Ariisi oghị omhiịn ophanyanhaạn asipuru Aḍinyạ Ituughạ Ogboku Awiki Phọ

JANUARY 1-7

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MATIU 1-3

“Omạr Phọ K’Enaạn Masi Siẹn Edạ Aḍighaạgh”

(Matiu 3:​1, 2) Mem mọ opọ phọ aJọn oburogh muụm aru ni amite aghaạph oghaạph Enaạn epẹ edaIạ phọ aJudia. ² Aḅẹm ghan mọ, “Ikiton esi ikarạph anyina, omạr phọ k’Enaạn masi siẹn edạ aḍighaạgh.”

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Mat 3:1

iphelegbeel: Ekpo-onhụ phọ ephẹn onhụ aGrik remạ ghan mọ “omite esi ogbo kụ ogbeelhom iphelhegbeel idiphọ otelhedom.” Eḍeenhaan eten ph’epẹ rogbeelhom ghan bo: ibadị amem romite ghan esi ogbo kụ okaạph, re/mạ ghan ookpomhoghi egu awe esi kụ otughemhị.

Omhạr phọ: Eḅẹl esi phọ ekpo-onhụ aGrik phọ ba·si·leiʹa emite bọ, remạ ghan itooghị dị eḅaramaạm ekool r’aweye dị odi eeḍiạn otooghiạ. Esi 162 ariisi phọ ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn emite bọ siphẹ igẹ aGrik phọ, 55 edi siphẹ igẹ phọ aMatiu, kụ ibadị amem remạ ghan itooghị phọ Enaạn epẹ k’akẹ phọ. AMatiu agbor ghan asighẹ ekpo-onhụ phọ ephẹn aḍighinhom, dị enighẹ oḅẹm mọ kokol ḍinyạ phọ odị mọ Oghaạph ilọ Omhạr phọ.

Omhạr asikẹ phọ: Ikpo-onhụ phọ iphẹn phọ emite bọ 30 amem siphẹ aBaibul phọ, kụ isiphẹ igẹ phọ aMatiu bịn. AMạk r’aLuk, osighẹ oḍighinom aani ikpo-onhụ dị eghighimaạm ipẹ phọ mọ “Omhạr phọ k’Enaạn”, omạ eḍeenhaan mọ “Omhạr phọ k’Enaạn” odi epẹ k’akẹ kụ ratooghị.​—Mat 21:43; Mạr 1:15; Luk 4:43; Da 2:44; 2Tim 4:18.

masi siẹn edạ aḍighaạgh: Edạ aḍighaạgh, pọ remạ ghan mọ meteẹny mem dị Otooghiạ Omhạr K’akẹ phọ katu.

(Matiu 3:4) AJọn phọ ophọn phọ akpologhiạn ghan asuomạ asuphuuph anạm r’okuughaam ozu enhạm. Eḍien odị, igurubia r’enuụm aḍiowo.

nwtsty idị komiịn r’ilọ onhaghanhạm arurụ

Iinmenhian r’Ibura AJọn Oḍiinyeom Muụm mọ

AJọn akpolhoghiạn ghan asuomạ dị okolhọm suphuuph anạm ḅilhẹ r’oḍigh esin dị oḍighinhom ozu enhạm, obobọ okuughaam, dị kotue ni otoolhom ḍiịny adool. Idọ phọ iinmenhian phọ iphẹn kụ edị oyil phọ Ilaija aanmenhian aani ghan. (2Ki 1:8) Arukulhom kụ ukpolhoghiạn ghan rusuomạ dị okolhọm suphuuph anạm. Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, araalhạ kụ ukpolhoghiạn ghan iiIhoghoḍian lhoolhoghoḍian iinmenan dị oḍighinhom igey iri. (Mat 11:​7-9) Loor esi iduọn aJọn aḍighi bọ onyọ aNazarẹt k’amem mọ omạr bọ nyodị, ketue ni eḍighi idi, eeni silaạy odị ko/sạm ghan. Asuomạ phọ aJọn r’ibura ph’odị, edugh ni dị eḍeenhaan m’odị arọl dọl aghuḍum dị esooran, kụ aḅilhẹ kẹn aḅọgh oomo aghuḍum m’odị angọ oḍighi ipẹ Enaạn rewạ bọ.

Igurubia

Idiphọ oḅaạm bọ siẹn aBaibul phọ, “igurubia” phọ remạ ghan torobọ odọ asikpakpạ dị emhoọgh iikpera arelheẹm, ekạr ekpaariọm sikpakpạ dị reḍigh ghan ḍita kụ kepheẹph. Odaphạn idị owaaghị omhiịn epẹ Jeruselem, igurubia dị edi ghan de okpaghạ emoọgh enhuụm dị ebụgh ni iboom. Ḍio arodon kụ rowạ aạny, roḅonyon ghan ni koroph emhụ, ruwol, raphaaph, r’okuruḅakạ phọ. Kụ obạ ekpolhoghi phọ iimhoom obobọ mem lọ osạ. Uḅẹm mọ redụgh ghan idiphọ iigạ, r’asikororoph kụ emoọgh agey enhuụm.

Enhuụm Aḍiowo

Afoto phọ aḍeenhaan otu aḍiowo (1) ḅilhẹ r’aḍigbạ dị enhuụm mọ etiriri (2). Enhuụm aḍiowo ph’aJọn alhaạy ghan bọ, keḍighi edọ edị aḍiowo dị oghol mọ Apis mellifera syriaca kụ edoghoḍi ghan, odọ asiowo ph’iphẹn kụ iitura pakirị ph’epẹ phọ. Aḍiowo ph’aḍiẹn regạm ghan agey, kụ iḍighi kụ irolhoghụ ghan rikpisi egholhoghọl ḅilhẹ r’igharaghạr aradalạ phọ aJuda, kụ oye o/rue ghan ookonhom. Toroboiperolbọ, emhiighom 9 B.C.E., awe dị orolhoghụ ghan epẹ Izrạl uukonhom yogh ghan ni siowo loor inyokị dị oḍighinhom eḍaạny. Oboom onhụ abạl araraạr ph’iphẹn phọ ookonhomhom ghan bọ siowo phọ umiinhọgh yogh ni ogbo igbogh aramhạ (dị nyiidiphọ okol mọ Tel Rehov), epẹ eḍiiny ph’aJodạn. Aḍiowo dị osighẹ ekpisi dị oghol rodon m’aTurkey kụ idoghoḍi ghan bọ enhuụm aḍiowo phọ erolhoghụ ghan bọ ilhoghi inyokị ph’iphẹn phọ.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Matiu 1:3) AJuda kụ odẹ aPerẹz r’aZarạ (aTamạr kụ onhiin phọ abidị); aPerẹz kụ odẹ aHezrọn; aHezrọn kụ odẹ aRạm;

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 1:3

Tamạr: Oḅẹl siphẹ oogh anmariịr phọ ogoolạ bọ siphẹ aḍikoọl eemharạ aMesaya phọ aMatiu aghaạph bọ aghol. Abuerị phọ inya phọ aRahab r’aRuth, iyạl phọ abuẹn ka/buọ Izrạl (ekpịgh phọ 5); Bath-sheba, “aYurayạ kụ aphin ghan “(ekpịgh phọ. 6); r’aMeri (ekpịgh phọ 16). Buẹn phọ bịn kụ anmariịr dị ogholhom aani siphẹ aḍikoọl eemharạ phọ aJizọs, mem dị obọ rogoolhạ burudẹ aburudẹ bịn, loor esi dị iyaạr irọl li dị eḍighan elhegh ilọ eten phọ epẹ torobọ onyọ abidị arue bọ aḍighi aani ogbogh onhiin aJizọs.

(Matiu 3:11) Mị iwur inyina muụm mọ iIọ oḍeenaan mọ nyina mekiton esi ikarạph phọ anyina, kụ opọ ratu bọ upu ni imị. Mị u/mạn orooI arokoro odị. Odị kasighẹ Uwaloor Iigbia phọ r’aniạn kụ iwurom inyina.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 3:11

oḍiinye nyinhạ: Obobọ “osumeeny nyinhạ.” Ekpo-onhụ aGrik phọ ba·ptiʹzo remạ ghan “oḍiiny; r’osuma.” Inhọn odọ aBaibul eḍeenaan mọ oḍiiny amuụm mọ pọ remạ ghan okaraghị oḍiinye oomo oye phọ omadạn. Eniin amem, aJọn aḍiinye ghan we epẹ Jodạn, eḍiiny dị etuman Salịm “idị eḍighi bọ amuụm amuza ni siphẹ phọ.” (Jọn 3:23) Mem mọ aFilip aḍiinye bọ oophoony oye olọ Etopia phọ, iyạl phọ abidị kụ ‘usoroghu pạ amuụm mọ.’ (Iiḍ 8:38) Eniin phọ ekpo-onhụ aGrik phọ kụ edị osighẹ oḍighinom siphẹ aSeptuagint phọ, pạ 2Ki 5:​14, mem mọ rokaạph bọ mọ aNeeman “aḍiiny siphẹ ophiịny phọ aJodạn oḍual amem.”

