi kukuwa batu, dedi bo kavangila kuidi Abalami, Lakeli, Mose, Yosua, Samisoni, Elia, ayi Ezekiasi, yilenda vanga mangolo ma kulandakana kifuani kiandi? Yilenda buela zitisa zikhomba ziama zioso mu kukuwa ayi kusadila mayindu mawu? Vadi mutu mu kimvuka kiama voti va dikanda yilenda buela kukuwila? Mbi yinkuiza vanga?’—Ngenesi 30:6; Minkongudidi 13:9; 1 Mintinu 17:22; 2 Lusansu 30:20.
12-18 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 32-33
“Ba Tho Yikhindusulu Kuidi Bankaka mu Thangu Ziphasi”
it-1 258 ¶1
Asilia
Senakelibe. Senakelibe, muana Sargão II, wuyiza nuanisa kintinu ki Yuda bo vavioka 14 di mimvu tona Ezekiasi kamaka mu luyalu (732 A.T.K.). (2 Mintinu 18:13; Yesaya 36:1) Ezekiasi wulembu kufuta phaku kuidi basi Asilia yo tat’andi kaba futanga. (2 Mintinu 18:7) Senakelibe wudasuka ayi wuyenda kuenuanisa basi Yuda ayi wununga 46 di mavula (tala Yesaya 36:1, 2), bosi, bo kanunga divula di Lakisi, wukuika ntinu Ezekiasi kafuta phaku yi 30 di zitalento ziwola (c. $11,560,000) ayi 300 di zitalento zipalata (c. $1,982,000). (2 Mintinu 18:14-16; 2 Lusansu 32:1; dekisa mawu na Yesaya 8:5-8.) Kheti bafuta zimbongo aziozio, Senakelibe wufila mvuala muingi kukuika basi Isaeli bakivana banga mvika. (2 Mintinu 18:17–19:34; 2 Lusansu 32:2-20) Yave wutulula 185,000 di masodi ma basi Asilia mu builu bumueka, ayi mawu mavanga muingi ntinu kavutuka ku Ninive. (2 Mintinu 19:35, 36) Bo kavutuka ku Ninive, bana bandi buadi bamvonda. Ayi muan’andi Esar-hadon wumvinginina mu luyalu. (2 Mintinu 19:37; 2 Lusansu 32:21, 22; Yesaya 37:36-38) Mambu moso amomo, kubotula kuandi lutululu lu masodi ma basi Asilia, madi masonama mu mambu Senakelibe ayi Esar-hadon bavanga.—ZIFOTO, Vol. 1, p. 957.
w13 15/11 19 ¶12
Sambuadi di Minsungi mi Mamemi, Nana di Minhadi—Nani Bawu Bansundula Bubu
12 Vadi mambu mawombo mo befu veka tulendi nunga ko kuzonza, vayi Yave widi wukubama muingi ku tusadisa. Nandi kantomba befu tuvanga mamoso tulenda nunga matedi mambu beni. Ezekiasi wuvanga mamoso kanunga, Kibibila kintuba ti nandi wuteka matu “malongi ma minhadi miandi,” ayi wubaka makani ma “kufuka mabulu ma nlangu muingi zimbeni ziandi babika kubaka nlangu wu kunua . . . Mvandi, [Ezekiasi] wubue ludika bibaka bi divula, wutunga bikuma, ayi kunganda wubue tunga bibaka binkaka, . . . wutuma kuvanga mata ayi madionga.” (2 Lusansu 32:3-5) Mu thangu ayoyo, Yave wusadila—Ezekiasi, minhadi, ayi mimbikudi mikuikama muingi kukieba ayi kutuadisa dikabu.
