EMHUOGHAẠPH ITUUGHẠ PHỌ 30
AḌUỌR PHỌ 36 We Guard Our Hearts
Araraạr Dị Emhạn Maạr Dị Yira Kotuughạ Esi Aruw-emhạ Phọ Izrạl
“Nyinha kemiịn kẹn ogbaranhaạn dị odi igbo oye elhiom eḍighinhom iyaạr r’okarạph oye, ogbaranhaạn dị odi igbo opọ rakumu bọ Enhaạn r’opọ ra/kumu bọ nyodị.”—MAL. 3:18.
EGBON
Idị otuughạ ghan ilọ aruw-emhạ phọ Izrạl kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh onhaghanhạn araraạr dị aZihova rawạ ḍighaạgh ayira rodon.
1-2. ABaibul akaạph eeghe ilọ abuniin aruw-emhạ Izrạl?
ABAIBUL phọ akol li siḍien aruw-emhạ dị opel li 40, dị otooghị ghan Izrạl.a ABaibul phọ akạr ri akaạph raraạr dị abuniin abidị oḍighi. Esi omaạm, akaạph ni ghalhamọ r’ikarạph dị abuniin abugey aruw-emhạ phọ oḍighi yogh. Ooḅeghiọn ilọ ogey Uw-emhạ phọ Devid. Siphẹ aBaibul phọ, aZihova akaạph ilọ odị mọ: “ADevid otelhedom mọ amhị . . . udạph ghan imhị r’oomo ekpom, aḍighi ghan ipẹ enighẹ bọ siphẹ ariḍien phọ amhị.” (1 Ki. 14:8) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aDevid phọ ophọn phọ alhe ni emhạ r’anhịr onhọn oye kụ aḅilhẹ aḍighi idị oghiigh olom anhịr phọ erugh eghạm.—2 Sam. 11:4, 14, 15.
2 Ḍieriphọ aḍighaạgh phọ, ibadị aruw-emhạ dị u/ḅạr aZihova uḍighi ni igey araraạr. Ooḅeghiọn eḍeenhaan aRehoboam. Esi aZihova, odị oye dị “aḍighi ghan raraạr dị eeph.” (2 Chron. 12:14) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, eeni amem, aRehoboam aḍighi ghan ni igey araraạr. Esi omaạm, odị anhaghanhạn ni mem mọ aZihova aḅenhị bọ nyodị mọ ku/zuom eghạm ḍioph arughunughun phọ Izrạl, kụ aḅilhẹ amheera kẹn mọ bidị osaḅạr onhọn uw-emhạ. Odị aghoph kẹn eelhe phọ esi okparamhị igbogh aramhạ phọ.—1 Ki. 12:21-24; 2 Chron. 11:5-12.
3. Eeghe aḍipuru dị emhạn maạr kụ edi, kụ yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ?
3 Aḍipuru edi ni dị emhạn maạr ooḅeghiọn. Eḍighi maạr dị aruw-emhạ phọ Izrạl oḍighi ni raraạr dị enhighẹ r’araraạr dị i/nighẹ, uḍighi ika kụ aZihova aḅẹm bọ mọ abuniin aruw-emhạ phọ kụ abugey? Ophagharanhaạn aḍipuru phọ aḍiẹn phọ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh olhegheri iyaạr dị aZihova rawạ ḍighaạgh ayira. Yira kooḅeghiọn iraạr araraạr dị aZihova aphogh ghan. Eḅẹl phọ, odị aphogh ghan ekpom mọ abidị, omhunhenhiom iyạl, mughumọ akạr ghan ni akiton mem lọ apiomạn, omhunhenhiom iraạr, mughumọ akiọm ni ghisigh raaḅereghị nyodị.
BIDỊ UPHOMHOGHIẠN AZIHOVA R’OOMO EKPOM
4. Eeghe kụ oniin ogbaranhaạn dị arọl igbo abugey aruw-emhạ phọ r’abukarạph aruw-emhạ phọ?
4 Abugey aruw-emhạ phọ uḍighi ghan idị eḅeraạn aZihova, kụ okumu ghan nyodị r’ekpom dị emhunhughan.b Ogey Uw-emhạ phọ Jehoshaphat “awạ aZihova r’oomo ekpom odị.” (2 Chron. 22:9) Idị egbolhomaam aJosiah, aBaibul phọ aḅẹm mọ: “Uw-emhạ dị aghịgh nyodị dị arọl idiphọ odị o/rọl. Odị akiton asoman aZihova r’oomo ekpom odị.” (2 Ki. 23:25) Kokaạph ika ilọ aSolomon, opọ esighẹ rekị bịn amhiigh bọ oḍighi idị eeph? ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Ekpom mọ odị i/tọl mun esi aZihova.” (1 Ki. 11:4) Abijam, o/ḍighi aani kẹn ogey uw-emhạ. ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Ekpom mọ odị i/seleman esi aZihova.”—1 Ki. 15:3.
