Pạmanham Ni Ibo Phọ Ạna Sịen Nạ Mạkpo Bọ

1-2. A Jehova rạmiin ghan ika rẹbenhe phọ ọdi ạbuphe ọkpe bọ oḍuom olhoghi kụ ạsia phọ mẹghi bọ? (Psalm 92:12-14; mịin kẹn afoto opoḍi phọ.)

OOMO ịsien aḅirinhi phọ, awe romegheron ghan ni eten dị ẹgbatanhaan mem dị ạḍikpo retu. Esi ọmaam, nạ ạatughian ni ẹḅel amem dị nạ ạmhiin ḍụol ẹmhu ạna? Eeni nạ ụwa ghan ni oruphuron kụ ọnhon oye agbi ọmhiin. Kụ nạ aru ạatughian mọ ghạlhamo nạ uruphuron ni, ịnhon kẹḅilhe ni esi. Eḍeenhaan phọ ẹphen phọ ẹma emiteom mọ ịbadi awe rọ́wa ghan ọkpo.

² Tọrobo ịpe ẹrol bọ, Ọde k’ạke phọ ayira rapogh ghan ni kịro eten rẹbenhe phọ ọdi mọkpo bọ. (Prov. 16:31) Ọdi ạtomaam bịdi ireeny dị mẹkpo kụ remuum ni. (Bạl Psalm 92:12-14.) Eeghe kụ iḍighi kụ ọtomaam mọ ọphon phọ ạkar bọ ạkasian? Ireeny dị mẹkpo rẹnighe ghan agey, loor esi dị bịdi rezu ghan ịma ạrinya, kẹmhoogh ịma ipoolha dị repur ịma eḍu. Esi ọmaam, oniin oreeny dị oghol mọ cherry dị ramuum ghan ịma iimhumha ẹpe Japan, rạtol ghan ni ịbadi ạsia. Iniin ireeny phọ ịphen phọ mẹrol li sịa dị repel li oniin ọonir. Ịdipho ireeny phọ ịphen phọ, ạrebenhe a Jehova dị ọkpe oḍuom olhoghi dị ạsia mẹghi ọmaar ri ọnighe, ẹkar ẹkpaariom risigh Ẹnhaan. A Jehova ạmiin ni bịdi apelhom sụol phọ ạbidi. Kụ Ọdi ạsereghian kẹn ịma ạraaghara phọ ạbidi ịdipho ọkparam mọ, dọl ọḅar phọ ạbidi, ḅịlhe r’ịbadi ạsia phọ bịdi mokumu bọ Nyọdi.

3. Ngọ eḍeenhaan ịdi a Jehova mạsighe ni we dị ạsia mẹghi aḍighinhom ogbi phọ ọdi.

³ Ạsia oye phọ kụ rẹki ạnyu pọ rẹ́ma ghan mọ a Jehova ọ́mhaghamhi mụn mạar oye phọ.a Ọkar ọghaaph, a Jehova rạsighe ghan ni rẹbenhe ọdi dị ạsia mẹghi kaḍighinhom ogbi phọ ọdi. Esi ọmaam, ạsia a Sera mẹghi ni ạnyu kụ a Jehova ạḅenhi bọ nyọdi mọ ọdi kaḍighi onhiin egbogh eelhe ạḅilhe aḍighi onhiin ẹemhara a Mesạyạ phọ. (Gen. 17:15-19) Ạsia a Mozis mẹghi ni ạnyu kụ a Jehova ạma bọ nyọdi ọghi ọtagharan awe phọ Izrẹl ẹpe eelhe phọ Ijipt. (Ex. 7:6, 7) Otelhedom mọ Jọn mạkpo ni kụ a Jehova aphum bọ nyọdi ọge oogh ạrinya ạ Bạịbul phọ.

4. Ọdaphan Proverbs 15:15, eeghe kụ ketue ẹloghonhaan ḍịghaagh bụphe ạsia mẹghi bọ orue okaran ịpaanhaan phọ bịdi osoman bọ? (Mịin kẹn afoto phọ.)

