Ariisi oghị omhiịn ophanyanhaạn asipuru Aḍinyạ Ituughạ Ogboku Awiki Phọ
JUNE 4-10
ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | MẠK 15-16
“Imiịn Dị Emhunhughan Esi AJizọs”
(Mạk 15:3-5) Kụ abuọ arumụ abupinyọn rikiạ phọ ogbạ odorodọ oḅạm emụ odị. 4 Kụ aPailet aḅilẹ apuru nyodị mọ, “Nạ o/moọgh iyaạr oghaạph ophelaạm emụ anạ? Nạ ranaghạn aani bọ ni odorodọ phọ iphẹn bidị rogbaanaạn bọ nyinạ?” 5 Kụ aJizọs iyaạr o/phagharanaạn mun, kụ iphẹn phọ ingọ ni Pailet iikia.
(Mạk 15:24) Kụ okạn nyodị loor oreeny phọ kụ ogim, kụ osaaghị ghan elhẹl odianam iinmenan phọ aJizọs.
(Mạk 15:29, 30) Kụ abuteneneen phọ oofolomi ghan nyodị ooḅoghomi ghan rumụ abidị, kụ oḅẹm ghan mọ, “Ihiị. Nạ phọ aḅẹm bọ mọ nạ kalereghi otu iiḅereghị phọ kụ alọgh onọn amadạn esi iraạr aḍughul otu, 30 ḍuạ siphẹ oreeny phọ asoor aphelạ emụ anạ.”
nwtsty araraạr ituughạ dị edi Mạk 15:24, 29
odianam iinmenan phọ aJizọs: Ipẹ ogẹ bọ siphẹ Jọn 19:23, 24 eḅaramaạm riphigh dị aMatiu, Mạk, r’aLuk u”kaạph ukol: Awe eghạm mọ aRom ukạr ri odian asuomạ anyụ phọ odị r’opọ ologhi phọ; awe eghạm mọ udian asoumạ anyụ phọ odị “inya abin, oye ye bin”; bidị u/wạ ophanyị opọ ologhi phọ, kụ osaaghị elhẹl asuomạ phọ; kụ osaaghị elhẹl asuomạ aMesaya phọ imuneni ipẹ edi bọ Ps 22:18. Iḍighi eḍighinom iyaạr abidị dị abuẹn phọ rokiigh bọ oye phọ kosigheọgh iinmenan opọ bidị rokiigh bọ, kụ iḍighi kụ ukporiọn ghan ni iinmenan, osigheọgh r’araraạr emoọgh aruḅạ phọ kụ ogbi ozẹ, oḍighi idị iminimiịn phọ k’ekuamị eḍighi ilọ aroofola.
ooḅoghomi ghan rumụ abidị: Ooḅoghomi emhụ, rooḅoghomi ghan bọ ni koḅemhọm iyaạr reḍeenhaan ghan igilaạm, ophogh osooromi, obobọ inmoghoghoọm. Abuteneneen phọ, eten dị u”legheri, umuneni ghan imiịn phọ ogẹ bọ siphẹ Ps 22:7.
(Mạk 15:43) kụ aJosef olọ Arimatiạ, onyọ ookpomoghan ikpolom awe phọ, dị ragon aani ghan omiịn omạr phọ k’Enaạn, r’akpọ ologhi kụ aghị ateẹny Pailet alọm ḍizu phọ aJizọs.
(Mạk 15:46) Kụ aJosef aghị agho omụr, kụ rosoore ḍizu phọ kụ aphurughi kụ aḍi nyodị oḍi, dị oguph loor asighiigh, kụ aakilemi ḍighiigh apukiom onhụ oḍi phọ.
nwtsty iyaạr ituughạ dị edi Mạk 15:43
Josef: Asidọl awe phọ ogẹ bọ Iiḅi iinaghạn phọ ikạr kụ eganana reten phọ ipẹ bidị oghaạph bọ ilọ aJosef. Obonyiọm iisogh phọ aMatiu aḅẹm mọ odị aḍighi ni “oolhạ”; aMạk, rakaạph bọ dị agbon buọ aRom, aḅẹm mọ odị “onyọ ookpomoghan ikpolom awe” dị ragon aani ghan omiịn omạr phọ k’Enaạn; aLuk, idiphọ oyil arookonom dị amaạr oseenyạn oye aḅẹm mọ odị aḍighi ni “oye aruukuan” dị u/meeraam iiruẹn phọ r’ipẹ bidị oḍighi bọ Jizọs; aJọn bịn kụ aghaạph mọ odị aḍighi aani “matuạn aJizọs kụ eepuph abuọ aJu phọ i/meera mọ odị amite egaan.”—Mat. 27:57-60; Mạk 15:43-46; Luk 23:50-53; Jọn 19:38-42.
Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ
(Mạk 15:25) Esugha asuo ḍiroọr kụ amem mọ okạn bọ nyodị.
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mạk 15:25
esugha asuo ḍiroọr: Abuniin awe romạ ghan iyaạr dị eghịgh ogbaranaạn dị odi igbo iphẹn oghaạph bọ siẹn Mạk phọ r’ aJọn 19:14-16, eḅẹm bọ mọ “meteẹny ogbo ootaany” kụ aPailet aḅọgh Jizọs angọ mọ oghị oghiigh. Ii, obọ aBaibul phọ o/kạr ogbạ ogbaranaạn phọ, kuolọ ariphigh edi ni dị yira kokiririom opogh: Oomo igẹ Iiḅi iinaghạn phọ eḅophoghạn ni idị egbolomaam simem mọ araraạr phọ emiteghu bọ ḍughul otu phọ aJizọs esughanam bọ omạn siẹn ade phọ. Oomo phọ inya igẹ phọ eḍeenaan mọ abupinyọn rikiạ phọ r’ikumor awe phọ uukpomoghan ni ḍiroọr kụ osighẹ Jizọs oghimọm k’odaạm eelhe phọ aRom, Pontius Pailet. (Mat. 27:1, 2; Mạk 15:1; Luk 22:66–23:1; Jọn 18:28) AMatiu, aMạk, r’aLuk uḅẹm mọ r’okạn bọ Jizọs pạ oreeny phọ, kụ ufiri aḍigh oomo eelhe phọ emiigh “ogbo ootaany . . . kụ arọl eteẹny iraạr asuo dulhe” obobọ iraạr asuo ootaany. (Mat. 27:45, 46; Mạk 15:33, 34; Luk 23:44) Ephigh iyaạr dị emoọgh maạr oḍighinom ilọ odọ phọ amem mọ oghiigh bọ Jizọs pọ iphẹn: Ibadị ugbiom ghan sigụr r’ikuphogh phọ ologhọm idiphọ eten oghiigh oye phọ. Eeni amem asigụr phọ iphin ghan esi esi dị ketue ni ekiigh nyophọ romiinẹ bọ. Ephẹn aJizọs, eeph ni elhoghorị dị ewạ mọ onọn oye kụ aloghonaạn nyodị ḍighaạgh orool oreeny phọ, iduọn ogina odị kụ akururuọm bọ ni k’eḅẹl amem mọ. (Luk 23:26; Jọn 19:17) Eḍighi maạr dị asigụr kụ eḍighi emiighom ipẹ kokiigh bọ Jizọs, pọ agey phọ ni mọ eboom eedoọny amem m’eten ni kụ ogbi bọ okạr okạn odị siphẹ oreeny