w13 15/11 19 ¶13
Sambuadi di Minsungi mi Mamemi, Nana di Minhadi—Nani Bawu Bansundula Bubu
13 Bosi Ezekiasi wuvanga diambu dilutidi nkinza kena kufuka mabulu ma nlangu voti kubue ludika bibaka bi divula. Mu kuba nsungi wumboti, Ezekiasi wukutikisa dikabu ayi wuba kindisa mu kutuba: “Lubika kumona boma, ayi lubika kutitibuka, mu kibila ki ntinu wu Asilia ayi masodi mandi . . . , kibila badi kukhonzu’itu balutidi kena badi ku khonzu’awu. Nandi wutuba ti ntinu wu Asilia, wabe fiatila to masodi mandi, vayi befu Yave Nzamb’itu widi ku khonzu’itu muingi ku tusadisa ayi kutunu’anina.” Ezekiasi wutebula monho dikabu ti—Yave nandi wunkuiza banuanina! Mawu makindisa kiminu kiawu mu Yave. Ezekiasi, minhadi miandi ayi mimbikudi dedi Mika ayi Yesaya, baba minkebi mimboti dedi bo Yave kakanikisila mu nzil’awu.—2 Lusansu 32:7, 8; tanga Mika 5:5, 6.
Kiuka Kisuama
Mbi Binsundula Kunhongina mu Bukiedika Masumu?
11 Buviokila thangu Yave wutambudila minsambu mi ntinu Manase. Kibila Yave wumona phila kabaludila mavanga mandi mu minsambu kabe vanganga. Yave wumona ti Manase wunhongina mu bukiedika masumu mandi diawu kamvutudila mu luyalu. Manase wusadila luaku alolo muingi kumonisa ti wunhonga mu bukiedika masumu mandi. Nandi wuvanga mambu Akabi kakhambu vanga, wubalula mavanga mandi. Ayi wuvanga mamoso muingi kumanisa mbuongimini yi luvunu ayi kutuadisa mbuongimini yi kiedika. (Tanga 2 Lusansu 33:15, 16.) Vaba tombulu kumonisa kibakala ayi kiminu, kibila mu mimvu miwombo Manase wuba kifuani kimbi kuidi dikabu, dikanda diandi ayi kuidi bisadi biandi. Buabu, kutsuka luyalu luandi Manase wuvanga mangolo muingi kudedikisa mambu mambi kavanga. Ayi ḿba, nandi wuyiza ba kifuani kimboti kuidi ntekulu’andi Yosia, no wuyiza ba ntinu wumboti.—2 Mintinu 22:1, 2.
12 Mbi tulenda longuka mu kifuani ki Manase? Nandi wu kikulula ayi mu nzila nsambu, wudinda nlemvu kuidi Yave, ayi wubalula mavanga mandi. Nandi wuvanga mangolo muingi kudedikisa mambu mambi katuadisa. Wuyiza buongimina to Yave ayi wusadisa bankaka kuvanga mawu. Kifuani ki Manase kilenda tuadisa kivuvu kuidi bawombo bavola disumu dingolo. Ayi mvandi kitu vana bivisa ti, Yave widi nkua “mamboti ayi widi wukubama muingi kulemvukila.” (Minkunga. 86:5) Yave wulemvukilanga—baboso banhonginanga masumu mawu mu bukiedika.
19-25 NGONDA YINSAMBANU
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | 2 LUSANSU 34-36
“Widi mu Kuvanga Mamoso Muingi Wubaka Ndandu mu Diambu di Nzambi?”
it-2 352 ¶12
Hulda
Bo Yosia kayuwa matangu “mu buku yi nsiku,” yo Hilkia, nkulutu zinganga Nzambi kabakula bo baba ludika Tempelo, Yosia wufila bisadi biandi muingi kue tomba tuadusulu yi Yave. Bawu bayenda kuidi mbikudi Hulda, no wuba zabikisa diambu di Nzambi. Nandi wutuba ti zitsingu zioso ziba mu “buku” ziela monikina kuidi dikabu, kibila bawu babanda mbusa Yave. Hulda mvandi wubue tuba ti, zitsingu beni zialasa kuizila ko mu bilumbu bi Yosia, kibila nandi wunhongina masumu mandi. Nandi wutuba ti Yosia, wala zikulu ku biziami mu ndembama.—2 Mintinu 22:8-20; 2 Lusansu 34:14-28.
w09 15/6 10 ¶20
Monisa ti Wunzolanga Nzo yi Yave.