⁴ Awe dị mọkpo rosoman ghan ni ịiḅaghamhi phọ ạḍikpo rẹpamhanham ghan bọ. Oniin ọnyo umaranhi ạghaaph ni ịlo ạreegh kụ ạḅem mọ: “Ạḍikpo kị́yaar awe dị odugh.” Kụolo ọmhoogh ghan ibob ketue ni ẹloghonhaan ḍịghaagh bụphe mọkpo bọ ọkparam ịiḅaghamhi phọ ạḍikpo rẹpam ghan bọ kerumom. (Bạl Proverbs 15:15.) Sịen ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ, yira kọoḅeghion rạraar dị ạbuphe ạsia mẹghi bọ koḍighi orue ọphamhanham ibo phọ ạbidi, r’ịdi ạbunhon koḍighi ọlhoghonhaan ạḍighaagh bụphe ạsia mẹghi bọ sịphe ookpomhoghan phọ ạbidi. Ọphur ọoḅeghion ịyaar phọ reḍighi ghan bọ ịpaanhaan dị ạbuphe ạsia mẹghi bọ kọpamanham ibo phọ ạbidi.

ỊDI ẠḌIKPO KETUE ETIR IBO PHỌ ẠNA

5. Eeghe kụ ketue ẹkom oḅonyonhu ozuan ẹngo bụphe ạsia mẹghi bọ?

⁵ Eḍighi mạar dị nạ mạkpo, eeghe kụ reḍighi ghan ịdi nạ raḅonyonhu ghan kazuan? Eeni olhoghi ạna ọ́ḅaal ịduon nạ útue mụn bọ uḍighi rạraar phọ nạ aḍighi ghan bọ. Eeni nạ rạatughian ghan mọ ọbo nạ ạḅilhe aḍighi ọnyo ịḍoogh kụ ạḅilhe amhoon loor. (Eccl. 7:10) Esi ọmaam, ọnyo umaranhi dị oghol mọ Ruby ạḅem mọ: “Ọlhogha ạ sọks bịn ịkparanhaan ni ịmhi loor ariiphinha aloor phọ mị ạmhoogh bọ ḅịlhe mị útue mụn bọ utelhe. Eeni amem ophoophe owol ạmhi ọlhogh ịpa ạ sọks phọ bịn ẹkpar ri. Iidir meḍigh rịghaagh ạmhi kụ oomo ạriikpighonhu ạmhi repinogh. Ịphen phọ meḍighi ịdi mị rátue ghan mụn kaḍighi ghạlhamo r’ịbam ạraraar.” Ọnyo umor dị akumuan ghan ẹpe Bẹtel dị oghol mọ Harold ạḅem mọ: “Riḅonyon ghan ni ịmhi kezu ịduon mị ụ́tue mụn bọ uḍighi rạraar dị mị ạghelhom ghan oḍighi. Mị uḍighi oye areephegh. Ephegh dị oghol mọ baseball kụ ịkar ghan ịḅeraan ịmhi. Mem dị yoor ropegh, bịdi ụḅem ghan mọ: ‘Ngọ bọl phọ Harold, ọdi rạ́piom ghan.’ Kụolo nyịidipho, r’ạbol phọ bịn mị kátue mụn apoophe.”

6. (a) Eeghe ịnhon ạraraar kụ ketue ẹkom ịdi abuniin dị ạsia mẹghi koḅonyonhu ozuan? (b) Eeghe kụ ketue ẹloghonhaan ḍịghaagh bụphe ạsia mẹghi bọ olhegheri mụghumo bịdi kọkiom ni ghisigh okiilhom moto ọbobo kókiilhom mụn? (Mịin sịen Otu Okoriom mọ ọphon phọ ẹmhuoghaaph phọ “Mị Ụbilhe Oghiilhom A Moto Ḍụghum?”)

⁶ Nạ atue ni aḅonyonhu azuan loor ịduon ogina ạna kátue mụn bọ aḍighi ịyaar, kụ eeni memhoghi mọ ọnhon oye kụ aphogh ghan nyịnha ọbobo ọsighe nyịnha ọghi ọrol r’ọony ạna loor aloor phọ ạna. Eeni nạ aḅonyonhu ni azuan loor ịduon aloor phọ ạna ọbobo ariḍien phọ ạna mẹlhoghori bọ dị nạ kátue mụn atelhe ạki esi, akiilhom moto ọbobo oghiilhom. P’eeghe ịdi ịphen phọ repin ghan! Ii, eeni nạ órue mụn oḍighi rạraar phọ ịpe nạ aḍighi ghan bọ, kụolo legheri mọ a Jehova r’ạbunhon ọmaghamhi ni nyịnha mạar. A Jehova alegheri ni ịpe nạ raloghoma bọ. Ọdi alegheri ni mọ yira ọpomoghian ni nyọdi r’abumor r’abumaranhi phọ ayira, kụ ịpe kụ ịmhan mạar esi ọdi.—1 Sam. 16:7.