iminimiịn phọ. Obakị iphẹn phọ, aMat 27:26 r’aMạk 15:15 eḅạr sigụr phọ r’okạr amem m’oghiigh bọ nyodị kụ ekol. Esi iduọn phọ, torobọ oye rakaạph ghan ilọ amem mọ oghiigh bọ Jizọs, odaphạn eten phọ epẹ odị aphogh bọ mem mọ ikuphogh phọ rasigụr phọ emhiigh bọ. Iphẹn phọ eeni kụ iḍighi bọ iyaạr phọ eḍighi bọ ni iikia esi aPailet onhaghạn, mọ okạn bọ Jizọs siphẹ oreeny phọ i”bia igeni bịn amhugh. (Mạk 15:44) Opumom isiẹn phọ, abuphẹ phọ ogẹ bọ Baibul phọ ugbor ghan odaphạn eḍighinom iyaạr odi ghan aḍio phọ inya asiikpịgh, iraạr awạ ekpịgh, iginha phọ kẹn r’amem dị meghul. Odi ghan aḍio phọ eten pho ephẹn phọ kụ igbạ iyaạr phọ eḍighi bọ kụ ibadị amem oghaạph ghan bọ oghol esugha asuo ḍiroọr, ogbo ootaany, r’iraạr asuo dulhe obobọ ootaany. Kụ umhiigh ghan odiiny asuo dị purukụ eḅaạl ḍiroọr kụ ogbi. (Mat. 20:1-5; Jọn 4:6; Iiḍ 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30) Ḅilẹ kẹn, awe u/moọgh ghan okạr asiklọk odaphạn, kụ iḍighi kụ, omạ esi phọ amem mọ mesi bọ ḍio phọ, ugbor ghan oḍighinom ekpo-onhụ phọ mọ “meteẹny,” iduọn omiịn bọ siphẹ Jọn 19:14. (Mat 27:46; Luk 23:44; Jọn 4:6; Iiḍ 10:3, 9) Oghaạph okpere: Iini aMạk aḅarạm ni sigụr phọ r’okạn phọ okạn bọ Jizọs siphẹ oreeny phọ, mem dị aJọn aghaạph aghol ogina okạn isiphẹ oreeny phọ bịn. Eeni iyạl phọ abugeọm mọ abuẹn phọ ukureri ḍio phọ esi ekpịgh iraạr asiawạ phọ etum bọ pạ, kụ aJọn aḍighinom ekpo-onhụ phọ “meteẹny” mem mọ odị rakaạph bọ ilọ amem mọ opọ phọ. Eeni ariphigh phọ iphẹn phọ kụ iḍighi bọ iyaạr phọ ogbaranaạn phọ odi bọ esi eghologhom amem mọ siphẹ igẹ phọ abidị. Edị esughanam omạn, iduọn esighẹ bọ ni siạ egbi k’amem mọ aMạk agẹ bọ igẹ phọ ipẹ odị, kụ aJọn agbi bọ ogẹ aani iphẹn odị eḅaramaạm bọ mem dị egbatanaạn r’ipẹ aMạk, eḍeenaan mọ aJọn o/phogh ipẹ aMạk kụ agẹ aani.
(Mạk 16:8) Kụ bidị omiteghu pạ oḍi phọ kụ osumughu oḍuạ, idị eḍighi bọ bidị umoọgh ni okpereghaan r’aruugu. Kụ bidị u/kaạph iyaạr uḅenị oye loor oghiilaan.
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Mạk 16:8
loor oghiilaan: Odaphạn iḅẹl iniin arinyạ phọ ophogh bọ kụ ogbạ Baibul phọ, omiịn siphẹ phọ mọ aMạk akureriom r’ikpo-onhụ phọ edi bọ siphẹ ekpịgh phọ 8. Abuniin uḅẹm mọ ekureriom mọ epẹ phọ i/munughan okạr oḍighi eekuna aḍinyạ phọ. Toroboiperolbọ, odaphạn eekpera eten phọ epẹ aMạk agẹ ghan bọ igẹ phọ odị, oghaạph phọ opọ phọ o/kạr omoọgh maạr oḍighinom. Ḅilẹ kẹn, ipẹ Eusebius r’aJerome oghaạph bọ, eḍeenaan mọ okaraghị igẹ phọ ikureriom r’ikpo-onhụ phọ iphẹn mọ: “loor oghiilaan.”
Eḅilẹ ni emoọgh oodiạ inhọn iḅẹl igẹ aBaibul phọ onhụ aGrik r’idị ogbạ oteneghi inhọn arunụ aḍiaḅạ dị eḅaramaạm siikpịgh phọ 9-20, mem dị roten ekpịgh phọ 8. Igẹ phọ iphẹn phọ (ephamanạm bọ 12 inhọn asiikpịgh) umiịn siphẹ Codex Alexandrinus, Codex Ephraemi Syri rescriptus, r’aCodex Bezae Cantabrigiensis, oomo phọ idị ilọ okuron asiạ phọ amuneniom bọ oogh phọ, siẹn Oghiil akristẹn phọ. Eḅilẹ kẹn ni emite siphẹ Latin Vulgate, Curetonian Syriac, r’aSyriac Peshitta. Toroboiperolbọ, i/mite aani siphẹ iḅẹl igẹ aBaibul onhụ aGrik phọ erọl bọ siphẹ okuron asiạ phọ amuneniom bọ inya phọ, Codex Sinaiticus ḅilẹ r’Codex Vaticanus, obobọ siphẹ Codex Sinaiticus Syriacus opọ okuron asiạ phọ opọ amuneniom bọ inya obobọ oogh phọ, obobọ siphẹ iḅẹl igẹ aBaibul phọ Sahidic Coptic ipẹ aMạk ilọ okuron asiạ phọ amuneniom bọ oogh phọ. Iniin phọ kẹn ni, okaraghị igbaany igẹ aBaibul phọ aMạk onhụ Armenia r’aGeorgia ekureriom ekpịgh phọ 8.
Iniin iḅẹl igẹ aBaibul aGrik phọ dị i/nuụn imite r’idị ogẹ oteneghi inhọn arunhụ aḍiaḅạ epamanạm iikpera ekureriom mọ (eḍighi bọ iyạl ikpo asikoọl igẹ bịn). ACodex Regius opọ okuron asiạ phọ amuneniom bọ ophaanyạ phọ siẹn Oghiil akristẹn phọ, amoọgh iyạl phọ ekureriom mọ, kụ iikpera phọ kụ eḅẹl. Imiighom ghan torobọ ekureriom mọ r’igẹ dị eḅẹm mọ iniin ariisi phọ iphẹn phọ eḍighi ni imoom, oḍeenaan mọ r’eniiin pạ iyạl phọ dị eḍighi egey i/lo.
IIKPERA EKURERIOM MỌ
Iikpera ekureriom mọ oten Mạk 16:8 k’oteẹny bọ i/ḍighi aani pakirị igẹ iigbia phọ Enaạn ephum bọ kụ ogẹ. Ebạl mọ:
Kuolọ oomo phọ araraạr phọ otọ bọ oḅenị bidị ughaạph ni enụm oḅenị buphẹ oko bọ okitinom Pita. Oghiọm aghisigh, iphẹn phọ reten, aJizọs r’aloor arom ni aghiọm dị eego esi abidị emiigh epẹ erumuḍio phọ remite ghan bọ kụ esi epẹ remeel ghan bọ dom igbeelom iigbia dị re/pe ghan ilọ apelieẹny k’agee-pọ phọ.
