Ñee dxandíʼ gupa Abrahán camellu la?
BIBLIA na nuu camellu lade ca maniʼ ni bidii Faraón de Egipto Abrahán (Gén. 12:16). Ne lu sti relatu rieeteʼ «gucuaa [ti mozo stibe] chii camellu» para guyé Mesopotamia (Gén. 24:10). Abrahán bibani chupa mil iza ante de ca dxi stiʼ Jesús, ne Biblia riníʼ maca nápabe stale camellu ca dxi que.
Nuu tu na qué ñápabe camellu. Sicaríʼ rusiene Biblia de Estudio Arqueológica de la Nueva Versión Internacional: «Ca binni ni ruundaʼ nabé riniʼcaʼ huaxiéʼ dxandíʼ ni ruzeeteʼ Biblia de ca camellu ca, purtiʼ stale de laacabe na bisidóʼ binni ca maniʼ ca biaʼ lu iza 1200 ante de ca dxi stiʼ Jesús, stálepeʼ iza despué de bibani Abrahán. Para laacabe, ora rieeteʼ de ca camellu ca lu Biblia la? bichee ni bicaa ca diidxaʼ ca.
Peru guidúʼyanu xi riníʼ caadxi erudito de ni cuzéʼtenu riʼ. Laacabe nácabe neca ra maʼ ziluxe chupa mil iza ante de ca dxi stiʼ Jesús nga bisidóʼcabe ca maniʼ ca qué riníʼ diʼ nga qué niquiiñecabe ca camellu ante de ca iza ca. Ti libru ni nabé runi respetar binni ni caníʼ de laani bizeeteʼ ca diidxaʼ riʼ: «Ca últimu cosa ni huadxela binni, cusihuínnicani bizulú bisidóʼ binni camellu Arabia ra ziluxe chonna mil iza ni gudiʼdiʼ [ante gueeda Cristu]. Zándaca bisiroobaʼ binni laacame para cuee leche stícame, iquiiñeʼ guicha ládicame, guidi ládicame ne beela stícame, peru qué nindaa bidiicaʼ cuenta zanda iquiiñecaʼ laacame para guácame ni riquiiñecaʼ» (Civilizations of the Ancient Near East [Modo bibani binni dxiqué Oriente Próximo]). Ca arqueólogo maʼ bidxélacaʼ dxita ladi ca maniʼ ca ne xcaadxi cosa ni rusihuinni ruluíʼ maca riquiiñeʼ binni laacame ante guibani Abrahán.
Ni bizéʼtenu últimu riʼ nuu tu rusihuinni biaʼsi ni. Libru ni maʼ bizéʼtenu ca cusiene: «Maca riete de maniʼ riʼ lu caadxi lista ne sellu ni nuu Mesopotamia, nga rusihuinni zándaca yenécabe ca camellu ca raqué, ca dxi bibani Abrahán, chupa mil iza ante de ca dxi stiʼ Jesús».
Tu yené camellu neza raqué yaʼ. Caadxi binni ni nanna de laani riniʼcaʼ zándaca yené ca binni ni rutoo guʼxhuʼ bidóʼ ni nabeza ladu gueteʼ de Arabia laacame. Laacaʼ nga biquiiñecaʼ laacame para tiidicaʼ lu desiertu para checaʼ ladu guiaʼ, neza Egipto ne Siria. Zándaca nabé maʼ raca clase negocio riʼ lu iza 2000 ante de ca dxi stiʼ Jesús. Galán gánnanu ruzeeteʼ Génesis 37:25-28 de ca ismaelita, laacaʼ biquiiñecaʼ camellu para yenecaʼ guʼxhuʼ bidóʼ Egipto, ne guca nga ti siglu despué de guti Abrahán.
Nécapeʼ huaxiéʼ biquiiñeʼ camellu lugar ra runibiáʼcabe casi Oriente Próximo ra bizulú chupa mil iza ni gudiʼdiʼ ante de ca dxi stiʼ Jesús, nuu stale razón ni rusihuinni maʼ runibiáʼ binni laacame. Ti enciclopedia riníʼ sicaríʼ: «Cadi jneza diʼ guininu qué niquiiñeʼ ca camellu ca tiempu bibani ca binni casi Abrahán, purtiʼ nuu stale razón ni rudii ca arqueólogo ni rusihuinni maʼ rusidóʼ binni laacame ante de tiempu stiʼ ca binni ni ruzeeteʼ Biblia dxiqué» (The International Standard Bible Encyclopedia).