Аҵарауаа ажәытәтәи аикәарҳә «аадыртит»

1970 шықәсазы Иԥсу амшын мраҭашәаратәи аҿықә азааигәара Еин-Геди ақалақь аҿы (Израиль) археологцәа ирыԥшааит ибылны иҟаз аикәарҳә. Дара уи рымпыҵашәеит ибылны иқәхыз ақыҭаҿы асинагога рыԥшаарц азы анышә аныржуаз. Иҟалап уи ақыҭа анырблыз VI ашәышықәсазы акәзар. Аикәарҳә аартра уалагар, ихәаш-хәаша ицар ауан, убри аҟынтә иану узеилыргартә иҟамызт. Аха 3-D асканер абзоурала аикәарҳә «аадыртит», насгьы асахьақәа еилзырго иҿыцу акомпиутертә программа ацхыраарала аҵарауаа уа ианыз иаԥхьеит.

Ианызи нас уа? Абиблиатә цыԥҵәаха — ашәҟәы Алевит злалаго раԥхьатәи ажәеинраалақәа. Урҭ ажәеинраалақәа рҿы Анцәа ихьӡ аазырԥшуа атетраграмматон анын. Изларҳәо ала, уи аикәарҳә рҩызар ауан I ашәышықәса аҩбатәи азбжеи IV ашәышықәсеи рыбжьара. Ус анакәха, Ауриатә Ҩырақәа зну ари аикәарҳә аасҭа иажәу Иԥсу амшын (Кумрантәи) аикәарҳәқәа роуп. Абар агазеҭ «Џьерузалем ԥосҭ» ианыз: «Еин-Геди ирыԥшааз ашәҟәы Алевит аҟынтә ацыԥҵәаха зныз аикәарҳә иаԥхьаанӡа Иԥсу амшын аикәарҳәқәеи (Аҩбатәи ауахәама ықәырхаанӡа маҷк шагыз) ақалақь Алеппо ирыԥшааз аиқәарҳәқәеи (X ашәышықәса ҳ. ҳ.) ирыбжьысыз зқьышықәса рыҩныҵҟа иҩыз еикәарҳәыкгьы рмыԥшаацызт». Аекспертцәа изларҳәо ала, уи аикәарҳә ишьақәнарӷәӷәоит Тора иану «азқьышықәсақәа рыҩныҵҟа ишыԥсахмыз, насгьы ахҩылааҩцәа иҟарҵаз агхақәа атекст аҵакы шырымԥсахыз».