IIDOỌNY EKURERIOM MỌ
Iidoọny ekureriom mọ oten Mạk 16:8 k’oteẹny bọ i/ḍighi aani pakirị igẹ iigbia phọ Enaạn ephum bọ kụ ogẹ. Ebạl mọ:
9 Kụ eḅon aḍiroọr aḍiḅẹl aḍio awiki phọ aJizọs aḅetenu bọ siphẹ aḍuugh phọ, odị aphụr amite egaan aḍeenaan loor Meri opọ aMagdalạ phọ opọ dị aphorogh bọ oḍual aruru phọ 10 Kụ odị aghị aghaạph aḅenị buphẹ r’aJizọs orolạn ghan bọ, dị odi otọ r’emoghi, 11 kụ mem dị bidị onaghạn bọ mọ odị odi ni phọ, ḅilẹ mọ aMeri mamiịn ni nyodị phọ, bidị u/meeraam. 12 Iphẹn reten, kụ odị anmia amitenaan iyạl abunọn abudị dị oḍuạ emạ phọ rokeel. 13 Kụ buẹn phọ oḅula kụ oghaạph oḅenị buerị phọ, kụ bidị u/meeraam. 14 Kụ iphẹn reten, kụ odị amite egaan aḍeenaan loor ḍioph r’oniin abumatuạn phọ, dị odi role ghan eḍien, kụ aḅaạm bidị loor emeera r’iikparạ iloghi phọ abidị, idị eḍighi bọ bidị u/meeraam buphẹ omiịn bọ nyinọ, mem mọ onọ maḅetenu bo. 15 Kụ odị aḅenị bidị mọ, “Ikị oomo aḅirini phọ eghaạph ooḅi oghaạph phọ eḅenị yogh oomo awe. 16 Kụ olọ ameeraam kụ owur muụm, kamoọgh ni pelieẹny, kụ olọ u/meeraam, kamoọgh ni apum. 17 Kụ areḍeenaan phọ iphẹn kemitenaan ni buphẹ omeeraam bọ: koporogh yogh ni ruru esi aḍien phọ amị, koḅạ ghan ni onhụ kirokirọ, 18 kopoophe yogh ghan ni iḍigh-eḍum, kụ ophughọl iyaạr lọ ologhọm ooghọ, ke/ḍighi maạr. Bidị kozuughị ghan ni buọ areezẹgh oḍume yogh.” 19 Kụ aJizọs Omoọgh-we phọ roghaạph bọ roḅenị bidị, bịn osighẹ nyodị ogheelom k’akẹ, kụ arọl ude ḍighaạgh eliom Enaạn. 20 Kụ bidị oghị kụ oghaạph oghaạph oleenye oomo arikpisi, kụ Omoọgh-we phọ arolonaạn ni r’abidị, kụ asighẹ yogh ghan reḍeenaan dị emiteghu ghan akparamiọm ghan oghaạph pho.
Ibạl ABaibul
(Mạk 15:1-15) Eḅon aḍiroọr phọ, kụ abuọ arumụ abupinyọn rikiạ phọ r’ikumor awe phọ r’abutughemiạ iilogh phọ r’oomo ikpolom awe phọ umite ni ezue, kụ ophaḍị Jizọs, kụ oghị oḅọgh ongọ Pailet. 2 Kụ aPailet apuru nyodị mọ, “Nạ kụ odaạm emạ abuọ aJu phọ ni?” kụ aJizọs mọ, “Siẹn dị nạ kụ maḅẹm.” 3 Kụ abuọ arumụ abupinyọn rikiạ phọ ogbạ odorodọ oḅạm emụ odi. 4 Kụ aPailet aḅilẹ apuru nyodị mọ, “Nạ o/moọgh iyaạr oghaạph ophelaạm emụ anạ? Nạ ranaghạn aani bọ ni odorodọ phọ iphẹn bidị rogbaanaạn bọ nyinạ?” 5 Kụ aJizọs iyaạr o/phagharanaạn mụn, kụ iphẹn phọ ingọ ni Pailet iikia. 6 Mem eyaạl ophẹl otene phọ, aPailet raseere ghan ni nyoniin onyọ ikoli lọ awe phọ olọm, kangọ. 7 Mem mọ amuphẹ, oniin oye dị oghol mọ aBarabạs arọl li ikoli r’aḍita abuọ igbagharạn dị okọ enu, mem mọ ogbaragbarạ phọ asoor bọ. 8 Kụ aḍita awe phọ oghị oḅenị Pailet, mọ atuụgh aḍighi ipẹ dị raḍighi ghan bọ kangọ bunọ. 9 Kụ aPailet mọ, “Nyina rewạ mọ mị useere odaạm emạ abuọ aJu phọ kụ ingọ inyina ḍughụm?” 10 Odị alegheri ni mọ abuọ arumụ abupinyọn rikiạ phọ usighẹ mulọgh ḍien kụ oḅoghọm bọ Jizọs ongọ nyinọ. 11 Kụ bidị owiiliom ḍita awe phọ onhụ mọ, kparipẹ r’oseere aJizọs, odị aseere Barabạs kụ angọ bunọ. 12 Kụ aPailet aḅilẹ apuru bidị mọ, “Kụ nyina rewạ mọ amị uḍighinom eeghe nyoọn nyina rekol ghan bọ mọ odaạm emạ abuọ aJu phọ?” 13 Kụ bidị oyughuronaan Pailet mọ, “Kạn nyodị loor oreeny aghiigh!” 14 Kụ aPailet mọ, “Uḍighi ika? Ighẹn ikarạph kụ edị odị aḍighi bọ?” Kụ bidị oḅilẹ kẹn oyughuron opuemi iḅẹl phọ mọ, “Kạn nyodị loor oreeny aghiigh!” 15 Kụ esi oḅaalamị iloghi aḍita phọ aPailet aseere ni Barabạs angọ bidị, kụ agurọgh Jizọs, kụ aḅọgh angọ bidị mọ okạn oghiigh.
JUNE 11-17
ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | LUK 1
“Tuughaạny Osooromi Aloor Phọ AMeri”
(Luk 1:38) Kụ aMeri aḅẹm mọ, “Mị otelhedom Omoọgh-we phọ. Idiphọ nạ aḅẹm bọ etuụgh ni imitenaan imị!” Kụ ookpaạny phọ agheel.
ia 149 ¶12
“Mị Otelhedom Omoọgh-we Phọ!”
12 Ikpo onhụ ph’odị, iphẹn phọ eḍeenhaan bọ ni osooromi aloor r’onaghanạn, kụ eḍighi ni emạ eḍeenhaan esi awe omheeraam k’aḍio arodon. Odị aḅenị Gabriel mọ: “Mị otelhedom Omoọgh-we phọ. Idiphọ nạ aḅẹm bọ etuụgh ni imitenaan imị.” (Luk 1:38) Otelhedom dị aḍighi anhịr ephoph siphẹ otu phọ, kụ aḍighi ghan odị asoorom iboom; oomo aghudum mọ odị, odẹ otu ph’odị kụ amoọgh ghan. Epẹ kụ eten dị aMeri aloghoma aghị esi Odẹ otu ph’odị, Jihova. AMeri alegheri ni mọ aJihova k’amaạr ri apogh nyodị, mọ odị r’aḅạr ghan ni buphẹ oḅạr bọ nyodị, ḅilẹ mọ odị k’asẹph ni nyinọ eḍighi maạr lọ odị amheera oḍighi iphẹn ookpaạny phọ aḅenhị bọ nyodị ekpạr bọ ni oḍighi phọ.—Ps. 18:25.