20 Bo Yosia katuadisa kisalu ki kudiodisa Tempelo, nkulutu zinganga Nzambi Hilkia wubakula “buku yi minsiku mi Yave yo Mose kasonika.” Hilkia wuvana yawu kuidi nsoniki Sefani, ayi nandi wutanga yawu vantuala Yosia. (Tanga 2 Lusansu 34:14-18.) Mambu mbi mamonika? Yosia wukakuna bikhutu mu kibila ki mambu kayuwu, ayi wutuma bisadi biandi muingi batomba thuadusulu yi Yave. Mu nzila mbikudi Hulda, Yave wubikula tsingulu mu kibila ki bikhulu bi basi Yuda. Vayi Yave wumona mangolo moso Yosia kavanga muingi kutulula mbuongimini yi luvunu. Diawu, nandi kabakila lunungu va meso ma Yave, kheti Yave wubikula tsingulu kuidi dikabu dioso. (2 Lusansu 34:19-28) Mbi tulenda longuka mu mawu? Bukiedika, befu tuidi momawu mabanza Yosia kaba. Befu tuntomba kuteka matu ayi kulandakana zithuadusulu zi Yave, muingi malongi ma batu babalukila kimvuka mabika bivisa mbuongimin’itu. Ayi tulenda ba lufiatu ti, dedi bo Yave kamuena mangolo Yosia kavanga, nandi mvandi wala mona kifuza kitu mu mbuongimini yikiedika.
Kiuka Kisuama
w17.03 27 ¶15-17
Ngie Wulenda Longukila mu Bifuani bi Batu mu Thangu Yikhulu?
15 Ndoku tumona kifuani ki ntinu Yosia. Nandi wuba ntinu wumboti, vayi vaba thangu nandi kasa bue baka ko lukiebu lu Yave, ayi wufua mu mvita. Ndoku tumona kibila mbi? (Tanga 2 Lusansu 35:20-22.) Yosia “wuyenda muingi kue nuanisa” Neku ntinu wu Ngipiti, vayi nandi kasa ba ko kibila muingi kuvanga mawu. Kibila Neku wutuba ti, nandi kasa kue nuanisa ko Yosia. Mvandi Kibibila kintuba ti, mambu Neku katuba “mafumina kuidi Yave.” Vayi kibila mbi Yosia kannuanisina? Kibibila kisinsudikisa ko mawu.
16 Khanu buidi Yosia kazabila ti mambu Neku katuba mafumina kuidi Yave? Ḿba, khanu nandi wuyuvula mimbikudi mikuikama, dedi Yelemia. (2 Lusansu 35:23, 25) Vayi Kibibila kisimmonisa ko ti nandi mawu kavanga. Neku, wabe kuenda ku divula di Kakemi muingi “kuenuanisa batu babe kalanga kuna,” kubika kuandi Yelusalemi. Ayi Mvandi, nandi kasa fiesa ko Yave voti dikabu diandi. Diawu kunuanisa Neku, masa ba ko makani mamboti Yosia kabaka. Mbi tulenda longuka? Boti tuidi mambu muingi kuzonza, diambu ditheti tufueti vanga, kuzaba buidi Yave kammuena mambu beni.
