Zinota Zidi Kutsuka
1. Kubakula Mbi Babiloni Yinneni
Buidi tuzabidi ti “Babiloni Yinneni” yinsundula binganga bioso biluvunu? (Nzaikusu 17:5) Tala bivisa:
Nandi widi mu bibuangu bioso mu nza. Bankuntanguninanga Babiloni Yinneni kibila widi wukala va mbata “minkangu mimvila.” Nandi widi kintinu mu mintinu mioso mi ntoto.”—Nzaikusu 17:15, 18.
Bakana ko nandi mfumu pulitika voti mfumu yi lungosu. Kibila “Zimfumu zi luyalu ayi basi lungosu” bela nyonga ayi bela dila bo nandi kala bungu.—Nzaikusu 18:9, 15.
Nandi wunyongisanga Nzambi. Bankuntedilanga ndumba leta, kibila wumvanganga luwawanu na mintinu mi nza mu kibila ki zimbongo voti bibila binkaka. (Nzaikusu 17:1, 2) Nandi wumvunanga batu ba mimvila mioso. Ayi nandi widi fotu mu lufua lu batu bawombo.—Nzaikusu 18:23, 24.
Vutuka mu dilongi 13 kinduika 6
2. Thangu mbi Mesiya Kala Monika?
Kibibila kibikula ti vala vioka 69 di zisabala nati Mesiya kala monika.—Tanga Danieli 9:25.
Thangu mbi 69 di zisabala yitonina? Mu mvu 455 A.T.K. mu thangu nyadi Nehemia katuka ku Yelusalemi “muingi kubue tunga” bibaka bi divula.—Danieli 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.
69 di zisabala zinsundula mimvu mikua? Mu zimbikudulu zi Kibibila kilumbu kinsundula mimvu. (Zintalu 14:34; Yehezekeli 4:6) Kadika sabala bantubila mu mbikudulu ayoyo yinsundula sambuadi di mimvu. Diawu, (69 x 7 yinkuiza dedimina 483 di mimvu).
Thangu mbi 69 di zisabala yimanina? Befu kutona kutanga 483 di mimvu nati 455 A.T.K. tunkuiza vitila mu mvu 29 T.K.a Wawu mvu Yesu kabotama ayi kayiza ba Mesiya!—Luka 3:1, 2, 21, 22.
Vutuka mu dilongi 15 kinduika 5
3. Ziphila Zidotoli Bansadilanga Menga
Vadi ziphila ziwombo zidotoli bansadilanga menga ma mutu wumbela. Dedi—bambonganga menga ma mutu wumbela muingi kulunda mawu mu sabala wadi ava bampasula muingi kubue mvutula mawu—vayi baklisto balendi vitika ko mawu.—Deutelonomi 15:23.
Mvandi vadi ziphila zinkaka bansadilanga menga ḿba tulendi vitika ko. Dedi hemodiálise, hemodilução voti kisengu bansadilanga muingi kudiodisa menga. Mu matedi ziphila aziozio zi kusadila menga, kadika khomba kafueti baka makani matedi buidi bankuiza sadila menga mandi bo bankuiza mpasula. Kadika dotoli wunsadilanga menga mu phila yiviakana. Diawu, ava kuvitika mbukulu voti kupasulu, kadika khomba kafueti zaba theti buidi bankuiza sadila menga mandi. Fiongunina biuvu binlanda:
Buabu, boti babotudi menga mami muingi kuma tula mu kisengu kindiodisanga menga bosi kubue mavutula mu nyitu, bukiedika ti kilunzi kiama kisinkuiza thatisa ko? Yinkuiza bue matadila banga menga mami? Yifueti kuma dukula va tsi”?—Deutelonomi 12:23, 24.
Buabu, boti mu thangu ba kuphasula voti ba kumbuka bambotula menga mami ayi babue mavutula, bukiedika ti kilunzi kiama ki kubuku mu Kibibila kisinkuiza thatisa ko? Bukiedika ti yifueti vitika phila ayoyo yi kusadila menga?
Vutuka mu dilongi 39 kinduika 3
4. Kuvasana va Dikuela
Kibibila kinsinkindisa ko bakuela bavasana ayi kinkandimina mutu bevasana na nnuni voti nkazi kubue kuela na mutu wunkakaka. (1 Kolinto 7:10, 11) Vayi vadi mambu malenda nata bakuela kuvasana, dedi:
Kukhambu kieba zitsatu zi dikanda: Nnuni wummanga kudukisa zitsatu zi kinsuni zi dikanda diandi nati mu kitesu kio bankuiza khambu ni ki kudia.—1 Timoteo 5:8.
Kusuvanga khuba mutu wukuelana yaku: Kubulanga nnuni voti nkazi nati mu kitezu kintula buvinya voti luzingu luandi va kingela.—Ngalatia 5:19-21.
Nkaku wunneni muingi mutu kabika sadila Yave: Bo nnuni voti nkazi kamvanga mamoso kannunga muingi mutu wukuelana yandi kabika sadila Yave.—Mavanga 5:29.
5. Mingungi Minkhambu Kuangidikanga Yave
Baklisto bakembanga ko minkungi minkhambu kuangidika Yave. Vayi kadika khomba kafueti sadila kilunzi kiandi kikubuku mu Kibibila muingi kuzaba mbi kafueti vanga bo bankaka bankemba minkungi. Dedi tala bifuani binlanda:
Boti mutu be kukamba wuviokisa buboti kilumbu kinkungi. Ngie wulenda nkamba, “Matondo.” Boti nandi wuntomba kuzaba kibila wukhambu kembilanga nkungi beni, buna wulenda kunsudikisa.