(Luk 1:46-55) Kụ aMeri aḅẹm mọ, “Uwaloor amị rabughẹ ni Omoọgh-we pho, 47 Ologhi amị amoọgh ni ibo esi Enaạn Opeliạ phọ amị, 48 idị eḍighi bọ odị muloghomạ imị otelhedom mọ odị maạr u/mạn bọ. Egbi nyiidiphọ eghiọm ghisigh, oomo awe kughol ghan imị mọ onyanị dị osẹph, 49 loor esi imạ araraạr phọ Egbogh Enaạn phọ meḍighi bọ ungọ imị. Iigbia kụ aḍien phọ odi, 50 Odị ranmạ ghan ni ighirigiir oomo abulọ olọgh nyodị eegu, oghiil atum oghiil. 51 Odị magbutọn ḍighaạgh iphelegbe phọ odị, aawalamị buphẹ robaga bọ siphẹ iloghi phọ abidi. 52 Odị magborion bugbogh araalhạ phọ esi asidọl phọ abidị kụ apophe buphẹ maạr u/mạn bọ; 53 Odị mapheremiọm igey araraạr buphẹ okoọny phọ rasiph bọ, aporogh raalhạ phọ okeel r’oopho araghaạgh. 54 Odị malọghonaạn ḍighaạgh weye phọ Izrạl abutelhedom mọ odị, idiphọ odị aguanaan bọ burudẹ aburudẹ phọ ayira, 55 Odị manmạ ighirigiir Ebraham r’eemarạ eemarạ phọ odị k’agee-pọ.”
ia 150-151 ¶15-16
“Mị Otelhedom Omoọgh-we Phọ”
15 Siẹn mesi bọ, aMeri aghaạph aani ni iyaạr. Omaạr ri ooko ipẹ odị aghaạph bọ oseere siẹn aBaibul phọ. (Bạl Luk 1:46-55.) Iphẹn kụ ikpo-onhụ dị edoọny dị aMeri m’aḅạ ghan siphẹ aBaibul phọ, kụ eḍeenaan ni ibadị araraạr ilọ odị. Eḍeenaan eegharạ osereghiạn r’omaghamị iyaạr dị aMeri amoọgh iduọn odị aboom bọ aJihova, ongọ aani odị eepoogh oḍighi onhiin aMesaya phọ. Iḍeenaan esi dị omeeraam mọ odị aḍiinyan asi, iduọn odị aghaạph bọ mọ aJihova aḍighi oye dị r’asooromi ghan buọ ophoophe aloor phọ r’abuphẹ omoọgh bọ iikpọ phọ, kụ k’aphophe rukulom r’abulọ osoorom dị rowạ ni okumu odị. Iḅilẹ kẹn eḍeenaan oboom olegheri iyaạr igẹ iigbia phọ odị amoọgh bọ. Odaphạn iniin idị ogbiighi, 20 amem odị aghaạph bọ aghol igẹ Iigbia aHibru phọ!
16 Eganana ni mọ, aMeri agbiran ghan agey ilọ Ekpo-onhụ phọ Enaạn. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, odị asooromi ni loor, iḅeraạn ghan nyodị ongọ ghan eepoogh dị aBaibul phọ kụ k’akaạph kparipẹ ghụn r’oghaạph ilọ odị aatughiạn. Oọny phọ opọ phọ r’apoph bọ pạ okuruḅakạ ph’odị, eniin aḍio k’aḍeenaan aani ni eniin phọ eegharạ phọ, kụ aḅẹm ghan mọ: “Iphẹn mị ratughemị bọ ki/Iọ amị, iḍuạ esi Enaạn phọ irom bọ imị kụ eru.” (Jọn 7:16) Enighẹ ni opuruan ghan asiloor mọ: ‘Mị raḍeenaan ghan ni odọ olọgh eegu r’omaghamị iyaạr dị arọl iduọn, Ekpo-onhụ phọ Enaạn? Obobọ r’iḅeraạn ghan imhị oḍighinom iitughiạn r’olegheri iyaạr amhị ḍughụm?’ Eganana ni mọ aMeri o/ḍighinom ghan ḍiitughiạn odị.
Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ
(Luk 1:69) Odị mumiteom-onaan iyira ogbogh Opeliạ dị aḍighi oniin onyọ eemarạ eemarạ k’aDevid otelhedom mọ odị
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Luk 1:69
ogbogh opeliạ: Obobọ “ophaạl apelieẹny” (NWT). Siphẹ aBaibul phọ, araphaạl inhạm imerenyạn ghan iikpọ, izuoghom ḅilẹ r’okpạr-opu. (1Sa 2:1; Ps 75:4, 5, 10; 148:14; igẹ dị edi ude.) Ḅilẹ kẹn, araphaạl imerenyạn ghan butooghiạ r’aḍikoọl itooghị, mughumọ abugey obobọ abukarạph, kụ izuoghom mọ abidị utomaạm ghan idiphọ araphaạl dị reekulughan. (De 33:17; Da 7:24; 8:2-10, 20-24) Siẹn oghaạph phọ ophọn, ikpo-onhụ phọ “ophaạl apelieẹny” remạ ghan aMesaya phọ, idiphọ odị amoọgh iikpọ apelieẹny, ogbogh opeliạ phọ.
(Luk 1:76) Kụ nạ oọny phọ amị, koghol nyinạ mọ oyil Egbogh Enaạn phọ. Nạ kụ kaḍiemi ghan aselemi eten aseenaan Omoọgh-we phọ,
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Luk 1:76
Nạ kụ kaḍiemi ghan aselemi eten aseenaan Omoọgh-we phọ: AJọn oḍiinyeom muụm mọ “kaḍiemi ghan aselemi eten aseenaan Omoọgh-we phọ.” Idị eḍighi bọ odị kụ k’akọy eten aseenaan Jizọs, opọ k’ameerạ bọ esi Odẹ ph’odị, kụ atu esi aḍien Odẹ phọ odị.—Jọn 5:43; 8:29; miịn iyaạr ituughạ dị eghaạph ilọ omoọgh-we phọ [Jihova] siẹn ekpịgh phọ ephẹn phọ.
Ibạl ABaibul
(Luk 1:46-66) Kụ aMeri aḅẹm mọ, “Uwaloor amị rabughẹ ni Omoọgh-we phọ. 47 Ologhi amị amoọgh ni ibo esi Enaạn Opeliạ phọ amị, 48 idị eḍighi bọ odị muloghomạ imị otelhedom mọ odị maạr u/mạn bọ. Egbi nyiidiphọ eghiọm ghisigh, oomo awe kughol ghan imị mọ onyanị dị osẹph, 49 loor esi imạ araraạr phọ Egbogh Enaạn phọ meḍighi bọ ingọ imị. Iigbia kụ aḍien phọ odị. 50 Odị ranmạ ghan ni ighirigiir oomo abulọ olọgh nyodị eegu, oghiil atum oghiil. 51 Odị magbutọn ḍighaạgh iphelegbe phọ odị, aawalamị buphẹ robaga bọ siphẹ iloghi phọ abidị. 52 Odị magborion bugbogh araalhạ phọ esi asidọl phọ abidị kụ apophe buphẹ maạr u/mạn bo. 53 Odị mapheremiọm igey araraạr buphẹ okoọny phọ rasiph bọ, aporogh raalhạ phọ okeel r’oopho araghaạgh. 54 Odị maloghonaạn ḍighaạgh weye phọ Izrạl abutelhedom mọ odị, idiphọ odị aguanaan bọ burudẹ aburudẹ phọ ayira. 55 Odị manmạ ighirigiir Ebraham r’eemarạ eemarạ phọ odị k’agee-pọ.” 56 AMeri arọl li iiruen phọ k’Elizabet dị eghiọm ni iraạr unwanyụ kụ agbi nuụn ogheel. 57 Kụ amem emariạ phọ Elizabet eteẹny bọ, odị amạr olephiri. 58 Amatuman r’asiya odị unaghạn ni iboom ighirigiir phọ Omoọgh-we phọ manmạ bọ nyodị, kụ oboomiom nyodi. 59 Remạn iyạl ariiḍio, kụ oru oḍun oọny phọ. Bidị uwạ oghol aani odị mọ aZekarayạ idiphọ odẹ phọ. 60 Onhiin phọ odị o/meera kụ aḅẹm mọ, “Ḍien odị kokol mọ aJọn.” 61 Kụ awe phọ u/meeraam kụ oḅẹm mọ, “Olọ k’anyina dị oghol ḍien phọ aḍiẹn o/lo.” 62 Kụ bidị omaaghiạn opuruom odẹ phọ mọ oghol nyodị ika. 63 Kụ odị amaaghiạn aḍeenaan bidị mọ ongọ nyinọ okpooghi, kụ ongọ kụ odị agẹ siphẹ mọ, “Aḍien odị aJọn.” Kụ iḍighi ni iikia esi oomo phọ abidị. 64 Mem mem mọ opọ bịn odị atagharạn onhụ amiigh aḅạ aboom Enaạn. 65 Kụ aruugu asiph ni oomo abuọ amatuman phọ abidị. Kụ oomo phọ iphẹn phọ iileghaan ni oomo areelhe araaḅarạph phọ aJudia. 66 Kụ aḍita abudị onaghạn bọ ootughiạn ghan siphẹ iloghi phọ abidị kụ opuruan ghan mọ, “Ophọn phọ kaḍighi eeghe odọ oọny?” loor esi dị bidị olegheri ni mọ iikpọ Omoọgh-we phọ edianaan ni r’odị.