Ibạl ABaibul

(Matiu 1:1-17) Emariạ phọ omạr bọ Jizọs Kraist imiighom oophị Ebraham, kụ eteẹny Devid oolhạ phọ. ² Ebraham kụ odẹ Aizịk; Aizịk kụ odẹ aJekọb; aJekọb kụ odẹ aJuda r’abumor odị. ³ AJuda kụ odẹ aPerẹz r’aZarạ (aTamạr kụ onhiin phọ abidị); aPerẹz kụ odẹ aHezrọn; aHezrọn kụ odẹ aRạm; ⁴ aRạm kụ odẹ Aminadạb; Aminadạb kụ odẹ aNason; aNason kụ odẹ aSalmon; ⁵ aSalmon kụ odẹ aBoạz (onhiin phọ odị aRehab); aBoạz kụ odẹ Obed (onhiin phọ odị aRut); Obed kụ odẹ aJesị; ⁶ aJesị kụ odẹ aDevid, oolhạ phọ. ADevid kụ odẹ aSolomọn (onhiin phọ odị aYurayạ kụ aphin ghan); ⁷ ASolomọn kụ odẹ aRehoboam; aRehoboam kụ odẹ Abaija; Abaija kụ odẹ Asạ; ⁸ Asạ kụ odẹ aJehosạfạt; aJehosafạt kụ odẹ aJoram; aJoram kụ odẹ Uzayạ; ⁹ Uzayạ kụ odẹ aJotam; aJotam kụ odẹ Ehaz; Ehaz kụ odẹ, aHezekayạ; ¹⁰ AHezekayạ kụ odẹ aManasẹ; aManasẹ kụ odẹ Amọn; Amọn kụ odẹ aJosaya. ¹¹ AJosaya kụ odẹ aJekonaya r’abumor odị. Pọ kụ amem mọ osighẹ bọ we Izrạl ogheelom Babilọn. ¹² Idiphọ osighẹ bọ we phọ ogheelom Babilọn: aJekonaya kụ odẹ aSealtiel; aSealtiel kụ odẹ aZerubabẹl; ¹³ AZerubabẹl kụ odẹ Abiud; Abiud kụ odẹ Elayakịm; Elayakịm kụ odẹ Azọr; ¹⁴ Azọr kụ odẹ aZedok; aZedok kụ odẹ Akim; Akim kụ odẹ Elayud; ¹⁵ Elayud kụ odẹ Eliezar; Eliezar kụ odẹ aMatạn; aMatạn kụ odẹ aJekọb; ¹⁶ AJekọb kụ odẹ aJosef phọ opọ aphin bọ Meri, onhiin phọ aJizọs Kraist, opọ Enaạn eguanaan bọ mọ katu phọ. ¹⁷ Pọ iduọn phọ, emiigh Ebraham kụ eteẹny Devid ḍioph r’inya ootẹ, kụ emiigh Devid kụ eteẹny mem mọ opọ osighẹ bọ we phọ ogheelom Babilọn ḍioph r’inya ootẹ, kụ emiigh mem mọ opọ kụ eteẹny mem mọ omạr bọ Kraist ḍioph r’inya ootẹ.

JANUARY 8-14

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MATIU 4-5

“Araraạr Ituughạ Dị Omhiịn Siphẹ Oghaạph Phọ AJizọs Pạ Anyụ Eeḅarạph Phọ”

(Matiu 5:3) “Ibo k’Enaạn edianaan ni buphẹ ologhoma bọ mọ ekparạm ni ruwaloor phọ abunọ. Omạr phọ k’Enaạn olọ abidị ni.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 5:3

Aḍisẹph: Ekpọ-onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “aḍisẹph” phọ, remạ ghan “ibo k’Enaạn”. Kuolọ k/oopho oḅaạl ologhi bịn, idiphọ amem dị oye rakelọm mugey amem. Kparipẹ ghụn, mem dị oghaạph ogholhom we, pọ remạ ghan sidọl abuphẹ Enaạn m’esẹph bọ, kụ rokelọm kuuḅi aghisigh odị Enaạn phọ. Rosighẹ ghan kẹn ni koḍighinhom oghaạph ilọ Enaạn r’aJizọs siphẹ adọl eghuan phọ abidị epẹ k’akẹ.​—1Tim 1:11; 6:15.

buphẹ ologhoma bọ mọ ekparạm ni uwaloor phọ abunọ: Ekpo-onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “buphẹ ologhoma bọ,” remạ ghan, “buphẹ oḍighi bọ rukulom mọ (ekuom bọ; ekparạm bọ; abulọm-le ),” siẹn phọ osighẹ oḍighinhom ilọ abuẹn phọ ekparạm bọ kụ ologhoma bọ mọ ekuom ni bunọ. Eniin phọ ekpo-onhụ phọ kụ edị oghaạph bọ ogholhom Lazarọs “olọm-le” phọ siphẹ Luk 16:​20, 22. Ikpo-onhụ aGrik phọ abuniin abuẹn rogbạ bọ Baibul phọ ogbạ bọ otenhe mọ buẹn “ekuom bọ uwaloor phọ” epamanạm onaghạn aḍughụm awe dị r”eḅaạl ologhi kụ ologhoma mọ bunọ u/moọgh igey asiya r’Enaạn r’ipẹ bidị koḍighi bọ kụ omoọgh igey asiya r’Enaạn .

(Matiu 5:7) “Ibo k’Enaạn edianaan ni buphẹ ronmạ ghan bọ ighirigiir phọ, Enaạn kemnạ ni bidị ighirigiir.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 5:7

onmạ ighirigiir: Osighẹ oḍighinhom ekpo-onhụ aBaibul phọ ogbạ bọ mọ “onmạ ighirigiir” ḅilhẹ “r’ighirigiir” i/loonaan osạr owilenaạn bịn obobọ onmaanaạn oye ighirigiir esi ooruẹn. Ekạr remạ ghan ologhoma aghusạn ḅilhẹ r’oseenyaạn dị kanyu oye olhoghonaạn aḍighaạgh buẹn ekuom bọ.

(Matiu 5:9) “Ibo k’Enaạn edianaan ni buphẹ roḅẹm ghan bọ mọ ki/soor phọ, Enaạn kekoI Ii bidị mọ amnụny onọ.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 5:9

buphẹ roḅẹm ghan bọ mọ k/isoor: Buphẹ ro/ḅẹm ghan bọ mọ ki/soor bịn, kuolọ oḅilhẹ bọ roḍighi ghan bọ iiḍighi eephọ esi lọ eephọ i/lo.

w07 12/1 17

Tughemị Oọny phọ Anạ Oḍighi Oye Eephọ

Reḅeeraạn ghan agey burudẹ r’aburunhiin dị oḍighi Kristẹn otughemị anmụny phọ abidị ilọ ‘owạ ghan eephọ kụ ophorogh okpaariọm.’ (1 Pita 3:11) Ibo k’Enaạn phọ ipẹ retolonaạn ghan bọ oye lọ raseere ghan eephọ ekpeanạn ni oomo ikuph phọ rewạ bọ orue okpạr opu ologhoma iikia, oḅonyonhu ozuan, ḅilhẹ r’ophin ologhi.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Matiu 4:9) Kụ eḅenị nyodị mọ, “Mị kangọ ni nyinạ oomo araraạr phọ iphẹn, Iọ nạ ameera akpuḍian uuseeny imị.”

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 4:9

kpuḍian uuseeny imị: Ekpo-onhụ aGrik dị kotue ogbạ mọ ‘ongọ iiseeny’ eḍeenhaan iyaạr dị koḍighi mem bịn. Ogbạ eten phọ ephẹn mọ “kpuḍian uuseeny imị” reḍeenhaan ghan mọ Eru phọ o/ḅenhị Jizọs mọ aghiọm ghan ghisigh aaseeny nyodị; kuolọ mọ ‘akpuḍian mem mọ amuphẹ phọ’ bịn.

(Matiu 4:23) AJizọs areIhe yogh ni oomo phọ aGaIiIi, atughemị ghan pạ arubughotu phọ abidị, kụ aghaạph ghan ooḅi oghaạph omạr phọ k’Enaạn, kụ aakonom ghan we oomo awe dị ariiphina r’areezẹgh kirokirọ eḍighi yogh.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 4:23

tughemị ghan . . . agbeelom ghan : itughemị egbatanaạn ni r’iphelegbeel loor esi dị otughemiạ phọ raḍighi ghan eten dị epelom oḅẹm bịn mọ ragbeelom ghan; odị katughemị, kụ agbạ aagbuniọn, aḅilhẹ amaạr alereghian pạ ratughemị bọ, r’ariphigh.