5. Remạ ghan eeghe okumu aZihova r’oomo ekpom?
5 Remạ ghan eeghe okumu aZihova r’oomo ekpom? Oye dị rakumu ghan aZihova r’oomo ekpom ra/miịn ghan okumu aZihova idiphọ iyaạr dị ekpẹ oḍighi bịn. Kparipẹ ghụn, ephomhoghiạn r’olhọgh eegu kụ renyu ghan nyodị okumu odị. Oḅarạm isiẹn, odị raḍighi ghan iphẹn phọ oomo adọl aghuḍum mọ odị.
6. Ika kụ idị yira kotue okumu aZihova r’oomo ekpom? (Proverbs 4:23; Matiu 5:29, 30)
6 Ika kụ idị yira kotue otuughaạny bugey aruw-emhạ phọ abuphẹ ophomhoghiạn bọ aZihova r’oomo ekpom? Eniin eten pọ oghel atorobọ iyaạr dị kedughe ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova. Esi omaạm, ewạ mọ oghel ozaamhiạn aloor dị u/kpeanhaạn, kụ oḅilhẹ osaḅạr bugey arighirị dị kulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oghel aḍiitughiạn ophorogh eelạ. Eḍighi maạr dị yira omhiịn iyaạr dị redughe ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova, pọ oogborion okpor osighẹ.—Bạl Proverbs 4:23; Matiu 5:29, 30.
7. Uḍighi ika kụ emạn bọ ni maạr ogona aloor esi araraạr dị kedughe ephomhoghiạn phọ ayira esi aZihova?
7 Ku/meera ekpom ayira edia. Lọ yira u/gona loor, yira otue ni ookelheghi loor ayira esi ootughiạn ghan mọ omhoọgh ibadị araraạr oḍighi siẹn ookpomhoghan phọ keḍighi idị ikarạph arighirị ko/tue uphuẹ iyira. Esi omaạm, oḅẹm mọ nạ odi erugh kụ osipheeny amhiigh osiph anạ loor eboom eephoọm r’ookuugh. Kụ nạ aḍigh olhoghi otu pidị aloor anạ ekolhoghọl, kuolọ, nạ uḅilhẹ aghunyon rughuugh otu phọ awilhẹ. Nạ ragbi mọ aloor anạ kekolhoghọl li ḍughụm? Iyaạr phọ rokaạph bọ siẹn phọ pọ, etigheri oḍighi ghan igey araraạr dị kekparamhị siya phọ ayira r’aZihova, ewạ kẹn dị yira kokughi rughuugh ekpom mọ ayira pidị araraạr phọ ipẹ redughe ghan bọ ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova ke/ḍigh ekpom ayira bịn edi.—Efẹ. 2:2.
BIDỊ UKITON ESI IKARẠPH PHỌ ABIDỊ
8-9. Uw-emhạ phọ Devid r’aHezekiah umhegheron ika mem mọ oḅaạm bọ bidị? (Miịn oḅẹl opoḍi phọ.)
8 Idiphọ oghaạph bọ epẹ omhạn, Uw-emhạ phọ Devid aḍighi ni igbogh ikarạph. Kuolọ mem mọ oyil phọ Nathan aḅenhị bọ nyodị ipẹ aZihova alhoghoma bọ, aDevid asooromhi ni loor akiton. (2 Sam. 12:13) ADevid o/lhoghoma saị anyụ r’anyụ ookelheghi aNathan obobọ okpetenhaan amaliọm ikarạph ph’odị. Ikpo onhụ phọ odị edi bọ Psalm 51, eḍeenhaan mọ odị akạr kụ alhoghoma saị aḅilhẹ akiton k’ekpom.—Ps. 51:3, 4, 17, igẹ dị edi anyụ esi aBaibul phọ.