JUNE 18-24
ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | LUK 2-3
“Iḍoọgh—Nyinha Rekparamhị Ni Siya Phọ Anyinha r’AJihova Ḍughụm?”
(Luk 2:41, 42) Torobọ alhạ, odẹ r’onhiin phọ aJizọs ughị ghan ni Jeruselem ole eyaạl ophẹl otene phọ. 42 Mem dị aJizọs mamạn 12 asiạ, kụ bidị oghị eghimọm mọ rokị ghan bọ Jeruselem ole eyaạl phọ.
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Luk 2:41
odẹ r’onhiin phọ aJizọs ughị ghan ni: Odaphạn Ologh phọ, anmariịr u/kị aani ghan olhe Eyaạl ophẹl otene phọ. Ghalamọ r’iduọn phọ ni, iḍighi ni eegharạ aMeri odạph ghan aJosef torobọ alhạ oghị aJeruselem ilọ eyaạl phọ. (Ex 23:17; 34:23) Torobọ alhạ, oghị phọ r’origheel phọ abidị aḍighi ghan erelhe dị remạn ni 300 itobi r’emoom eghun otu phọ abidị.
(Luk 2:46, 47) Iraạr aḍughul otu reten, kụ bidị omiịn nyodị siphẹ otu iiḅereghị phọ dị arọl ogbo abutughemiạ phọ ranaghanạn ghan bidị kaḅilẹ aapuru yogh sipuru. 47 Onaghạn aḍughụm mọ r’ophanyanaạn asipuru phọ bidị opuru yogh bọ iḍighi ni iikia esi oomo phọ abuphẹ onaghạn bọ ipẹ dị rakaạph bọ.
nwtsty araraạr ituughạ dị edi Luk 2:46, 47
aapuru yogh sipuru: Idiphọ ezọ abuphẹ r’onaghanạn ghan bọ Jizọs eḍeenaan bọ, asipuru phọ odị i/ḍighi oopho asipuru dị obumoọny rapuru ogbaanyamị aḍiḅeraạn odị. (Luk 2:47) Ekpo-onhụ aGrik phọ ogbạ bọ mọ “aapuru . . . sipuru” phọ iini ariisi remạ ghan odọ oopuru asipuru r’opuru oḅulemian dị oḍighinom ghan otu iiruẹn mem lọ rowaaghị oye kophogh. (Mat. 27:11; Mạk 14:60, 61; 15:2, 4; Iiḍ 5:27) Awe iphirigba uḅẹm mọ iḍighi ghan eḍighinom iyaạr ikpolom abuḍiemiom aruukụ iiḅereghị phọ, orọl ghan isiphẹ eḍighom otu iiḅereghị phọ kụ otughemị ghan awe mem dị olhe eyaạl phọ eten. Awe phọ urologhụ ghan ude pạ aradạ aruwol phọ abidị onaghanạn ghan ḅilẹ r’opuru ghan asipuru.
iḍighi ni iikia: Ekpo-onhụ aGrik phọ osighẹ bọ oḍighinom siẹn phọ eḅẹm bọ mọ “iḍighi ni iikia” etue ni emạ mọ awe phọ urolonaạn esi iikia.
(Luk 2:51, 52) Kụ aJizọs adạph bidị aḅula Nazerẹt kụ asooromi loor angọ ghan bidị. Kụ onhiin phọ odị aseerean ni ologhi oomo phọ iphẹn phọ. 52 Kụ aJizọs aphophom ni olegheri-iyaạr aḅilẹ akpạr emụgh akpạr eye kụ aḅeraạn ghan Enaạn r’awe oomo amem.
nwtsty iyaạr otuughạ dị edi Luk 2:51, 52
asooromi loor angọ ghan: Obobọ “aghiọm ghisigh asooromi ghan loor; aghiọm ghisigh anaghanạn ghan.” Ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn eḍeenaan bọ mọ iyaạr dị oḍighi rokiọm ghisigh, remạ ghan mọ aJizọs r’oḍeenaan bọ olegheri iyaạr phọ odị ilọ Ekpo-onhụ phọ Enaạn butughemiạ phọ siphẹ otu iiḅereghị phọ reten, odị agheel ologhi-otu kụ asooromi ghan loor angọ odẹ r’onhiin odị. Osooromi aloor phọ odị ophọn phọ aḍighan ni elegh apu olọ atorobọ onhọn obumoọny; iḍighi pakirị omuneni aani iilogh phọ aMozis ekpịgh etum ekpịgh.—Ex 20:12; Gal. 4:4.
Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ
(Luk 2:14) “Eghuan erolonaạn Enaạn epẹ anyụ phọ. Eephọ erolonaạn we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị.”
nwtsty araraạr ituughạ dị edi Luk 2:14
eephọ erolonaạn we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị: Iniin arinyạ dị ophogh bọ kụ ogbạ Baibul phọ ebạl mọ “ḅilẹ r’isiẹn ade phọ, eephọ kụ erolonaạn we,” kụ iniin phọ ikpo-onhụ phọ iphẹn phọ kụ edị ogẹ aani iniin asiBaibul. Kuolọ eten phọ ephẹn ogẹ bọ siẹn Ooḅi Oghaạph phọ kụ edị opol arinyạ dị ophogh bọ kụ ogbạ Baibul phọ ephamanạm. Iphelegbeel phọ iphẹn phọ Ookpaạny phọ agbeelom bọ r/emạ ghan keḍeenaan mọ Enaạn edianaan oomo omạr awe etigheri iḍighinom araraạr obobọ roozọ abidị. Kparipẹ ghụn, rekaạph ghan ilọ abuphẹ Enaạn ketolạn bọ loor esi omeeraam mọ abidị esi odị ḅilẹ r’aloor esi dị bidị oḍighi bọ bumatuạn Oọny phọ odị.—Miịn iyaạr ituughạ dị eghaạph ilọ we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị ekpịgh phọ ephẹn phọ.
we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị: Ikpo-onhụ phọ, “oḅeraạn bọ nyodị” iḍuạ esi ekpo-onhụ aGrik phọ ephẹn phọ eu ko ki’a. Kụ kotue kẹn ni ogbạ ekpo-onhụ Grik phọ ephẹn phọ eu·do·kiʹa mọ “akuuḅi aghisigh; aḍigey aḍiḅeraạn; obobọ osighẹ.” Ekpo-onhụ dị eghighimaạm nyephẹ phọ eu·do·keʹo osighẹ oḍighinom siphẹ Mat 3:17; Mạk 1:11; ḅilẹ Luk 3:22 (miịn raraạr ituughạ dị edi Mat 3:17; Mạk 1:11), siphẹ Enaạn eḅaanaạn bọ Oọny phọ odị mem mọ odị asoghoronụ bọ siphẹ amuụm mọ. Epamanạm okạr emhụ phọ, “osighẹ; okạr oḅeraạn; osighenọm akuuḅi aghisigh; omoọgh aḍiḅeraạn esi.” Odaphạn ipẹ oḍighinom bọ siẹn phọ, ikpo-onhụ phọ, “we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị” (an·throʹpois eu·do·kiʹas) remạ ghan we dị omoọgh kuuḅi aghisigh esi Enaạn kụ oḅeraạn nyodị, koḅilẹ kẹn otue oḅẹm mọ ‘awe dị odị asighẹ; awe dị okạr oḅeraạn nyodị.’ Kụ iḍighi kụ oghaạph phọ ophọn ookpaạny phọ aghaạph bọ ra/mạ ghan kaḍeenaan mọ Enaạn edianaan oomo omhạr awe, kuolọ mọ odianaan buphẹ oḅeraạn bọ nyodị loor ogey omeeraam mọ bidị omoọgh bọ esi odị kụ oḅilẹ oḍighi bumatuạn Oọny phọ odị. Ii, obọ ekpo-onhụ Grik phọ eu·do·kiʹa phọ iniin ariisi etue ni emạ igey iitughiạn dị oye amhoọgh (Rom 10:1; Fil. 1:15), rogbor ghan kosighẹ oḍighinom mem dị rokaạph ilọ araraạr dị eḅeraạn Enaạn, obobọ idị enighẹ esi odị, obobọ eten phọ epẹ odị asighẹ bọ (Mat. 11:26; Luk 10:21; Efẹ. 1:5, 9; Fil. 2:13; 2Tim. 1:11). Siphẹ aSeptuagint phọ pạ Ps 51:18 [50:20, LXX], oḍighinom ekpo-onhụ phọ ilọ “aḍiḅeraạn” phọ Enaạn.