7. Eeghe kụ kẹloghonhaan ḍịghaagh bụphe ilhoghi ị́ḅaal bọ loor ịduon rọotughian ghan bọ mọ bịdi kọ́tol ọmiin aani mem mọ a Jehova kasiemhi bọ eekunha ọkaraph aḅirinhi phọ ọphon phọ?

⁷ Eeni olhoghi ạna ọ́ḅaal loor esi dị nạ rạatughian ghan mọ eeni nạ kạ́tol ạmiin mem mọ a Jehova kasiemhi bọ eekunha aḅirinhi phọ ọphon phọ. Eḍighi mạar dị nạ alhoghoma ịduon, eeghe kụ kẹlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh? Lọgh elhegh mọ a Jehova ạkparam ni rakori osiemhi eekunha ọkaraph aḅirinhi phọ ọphon phọ. (Isa. 30:18) Kụolo ọdi ạtuan ni ịyaar kụ ạkparam bọ rakori. Ọkparam mọ ọdi rạngo ni eepoogh irubal awe orue olhegheri r’okumu ọdi. (2 Pit. 3:9) Esi ịduon phọ, mem dị nạ aḅonyonhu azuan loor ịduon nạ rakori bọ ḍio phọ a Jehova, tụutughian ịbadi awe phọ kọmooghom bọ sụo loor ọkparam mọ a Jehova kụ eekunha phọ egbi ọteeny. Abunhiin otue ni oḍighi bụo eghun otu ạna.

8. Ika kụ ịdi ịpaanhaan ạḍikpo ketue ni etir bụphe ạsia mẹghi bọ?

⁸ Etigheri ọnhu ạsia dị yira mọmhan, mem dị aloor ayira ị́kua, yira kotue ni oḍighi ọbobo ọkaaph ịyaar dị ị́kpe ọghaaph. (Eccl. 7:7; Jems 3:2) Esi ọmaam, mem mọ ẹbenhe phọ a Jehova Job rạmiinhom bọ, ọdi ạḅaaghi ni “ịgbagara ikpo ọnhu.” (Job 6:1-3) Ọḅaram ịsiphe, oye dị ạsia mẹghi kụ úmoon, atue ni aḍighi ọbobo ạkaaph ịyaar dị ọbo mụ́kaaph eḍighi mạar dị úlo dọl phọ ạḍiphe phọ. Ii kẹ́nighe dị yira kọtuan dọl phọ yira odi bọ bịn ọzo eten dị ị́nighe ọbobo ọkpaariom bụnhon oḍighinhaan ayira rạraar. Kụ eḍighi mạar dị yira ọwaaghi ọmhiin mọ yira mọghaaph ịyaar dị íḍeenhaan ẹphomhoghian, pọ kụ́bilhe ọḅenhi oye phọ mọ sạr ạwilhe.—Mạt. 5:23, 24.

ỊDI NẠ KATUE ẠPAMANHAM IBO PHỌ ẠNA

9. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹnhighe bọ ni ọsighe ọlhoghonhaan ạḍighaagh ạbunhon? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

⁹ Meera ạbunhon ọlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh. (Gal. 6:2) Ẹḅel amem mọ, eeni kẹkparanhaan ni nyịnha oḍighi ịphen phọ. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Gretl ạḅem mọ: “Eeni amem ịkparanhaan ghan ni ịmhi omheera mọ ạbunhon ụlhoghonhaan ịmhi ḍịghaagh loor esi dị mị raloghoma ghan mọ mị raleti bịdi dool. Ịsighe ni mem onme ạḍiitughian phọ ạmhi ạḍien phọ kụ omheeraam mọ mị amoghi ni ọlhoghonhaan ạḍighaagh ạbunhon.” Mem dị nạ amheera mọ ạbunhon ọlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh, pọ nạ rạngo ghan bịdi eepoogh ọmhoogh aani ibo phọ rẹḍua ghan bọ keru esi ọngo ghan. (Iiḍ. 20:35) Kụ ịphen phọ keḍighi ịdi nạ kạmiin mọ ạbunhon ọphomhoghian ni nyịnha ḅịlhe olhoghi ạna kạḅaal agey.

10. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹnhighe bọ ni dị nạ kạatughian ghan ọseph awe dị rọlhoghonhaan nyịnha ḍịghaagh? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

¹⁰ Mọogh ẹeghara ọseph ghan awe. (Kọl. 3:15; 1 Tẹs. 5:18) Mem dị ạbunhon uḍighinhaan iyira ịyaar, olhoghi ayira rạḅaal ghan ni, kụolo yira otue ni obula oḍeenhaan mọ olhoghi ayira ạḅaal li. Tọrobo ịpe ẹrol bọ, eḍighi mạar dị yira ọyigh kụ ọḅenhi oye phọ mọ maḍighi, ọdi kaloghoma ni mọ nạ ạmaghami ni mạar ạḅilhe ạsereghian nyọdi. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Leah, dị rapogh ghan we dị ạsia mẹghi sịphe Bẹtẹl ạḅem mọ: “Oniin sịphe abumaranhi phọ mị rapogh ghan bọ rạge ghan ni ịbam ạrinya kụ ụḅenhi ịmhi mọ, maḍighi. Ii, rạ́ge ghan iboom ạraraar, kụolo rịḅeraan ghan ịmhi agey. Ạrinya phọ ịpe phọ rẹḅaalhamhi ghan olhoghi ạmhi loor esi dị eḍeenhaan mọ ọdi ạsereghian ni ọlhoghonhaan ạḍighaagh phọ ạmhi.”

11. Ika kụ ịdi nạ katue ạloghonhaan ḍịghaagh bụnhon? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

¹¹ Kpạragha ọlhoghonhaan ghan ạbunhon ḍịghaagh. Mem dị nạ agbon ọsighe mem r’ịnyaam ạna ọlhoghonhaan ạbunhon ḍịghaagh, nạ kạ́aḅaghamhian ghan iboom loor ịlo ịiḅaghamhi ạna. Aḍidogh Africa edi ni dị ẹmaaniom bụphe ạsia mẹghi bọ rịnya dị ẹphamhanham oboom ọsu olhoghi. Kụolo awe phọ ụ́bal rịnya phọ, bịdi kọ́moogh ọsu olhoghi phọ edi bọ. Esi ịduon phọ, ịdipho ịmaaniom bọ inyinha ạbuphe ạsia mẹghi bọ “rịnya dị ẹphamhanham oboom ọsu olhoghi,” ịkaaph ghan ni rạraar phọ ịpe phọ nyinha mẹmhiin bọ ẹḅilhe elhegheri ẹḅenhi aani ịḍoogh phọ. Ipuru ghan bịdi sipuru kụ elher rụru ẹngo bịdi. Ịḅenhi ghan bịdi sụo ọrol r’asiigbu phọ a Jehova ẹnhighe bọ epelheghom, ḅịlhe kẹngo bọ kẹn bịdi ọḅaal olhoghi. Iikia ílo, nạ kạmoogh ni ibo mem dị nạ ạadereghi kụ ạḅilhe ạkparamhi rịghiri ạna dị oḍighi ịḍoogh.—Ps. 71:18.

12. Ọdaphan Isaiah 46:4, eeghe ịyaar kụ ẹdi a Jehova aguanhaan bụphe ạsia mẹghi bọ? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

¹² Ḅeeḅereghi ạlhom a Jehova ịnyaam. Ii, aloor ạna etue ni edugh ọbobo nạ atue ni aḅonyonhu azuan, kụolo legheri mọ a Jehova “rẹ́per ghan ḅịlhe mọ ọdi rádugh ghan.” (Isa. 40:28) Ika kụ ịdi a Jehova raḍighinhom ghan ịnyaam mọ ọdi ị́moogh bọ eekunha? Eniin eten pọ ọkparamhi ghan ạbuphe ạsia mẹghi bọ ọkpe bọ oḍuom olhoghi. (Isa. 40:29-31) Ọkar ọghaaph, ọdi aguanhaan ni ọlhoghonhaan ạbidi ḍịghaagh. (Bạl Isaiah 46:4.) Kụ a Jehova ramunhenhi ghan ni ruguanhaan phọ ọdi. (Josh. 23:14; Isa. 55:10, 11) Mem dị nạ ạaḅereghi kụ alhoghoma ẹphomhoghian phọ r’ọbaki phọ a Jehova, olhoghi ạna kạḅaal li.

13. Ọdaphan 2 Bụo ạ Kọrịnt 4:16-18, eeghe ịyaar kụ ịdi ẹwa mọ ọotughian ghan? (Mịin kẹn sifoto phọ.)

