Yehꞈ siˬ ba la

Yeˬsuˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ mˇ luꞈ ma lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh nui saˇ oꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu yaw shaˬ ngeh kʼawꞈ naˇ haˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ gaˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ gaˇ˗ahˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ˗ahˇ maˬ oe ngeh Miˬyehˇ˗euˬ “laꞈ saˇ maˇ” geuꞈ˗euˬ meh. (Dawˬ. 8:30) Kʼoeˇ naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ ngeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mehˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 6:9; Yoˇ. 5:17) Gaˇ heu baˬ da neh aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. (Yoˇ. 4:34-36) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ, “Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu leh jeh dui dui” naˇ, Yeˬsuˇ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:58) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ “aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ” ngeh, aˬ dui ya tahˬ puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ yaw muiˬ paw jeˬ˗ehˇ haw nya laˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 18:5) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ gaˇ ya mawˇ˗eu deuˬ, aˬ dui naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ zmˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dehꞈ ziˇ muiˬ daˆ laˇ˗awˇ laˬ kʼaˬ jiˇ cehˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui toˆ˗ehˇ gʼeh gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬeˬhawˇbah, Yngehˬ gʼeh ngaˇ lehˇ siˬ laˇ˗awˇ, nui saˇ oꞈ˗eu meh. w19.04 10-11 ¶8-9

Aˬ yawꞈ maꞈ haiˬ˗eu yaw sahˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ deuˆ ceh ceh˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ maꞈ kʼaˇ jahˇ nya˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ meh. Maw loˬ ja maw nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu sahˬ boꞈ paˇ dmˬ deuˬ, poeˬ dui dui˗eu kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ biꞈ nehˬ ni, maˬ ahˬ dzaˬ ni, dawˬ tawˆ luꞈ laˆ cawˆ jiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ sahˬ boꞈ paˇ dmˬ˗euˬ aˇ poeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Aˬ dui dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ teu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Maw loˬ ja maw nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu myawˬ gah dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ jiˇ˗eu teu naˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, kʼoeˇ jeˬ heu jeˬ maˬ bi guˬ laˇ˗eu lehˇ geuꞈ˗eu aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ, laˆ cawˆ˗eu heu meh. (1 Gawˇ. 10:21) Aˬ dui gui˗eu jeˬ, naˇ haˬ˗eu jeˬ, haw˗eu jeˬ, heu deuˬ˗ahˇ yahˇ. Yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ, ‘Ngaˬ gʼaˬ naˬ naˬ ngeh haw˗eu jeˬ gui˗eu jeˬ, mui˗eu jeˬ nehꞈ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ ngaˇ laˬ?’ Nawˇ gaˇ kawˆ heu deuˬ˗ahˇ tseˇ mˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ bye˗eu aˬ geu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ maˬ bi taꞈ leˇ˗eu gʼaˇ duˬ, yaw muiˬ˗ehˇ ya tseˇ˗eu meh. Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh ‘Miˬyehˇ mehˬ shi nui ma aˬ myah luꞈ shawˇ jehˆ ni jaˆ ni leh jeh luꞈ˗eu ma.’—Kʼehˇ. 24:16. w19.04 22-23 ¶10-12

Tiˬ gʼaˬ paˬ iˬ baˇ mˇ nga lehˇ tsaꞈ laˇ naˇ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ gʼawˬ mya kawˆ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ naˬ ba tiꞈ ya shaˇ noeˬ˗eu jeˬ naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ˗ahˇ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ za ni hawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ maˬ bi cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ pyeuꞈ meh. (Tahˬ. 22:31, 32; Tehˬ. 6:9) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ ni ya caw ba nehˬ˗awˇ, yaw doeˇ jahˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jiˇ ya caw ba nehˬ˗eu meh. Mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ naˇ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Koˆ. 5:14, 15) Yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ ni huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ deuˬ, naˇ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ muiˬ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ saˬ laˬ gʼoˬ loꞈ˗ehˇ duˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ‘naˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ [mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ] taˬ leˇ’ ni laˆ saˆ nehˬ˗eu meh. Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ teu gʼaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ yaw beh loꞈ˗ehˇ muiˬ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, mˇ bahˬ˗euˬ gʼaˬ maˇ diˇ ya noeˬ poˆ ya noeˬ paˇ˗eu meh.—Kʼehˇ. 3:19; 2 Gawˇ. 2:5-10. w19.05 10 ¶10-11