(Luk 3:23) AJizọs amiigh oḍighi phọ odị mem dị rakiọm siriḍioph asiạ. Odị oọny aJosef, idiphọ awe ogbiom bọ. AJosef phọ oọny aHilai,
wp16.3 9 ¶1-3
Nạ Alegheri Ni?
Anhiạn kụ odẹ phọ aJosef?
AJosef, okaạm amakạ olọ aNazerẹt phọ, kụ opọ ogholom bọ mọ odẹ aJizọs. Kuolọ anhiạn kụ odẹ phọ aJosef? Aḍinyạ phọ aMatiu rekaạph bọ ilọ aḍikoọl eemarạ phọ aJizọs, ekol oye dị oghol mọ aJekọb, mem dị aLuk aḅẹm mọ aJosef “oọny aHilai.” Uḍighi ika kụ ekịgh bọ mudị ogbaranaạn odi ni phọ?—Luk 3:23; Matiu 1:16.
Igẹ phọ aMatiu ebạl mọ: “aJakọb kụ odẹ aJosef,” aMatiu aḍighinom ekpo-onhụ aGrik dị remạ ghan mọ aJekọb kụ amạr Josef. Kụ iḍighi kụ aMatiu adaphạn okạr aḍikoọl eemarạ aJosef, aḍikoọl aruw-emạ phọ aDevid, ipẹ eego bọ kụ elhiom agadạ itooghị phọ esi aani bọ oọny phọ ogholom bọ Josef idiphọ odẹ, Jizọs.
Ḍierị phọ aḍighaạgh phọ, igẹ phọ aLuk iḅẹm mọ: “aJosef phọ oọny aHilai.” Ekpo-onhụ phọ oghol bọ mọ “oọny,” kotue kẹn ni onaghanạn idiphọ “oọny oyogọ.” Iniin phọ kẹn ni kụ edị omiịn siphẹ Luk 3:27, siphẹ phọ, aSealtiel opọ okạr odẹ phọ aḍighi bọ Jekonaya, ogholhom aani bọ idiphọ “oọny aNeri.” (1 Chronicles 3:17; Matiu 1:12) ASealtiel phọ aphin onyanị aNeri dị ḍien phọ u/kol, bịn aḍighi oọny k’arogọ odị. Eniin phọ eten phọ kụ idị aJosef aḍighi aani bọ “oọny” aHilai, idiphọ odị aphin bọ onyanị phọ aHilai, Meri. Kụ idighi kụ aLuk adạph ḍikoọl eemarạ phọ aJizọs, “odaphạn iphulupul phọ,” dị eego esi onhiin phọ opọ amạr bọ nyodị, Meri. (Rom 1:3) Esi iduọn phọ aBaibul phọ ungọ iyira iyạl areten dị egbaranaạn kụ emoọgh maạr oḍighinom ilọ aḍikoọl eemarạ phọ aJizọs.
Ibạl ABaibul
(Luk 2:1-20) Iphẹn phọ eten bọ i/bia bịn aSiza Ogostọs alọgh ologh mọ oomo awe areelhe phọ ipẹ onọ adạ bọ oghị ogeeghịạn siḍien abidị ilọ okori ogbi awe. 2 (Oḅẹl ogbi awe phọ ophọn amịte mem mọ aKuirinios adạ bọ eelhe phọ aSiria.) 3 Utuạn iduọn phọ kụ uwo-emạ odị agheel emạ odi. 4 Kụ aJosef aḍuạ Nazerẹt epẹ eelhe aGalili agheel Betilihẹm emạ phọ omạr bọ Devid, epẹ eelhe aJudia, idị eḍighi bọ odị onyọ eemarạ eemarạ aDevid. 5 Odị aphạm Meri phọ dị matebeeny bọ ḍikalạ phọ kụ aghimọm ogeeghiạn asiḍien phọ. Mem mọ opọ aMeri odị r’eghun-aḍien. 6 kụ idiphọ bidị osi bọ epẹ Betilihẹm, osoph o/sugha mun lọ bidị kotọl siphẹ otu abuteneneen phọ kụ bidị oḍigh otu inạm. 7 Kụ eghun phọ mesiom ni omạr, kụ odị amạr oḅẹl oọny phọ odị kụ asighẹ rukpe aphurughiom moọny phọ kụ amuneẹn ologhi esi dị rologhonaạn ghan inạm mọ iḅạl. 8 Matuman emạ phọ epẹ, ḍughul phọ aḍiphẹ phọ abupoghom iyool igạ urọl li epẹ araaḅarạph phọ rokori ghan iyool igạ phọ abidi. 9 Kụ ookpaạny Omoọgh-we phọ aru ateẹny bupoghom iyool igạ phọ. Kụ aḍiḅaạl eegu Omoọgh-we phọ esoorom bidị ekitonom. Iḍighi ni ḍiigu esi abidi. 10 kụ ookpaạny phọ aḅenị bidị mọ, “Ke/kiilaan. Mị uru oḅenị anyina ḍiiḅi adom di kengọ oḅaạl ologhi oomo awe. 11 Siẹn aḍughul phọ aḍiẹn, mimaranaạn inyina epẹ emạ phọ aDevid moọny dị kaḍighi Opeliạ phọ anyina, aKraist Omoọgh-we phọ. 12 Esi olegheriom iphẹn phọ, nyina kemiịn ni moọny aḍipugh dị ophurughiom rukpe kụ omuneẹn ologhi esi dị rọloghonaạn ghan inạm mọ iḅạl.” 13 Egina amem bịn aḍita aruukpaạny k’akẹ iru ni eko oḅẹl ookpaạny phọ ekitonom eboom ghan Enaạn mọ: 14 “Eghuan erolonaạn Enaạn epẹ anyụ phọ. Eephọ erolonaạn we aḅirini phọ oḅeraạn bọ nyodị.” 15 Aruukpaạny phọ Enaạn rogheel k’akẹ, kụ abupoghom iyool igạ phọ oniin aḅenị ghan nyoniin mọ, “Itu oghị Betilihẹm omiịn aani dị ipẹ Omoọgh-we phọ uḍeenaan bọ iyira memiteghu.” 16 Kụ bidị oogborion oghị osi omiịn Meri r’aJosef r’oọny aḍipugh phọ omuneẹn bọ siphẹ ologhi esi phọ rologhonaạn ghan bọ inạm mọ iḅạl. 17 Kụ romiịn bọ, kụ bidi oghaạph oḅenị Meri r’aJosef ipẹ aruukpaạny phọ Enaạn oḅenị bọ bidị ilọ oọny phọ ophọn. 18 Kụ iḍighi ni iikia esi oomo abuphẹ onaghạn bọ ipẹ abupoghom iyool igạ phọ oghaạph bọ oḅenị bidị, 19 AMeri aphamanạm ni oomo phọ iphẹn phọ aseerean ologhi aatughiạn ghan. 20 Kụ abupoghom iyool igạ phọ oten oḅula epẹ araaḅarạph phọ omoọr suọr oboomiom Enaạn, idị eḍighi bọ oomo phọ iphẹn bidị onaghạn bọ oḅilẹ omiịn eḍighi ni okạr ipẹ ookpaạny phọ Enaạn aḅenị bọ bidị.
