Ngie Zebi?
Buidi zitijolu babakula ku Babiloni yikhulu ayi phila baba vangilanga ziawu yimmonisina ti mambu Kibibila kintuba madi makiedika?
BATU bantombanga biuma bikhulu babakula ku Babibiloni mintindu miwombu mi zitijolu ziviku, baba sadilanga muingi kutunga divula. Dedi butubila Robert Koldewey, wumueka mu batu bantombanga biuma bikkhulu wutuba: “Zitijolu aziozio baba vangilanga ziawu mu zifornu ziba kunganda divula kuba ntoto wuwombu ayi . . . wumboti muingi kuvangila zitijolu.”
Batu bambakulanga biuma bikhulu babakula bivisa bimmonisa ti mintinu mi luyalu ku Babiloni, baba sadilanga zifornu aziozio muingi kuvanga mambu mambi. Nlongisi mueka bantedilanga Paul-Alain Beaulieu, widi wupisuka mu binongu ayi kutanga mbembu yi basi Asilia yikhulu ayi widi nlongisi wu kikola kinangama ku Toronto wutuba: “Masonoko ma basi Babiloni . . . mammonisa ti mintinu baba vananga nsua muingi batu babasa landakananga ko minsua miawu voti babasa kinzikanga ko voti kubuongimina biuma bawu baba . . . tedilanga binlongu bafueti kuba, kuba mu zifornu beni ayi kuba vika.” Masonoko mamueka mu bilumbu bi Ntinu Nebukadenesali matuba bikuma abibi: luba tulula, luba vika, luba kokumuna, luba lambanu mu zifornu zi kulambila ayi luba vondanu mu mbazu.”
Mawu ma tutebula moyo mambu madi mu kapu 3 yi buku yi Danieli. Lutangu alolo, lummonisa ti Ntinu Nebukadenesali no wuvanga kitumba kinneni ki wola ku thandu baba tedilanga Dura—yiba kunganda divula di Babiloni, kuma matoku matatu ma basi Ebeleo baba tedilanga, Saladaki, Mesaki ayi Abedineku bamanga kubuongimina kitumba beni. Diawu Nebukadenesali kafuemina ayi wutuma babuela mbazu “sambuadi di zikhumbu” ayi wutuma batula matoku amomo matatu ma basi Ebeleo “ku mbazu muingi bavia.” Ayi mbasi yi Yave wuba vukisa.—Dani. 3:1-6, 19-28.
© The Trustees of the British Museum. Licensed under CC BY-NC-SA 4.0. Source
Mu diteya dimueka diviku basonika muna dizina di Nebukadenesali
Ayi mateya amomo babakula ku Babiloni, mammonisa ti Kibibila kidi kikiedika. Mateya mawombu babakula kuna muidi bisono bimvana nzitusu kuidi Ntinu. Ayi dimueka mu mambu basonika muna dituba: “Nebukadenesali, Ntinu Babiloni . . . Nzo yi ntinu mu mangolo mami ayi mu lulendu luami yitunga ayi . . . batu bankuiza vinginina mu lulendu luami bayala mvu ka mvu.” Mambu amomo, mandedakana na mambu madi mu buku Danieli 4:30, bo Nebukadenesali kakinyemisa mu kutuba: “Ayiyi bakana ko Babiloni yinneni yo minu veka yitungisa muingi yiba nzo ntinu mu mangolu mami, mu lulendu ayi mu nkembu wu kimfumu kiama?”