9 Uw-emhạ phọ Hezekiah kẹn aḍighi ni ikarạph aghị esi aZihova. ABaibul phọ aḅẹm mọ: “Odị aphoophe loor iboom, kụ aJudia r’aJeruselem omhiinhọm loor iduọn phọ.” (2 Chron. 32:25) Eeghe kụ iḍighi kụ aHezekiah aphoophe bọ loor? Eeni odị alhoghoma loor, loor igbogh phọ odị, okpạr opu phọ odị esi awe phọ Assyria, obobọ loor eten iiḍaạny phọ aZihova aakonhom bọ nyodị. Eeni ophoophe aloor kẹn kụ aḍighi bọ iyaạr phọ odị aḍeenhaan bọ eelạ phọ odị we aBabilọn, kụ ekọm bọ idị oyil phọ Aizaya aḅaạm nyodị. (2 Ki. 20:12-18) Kuolọ idiphọ aDevid, aHezekiah asooromhi ni loor akiton. (2 Chron. 32:26) AZihova aaḅeghiọn bọ aHezekiah aphogh, odị amhiịn nyodị idiphọ uw-emhạ dị akpẹ oḍuomolhoghi dị “aḍighi ghan idị eseleman.”—2 Ki. 18:3.
Uw-emhạ phọ Devid r’Uw-emhạ phọ Hezekiah usooromhi ni loor okiton mem mọ oḅenhị bọ bidị ikarạph phọ bidị oḍighi bọ (Miịn siikpịgh phọ 8-9)
10. Uw-emhạ phọ Amaziah amhegheron ika mem mọ oḅaạm bọ nyodị?
10 Dị u/kịgh aani uw-emhạ phọ Devid r’aHezekiah, Uw-emhạ phọ Amaziah opọ aJudia aḍighi ni raraạr dị enhighẹ, “kuolọ o/ḍighinhom r’oomo ekpom.” (2 Chron. 25:2) Odị apiomạn ḍighen esi? AZihova r’olhoghonhaạn Amaziah ḍighaạgh okpạr opu awe phọ Edom, odị aḅilhẹ bịn amhiigh ooḅereghị arumhụgh phọ abidị.c Mem dị oyil aZihova aru aphụr nyodị rurụ, kparipẹ r’onhaghanhạn odị, aḅaạr ghụn emhụ kụ aphorogh nyodị.—2 Chron. 25:14-16.
11. Odaphạn 2 Korịnt 7:9, 11, yira koḍighi eeghe orue omhoọgh osạr owilhenhaạn? (Miịn kẹn sifoto phọ.)
11 Yira otuughạ eeghe esi areḍeenhaan phọ iphẹn phọ? Ewạ mọ okiton esi ikarạph phọ ayira kụ okparaghạ oḍighi idị yira ko/ḅula mun oḍighi. Kokaạph ika eḍighi maạr dị ikumor awe ookpomhoghan phọ ayira uḅaạm iyira, eeni esi iyaạr dị yira ootughiạn mọ i/kạr imạn iyaạr? Kuu/tughiạn mọ aZihova iyira u/phomhoghiạn obobọ ikumor awe phọ ulhọgh iyira ḍien. Ghalhamọ r’abugey aruw-emhạ phọ Izrạl bịn uroma ghan ni oḅilhẹ oḅaạm. (Hib. 12:6) Mem dị uulemhi iyira esi dị yira opiomạn, yira (1) osooromhi loor osighẹ oromha phọ, (2) oḍighi iyaạr omiteom onmia, kụ oḅilhẹ (3) oghiọm ghisigh okumu aZihova r’oomo ekpom. Eḍighi maạr dị yira okiton, aZihova kasạr ri uwilhenhaạn iyira.—Bạl 2 Korịnt 7:9, 11.