JUNE 25–JULY 1
ARUPHUA DỊ OSIGHẸ SIPHẸ EKPO-ONHỤ PHỌ ENAẠN | LUK 4-5
“Merenyạn Odẹgh Ophogh Idiphọ AJizọs”
(Luk 4:1-4) Kụ aJizọs, r’iikpọ Uwaloor Iigbia phọ dị emuza loor, aḍuạ Jodạn ratigheel Galili, kụ Uwaloor Iigbia phọ aphạm ni nyodị aghimọm epẹ edalạ phọ 2 kụ Eru phọ edeghọgh nyodị ephogh 40 aḍughul otu, kụ odị eḍien o/le ghan. Ariiḍio phọ remunughan, kụ okoọny asiph nyodị. 3 Kụ Eru phọ eḅenị nyodị mọ, “Nạ kụ Oọny phọ Enaạn ni, pọ ḅenị ḍighiigh phọ aḍiẹn mọ eten eeḅoghoḍi abrẹd.” 4 Kụ aJizọs mọ, “Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Oye katolọm eḍien bịn.’ ”
w13 8/15 25 ¶8
Kiririom Aphogh Odọ Phọ Oye Phọ Nạ Rawạ Bọ Oru phọ
8 ASetan asighẹ ni raḍighinom iniin phọ ikeḍi phọ odị aḍighinom bọ mem mọ odị adẹgh bọ Jizọs siphẹ edalạ phọ. Mem mọ aJizọs arọl bọ okoọny 40 aḍughul r’40 ootaany, aSetan asighẹ ni okoọny phọ rasiph bọ Jizọs adeghọm nyodị aphogh. “Nạ kụ Oọny phọ Enaạn ni, pọ ḅenị ḍighiigh phọ aḍiẹn mọ eten eeḅoghoḍi abrẹd.” (Luk 4:1-3) Iyạl araraạr kụ eḍianaan Jizọs oḍighi: Omheera osighẹ iikpọ iiḍaạny phọ odị ogbaanyamhị okoọny eḍien phọ obobọ oghel oḍighi iduọn phọ. AJizọs alhegheri ni mọ i/kpẹ osighẹ iikpọ phọ odị owaạm ilọ asuọ odị. Ghalamọ r’iduọn okoọny phọ rasiph bọ ni nyodị, bịn odị alhegheri ni mọ asiya ph’odị r’aJihova kụ imạn maạr epu eḍien olhe. Kụ aJizọs mọ, “ ‘Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Oye ka/tolọm eḍien bịn emuton oomo ikpo onhụ phọ eḍuạ bọ onhụ Enaạn kụ emite bọ.’ ”—Luk 4:4
(Luk 4:5-8) Kụ Eru phọ esighẹ nyodị esiinyẹ anyụ kụ u/nyam uḅatạn bịn eḍeenaan nyodị oomo areelhe aḅirini phọ. 6 Kụ Eru phọ eḅenị nyodị mọ, “Mị kangọ ni nyinạ iikpọ odaạm oomo phọ iphẹn aḅarạm igbogh phọ abidị. Oomo iphẹn phọ moḅọgh ni ungọ imị, kụ mị kangọ ni oye lọ uḅeraạn imị. 7 Esi iduọn phọ, nạ ameera akpuḍian ungọ imị eghuan, oomo araraạr phọ iphẹn ketu ni ilọ anạ.” 8 Kụ aJizọs aphagharanaạn mọ, “Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Nạ kakpuḍian ghan angọ eghuan Omoọgh-we Emụgh phọ anạ, kụ aaseeny ghan nyodị bịn.’ ”
w13 8/15 25 ¶10
Kiririom Aphogh Odọ Phọ Oye Phọ Nạ Rawạ Bọ Oru phọ
10 K’okaạph ika ilọ aJizọs? Eru “phọ esighẹ nyodị esiinyẹ anyụ kụ u/nyam uḅatạn bịn eḍeenaan nyodị oomo areelhe aḅirini phọ; Kụ Eru phọ eḅenị nyodị mọ: ‘Mị kangọ ni nyinạ iikpọ odaạm oomo phọ iphẹn aḅarạm igbogh phọ abidị.’ ” (Luk 4:5, 6) Ogbạ agey, aJizọs o/sighẹ okạr ariḍien odị omiinọm oomo aḅirini phọ esi onyam oḅatạn bịn, kuolọ aSetan aatughiạn mọ igbogh aḅirini phọ odị aḍeenhaan bọ Jizọs esi uḍien keḍạ ni ḍiḅeraạn odị. Bịn aSetan aḅom emhụ aḅẹm mọ: “Esi iduọn phọ, nạ ameera akpuḍian ungọ imị eghuan, oomo araraạr phọ iphẹn ketu ni ilọ anạ.” (Luk 4:7) R”amem aJizọs o/wạ ghan oḍighi odọ oye phọ aSetan awạ ghan bọ m’odị aḍighi. AJizọs ophiemhi mem ongọ ophagharanaạn. Odị aḅẹm mọ: “Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Nạ kakpuḍian ghan angọ eghuan Omoọgh-we Emụgh phọ anạ, kụ aaseeny ghan nyodị bịn.’ ”—Luk 4:8.
(Luk 4:9-12) Kụ Eru phọ esighẹ Jizọs esiemi epẹ Jeruselem esiinyẹ eekuna anyụ otu iiḅereghị phọ, kụ eḅenị nyodị mọ, “Mọ anạ kụ Oọny phọ Enaạn ni, pọ pel siẹn phọ akuruph. Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, 10 ‘Enaạn keḅenị ni ruukpaạny phọ odị mọ okori okoph nyinạ,’ 11 obọ nạ kanmighimạ ghan bọ owol loor aḍighiigh.’ ” 12 Kụ aJizọs aphagharanaạn nyodị mọ, “Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Ka/dẹgh Omoọgh-we Emụgh phọ anạ apogh.’ ”
nwtsty ilọ omhiịn r’ilọ onhaghanhạm arurụ
Eekuna Anyụ Otu Iiḅereghị Phọ
Eeni aSetan phọ akạr ri asiemi Jizọs pạ “eekuna anyụ [obobọ pạ “ephoph bọ epelom”] siphẹ otu iiḅereghị phọ” kụ aḅenị mọ apel akuruph, kuolọ ekạr esi phọ aJizọs ameerạ bọ u/kạr ulegheri. Idị eḍighi bọ ekpo onhụ phọ ogbaạm bọ mọ “Otu Iiḅereghị” ketue ni emạ oomo otu iiḅereghị phọ, esi iduọn phọ, eeni siẹn aJizọs arọl agạ phọ epẹ esoorom mọ erumuḍio phọ remite ghan bọ (1) pạ otu iiḅereghị phọ. Obobọ ameerạ ni enọn odọ ekụl isiphẹ otu iiḅereghị phọ. Torobọ agạ esi phọ isiẹn phọ dị odị aḍuạ ameel m’ikọm ni ḍuugh engọ nyodị, epel lọ aJihova kụ alọgh ḍighaạgh.
w13 8/15 26 ¶12
Kiririom Aphogh Odọ Phọ Oye Phọ Nạ Rawạ Bọ Oru phọ
12 Dị u/kịgh aani Iv, p’eeghe imạ eḍeenaan osooromi aloor dị aJizọs aphighi! ASetan akparaghạ ni odẹgh odị enọn odọ eten, kuolọ aJizọs aghel li ghalamọ r’aḍiitughiạn oḍighi eẹny iyaạr odẹgh Enaạn ophogh. Ipẹ phọ m’iḍeenaan ophoophe aloor! Kparipẹ romeel oḍighanaan, aJizọs angọ ophagharanaạn dị aagholaan aḅilẹ asel, mọ: “Ogẹ ni siphẹ aḍinyạ iigbia phọ mọ, ‘Ka/dẹgh Omoọgh-we Emụgh phọ anạ apogh.’ ”—Bạl Luk 4:9-12.