Ibạl ABaibul

(Matiu 5:31-48) “Uḅem ghan kẹn ni mọ oye lọ aseere anịr odị, mọ angọ ghan ḍinyạ ogbaranaạn. ³² Kụ mị riḅenị ghan inyina mọ oye Iọ aseere anịr odị, dị u/tuạn mọ ale emạ, kụ anịr phọ aḅilẹ aghị aạI inọn iIom, pọ oIom mọ maḍighi dị anịr phọ maIe emạ. Kụ oye lọ aphin anịr lọ oseere pọ ale aani kẹn ni emạ.” ³³ ’Nyina menaghạn ghan kẹn ni mọ gediidi uḅenị ni burudẹ phọ anyina mọ ke/kunya iikunya dị nyina ii/ko. Ituụgh ipẹ nyina meghunya bọ engọ Omoọgh-we phọ eeko.’ ³⁴ Kụ mị riḅenị ghan inyina mọ ke/kunya ghan mun mem Iọ nyina reguan oguan; ke/kunya kẹ, idị eḍighi bọ agadạ ọdaạm emạ Enaạn; ³⁵ Ke/kunya kẹn de, idị eḍighi bọ ikasị okpasaghiọm aruwoI Enaạn; ke/kunya kẹn Jeruselem, idị eḍighi bọ emạ Enaạn ogbogh Uw--emạ phọ. ³⁶ Ke/kunya kẹn rumụ anyina, idị eḍighi bọ nyina ke/tue eḍighi dị aḍiniin aḍiIaạI rumụ anyina kebiiI, ḅilẹ m’oḅaạI. ³⁷ Kụ oghaạph anyina aḍighi ghan mọ ii, pọ ii, eeye, pọ eeye! Torobọ iyaạr Iọ epeI iphẹn, pọ iḍuạ esi Eru kụ emite.” ³⁸ ’Nyina menaghạn ghan ni mọ gediidi uḅenị ni we mọ okpeọm ghan ekpeḍien ekpeḍien, okpeọm ghan oIaạy oIaạy.’ ³⁹ Kụ mị riḅenị inyina mọ ke/ḅuIemian ghan ikarạph oye, kụ oye Iọ aḅor okpo eIiom anạ, pọ ngọ nyodị nyopọ ekeeny phọ odị aḅiIẹ aḅor. ⁴⁰ Eḍighi iyaạr dị oye agbo nyinạ ogbo iIọ osighẹ asuomạ anạ, ḅarạm koti phọ anạ angoọm nyodị. ⁴¹ Oye Iọ akpaariọm nyinạ orooIaan adooI odị oniin otobi, pọ tooIaan nyodị iyạI itobi. ⁴² Oye aru kụ aIọm nyinạ iyaạr, pọ ngaanị ni nyodị. Oye Iọ aru k’anạ abooIẹ, pọ booIẹ ni nyodị.” ⁴³ ’Nyina menaghạn ghan ni mọ gediidi uḅenị ni we mọ ipomoghiạn righirị anyina eIọgh ḍien bumuIọgh ḍien anyina.’ ⁴⁴ Kụ mị riḅenị ghan inyina mọ ipomoghiạn bumuIọgh ḍien anyina, kụ eeḅereghị ghan engọ buphẹ rigbiphoghọm bọ inyina, ⁴⁵ obọ nyina eru nmụny Odẹ phọ anyina odi bọ k’akẹ phọ. Odị aḍighi ni dị ogogo phọ odị amụ rasoorom ghan bugey r’abukarạph, ḅiIẹ oIophiạ phọ raIophọm ghan bugey r’abukarạph. ⁴⁶ Nyina ephomoghiạn ghan buIọ iphomoghiạn inyina bịn, eeghe aruunmo kụ edị Enaạn kiinmo bọ inyina? R’abubonyiọm iisogh phọ bịn roḍighi ghan ni iphẹn phọ. ⁴⁷ Eru maạr dị arighirị phọ anyina r’anyina bịn kụ reemaghaghạn ghan, eeghe kụ edị nyina eḍighi bọ epeeIeom buerị phọ? R’abuọ aruru phọ bịn roḍighi ghan ni iphẹn phọ. ⁴⁸ IseIeman, idiphọ Odẹ phọ anyina odi bọ k’akẹ phọ aseIeman bọ.

JANUARY 15-21

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MATIU 6-7

“Ipụr Ghụn Ewạ Omhạr Phọ k’Enaạn”

(Matiu 6:10) Omạr phọ anạ aru ni! Oḍighi aani ipẹ nạ rawạ bọ siẹn ade phọ, idiphọ roḍighi bọ k’akẹ phọ!

bhs 178 ¶12

Eepoogh Ooḅereghị Ghan

Eeghe kụ keḍighi eḅẹl siphẹ iiḅereghị ph’ayira? AJihova r’ogbi phọ odị. Dị eḍuạ k’ipạ ekpom m’ayira, osẹph ghan nyodị ilọ oomo araraạr phọ odị muḍighinhaan bọ iyira. (1 Chronicles 29:​10-13) Yira olegheri m’ewạ ni oḍighi iduọn phọ, loor esi dị, mem m’aJizọs arọl bọ siẹn ade phọ, odị atughemhị ni bumatuạn phọ odị ilọ ooḅereghị. (Bạl Matiu 6:​9-13.) Odị aḅẹm m’abidị ophụr olhọm mọ ophạm ḍien ph’Enaạn oḅaalhamị, iduọn phọ pọ, osighẹ idiphọ iyaạr dị eḍighi iigbia. Ipẹ reten kụ aḅẹm mọ ooḅereghị m’Omhạr phọ Enaạn aru, ḅilhẹ kẹn m’oḍighi aani ipẹ aJihova rawạ bọ siẹn ade phọ. Odị r’oḅẹm bọ mọ ophụr olhọm okạr ikpanhạ araraạr phọ emhạn bọ maạr, kụ odị agbi bọ oḅẹm m’olhoghọm raraạr phọ ipẹ yira rowạ bọ. Mem dị yira osighẹ aJihova r’ogbi phọ odị kụ oḍiemhiom siphẹ iiḅereghị ph’ayira, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ ipẹ kụ imhạn maạr siphẹ aghuḍum m’ayira.

(Matiu 6:24) “Oye o/Io dị katue adạph iyạI aburudẹ-otu. Odị kaIọgh ni nyoniin ḍien, apomoghiạn nyoọri phọ. Odị kạpamanạm ni nyoniin akeI nyoorị phọ. Nyina ke/tue eḅạr Enaạn r’ikpoki kụ edạph.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 6:24

ebenẹ: Ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn phọ remạ ghan okumuan idiphọ ebenẹ, iduọn phọ pọ reḅẹm ghan mọ, oye dị amoọgh oniin odẹ otu bịn. Siẹn phọ aJizọs raḅẹm ghan mọ onyọ aKristẹn ka/tue aḅọgh oomo aghuḍum odị angọ Enaạn idiphọ Enaạn ewạ bọ kụ eniin phọ amem mọ aḅilhẹ akuọm loor phọ odị owạ eelạ.

(Matiu 6:33) “Kụ ipụr ghụn ewạ omạr phọ k’Enaạn r’ipẹ dị rawạ bọ mọ iḍighi ghan, bịn oomo phọ araraạr phọ iphẹn Enaạn kipumughinaan ni inyina.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 6:33

Ikiọm ghisigh. . .ewạ ghan : Ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn phọ eḍeenaan mọ iyaạr dị roḍighi ghan bịn koghiọm ghisigh, kụ kotue ni ogbạ mọ “Kiọm ghisigh awạ ghan”. Abugey abumatuạn aJizọs ko/wạ Omhạr phọ oọny ekulha amem bịn obilhẹ, loor oghị owạ inhọn odọ araraạr. Kparipẹ ghụn, Omhạr phọ kụ kaḍighi eḅẹl iyaạr siphẹ adọl aghuḍum mọ abidị.

omhạr phọ: Iniin arinyạ aGrik iḍiodi phọ ugẹ iduọn mọ “Omhạr phọ k’Enaạn.”

odị phọ : Remạ ghan Enaạn “Odẹ k’akẹ phọ” oghol bọ siphẹ Mat 6:32.

elhiom eḍighinhom iyaạr : Abuẹn rowạ ghan bọ elhiom eḍighinhom iyaạr okạr rowạ ghan oḍighi ogbi phọ Enaạn, kụ oḅilhẹ kẹn rodaphạn ghan siigbu phọ odị ilọ igey r’ikarạph. Itughemị phọ iphẹn ekạr kụ egbatanaạn r’ipẹ abuọ aFarisi phọ, osighẹ ghan bọ ronhụ abidị oghaaphọm mọ abunọ awe elhiom eḍighinhom iyaạr.​—Mt 5:20.