Mem dị uulemhi iyira esi dị yira opiomạn, yira (1) osooromhi loor osighẹ oromha phọ, (2) oolemhi reten phọ ayira, kụ oḅilhẹ (3) oghiọm ghisigh okumu aZihova r’oomo ekpom (Miịn ekpịgh phọ 11)f
BIDỊ UUḄEREGHỊ AZIHOVA ETEN DỊ EKPEANHAẠN
12. Eeghe ogbaranhaạn kụ arọl igbo abugey aruw-emhạ phọ r’abukarạph phọ?
12 Aruw-emhạ phọ abuphẹ aZihova asighẹ bọ mọ abugey aruw-emhạ uuḅereghị ghan nyodị eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ. Kụ oḅilhẹ oroma ghan buphẹ bidị rotooghị bọ kongọ oḍighi aani igina phọ. Ii, idiphọ yira mooḅeghiọn bọ, bidị upiomạn ghan ni. Kuolọ bidị ukuọm ni loor aZihova kụ okparaghạ ophiemhi iiḅereghị ikaanheẹn arumhụgh siphẹ eelhe phọ.d
13. Uḍighi ika kụ aZihova agbiom bọ Uw-emhạ phọ Ahab idiphọ oniin okarạph uw-emhạ?
13 Kokaạph ika ilọ aruw-emhạ phọ abuphẹ aZihova amhiịn bọ mọ oḍighi bukarạph aruw-emhạ? Okạr oghaạph, k/oomo araraạr dị bidị oḍighi kụ eeph. Ghalhamọ okarạph Uw-emhạ phọ Ahab bịn asooromhi ni loor aḅilhẹ akururu mem mọ anhaghạn bọ mọ moghiigh Naboth loor emhụ odị. (1 Ki. 21:27-29) Odị alhọgh kẹn igbogh aramhạ aḅilhẹ ee raaghạm kụ akpạr apu e/pomhoghiạn Izrạl. (1 Ki. 20:21, 29; 22:39) Kuolọ iyaạr edi ni dị Ahab aḍighi dị eeph iboom. Dị eego esi inyuughiom anhịr phọ odị, odị alheenye ni elheeny iiḅereghị ikaanheẹn araraạr siphẹ eelhe phọ. Kụ odị o/kiton esi iphẹn phọ.—1 Ki. 21:25, 26.
14. (a) Uḍighi ika kụ aZihova asighẹ aani bọ Uw-emhạ phọ Rehoboam idiphọ oniin okarạph uw-emhạ? (b) Eeghe kụ eniin iyaạr dị abukarạph aruw-emhạ phọ oḍighi ghan dị i/nighẹ?
14 Ooḅeghiọn ilọ onhọn okarạph uw-emhạ—Rehoboam. Idiphọ oghaạph bọ epẹ omhạn, odị aḍighi ni ibadị igey araraạr mem mọ odị atooghị bọ. Kuolọ, mem mọ itooghị phọ odị ekpạr bọ, odị awilhẹ ni ooko Olhogh phọ aZihova. (2 Chron. 12:1) Onyebel roten, bịn odị amhiigh oḅạr aZihova r’ikaanheẹn arumhụgh kụ ooḅereghị. (1 Ki. 14:21-24) ARehoboam r’Ahab bịn kụ ko/gina aruw-emhạ dị owilhẹ ooḅereghị aZihova eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ. Okạr oghaạph, ibadị abukarạph aruw-emhạ phọ uwilhẹ ni ooḅereghị aZihova eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ. Iphẹn phọ emạ emiteom mọ, ooḅereghị ghan aZihova eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ kụ eniin iyaạr dị aZihova aphogh ghan kụ agbi oḅẹm mọ uw-emhạ phọ ogey obobọ okarạph.
15. Uḍighi ika kụ eten phọ epẹ rooḅereghị bọ aZihova emạn bọ maạr esi odị?
15 Uḍighi ika kụ eten phọ epẹ aruw-emhạ phọ ooḅereghị ghan bọ aZihova emhạn bọ maạr esi aZihova? Eniin ephigh pọ, eḍighi oḍighi aruw-emhạ phọ olhoghonhaạn awe phọ Enhaạn ḍighaạgh ooḅereghị aZihova egey eten. Enhọn pọ, iiḅereghị ikaanheẹn arumhụgh retorori ghan we phọ kelhọgh esi oḍighi igbogh ikarạph ḅilhẹ r’ozoọm abunhọn eten dị i/nighẹ. (Hos. 4:1, 2) Ḅilhẹ kẹn, aruw-emhạ phọ r’awe phọ bidị rotooghị bọ kongọ oḍighi we dị moḅọgh loor ongọ aZihova. Esi iduọn phọ, aBaibul phọ atomaạm iiḅereghị ikaanheẹn arumhụgh olhe emhạ. (Jer. 3:8, 9) Mem dị oye alhe emhạ, pọ oye phọ raḍighi ghan ikarạph kaghị esi opọ r’odị aalhạn bọ. Igina phọ kẹn, mem dị ebenhẹ aZihova dị maḅọgh loor angọ aZihova aphinomaam bin iiḅereghị okpẹ, pọ raḍighi ghan ikarạph kaghị esi aZihova r’aloor.e—Deut. 4:23, 24.