¹³ Tụutughianham ghan loor ạna mọ ạdol phọ ạna eḍighi ẹlo ekulha amem bịn. Mem dị yira ọotughian mọ ạdol dị ẹkpar eḍighi ẹlo ekulha amem bịn, kidughanhaan ni iyira ọkparam. Ạ Bạịbul phọ ụngo ni iyira okuphom owol mọ ạḍikpo r’émoon eḍighi ẹlo ekulha amem. (Job 33:25; Isa. 33:24) Esi ịduon phọ, ọotughian ghan mọ ghisigh nạ kạmoogh ni ogey omhoon aloor r’ịnyaam kẹngo ni nyịnha ibo. (Bạl 2 Bụo ạ Kọrịnt 4:16-18.) Kụolo eeghe ạraraar kụ ẹdi ạbunhon koḍighi ọlhoghonhaan ạḍighaagh bụphe ạsia mẹghi bọ?

ỊDI ẠBUNHON KỌLOGHONHAAN ḌỊGHAAGH

14. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹman bọ ni mạar ọmhagh r’ọghi ghan ophogh ạbuphe ạsia mẹghi bọ?

¹⁴ Gbor ghan ạmhagh kụ ạḅilhe ạghi aphogh bụphe ạsia mẹghi bọ. (Hib. 13:16) Ạbuphe ạsia mẹghi bọ rologhoma ghan ni dọl igini. Ọnyo umor dị oghol mọ Camille dị erugh rámite ghan ạḅem mọ: “Mị odi ghan olhoghi otu emhiigh ḍịroor kụ esi dulhe. Ạdol olhoghi otu phọ mịpher ịmhi. Mị rạmoogh ghan oboom ọoḅaghamhian aloor r’oḅonyonhu ozuan.” Mem dị yira ọghi ghan ophogh bụphe ạsia mẹghi bọ, kẹkparamhi bịdi mọ bịdi ọman ni mạar esi ayira ḅịlhe mọ yira ọpomoghian ni bịdi. Eeni nạ ạatughian ni mem dị nạ ạwa ọmhagh ọbobo ọghi ophogh umor ọbobo umaranhi dị ạsia mẹghi sịphe ookpomhoghian phọ anyinha kụolo nạ útue. Tọrobo ọnyo ayira ạmoogh ni ịbadi ạraraar oḍighi. Esi ịduon phọ, eeghe kụ kịlhoghonhaan iyira ḍịghaagh “ọson ịpe eru bọ igey” ẹḅaramaam bọ ọghi ghan ophogh ạbuphe ạsia mẹghi bọ? (Fil. 1:10) Gẹ ạlhogh esi dị kẹetughianham ghan nyịnha mem ọmhagh a fon bụphe ạsia mẹghi bọ. Nạ atue kẹn ni agu ḍio dị nạ kạki apogh bịdi, kạ́ḅem mọ mem dị eepoogh memite.

15. Eeghe ạraraạr kụ ẹdi ịḍoogh r’ạbuphe ạsia mẹghi bọ kotue ni ọḅophoghan oḍighi?

¹⁵ Eḍighi mạar dị nạ aḍighi ọnyo ịḍoogh, nạ atue ni ạaḅaghamhian loor ịyaar dị nạ kạkaaph ọbobo aḍighinhaan bụphe ạsia mẹghi bọ. Kụolo kạ́atughian iboom. Ḍighi ogey ọyaghiri bịn. (Prov. 17:17) Ḅạanhaan ghan bịdi mem dị rọwa omhiigh r’amem dị okureri ịtuugha. Eeni nạ atue ni apuru bịdi riisi ạ Bạịbul dị ẹḅeraan bịdi ọbobo ịyaar ạreegh dị emite ẹghoroghor ạbidi. Ịyal anyinha etue kẹn ni epogh JW Broadcasting.^® Nạ atue kẹn ni aḍighinhaan bịdi rạraar. Esi ọmaam, nạ atue ni aḍighi ịdi bịdi kọmoogh sịphe afon phọ ạbidi imhoom ạrinya dị ookpomhoghan phọ omiteom. Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Carol ạḅem mọ: “Ḍighi ghan rạraar dị nạ rạkelhom ghan r’ạbuphe ạsia mẹghi bọ. Ii ạsia ạmhi mẹghi, kụolo rịphu ni ịmhi ọghelhom aghuḍum. Rịḅeraan ghan ịmhi agey omite ọghi oghooghi ạraraar, olhe eḍien r’ạrighiri ạmhi, ḅịlhe r’ọghi ophoghoghom ọlhem mọ a Jehova.” Ọnyo umaranhi dị oghol mọ Maira ạḅem mọ: “Oniin ọyaghiri ạmhi mạmhan 90 ạsia. Ọdi ạsighe 57 ạsia upeelhom ịmhi. Kụolo mị rabula ghan ni mọ ịyal ayoor kíigbo, loor esi dị ịyal ayoor rọtol ghan ude kọghaaph ọmhilhogh kọḅilhe ophogh sifim. Kụ mem dị yoor osoman ịiḅaghamhi, oniin rạloghonhaan ghan ni nyonhiin ḍịghaagh.”