Oguphogh Owạ Imạ Araraạr Dị Edi Siphẹ ABaibul Phọ
(Luk 4:17) Kụ oye phọ adi ghan bọ rinyạ phọ asighẹ elegh Aizaya oyil phọ Enaạn angọ nyodị. Kụ odị aatariọn ḍinyạ phọ, kụ amiịn esi phọ ogẹ bọ mọ,
nwtsty Iyaạr otuughạ dị edi Luk 4:17
elegh Aizaya oyil phọ: Umhiịn ḍikpooghineen aḍinyạ phọ Aizaya pạ aDead Sea phọ, kụ emoọgh bọ 17 itararaany ipoḍi dị otulughi aḍidoọny phọ emhạn ni 16 ekulhọm aḍighaạgh, kụ kotue ni okpooghi. Kụ emhoọgh bọ kẹn 54 asioghọ. Aḍikpooghineen aḍinyạ phọ aạl ghan bọ siphẹ otu iiḅereghị phọ epẹ Nazerẹt eeni ilheeny ni iduọn phọ ḍidoọny. Arinyạ phọ i/moọgh ghan rumuoghaạph r’asiikpịgh siphẹ oḅẹl okuron asiạ phọ, esi iduọn phọ pọ aJizọs awaaghị ghan ni kụ agbi omhiịn esi phọ odị rawạ bọ aạl phọ. Kuolọ iduọn odị arue bọ ni bịn amiịn esi phọ eghaạph bọ ilọ imiịn phọ, ikạr kụ eḍeenaan m’odị alegheri ni Igẹ Iigbia phọ agey.
(Luk 4:25) Inaghanạn imị. Orụgh phọ Ilaija, olophiạ o/lọph esi iraạr asiạ r’egbem kụ iboom igbakurọ isoor ri oomo eelhe phọ. Igey ni, ibadị arukpukele anmariịr abuọ Izrạl urọl li mem mọ opọ.
nwtsty iyaạr otuughạ dị edị Luk 4:25
esi iraạr asiạ r’egbem: Odaphạn 1Ki 18:1, Ilaija agbeelom ilọ eekuna igbakurọ phọ “omhunhenhiom iraạr alhạ phọ.” Loor emụ iphẹn phọ ibadị m’oḅẹm ni mọ oghaạph phọ aJizọs agbạgh ni r’ipẹ ogẹ bọ siphẹ 1 Kings phọ. Toroboiperolbọ, igẹ Iigbia aHibru phọ imalạ i/kaạph mọ igbakurọ phọ i/mạn iraạr asiạ. Ikpo-onhụ phọ iphẹn eḅẹm bọ mọ “omhunhenhiom iraạr alhạ phọ” ekạr remạ ghan mem mọ Ilaija aphụr bọ agbeelom ilọ igbakurọ phọ aḅenị Ahab. (1Ki 17:1) Igbeelom mọ ipẹ phọ ekịgh mudị imiigh mem aghozogh—dị retọl ghan odiiny unwanyụ, kuolọ merọl epelhom—kụ arunu k/eru kẹn. Oghiọm aghisigh, igbakurọ phọ i/si eekuna mem mem mọ Ilaija aḅilhẹ bọ aghị ateẹny Ahab, “omhunhenhiom iraạr alhạ phọ,” kuolọ isi eekuna mem mọ osighẹ bọ niạn phọ ophoghom awe lọ odi elhiom siphẹ Eeḅarạph phọ aCarmel. (1Ki 18:18-45) Esi iduọn phọ, ikpo onhụ phọ aJizọs ogẹ bọ siphẹ Luk 4:25, ḅilẹ r’ikpo onhụ oọny onhiin phọ aJizọs ogẹ bọ siphẹ Jems 5:17, ekạr kụ eḅọph r’ipẹ okaram bọ siphẹ 1Ki 18:1.
Ibạl aBaibul
(Luk 4:31-44) Kụ aJizọs aghị ni asi Kapaniọm eniin emạ siphẹ eelhe phọ aGalili, kụ aḍigh obughotu atughemị we phọ ḍio ophooghian, 32 Kụ itughemị phọ odị iḍighi ni iikia esi abidị, idị eḍighi bọ odị aghaaphọm r’iikpọ. 33 Kụ oye dị eru eghola aru aḍigh aani obughotu phọ kụ alooghị mọ: 34 “Jizọs onyọ aNazerẹt, nạ ruwạ ghan iyoor eeghe iyaạr? Nạ uru ophiemi ayoor ḍughụm? Mị alegheri ni oye dị nạ aru. Nạ kụ oye aghuḍuul phọ k’Enaạn.” 35 Kụ aJizọs amooghaam nyodị mọ, “Ḅoorian amịte loor odị aḍuạ!” Kụ eru phọ eler oye phọ siphẹ ogbo phọ abidị kụ emite, woọr eḍuạ. 36 Kụ oomo phọ abidị omaghagha yogh, kụ oniin apuru ghan nyoniin mọ, “Iphẹn phọ, ighẹn odọ ikpo onhụ? R’iboom iikpọ kụ atooghị ghan raraạr rangọ ruru, bịn kụ aruru phọ remiteghu ghan keḍuạ!” 37 Bịn odụ phọ odị aaleghaan oomo areelhe phọ etuman bọ. 38 Kụ aJizọs roḍuạ siphẹ obughotu phọ, kụ aghị aḍigh k’aSaimọn. Osipheeny arọl li iboom loor onhiin anịr aSaimọn, kụ bidị ooḅereghiạn Jizọs mọ aloghonaạn ḍighaạgh. 39 Kụ odị aru ameerạ iigaạny anịr phọ, kụ aḅenị osipheeny phọ mọ amịte. Kụ osipheeny phọ amịte, kụ egina amem bịn anịr phọ aḅetenu akọ bidị igoni. 40 Dulhe mem dị enạm aḍio remeel ighool, usighẹ ni oomo abudị omeelom reezẹgh kirokirọ oruom nyodị. Kụ odị azuughiọm raghaạgh odị rumụ oomo phọ abidị, kụ aakonom bidị. 41 Kụ odị aphorogh yogh ibadị aruru dị elooghị ghan mọ “Nạ kụ Oọny phọ Enaạn” amiteghom loor ibadị awe. Kụ odị o/meera mọ aruru phọ etagharạn onhụ, idị eḍighi bọ bidị ilegheri ni mọ odị kụ aKraist phọ. 42 Aḍiroọr rekpoghoronu, kụ aJizọs aḍuạ emạ phọ epẹ aghị ekpisi dị enamian. Kụ awe phọ owạ nyodị, kụ romiịn, kụ ooḅereghiạn mọ odị ku/bilẹ bunọ. 43 Kụ odị aḅenị bidị mọ, “Mị kaḅilẹ ni akaạph aani ooḅi oghaạph ilọ omạr phọ k’Enaạn aḅenị aani buọ ipherị aramạ phọ. Iduọn kụ idị Enaạn irom bọ imị oḍighi phọ.” 44 Kụ odị aḍiku ghan rubughotu phọ aJudia aghaạph ooḅi oghaạph phọ aḅenị we.