16. Riḍien aZihova, eeghe kụ ogbaranhaạn di odi igbo ogey oye r’okarạph oye?
16 Yira otuughạ eeghe esi iphẹn phọ? Okạr oghaạph, yira omoọgh oghel iiḅereghị okpẹ. Ewạ kẹn mọ ooḅereghị aZihova eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ kụ oḅilhẹ ogholhoghọl siphẹ arukumuan phọ odị. Oyil phọ aMalachi aghaạph ni iyaạr dị keḍeenhaan ogbaranhaạn dị odi igbo ogey oye r’okarạph oye. Odị agẹ mọ: “Nyinha kemiịn kẹn ogbaranhaạn dị odi igbo oye elhiom eḍighinhom iyaạr r’okarạph oye, ogbaranhaạn dị odi igbo opọ rakumu bọ Enhaạn r’opọ ra/kumu bọ nyodị.” (Mal. 3:18) Esi iduọn phọ, ku/meera e/munughan obobọ asipiomạn ayira eḍighi idị yira kobilhẹ okumu aZihova. Loor esi dị, eḍighi maạr dị yira owilhẹ okumu aZihova pọ yira moḍighi igbogh ikarạph.
17. Ika kụ idị oye phọ yira osaḅạr bọ ophin obobọ aạl katue atir siya phọ ayira r’aZihova?
17 Eḍighi maạr dị nạ rawạ ni ophin anhịr obobọ aạl ilhom, pọ ikpo onhụ phọ aMalachi ketue ni elhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh osaḅạr ogey olom obobọ anhịr. Oye katue ni amoọgh imạ araagharạ, kuolọ eḍighi maạr dị oye phọ opọ phọ ra/kumu egey Enhaạn phọ, pọ riḍien aZihova odị aḍighi ni oye elhiom eḍighinhom iyaạr ḍughụm? (2 Kọr. 6:14) Eḍighi maạr dị nyinha aalhạn ni, odị kalhoghonhaạn ni nyinhạ ḍighaạgh oghiọm aghisigh okumu aZihova ḍughụm? Ooḅeghiọn eḍeenhaan: Anmariịr phọ Uw-emhạ phọ Solomon aphinogh bọ eeni umhoọgh ni igey araagharạ. Kuolọ bidị uu/ḅereghị ghan aZihova. Kụ enụm enụm bịn ookelheghi Solomon, odạph aani abidị ooḅereghị ikaanheẹn arumhụgh.—1 Ki. 11:1, 4.
18. Eeghe iyaạr kụ edị ewạ mọ aburudẹ r’aburunhiin otughemhị nmụny phọ abidị?
18 Burudẹ r’aburunhiin, nyinha ketue ni esighẹ reḍeenhaan aruw-emhạ phọ oghaạph bọ ilọ abidị siphẹ aBaibul phọ ebughiọm eephuạ ibạm anmụny phọ anyinha okumu aZihova. Iloghonhaạn bidị ḍighaạgh onhaghanhạn mọ aruw-emhạ phọ abuphẹ ooḅereghị bọ aZihova eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ kụ oḅilhẹ bọ olhoghonhaạn ḍighaạgh we phọ bidị ropogh bọ ooḅereghị egey Enhaạn phọ bịn kụ edị aZihova asighẹ mọ abugey aruw-emhạ. Itughemhị ibạm anmụny phọ anyinha esi ikpo onhụ r’eḍeenhaan, mọ otuughạ ghan aBaibul phọ, oghị ghan ituughạ, ḅilhẹ r’omite ghan epẹ erugh phọ kụ araraạr dị emhạn maạr siphẹ aghuḍum mọ ayira. (Mat. 6:33) Iduọn kụ i/lo, ibạm anmụny phọ anyinha otue ni oḍighi Bugbaanhaạn AZihova loor esi dị nạ odẹ phọ obobọ onhiin phọ onyọ Ogbaanhaạn AZihova. Esi iduọn phọ, bidị otue ni omiịn ooḅereghị aZihova idiphọ iyaạr dị i/mạn maạr obobọ obilhẹ ooḅereghị odị.