w16.07 12 ¶18

Iwạ Omhạr phọ, ka/raraạr

Bạl Matiu 6:33. Abumatuạn phọ aKraist k’opụr ghan oḍighi omhạr phọ eḅẹl iyaạr siphẹ aghuḍum mọ abidị. Yira oḍighi ghan iduọn phọ, pọ idiphọ aJizọs aghaạph bọ, “oomo phọ araraạr phọ iphẹn Enaạn kipumughinaan” ni iyira. Eeghe kụ iḍighi kụ odị aḅẹm bọ iduọn phọ? Odị aghaạph ni siphẹ ekpịgh phọ 32 mọ: “Odẹ phọ anyina odi bọ k’akẹ phọ alegheri ni mọ iphẹn phọ ekạr ri ikuom inyina,” iphẹn phọ reḍeenaan ghan mọ, aJihova alegheri ni okạr araraạr phọ ipẹ ikuom bọ iyira. AJihova ralegheri ghan ni mọ eḍien, asuomạ okpologhiạn r’esi orọl kiiḅaghamị ni iyira, kụ yira ogbi olhoghoma aani. (Fil. 4:19) Odị alegheri ni ukpe ayira lọ madugh. Odị alegheri ni odọ eḍien lọ riphụ iyira ole r’odọ esi lọ yira kotue otọl odaphạn ipẹ eghun otu phọ ayira elheey bọ. AJihova k’amiịn ni mọ odị ungọ ni iyira oomo ilọ ikuom iyira.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Matiu 7:12) “IIọ nyina rewạ mọ awe iḍighi inyina kụ kenighẹ, kụ etuụgh eḍighi bunọn awe. Iduọn kụ emụ iiIogh phọ aMozis r’itughemị ariiI phọ.

w14 5/15 14-15 ¶14-16

Dạph Olhogh Agol Phọ Mem lọ Nạ Amite Epẹ Erugh Phọ

Oḅẹm mọ, eniin aḍio oye amhạgh nyinhạ fon kuolọ nạ o/lhọgh elhegh eḍọgh oye phọ. Loor esi dị nạ oye phọ o/legheri, kụ rapuru ghan nyinhạ oghol eḍien lọ eḅeeraạn nyinhạ. Nạ k’aakia ni oye phọ amhạgh bọ nyinhạ ḅilhẹ r’iyaạr phọ odị atuạn bọ kụ ramạgh nyinhạ. Loor esi oḍeenhaan olhọgh eegu, eeni nạ katue ni aḅaanhaạn nyodị enụm bịn, kuolọ nạ kaḍighi ni aḍeenhaan mọ nạ o/wạ dị araghaạph phọ kekị ghisigh. Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, oḅẹm mọ oye phọ amhạgh bọ nyinhạ fon phọ agholha ḍien odị, kụ aḅenhị nyinhạ mọ onọ atuughạ ilọ ariiḍien, kụ r’aḅenhị ghan nyinhạ ilọ ariiḍien dị nạ kale kụ kenighenaạn nyinhạ. Eeni nạ k’aler ri rurụ onaghạn ipẹ odị rakaạph bọ. Ogbạ agey, riḅeeraạn ghan iyira igey mem lọ awe ughaaphạn iyira onyen kụ omhiigha ni loor kụ r’okaạph. Ika kụ idị yira kotue osighẹ iphẹn phọ oḍighinom aani epẹ erugh phọ?

Ibadị arokool, rewạ ghan ni dị yira koḅenhị uwotu phọ iyaạr phọ yira oghị bọ oḍighi phọ. Agey phọ ni, yira opạm imạ adom dị uwotu phọ u/legheri, kuolọ oḅẹm mọ yira u/ḅenhị uwotu phọ odọ oye phọ yira oru bọ, bịn omiigh oghaạph phọ r’aḍipuru dị eḅẹm mọ : “Eḍighi maạr dị nạ katue ni asiemi eekunha eniin, esi oomo iiḅaghamị aḅirini phọ, keḍighi nyeghẹn?” Yira olegheri ni mọ iyaạr phọ otuạn bọ kụ opuru ḍipuru phọ pọ olegheri aani aḍiitughiạn odị ilọ oghaạph phọ kụ ogbi osighẹ araghaạph phọ oghị isiphẹ aBaibul phọ. Kuolọ, eeni uwotu phọ kaakia ni mọ: ‘Ophọn anhiạn nuụn, kụ atụ ee kụ upuru bọ imị iḍuọn phọ? Kụ iphẹn phọ ilọ eeghe?’ Esi iduọn phọ, okparaghạ ghan omiịn mọ uwotu phọ o/moọgh ooḅaghamiạn aloor ilọ eghị phọ ayira. (Fil. 2:​3, 4) Ika kụ idị yira kotue oḍighi iduọn phọ?

Oniin opoghom eghir amhiịn mọ omhiighom oghaạph phọ eten phọ ephẹn enighẹ agey. Mem lọ roomaghaghạn, kụ odị aḍeenhaan uwotu phọ trạkt phọ oghol bọ mọ, Keḅeeraạn ni Nyinạ Olegheri Igey phọ Ḍughụm? kụ aḅẹm mọ: “Yoor rodi ghan rinyạ phọ iphẹn torobọ oye ekool phọ ephẹn rodon. Ekaạph ilọ odiiny asipuru dị ibadị awe ropuru ghan. Poronọ aḍiọ anạ.” Onyọ umor phọ aḅẹm mọ, ibadị awe roseere ghan ni ekpom mem lọ bidị olegheri iyaạr phọ nạ atuạn bọ aghị k’abidị. Mem lọ mesi siẹn phọ, bịn medugh omhiighom araghaạph phọ. Opọ kụ amem dị opoghom eghir phọ kapuru uwotu phọ mọ: “Nạ m’aatughiạn ghan ni ilọ aḍiniin aḍipuru phọ aḍiẹn ḍughụm?” Eḍighi maạr lọ uwotu phọ asaḅạr ḍiniin, pọ onyọ umor phọ k’akpegheron trạkt phọ kụ agbạ ipẹ aBaibul phọ aghaạph bọ ilọ aḍipuru phọ. Eḍighi maạr dị uwotu phọ u/saḅạr, odị kasaḅạr ḍiniin aḍipuru phọ kụ akaạph eten olhọgh eegu. Ii, ibadị areten omiighom araghaạph edi ni. Iniin arikpisi, remoghi ghan ni dị okaaphọm mọ kakaạph ilọ eru phọ odị kụ agbi omiigh oghaạph phọ. Ekpanhạ iyaạr phọ pọ odaphạn ghan eten phọ epẹ awe ekpisi phọ konaghạn bọ dom mọ.

(Matiu 7:​28, 29) AJizọs romadạn oghaạph phọ ophọn, kụ itughemị phọ odị eḍighi iikia esi awe, ²⁹ idị eḍighi bọ odị atughemị bidị idiphọ oye dị amoọgh iikpọ, k/idiphọ abutughemiạ iiIogh phọ abidị.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 7: 28, 29

eḍighi iikia: Ekpo-onhụ aGrik phọ osighẹ bọ oḍighinhom siẹn phọ kotue ni ogbạ eten phọ ephẹn mọ “eḍighi iikia esi awe phọ dị u/moọgh r’iyaạr oghaạph.” Ikpo-onhụ phọ iphẹn reḍeenaan ghan mọ oghaạph phọ odị amhoọgh ghan egey etirom esi aḍita phọ.

eten itughemhị phọ odị: Oḅẹm mọ ophọn phọ rekaạph ghan ilọ ipẹ aJizọs atughemhị ghan bọ, areten itughemhị phọ odị, eḅarạm bọ ni raraạr phọ odị atughemhị ghan bọ, r’oomo Araghaạph iromoghiom mọ odị pạ anyụ Eeḅarạph phọ.

k/idiphọ abutughemhiạ iiIhogh phọ abidị: Kparipẹ r’oghaạph ghan oghol aḍinyạ olegheri iyaạr abuọ aJu phọ, idiphọ eḍighi bọ eḍighinhom iyaạr abutughemhiạ iilogh phọ, aJizọs aghaạph ghan idiphọ oye dị amheerạ enye aJihova, idiphọ oye dị amoọgh iikpọ itooghị, kụ akpasị ghan itughemị phọ odị siphẹ Ekpo-onhụ phọ Enaạn.​—Jọn 7:16.