17 Bo tuntomba kubaka makani, vantombulu kuyindula mu minsua mi Kibibila ayi kusadila miawu mu phila yifuana. Khumbu zinkaka, vala tombulu befu kufiongunina mu bilongulu. Ayi khumbu zinkaka, tufueti dinda lusadusu kuidi bakulutu ba kimvuka. Bawu balenda kutusadisa kutebuka monho minsua mi Kibibila, ayi kusadila miawu mu mambu tumviokila. Yindulabu mambu amama: khomba mueka yinkietu widi mu kukubama muingi kubasika mu kisalu ki kusamuna, vayi nnuni’andi no kasi ko Mbangi yi Yave, wu kundinda muingi kabika kukuenda. Nandi wuntuba ti, baba buadi basiala bue viokisa ko thangu va kimueka. Khomba ayoyo zabizi ti nandi widi kiyeku ki kusamuna zitsangu zimboti. (Mavanga 4:20) Ava kubaka makani matedi mbi kankuiza vanga, nandi ḿba wunyindula matangu ma Kibibila mantubila matedi kutumukina Nzambi ayi matedi kuvanga minlonguki. (Matai 28:19, 20; Mavanga 5:29) Vayi mvandi wuntebuka monho ti, nkietu kafueti tumukina nnuni’andi ayi baklistu bafueti ba mayindu mafuana. (Efeso 5:22-24; Filipi 4:5) Diela ba diambu dimboti khomba beni kukikuvusa: Bukiedika ti nnuni’ama, kasintomba ko muingi yendanga mu kisalu ki kusamuna voti nandi wuntomba muingi bubu yivanga diambu dinkaka? Bukiedika, befu tuntomba kuvanga luzolo lu Nzambi ayi kuba kilunzi kidiodila. Vayi, buboti beni kuba mayindu mafuana bo tumvanga mawu.
26 NGONDA YINSAMBANU–2 NGONDA YISAMBUADI
KIUKA KIDI MU DIAMBU DI NZAMBI | ESALA 1-3
“Bika Yave Kakusadila”
Ngie Wummonanga Mambu Zakalia Kamona?
BASI Yuda baba mu mayangi. Yave Nzambi “wutuadisa Sili Ntinu Pelesia” muingi kabikila basi Isaeli baba ku buvika ku Babiloni. Ayi ntinu Sili wukamba basi Yuda benda ku ntoto’awu babutukila “ayi babue tunga tempelo nzo yi Yave Nzambi yi Isaeli.” (Esala 1:1, 3) Bukiedika yiba tsangu yimboti! Mawu maba sundula ti mbuongimini yikiedika yinkuiza vutuka ku ntoto Yave kavana dikabu diandi.
w17.10 26 ¶2
Lukiebu Mbi Wulenda Baka mu Kolowa ayi Makalu ma Mvita?
2 Zakalia, wuzaba ti basi Yuda bo bayenda ku Yelusalemi, bamonisa kiminu mu Yave. Yave “wunhikuna mintima miawu,” diawu banungina kubika zinzo ziawu ayi lungosu luawu. (Esala 1:2, 3, 5) Bakikinina kubotuka ku Babiloni, kheti kuawu babe kalanga, muingi kukuenda ku kibuangu kinkaka. Kibila mbi bavangila mawu? Kibila babe tomba kubuela mioko kutunga Tempelo. Boti kutunga Tempelo kusa ba ko nkinza kuidi bawu, khanu basa kikinina ko kuvanga viage ayoyo yiphasi yi 1.600 di zikilometro muingi kukuenda ku Yelusalemi.
Kiuka Kisuama
w06 15/1 19 ¶1
Mambu Mamfunu Tulenda Longuka mu Buku yi Esala
1:3-6. Dedi mua dingumba di basi Isaeli bo basiala ku Babiloni, bawombo mu Zimbangi zi Yave bubu, balendi nunga ko kukota mu kisalu ki thangu ka thangu, voti kue sadila kuma kuidi tsatu yi minsamuni. Vayi kheti bobo, bawu balenda buela mioko mu kukindisa bo badi luaku ayi mvandi mu kuvana minkhayilu, muingi kubuela mioko kisalu ki kusamuna ayi kuvanga minlonguki.