19. Eeghe oḍuomolhoghi kụ odianhaan buphẹ mowilhẹ bọ okumu aZihova? (Miịn kẹn igbe phọ “Nạ Katue Ni Aḅula Esi AZihova!”)
19 Eḍighi maạr dị oye awilhẹ okumu aZihova, nạ ragbi mọ ilọ odị memhunheen ḍughụm? Eeye, loor esi dị odị atue ni aḅilhẹ akiton amiigh ooḅereghị aZihova. Kụ orue oḍighi iduọn phọ, pọ kewạ ni mọ odị asooromhi loor asighẹ olhoghonhaạn aḍighaạgh ikumor awe ookpomhoghan phọ. (Jems 5:14) Ekiạ i/lo dị epu suọ dị oye phọ kamoọgh oḅilhẹ oḍighi oyaghirị aZihova!
20. Ika kụ idị aZihova kumhiịn iyira eḍighi maạr dị yira otuughaạny bugey aruw-emhạ phọ Izrạl?
20 Eeghe araraạr kụ edị yira motuughạ esi aruw-emhạ phọ Izrạl? Eḍighi maạr dị yira oghiọm ghisigh okumu aZihova r’oomo ekpom, pọ yira kokịgh aani ni bugey aruw-emhạ phọ Izrạl. Otuughạ iyaạr esi opiomạn phọ ayira, okiton, kụ oḅilhẹ ogbariọn radạ orue onmia. Ootughiạn ghan oomo amem idị emhạn maạr ooḅereghị egey Enhaạn phọ eten phọ epẹ ekpeanhaạn bọ. Eḍighi maạr dị nạ arọl dọl dị ekpẹ oḍuomolhoghi, pọ aZihova kamhiịn ni nyinhạ idiphọ oye dị raḍighi ghan idị enhighẹ riḍien odị.
AḌUỌR PHỌ 45 The Meditation of My Heart
a Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, ikpo onhụ phọ “aruw-emhạ phọ Izrạl” remạ ghan oomo aruw-emhạ phọ otooghị bọ we phọ aZihova, mughumọ bidị utooghị iyạl phọ arughunhughun phọ aJudia, obobọ ḍioph phọ arughunhughun phọ Izrạl, obobọ oomo eelhe phọ.
b EKPO ONHỤ DỊ OGBẠ: ABaibul phọ agbor rasighẹ ghan kaḍighinhom ekpo onhụ phọ “ekpom” mem dị rakaạph ilọ oye olhoghi phọ yira oru bọ. Ekpom mọ ayira eḅaramaạm ruuphuạ phọ ayira, iitughiạn, raagharạ, roozọ, raraạr dị yira kotue oḍighi, inyuughiom, ḅilhẹ r’asiigbu dị yira roporogh.
c Eegholhaan ni mọ iḍighi ghan eḍighinhom iyaạr aruw-emhạ areelhe phọ, ooḅereghị arumhụgh eelhe dị bidị okpạr opu.
d Uw-emhạ phọ Asa aḍighi yogh ni igbogh ikarạph. (2 Chron. 16:7, 10) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aBaibul phọ akaạph ni imạ ilọ odị. Ii, eḅẹl amem mọ odị o/mheera osighẹ oromha, kuolọ eeni esighẹ bọ rekị odị akiton ni. Kuolọ aZihova aphogh ghan imạ iiḍighi phọ odị kparipẹ r’asipiomạn. Dị eḍighan ni elhegh, ogina aZihova bịn kụ edị Asa aaḅereghị. Odị aḍighi ni oomo ipẹ odị katue bọ ophiemhi iiḅereghị ikaanheẹn arumhụgh siphẹ eelhe phọ.—1 Ki. 15:11-13; 2 Chron. 14:2-5.
e Dị eḍighan ni elhegh, iḅẹl iyạl Iilhogh phọ AMozis igbiemhi ni oye ooḅereghị obobọ ooseeny enhọn iyaạr epel aZihova.—Ex. 20:1-6.
f ILỌ AFOTO: Oḍoọgh onyọ umor dị aḍighi okumor oye ookpomhoghan ratoma ghan onyọ umor dị amhoọgh eegharạ ipughọl amiim. Onyọ umor phọ asooromhi ni loor asighẹ oroma phọ, aalemhi reten phọ odị, kụ aḅilhẹ aghiọm ghisigh rukumuan phọ odị rangọ bọ aZihova.