Ibạl ABaibul

(Matiu 6:1-18) “Igona ghan Ioor anyina. Ke/ḍighi ghan iiḅi anyina egananaan, obọ awe komiịn ghan bọ isẹph inyina. Kụ nyina eḍighi iphẹn egananami, Odẹ phọ anyina odi bọ kʼakẹ phọ, inyina ruunmo kii/nmo. ² “Mem lọ nyina rengaanị nyopọ u/moọgh bọ iyaạr, kee/phughemian loor idiphọ awe dị robaga ghan epẹ arubughotu phọ r’ikol areten phọ, pidị awe oboom bidị. Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ mokpẹ ni bidị iikpiạ abidị omuneni. ³ Mem Iọ nyina rengaanị nyopọ u/moọgh bọ iyaạr, erọl ghan ibu! Ekeeny ki/Iegheri ghan ilọ eliom, eliom ki/legheri ghan ilọ ekeeny! ⁴ Kụ Odẹ phọ anyina, opọ ramiịn ghan bọ ipẹ nyina reḍighi bọ esi ibooghiạn phọ, kiinmo ni inyina ruunmo.” ⁵ “Kụ mem lọ nyina reeḅereghị, ke/tuughaạny bubagaam mọ. Reḅeraạn ghan bidị omeerạ arubughotu r’ikol areten kụ ooḅereghị, pidị awe omiịn bidị osẹph. Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ mokpẹ ni bidị iikpiạ phọ abidị omuneni. ⁶ Kụ mem lọ nyina reeḅereghị, iḍigh ghan osoph eghughi eghuugh phọ kụ eeḅereghị engọ Odẹ phọ anyina nyopọ ro/miịn ghan bọ ekpeḍien, kụ Odẹ phọ anyina opọ ramiịn ghan bọ ipẹ nyina reḍighi bọ esi ibooghiạn phọ kiinmo ni inyina ruunmo. ⁷ “Kụ mem Iọ nyina reeḅereghị, ke/pu ghan iyaạr bịn eḅẹm eeḅuIa, idiphọ awe aruru rooḅereghị ghan bọ. Bidị rogbiom ghan ologhi mọ Enaạn ketuạn iidoọny iiḅereghị phọ abunọ kụ enaghanạn. ⁸ Ke/tuughaạny bidị. Odẹ phọ anyina alegheri ni raraạr phọ ikuom bọ inyina, kụ nyina egbi bọ opuru odị. ⁹ Iiḅereghị ghan iduọn mọ, ‘Odẹ phọ ayoor odi bọ k’akẹ phọ, eegu eroIonaạn ḍien phọ anạ! ¹⁰ Omạr phọ anạ aru ni! Oḍighi aani ipẹ nạ rawạ bọ siẹn ade phọ, idiphọ roḍighi bọ k’akẹ phọ! ¹¹ Ungọ iyoor eḍien elọ arodon! ¹² Ikarạph lọ yoor oḍighi, sạr uwiIenaạn iyoor, idiphọ yoor robilenaạn ghan bọ bunọn! ¹³ Ka/meera yoor omeel oḍighanaan odẹgh ophogh, uphẹI iyoor asighẹ esi ikarạph.’ ¹⁴ “Eḍighi iyaạr dị nyina rebiIenaạn ghan bunọn awe lọ iḍighi inyina ikarạph, pọ Odẹ phọ anyina odi bọ k’akẹ phọ kasạr ikarạph iwiIenaạn inyina. ¹⁵ Kụ nyina i/bilenaạn ghan bunọn awe Iọ iḍighi inyina ikarạph, pọ Odẹ phọ anyina ka/sạr ikarạph iwilenaạn inyina.” ¹⁶ ‘Kụ mem lọ nyina erọI okoọny esi iiḅereghị, ke/kiriri yogh ghan idiphọ abubagaam mọ. Bidị ronyighighiạn ghan kụ koghiraan, pidị awe omiịn bidị oIegheri mọ bidị odi okoọny. Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ mokpẹ ni bidị iikpiạ abidị omuneni. ¹⁷ Mem Iọ nyina edi okoọny esi iiḅereghị, iitoIa ghan risigh anyina egbuIa eIo rumụ anyina, ¹⁸ obọ awe kolegheri ghan bọ mọ nyina edi okoọny. Odẹ phọ anyina opọ ro/miịn ghan bọ ekpeḍien bịn kụ aIegheri. Kụ Odẹ phọ anyina opọ ramiịn ghan bọ ipẹ nyina reḍighi bọ esi ibooghiạn phọ kiinmo ni inyina ruunmo.”

JANUARY 22-28

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MATIU 8-9

“AJizọs Aphomoghiạn Ni We”

(Matiu 8:​1-3) AJizọs maḍuạ pạ eeḅarạph phọ asoor, kụ aḍita awe odạph nyodị. ² Kụ oniin oye dị ezẹgh okụ ufe eḍighi aru akpuḍian ghisigh odị kụ aḅẹm mọ, “Oye phọ, lọ nạ kameera ni, pọ uukonom aani imị.” ³ Kụ aJizọs asele ḍighaạgh aḅọgh nyodị kụ aḅẹm mọ, “Mị ameera ni. Ḍum.” Kụ egina amem bịn odị aḍum.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 8:3

odị aḅọgh nyodị: Olhogh phọ aMozis aḅẹm mọ oye lọ ezẹgh okụ ufe eḍighi ku/kị ghan esi ogbo obọ odị kateneghi ghan bọ bunhọn awe. (Le 13:​45, 46; Nu 5:​1-4) Toroboiperolbọ, abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị abuọ aJu phọ uḅilhẹ bịn oḅaarị inhọn iilogh dị i/loom aani . Esi omaạm, bidị uḅẹm mọ oye ezẹgh okụ ufe phọ ku/tuman ghan oye oopho aḍio idị kemạn inya ekulọm aḍighaạgh, iduọn phọ pọ (6 ft), kuolọ mem oghim, iḍighi ghan oniin okuron ekulọm aḍighaạgh, iduọn phọ pọ (150 ft). Iilogh phọ iphẹn iḍighi ghan iyaạr dị oomhiinẹ ghan buọ ezẹgh okụ ufe phọ. Awe iilhogh phọ abuẹn phọ usereghiạn ni oniin otughemhiạ iilogh dị aaghiạn ghan mem dị amiịn olọ ezẹgh okụ ufe phọ ḅilhẹ r’onhọn dị akeẹl ikpo obọ katuman ghan bọ nyodị. Idị egbạgh r’iphẹn phọ, iminimiịn abuọ ezẹgh okụ ufe phọ ikạr ghan kụ etir Jizọs dị tutụ odị aḍighi iyaạr dị abuọ aJu phọ osighẹ mọ eḍighi ugbi ni ugbi ni​—odị akạr kụ aḅọgh oye ezẹgh okụ ufe phọ. Odị aḍighi ni iphẹn phọ ghalamọ r’iduọn odị alegheri bọ ni mọ odị aḅạ oopho ekpo-onhụ bịn keekonom ni oye ezẹgh okụ ufe phọ.​—Mt 8:​5-12.

Mị ameera ni: AJizọs o/naghạn ilọm mọ bịn kuolọ aḍighi aḍeenaan ḍigey aḍiḅeeraạn omegheron oghị, oḍeenaan mọ iyaạr phọ dị raḍighi bọ epelom oḅẹm mọ oḍighi onọ bịn.

(Matiu 9:​9-13) Kụ aJizọs aḍuạ siphẹ raten, kụ amiịn oye dị oghol mọ aMatiu dị arọI ude pạ otu phọ robonyị ghan bọ iisogh phọ, kụ aḅenị nyodị mọ, “Udạph imị!” Kụ odị aḅetenu adạph nyodị. ¹⁰ Kụ iphẹn pho eten bọ, aJizọs r’abumatuạn phọ odị urọI Ii ude k’aMatiu rolean ghan eḍien r’ibadị abuphẹ robonyị ghan bọ iisogh phọ r’abuḍighinom ikarạph phọ. ¹¹ Kụ mem dị aFarisi phọ omiịn bọ iphẹn phọ, bidị upuru ni bumatuạn phọ odị mọ, “Uḍighi ika kụ otughemiạ phọ anyina r’odọ phọ awe phọ abuẹn roIean bọ eḍien phọ?” ¹² Kụ aJizọs anaghạn ipẹ bidị rokaạph bọ kụ aḅenị bidị mọ, “Buphẹ u/moon bọ kụ ropir ghan oyiI, k/abuphẹ omoon bọ. ¹³ Ikị ewạ emiteom rumụ ikpo onhụ phọ iphẹn mọ, ‘Ophinyọn arikiạ imị u/ḅeeraạn. Onmạ ghan ighirigiir kụ edị mị rawạ.’ Mị u/tuạn omạgh abugey kụ aru bọ. Mị uru ghụn ni omạgh abuḍighinom ikarạph.”

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 9:10

rolean ghan eḍien: Obobọ “otologhụ loor idaabilị kụ role eḍien.” Orọl idaabilị r’oye olean eḍien reḍeenaan ghan siya dị ekpulạn iboom. Esi iduọn phọ, abuọ aJu asiḍio phọ aJizọs u/meera ghan orọl idaaḅilị obobọ olean eḍien r’awe dị u/ḍighi buọ aJu.

abubonyiọm iisogh: Ibadị abuọ aJu phọ aanyinhaạn ghan iisogh buọ iikpọ itooghị aRom. Kụ ibadị awe ulọgh ghan ni ḍien odọ aJu phọ abuẹn phọ loor esi iduọn abidị odạph ghan bọ iiruen itooghị bịn ozirion ghan we iisogh dị epel ipẹ ekpẹ bọ osogh phọ. Abuọ aJu phọ u/wạ ghan omiịn abubonyiọm iisogh phọ, loor esi dị usighẹ ghan bidị idiphọ abukarạph awe r’abuleom emạ.​—Mat 11:19; 21:32.