16. Eeghe kụ iḍighi kụ ẹnhighe bọ ni ọdaph aani ghan ạbuphe ạsia mẹghi bọ ọghi otu arookonhom?

¹⁶ Dạph aani ghan bịdi ḍio dị bịdi rọki otu arookonhom. Etigheri ọngo ạbidi ikpoki ọkoom eten, nạ atue ni ạdaph aani bịdi ạki otu arookonhom mọ ọmhiin mọ ạbuo arookonhom mọ opogh ni bịdi agey ọbobo ọngo ni bịdi ọlhoghonhaan ạḍighaagh phọ bịdi omhoghi bọ. (Isa. 1:17) Nạ atue kẹn ạloghonhaan bịdi ḍịghaagh esi ọge ọlhogh ạḍinya ịpe oyil phọ rạkaaph bọ. Ọnyo umaranhi dị ạsia mẹghi dị oghol mọ Ruth ạḅem mọ: “Ịbadi amem dị ogina ạmhi ạghi otu arookonhom, oyil phọ rạ́kar ghan kalher rụru ụngo ịmhi. Oyil arookonhom mọ kụḅenhi ịmhi mọ ‘Nạ bịn kụ rạatughian mọ aloor ạna ị́nighe, nạ ạkua ni.’ Kụolo mem dị oye ụdaph ịmhi ạghi, ọgbaranhaan rạtol ghan ni esi ịpe bịdi rụzoom ghan bọ ịmhi. Mị rạseph ni bumor r’abumaranhi phọ rụdaph ghan bọ ịmhi kọghi otu arookonhom mọ.”

17. Ịghen ạpakiri arukumuan ẹpe erugh phọ kụ ẹdi ạbuphe ạsia mẹghi bọ r’ạna ketue ni eḍighi?

¹⁷ Telhean ghan bịdi ẹpe erugh phọ. Abuniin ạbuphe ạsia mẹghi bọ eeni kọ́moogh ịnyaam ọḍua otu ọgba otu ọghaaph iiḅi ịinhaghan phọ. Esi ịduon phọ, nạ atue ni ạmagh bịdi oḍighan ạna mem dị nạ odi kạt. Nạ atue ni ạpam ạgada dị ọdi kạtol atuman kạt phọ. Nạ atue kẹn ni ạmagh nyọdi oḍighan ạna ọtughemhi oye Bạịbul ọbobo ạpam oye phọ ạkimom k’ọdi. Ikumor awe ookpomhoghan phọ otue ni omiteom iikolhobian ọpham ghan aruupuruan omite ẹpe erugh phọ k’ạbuphe ạsia mẹghi bọ pịdi bịdi opinom aani bin. Tọrobo ịyaar dị yira roḍighi oghuenhi ạbuphe ạsia mẹghi bọ ẹkpeanhaan ni.—Prov. 3:27; Rom 12:10.

18. Yira kọoḅeghion eeghe sịphe ẹmhuoghaaph phọ etum bọ sịen?

¹⁸ Ẹmhuoghaaph phọ ẹphen phọ mịitughianham iyira mọ a Jehova ạpomoghian ni ạḅilhe ạmaghamhi mạar bụphe ạsia mẹghi bọ. Kụ ịduon kẹn kụ ịdi abumor r’abumaranhi phọ olhoghoma aani! Ạḍikpo rédugh ghan, kụolo r’ọlhoghonhaan ạḍighaagh a Jehova nạ katue ni ạpamanham ibo phọ ạna. (Ps. 37:25) P’eeghe ịdi eḍighi ịyaar ọkparamhi olhegheri mọ ghisigh, ạdol phọ ạna kenmia ni! Kọkaaph aani ika ịlo ạbuphe ropogh ghan bọ bụo asiya phọ ạbidi ạsia mẹghi bọ, ọbumoony ọbobo ọyaghiri ạbidi dị ụ́kua? Ika kụ ịdi bụphe ropogh ghan bọ bụnhon kọpamanham ibo phọ ạbidi? Yira kọoḅeghion ọphagharanhaan aḍipuru phọ ạḍiphe phọ sịphe ẹmhuoghaaph phọ etun bọ sịen.