Boti mutu wukuelana yaku wu khambulu Mbangi yi Yave, wukudinda muingi muba va kimueka na dikanda diandi mu kilumbu ki nkungi. Boti kilunzi kiaku kisinkuiza kutatisa ko ngie ku kuenda, nsudikisa theti ti wusinkuiza kemba ko ayi kundakana bikhulu bi nkungi beni.
Boti mfumu’aku yi kisalu be kubuela zimbongo mu thangu yi minkungi. Bukiedika ti ngie wunkuiza manga? Ḿba ndamba. Mfumu’aku wu kuvanina zimbongo mu kibila ki nkungi voti yidi phila kammonisina ti wu kutonda mu kisalu kimboti wumvanganga?
Boti mutu be kukabila nkhayilu mu kilumbu ki nkungi. Mutu wukukabila wu kukamba: “Minu yizebi ti ngie wukembanga ko nkungi awuwu, vayi yitidi kukabila nkhayilu awuwu.” Ḿba mutu beni mamboti to kantomba kumonisa. Voti nandi wuntomba to kuthota kiminu kiaku muingi kuvanga wukemba nkungi wunyongisanga Yave? Bo wummana kufiongunina mawu ngie veka wufueti baka makani boti wunkuiza tambula nkhayilu beni voti ndamba. Mu makani moso tumbaka befu tuntomba kuba kilunzi kidiodila ayi kutatamana bakuikama mu Yave.—Mavanga 23:1.
Vutuka mu dilongi 44 kinduika 1
6. Zimbela Zintambakananga
Mu kibila ki luzolo tuidi mu batu, befu tumbanga keba keba muingi tubika tambikisa bankaka mbela. Ayi tumvanganga mawu boti tuidi mbela yintambakananga. Tumvangilanga mawu kibila Kibibila kintuba: “Zola wadi yaku dedi bo wukizodilanga.”—Loma 13:8-10.
Buidi mutu widi mbela yintambakananga kalenda monisina luzolo kuidi bankaka? Mutu widi mbela, kalendi bumbakana ko voti kuvana bezu bankaka. Nandi kalendi nyonga ko boti basi kuntumisa ko muingi kuviokisa thangu na bankaka. Ayi ava kabotama, nandi kafueti zabikisa kuidi nkulutu mu bakulutu ba kimvuka ti widi mbela yintambakananga muingi bakulutu bazaba mambu mbi bafueti vanga muingi kukieba batu bambotama yandi. Mvandi ava kutona bumasi, khomba widi mbela yintambakananga kafueti kuenda theti ku nzo mbuku muingi kuvanga zi analise. Ngie kuvanga mawu wunkuiza monisa ti wumvuanga nkinza bankaka ayi “kubika tomba mamboti maku veka vayi ma batu bankaka.”—Filipi 2:4.
Vutuka mu dilongi 56 kinduika 2
7. Lungosu ayi Mambu Matedi Lufundusu
Muingi tubika viokila mu mambu mawombo ma phasi mu lungosu tuidi na mutu wunkaka, tufueti sonika mawu mu nkanda—kheti lungosu beni tumvanga luawu na khomba mu kimvuka. (Yelemia 32:9-12) Kheti bobo, baklisto balenda bakasana mua mambu mu matedi zimbongo voti mu mambu mankaka. Vayi bafueti vanga mangolo muingi kudedikisa mambu beni mu nzaki ayi va baveka.
Buidi tulenda dedikisila mambu matedi buivi voti buezi? (Matai 18:15-17.) Yesu wu tulonga mambu matatu tufueti vanga:
Dedikisilanu mambu va benu veka.—Tala lutangu 15.
Na kukhambu kuwa, buna nata mutu wunkaka voti batu buadi mu kimvuka bayonzuka mu kiphevi muingi benda yaku.—Tala lutangu 16.
Na khambu kuwila batu beni, buna kamba mawu kuidi bakulutu ba kimvuka.—Tala lutangu 17.
Mu mambu amomo, tulendi nata ko khomba ku nzo yi lufundusu kibila malenda vueza dizina di Yave ayi kimvuka kiandi. (1 Kolinto 6:1-8) Vayi vadi mambu tufueti nata ku nzo lufundusu dedi: kuviaka nlembu muingi kuvambana, nani wunkuiza kieba bana, nnunu voti nkazi wummanga kukieba zitsatu zi kinsuni zi bana, indemnização de seguros ayi casos de falência. Khomba wunkuenda ku nzo lufundusu muingi kudedikisa mambu amomo, kasi mbundula ko minsua mi Kibibila.
Boti mutu bevanga diambu dimbi dingolo—dedi: kubundana nyitu na mutu wunkaka mu lukuiku, kubundana nyitu na muana kilezi, buphunya, buivi ayi kuvonda mutu—khomba wumfunda mambu amomo kuidi zimfumu zi luyalu, kasi mbundula ko minsua mi Kibibila.
a Kutona mu mvu 455 A.T.K. nati mu mvu 1 A.T.K. yidi 454 di mimvu. Kutona mu mvu 1 A.T.K. nati mu mvu 1 T.K. widi mvu wumueka (kibila vasa ba ko mvu wu zero). Ayi kutona mu mvu 1 T.K. nati mu mvu 29 T.K. yidi 28 di mimvu. Diawu 454 + 1 + 28, yinkuiza dedimina 483 di mimvu.