(Matiu 9:​35-38) Kụ aJizọs areIhe yogh oomo igbogh r’ibạm aramạ phọ aḍiku ghan rubughotu phọ abidị atughemị we, kụ aghaạph ghan ooḅi oghaạph omạr phọ k’Enaạn aakonom ghan oomo awe dị ariiphina r’areezẹgh eḍighi yogh. ³⁶ Mem dị odị amiịn bọ ḍita awe phọ, odị amoọgh ni igbiririph esi abidị, idị eḍighi bọ bidị urọI esi iiḅaghamị kụ royeeIa idiphọ iyooI igạ dị opoghom u/lo. ³⁷ Kụ odị adogh ḍidogh aḅenị bumatuạn phọ odị mọ, “Ibugha phọ ebụgh ni, kụ awe oḍighi phọ okom ni. ³⁸ lduọn kụ iḍighi kụ iiḅereghị engọ uwozo phọ obọ odị asighẹ bunọn awe aḅarạm oghị ibugha phọ odị.”

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 9:36

amoọgh igbiririph: Ekpo onhụ aGrik phọ splag·khniʹzo·mai osighẹ bọ oḍighinom siẹn phọ ekọm r’ekpo-onhụ dị r’ogbạ ghan mọ “ilhạ” (splagʹkhna), kụ remạ ghan idị oye phọ alhoghoma epẹ olhoghi aloor phọ, olhoghoma dị akạr kụ abụgh iboom. Eḍighi aani eniin ekpo-onhụ aGrik dị emeerạ esi olhoghoma igbiririph.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Matiu 8:​8-10) Uw-emụ eghạm mọ mọ, “Oye phọ, mị u/kpẹ dị nạ kaḍigh k’amị. Ḅẹm onhụ bịn. Oọny-otu phọ amị kaḍum ni. ⁹ Mị amoọgh ni budị upu imị, r’abuọ eghạm dị mị apu. Mị arom nyoọn mọ kia, bịn rakị ghan ni. Mị aḅenị onọn mọ tue, bịn ratu ghan ni. Ilọ mị aḅenị ebenẹ amị mọ aḍighi, bịn raḍighi ghan ni.” ¹⁰ Mem dị aJizọs anaghạn bọ iphẹn dị aghaạph bọ, iḍighi ni iikia esi odị, kụ aḅenị buphẹ r’odạph bọ nyodị mọ, ‘Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ mị k’omiịn ghan oye dị umeeraam imị omeeraam dị aleeny iduọn, ghalamọ r’onyọ IzrạI Ii.

w02 8/15 13 ¶16

“Mị Mingọ Inyina Iyaạr Odaphạn”

Iniin phọ kẹn ni kụ edị, mem mọ ogbogh oye eghạm mọ​—eeni olạ Areele phọ, onyạ aRom​—aghị ateẹny Jizọs alọm ilọ ookonom aani oọny otu odị dị u/moon, aJizọs alegheri ni mọ oye eghạm mọ amoọgh ni riisi dị asughanam. Siḍio phọ ipẹ phọ ulegheriom ghan ni oye eghạm r’iiḍighi iigamaniạn, ozuughi iḅaạl, r’iiḍighi aruru. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, aJizọs aphogh emạ iyaạr dị oye phọ amoọgh​—omeeraam mọ odị aḍighan bọ ni elhegh. (Matiu 8:​5-13) Onyebel roten, mem mọ aJizọs aghaaphạn bọ oḅạ phọ okạn bọ otumeriom nyodị siphẹ oreeny imhinhimhiịn phọ, aJizọs o/ḅaạm oye phọ loor igbaany iiḍighi imhi phọ odị kuolọ akparamị ghụn nyodị r’oḍuomologhi ilọ aghisigh phọ. (Luk 23:43) AJizọs alhegheri ni akuphom owol mọ ophogh ghan ikarạph ilọ abunhọn kụ oḍaghạ abidị, mọ ke/ḍighi imạ engọ, epel odughe abidị. Dị iikia i/lo inyaạm mọ ipẹ odị alhọgh bọ ophogh ghan igey ilọ abunhọn iloghonaạn ni we phọ ḍighaạgh oghiọm aghisigh oḍighi ghan igey.

(Matiu 9:​16, 17) Oye o/lo dị kasighẹ opherepẹ omoom ukpe kụ agbiọm ogbaany asuomạ. Agbiọm, pọ omoom mọ kapoghạ ni aḍuạ, kụ ukpe phọ aaguronu. ¹⁷ ḄiIẹ kẹn, oye o/lo dị kasighẹ igbaany asikaramạ kụ aakoom mumoom amiim iyạ. Aḅulughi pọ amiim mọ kaḅomoghi ni sikaramạ phọ, bịn amiim mọ r’asikaramạ phọ epeeghu. Amumoom amiim r’imoom asikaramạ kụ reḅophạn ghan keekuan.”

jy 70 ¶6

Eeghe Kụ Iḍighi Kụ Abutelhedom mọ AJizọs U/tọl Ghan Bọ Okoọny?

AJizọs aloghonaạn ḍighaạgh butelhedom mọ aJọn Oḍiinyeom muụm mọ, dị konaghanạn mọ oye ku/gon dị abumatuạn phọ odị aJizọs k’odaphạn egbaany eten eḍighinhom iyaạr awe aJu phọ, idiphọ orọl ghan okoọny. Odị o/ru ooneghị kụ ophamhanhạm egbaany eten iseeny, eten iiseeny dị meten, dị mekasiạn ni owilhẹ. Iseeny phọ iphẹn aJizọs aphighi bọ i/moọgh maạr oḍighinhom r’eten iiseeny awe aJu pho eḍighi bọ iḍighinhom araraạr awe amem mọ opọ phọ. Okạr agey, odị o/kparaghạ ghan osighẹ ogbaany kụ ogbiọm omhoom ukpe obobọ osighẹ amumhoom amhiim kụ olọgh igbaany asikaramạ, dị meḍigh osarị.

Ibạl ABaibul

(Matiu 8:1-17) AJizọs maḍuạ pạ eeḅarạph phọ asoor, kụ aḍita awe odạph nyodị. ² Kụ oniin oye dị ezẹgh okụ ufe eḍighi aru akpuḍian ghisigh odị kụ aḅẹm mọ, “Oye phọ, lọ nạ kameera ni, pọ uukonom aani imị.” ³ Kụ aJizọs asele ḍighaạgh aḅọgh nyodị kụ aḅẹm mọ, “Mị ameera ni. Ḍum.” Kụ egina amem bịn odị aḍum. ⁴ Kụ aJizọs aḅenị nyodị mọ, “Naghạn. Ka/kaạph aḅenị oye. Nyeene aghị k’opinyọn rikiạ phọ aḍeenaan loor phọ anạ aḍighi iyaạr aghuḍum mọ epẹ aMozis atooghị bọ ilọ oḍeenaan awe mọ nạ mamoon.” ⁵ AJizọs rasi Kapaniọm, bịn uw-emụ eghạm olọ aRom aru ateẹny nyodị kụ aaḅereghiạn mọ, ⁶: “Oye phọ, oọny-otu amị ameel ezẹgh dị aḍighaạgh r’aḍuwol emugh kụ reeḅaghamị ni iboom, aminạ ni epe ologhi otu.” ⁷  Kụ aJizọs aḅenị nyodị mọ, “Mị kakị ni aakonom nyodị.” 8 Uw-emụ eghạm mọ mọ, “Oye phọ, mị u/kpẹ dị nạ kaḍigh k’amị. Ḅẹm onhụ bịn. Oọny-otu phọ amị kaḍum ni. ⁹ Mị amoọgh ni budị upu imị, r’abuọ eghạm dị mị apu. Mị arom nyoọn mọ kiạ, bịn rakị ghan ni. Mị aḅenị onọn mọ tue, bịn ratu ghan ni. Ilọ mị aḅenị ebenẹ amị mọ aḍighi, bịn raḍighi ghan ni.’’ 10 Mem dị aJizọs anaghạn bọ iphẹn dị aghaạph bọ, iḍighi ni iikia esi odị, kụ aḅenị buphẹ r’odạph bọ nyodị mọ, “Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ mị k’omiịn ghan oye dị umeeraam imị omeeraam dị aleeny iduọn, ghalamọ r’onyọ IzrạI Ii. 11 Mị ribenị inyina mọ ibadị koḍuạ ni ekeeny r’eIiom aḅirini phọ otu otolạn Ebraham, r’Aizịk, r’aJekọb oIean eḍien epẹ omạr phọ k’Enaạn. 12 Kụ buphẹ muḍigh bọ omạr phọ kosumeeny esi ufiri, kụ otọl siphẹ omoghi yogh okirighạ.” ¹³ Kụ aJizọs aḅenị uw-emụ eghạm mọ mọ, “KeeI, ipẹ nạ ameeraam bọ moḍighinaan nyinạ.” Mem mọ amuphẹ phọ bịn oọny otu phọ odị aḍum. 14 AJizọs aghị aḍigh k’aPita kụ amiịn dị onhiin anịr aPita aminạ, dị osipheeny odi uloor. 15 Kụ odị aḅọgh ḍighaạgh anịr phọ, kụ osipheeny phọ amite, kụ anịr phọ aḅetenu akọ bidị igoni. ¹⁶  DuIhe aḍio phọ aḍiphẹ kụ osighẹ ibadị abudị aruru eghoIa yogh oruomonaan nyodị, kụ odị aghaạph onhụ bịn aphoroghom ruru phọ, kụ aakonom oomo abudị u/moonogh, ¹⁷ Iphẹn phọ imite omuneniom ipẹ Aizaya oyiI phọ Enaạn aghaạph bọ mọ, “Odị amuḍion oomo areezẹgh phọ r’iminimiịn phọ ayira atenian Ioor odị.”

JANUARY 29–FEBRUARY 4

ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MATIU 10-11

“AJizọs Angọ Oomanami”

(Matiu 10:​29, 30) Ikiọm oIoghi idiphọ robooI ghan bọ iyạl asimighọr egbem akobọ phọ, Kụ oniin onyọ abidị ka/meel ude, dị Odẹ phọ anyina u/meeraam. ³⁰ Enaạn ekạr ri elegheri onhụ asilaạl dị edi rumụ anyina.

nwtsty araraạr ituughạ dị edi Mat 10: 29, 30

asimighọr: Ekpo-onhụ aGrik phọ strou·thiʹon remạ ghan oọny enụm iyaạr kụ reḍeenaan ghan ebạm enụn, kụ rekaạph ghan k’eghol simighọr, odị kụ idugh ḍighi epu esi oomo inhụn dị robạ ghan.

egbem akobọ phọ: Remạ ghan, “oọny ikpoki,” dị eḍighi ghan ikpoki oḍighi dị oḍighi esi 45 ikalhạ’ bịn. (Miịn App. B14.) Siẹn amem mọ amuẹn phọ, siphẹ omunenhiom iraạr amem mọ odị aghi bọ epẹ Galili, aJizọs aḅẹm mọ iyạl asimighọr phọ imhạn ghan egbem akobọ. Enhọn amem, iduọn phọ pọ roḅẹm ghan mọ alhạ reten siphẹ oḍighi arukumuan phọ odị epe Judea, aJizọs aḅẹm mọ ugho ghan oogh asimighọr oniin akobọ bịn. (Luk 12:6) Odaphạn iphẹn oghaạph bọ siẹn phọ, yira omiịn mọ asimighọr phọ ighom ghan ni iboom ḍighi, dị opọ amunenhiom bọ oogh phọ aḍighi ghan odị ologhonaạn ghan.

Enaạn ekạr ri elegheri onhụ asilaạl dị edi rumụ anyina: Onhụ asilaal dị edi ghan emụ oye uḅẹm mọ epel li 100,000. Olegheri phọ ophọn aJihova alegheri bọ ghalamọ r’oọny ariphigh phọ iphẹn phọ bịn eḍeenaan ni mọ odị amaghamị ni maạr torobọ onyọ amatumạn aKraist.

nwtsty ilọ omhiịn r’ilọ onhaghanhạm arurụ

Amighọr

Asimighọr phọ kụ idugh ghan ḍighi esi oomo inhụn dị robạ ghan. Ugho ghan iyạl asimighọr ikpoki oḍighi dị oḍighi esi 45 ikalhạ bịn. Ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn rekaạph ghan ilọ idọ kirokirọ ibạm inhụn, iphẹn phọ eḅaramạm ni mighọr otu (Passer domesticus biblicus) r’amighọr phọ opọ odi ghan bọ epẹ Spain (Passer hispaniolensis), iphẹn phọ eepaany ni epẹ Izrạl ḍio arodon.

(Matiu 11:28) Oomo phọ anyina rekumuan bọ iikparạ arukumuan phọ kụ erooI bọ dooI dị eemọr, itu mị kingọ inyina ephooghian.

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 11:28

adool dị eemọr: Abuẹn phọ aJizọs ayaphạ bọ m’oru phọ “urool dool eemọr” ooḅaghamiạn aloor r’iikparạ arukumuan. Ooḅereghị aJihova mem mọ opọ phọ iḍighi ni dool eemọr loor esi iḍighinhom araraạr awe phọ oḅilhẹ bọ oḅaarạm siphẹ iilogh phọ aMozis. (Mat 23:4) Ghalamọ r’aḍio Ophooghian phọ, ekpẹ bọ oḍighi aḍio oomanamian aloor phọ, bịn iḍighi ni dool eemọr.​— .​—Ex 23:12; Mạk 2:​23-28; Luk 6:​1-11.

Mị k’iimanami ni inyina: Ekpo-onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “oomanami” kotue kẹn ni ogbạ mọ ophooghian (Mat 26:45; Mạk 6:31) ḅilhẹ r’etagharạn esi iikparạ arukumuan p’idị oye phọ amooghạ loor aḅilhẹ kẹn amoọgh inyaạm (2Korịnt 7:13; Failimọn 7). Oghaạph phọ aḍeenhaan mọ osighẹ “ofegumạ phọ” aJizọs (Mat 11:29) eḅaramaạm rukumuan, k/ophooghian. Ekpo-onhụ phọ ephẹn aJizọs aghaaphọm bọ onhụ aGrik phọ epamanạm ḍiitughiạn ooḅulhemhi, oḅilhẹ ongọ inyaạm buẹn m’oḅonyonu bọ ozuan, p’idị otue otool ofegumạ phọ odị aaphoogh bọ.

(Matiu 11:​29, 30) Isighẹ ofegumạ phọ amị egbạn ruphạ anyina, eru mị itughemị inyina, emeera mị upamaghạn ghuḍum mọ anyina. Mị oye oophọ oIoghi r’osooromi aIoor kụ nyina kemoọgh ni ophooghian. ³⁰ Ofegumạ phọ mị kikaanaạn bọ inyina anighẹ ni, kụ adooI phọ mị kingọ bọ inyina ogbạn phọ keephoogh ni.”

nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mat 11:29

Isighẹ ofegumạ phọ amị egbạn ruphạ anyina: AJizọs asighẹ aḍighinom “ofegumạ phọ” oḍeenaan osooromi aloor onaghanạn itọ ḅilhẹ r’iiḅakiọm. Eḍighi maạr dị oḅẹm mọ aJizọs aghaạph ghan ilọ ofegumạ dị odi ophạ odị, odị Enaạn kụ engọ nyodị, pọ odị ramạgh ghan bumatuạn phọ odị mọ oru oḍigh aani eeḍiạn ofegumạ phọ r’odị p’idị odị aloghonaạn bidị ḍighaạgh. Eḍighi maạr dị eḍighi idiphọ po, ikpo-onhụ phọ odị kotue kẹn ni oḅẹm mọ: “Iḍigh eeḍiạn ofegumạ phọ amị r’amị.” Kụ eḍighi maạr dị ofegumạ phọ aḍighi odị aJizọs kụ aleti bunhọn, p’iduọn phọ pọ rokaạph ghan ilọ osooromi aloor ongọ itọ r’iiḅakiọm mọ aKraist idiphọ abumatuạn odị.

Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ

(Matiu 11:​2, 3) Mem dị aJọn arọI bọ otu ikoli phọ kụ anaghạn iIọ iiḍighi phọ aKraist, odị arom ni bumatuạn phọ odị, ³ mọ oghị opuru mọ, “Nạ kụ odị aJọn aḅẹm bọ ni mọ katu phọ ḍughụm, kụ oḅiIẹ ni okori onọn oye?”

jy 96 ¶2-3

AJọn Awạ Onaghạn Aani Onhụ AJizọs

Ḍiẹn phọ eḍighi ni ḍipeeleeny aḍipuru ḍughụm? AJọn amoọgh ni omeeraam agey, mem mọ odị aḍiinye bọ Jizọs muụm mọ dị memạn ni iyạl asiạ omạn, odị amiịn ni uwaloor iigbia phọ Enaạn dị asoorom Jizọs aḅilhẹ anaghạn eḍọgh isephiạ phọ Enaạn esi aJizọs. Yira ko/tue oḅẹm mọ omheeraam mọ aJọn kụ adugh. Eḍighi idiphọ, AJizọs mu/kaạph imạ ilọ aJọn, idiphọ odị aghaạph bọ siẹn phọ. Kụ eḍighi maạr dị aJọn u/moọgh iikia, eghe kụ iḍighi kụ odị apuru bọ iduọn phọ ilọ aJizọs?

Eeni AJọn awạ onaghạn aani onhụ aJizọs mughumọ odị kụ aMesaya phọ ni. Olegheri iphẹn phọ kekparamị Jọn idiphọ odị ramhiinhọm bọ siphẹ otu ikoli phọ. Aḍipuru phọ aJọn iḅilhẹ kẹn eḍeenhaan mọ odị aḅilhẹ ni amoọgh ḍinhọn aḍiitughiạn. AJọn alegheri ni imiịn aBaibul phọ eḍeenhaan bọ mọ opọ Enaạn Mesaḅạr bọ kaḍighi uw-emhạ ḅilhẹ r’opeliạ. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, arunwanyụ reten mem mọ oḍiinye bọ Jizọs muụm mọ, ulhọgh Jọn otu ikoli. Esi iduọn phọ aJọn apuru ghan olegheri mughumọ onhọn oye ratu ni, dị kasighẹ esi phọ aJizọs, omunenhi oomo ipẹ oghaạph bọ mọ aMezaya phọ kaḍighi.

(Matiu 11: 16-19) “Mị kasighẹ eeghe odọ iyaạr kụ amaaniọm we phọ anyiidiphọ ? Komaaniọm bidị ibạm anmụny dị oroIoghụ ude ḍighi. Buniin romạgh ghan buniin koḅenị mọ, ¹⁷ ‛Yoor ophuIa ruuḍue, nyina iḅạ phọ i/kẹr. Yoor omoọr suọr ekarạph emụgh, nyina i/moghi.’ ¹⁸ AJọn aru bọ, atuạn ni iiḅereghị arọI okoọny, ḅiIẹ kẹn miim o/phughọI ghan, kụ bidị uḅẹm ghan mọ, ‘Eru ekola ni nyodị.’ ¹⁹ Oọny phọ Oye atu ale rapughọl kụ bidị roḅẹm ghan mọ, ‘Imiịn aani oye ekpooko, r’ookọ miim, oyaghirị abubonyiọm iisogh r’abukarạph awe.’ Ipẹ romiịn bọ kụ keḍeenaan mọ oIegheri iyaạr phọ Enaạn igey ni.”

jy 98 ¶1-2

Itulughian Erolonaạn Oghiil dị Oḅaaghạph

AJizọs amaghamị ni maạr iboom Jọn Oḍiinyeom muụm mọ, kuolọ ika kụ idị ibadị awe osighẹ aani Jọn? AJizọs aḅẹm mọ, ‘Oghiil phọ ophọn,’ “Komaaniọm bidị ibạm anmụny dị oroIoghụ ude ḍighi. Buniin romạgh ghan buniin koḅenị mọ: ‛Yoor ophuIa ruuḍue, nyina iḅạ phọ i/kẹr. Yoor omoọr suọr ekarạph emụgh, nyina i/moghi.’ “​—Matiu 11:​16, 17.

Iphẹn aJizọs aghaạph bọ remạ ghan eeghe? Odị agbạ emhụ iphẹn phọ mọ: “AJọn aru bọ, atuạn ni iiḅereghị arọI okoọny, ḅiIẹ kẹn miim o/phughọI ghan, kụ bidị uḅẹm ghan mọ, ‘Eru kụ ighola nyodị.’ Oọny phọ Oye atu ale rapughọl kụ bidị roḅẹm ghan mọ, ‘Imiịn aani! Oye ekpooko, r’ookọ miim, oyaghirị abubonyiọm iisogh r’abukarạph awe.’ “ (Matiu 11:​18, 19) Iduọn phọ pọ, aJọn arọl dọl aghuḍum dị esooran idiphọ onyọ aNazarẹt, dị ghalamọ r’amiim bịn o/phughọI ghan, ghalamọ r’iduọn phọ ni oghiil phọ ophọn uḅẹm mọ eru ekola nyodị. (Numbers 6:​2, 3; Luk 1:15) Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, aJizọs idiphọ atorobọ oye, ale rapughọl eten dị eleeny ni, kụ bidị mọ odị oye ekpooko r’ookọ miim. Ko/tue ogbaanyamị ḍiḅeeraạn awe phọ abuẹn.

Ibạl ABaibul

(Matiu 11:1-19) AJizọs roroma ḍioph r’iyạI abumatuạn phọ odị romadạn, bịn aḍuạ siphẹ aghị ramạ dị etuman pạ atughemị aḅiIẹ aghaạph oghaạph Enaạn aḅenị we. ² Mem dị aJọn arọI bọ otu ikoli phọ kụ anaghạn iIọ iiḍighi phọ aKraist, odị arom ni bumatuạn phọ odị, ³ mọ oghị opuru mọ, “Nạ kụ odị aJọn aḅẹm bọ ni mọ katu phọ ḍughụm, kụ oḅiIẹ ni okori onọn oye?” ⁴ AJizọs mọ, “IkeeI eghaạph iphẹn nyina renaghạn bọ eḅiIẹ bọ remiịn, eḅenị Jọn: ⁵ Awe ikpom ariḍien momiịn aani eten, arukughạ moḅerenu aani rotelhe yogh, awe ezẹgh okụ ufe moḍumogh aani, abuḅaaghạph ḅaaghạph ronaghạn aani ḍughụm, moḅerion buphẹ momuughu bọ ongọ ghuḍum, moghaạph ooḅi oghaạph Enaạn oḅenị aani rukuIom. ⁶ Ibo k’Enaạn ketolonaạn ni oye Iọ imị u/gheI!” ⁷ Abumatuạn phọ aJọn rokeel, kụ aJizọs amiigh oghaaph ilọ aJọn oḅenị aḍita awe phọ, mọ, “Mem mọ nyina eghị bọ epẹ edalạ phọ omiịn aJọn, nyina ikaraghị ghan egbiom mọ nyina kemiịn eeghe iyaạr? Ikpu dị ookugh radeghemi ḍughụm? ⁸ Nyina ikaraghị ghan egbiom mọ nyina kemiịn eeghe iyaạr? Oye dị aanmenan iiIoghoḍian loologhoḍian iinmenan ḍughụm? Buọ imạ ibura phọ odi ruutu abudaạm emạ k/epẹ edaIạ phọ. ⁹ Nyina ikaraghị ghan egbiom mọ nyina kemiịn eeghe iyaạr, oyiI Enaạn ḍughụm? Ii, mị riḅenị ghan inyina mọ ophọn nyina emiịn bọ apu oyiI. ¹⁰ Ophọn kụ odị ogẹ bọ iIọ odị mọ, ‘Pogh aani, mị ratom ni ookpaạny amị dị kaḍiemi ghan aseIemi eten aseenaan nyinạ.’ ¹¹ Mị akạr riḅenị ghan inyina mọ siphẹ oomo phọ abuphẹ anmariịr kụ omaraghị bọ, oye dị apu Jọn oburogh muụm mọ o/Io; kụ olọ aḍighi obạm epẹ omạr phọ k’Enaạn kụ apu ni nyodi. ¹² Kụ emiigh k’amem mọ aJọn oburogh muụm mọ aru bọ eru eteẹny k’arodon, awe otupheom ni omạr phọ k’Enaạn eghạm, kụ rowạ ghan oziton aạr. ¹³ Oomo phọ ariiI imiịn phọ ḅiIẹ r’iiIogh phọ aMozis, eru eteẹny k’amem mọ aJọn, ughaạph ghan iIọ omạr phọ k’Enaạn; ¹⁴ Iḅeraạn inyina omeeraam, pọ aJọn phọ kụ Ilaija phọ ni, opọ oghaạph bọ ni mọ katu phọ. ¹⁵ OIọ amoọgh rurụ onaghanạm aḍughụm anaghạn! ¹⁶ “Mị kasighẹ eeghe odọ iyaạr kụ amaaniọm we phọ anyiidiphọ? Komaaniọm bidị ibạm anmụny dị oroIoghụ ude ḍighi. Buniin romạgh ghan buniin koḅenị mọ, ¹⁷ “Yoor ophuIa ruuḍue, nyina iḅạ phọ i/kẹr. Yoor omoọr suọr ekarạph emụgh, nyina i/moghi.’ ¹⁸ AJọn aru bọ, atuạn ni iiḅereghị arọI okoọny, ḅiIẹ kẹn miim o/phughọI ghan, kụ bidị uḅẹm ghan mọ, ‘Eru ekola ni nyodị.’ ¹⁹ Oọny phọ Oye atu ale rapughọl kụ bidị roḅẹm ghan mọ, ‘Imiịn aani oye ekpooko, r’ookọ miim, oyaghirị abubonyiọm iisogh r’abukarạph awe.” Ipẹ romiịn bọ kụ keḍeenaan mọ oIegheri iyaạr phọ Enaạn igey ni.”