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma biꞈ nehˬ nya meh. Tiˬ poˆ na aˬ dui aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ maˬ ehˇ, caw ba˗eu jeˬ loˬ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu ma. Teu ngeh aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ, ‘Ngaˇ aˬ jeˬ jeˇ caw ba nya˗eu nga’ lehˇ naˇ haˬ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui shaˬ˗eu gaˇ za˗awˇ, mˇ nya maˬ siˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Maˬ ngeuˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ ‘Ngaˇ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ zmˬ˗awˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga’ lehˇ kʼawꞈ noeˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ maˬ ka tiˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ caw ba nya nga lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ gaˇ ya mawˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ mawꞈ˗eu nui ma biꞈ nehˬ laꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ laꞈ keuˆ iˇ˗eu mˇ nya˗eu gʼaˬ biꞈ nehˬ nya meh. (Yaˇ. 40:29) Miˬyehˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh aˬ dui nya luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bi huiˬ bi mahˇ laˇ nya meh. (Doˆ. 35:30-35) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ gaˇ tiˬ jeˬ na nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, nui noeˬ nui duˇ biꞈ laˇ nya meh. Nawˇ za taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya mˇ˗eu maˬ siˬ naˇ, aˬ cawˬ neh bi caw ba, tsawˇ tsiˇ maˬ tsiˇ˗eu mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ “huiˬ dui dui˗eu baoˬ” shaˬ zahˬ maˬ naꞈ ni shaˇ.—2 Gawˇ. 4:7; Luˇ. 11:13. w19.10 21 ¶3-4

Miˇ tsaˬ heu siˬ yawˬ ha gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ˗eu nui noeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. Paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ ehˇ˗eu, 1970-1979 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ, dehꞈ ziˇ dehꞈ dzaˬ laˇ˗eu paw boꞈ˗eu paˇ dmˬ deuˬ myaˬ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ dmˬ na naˇ gui˗eu deuˬ˗ahˇ, “yawˬ ha pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, ha geuꞈ ni maˬ ehˇ, toˆ˗ehˇ ya pyeuꞈ gaˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ ni maˬ ehˇ, laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh.” Yaw jeˬ ma jeˬ, paˇ dmˬ tiˬ dmˬ˗ahˇ “Nawˇ kʼaˇ muiˬ˗eu, kʼaˇ gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu, nui kʼahˇ kʼaˇ shiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ gaˬ mawꞈ naˇ, teu gʼaˬ˗aˬ nawˇ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, “yawˬ ha aˬ joˆ˗ehˇ dehꞈ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i noeˬ tsehˆ nya˗awˇ, shaˇ noeˬ ngeh tsaˬ miˇ˗a, nui ma saˇ miˇ˗a lehˇ noeˬ naˇ mˇ gʼeh˗awˬ” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Nawˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ gaˬ haw˗euˬ gaˇ duˇ˗eu maˬ ngeuˇ nya loˇ? Teu meh Saˬdaˬ Eˇbaˆ˗ahˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ “naw nyaꞈ kʼawꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ laˇ˗awˇ, yaw muiˬ yaw doeˇ tseˇ paˆ nya laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 3:5) Nymˬ˗mˇ iˬ nah, gʼawˬ mya gʼaˬ aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ ehˇ nehˬ laˇ nya˗a, Miˬyehˇ kʼawꞈ maˬ ehˇ laˇ nya˗a lehˇ noeˬ gaˇ keuˆ ni yawˬ haˇ yawˬ ha noeˬ goˇ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu nui noeˬ teu naˇ, tsawˇ haˬ deuˬ miˬ sawˇ yo zaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ haw gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. w19.05 23 ¶10-11

Sahˬ paˬ Daˬbiˇ kʼawꞈ yaw myaˬ poˆ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh ya tahˬ puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ tiˬ hmˬ saˇ˗i tiˬ hmˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ yaw myaˬ poˆ mˇ lehˬ˗euˬ miˇ neh, nui ma cawˆ dui dui˗eu meh. (Ceuˬ. 40:12) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Aˬbaˇsaˬloˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ puiˬ˗awˇ bi sehꞈ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 15:13, 14; 18:33) Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ zawˇ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu cawˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ peuˬ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 16:23–17:2; Ceuˬ. 55:12-14) Daˬbiˇ neh boꞈ˗euˬ Ja ceuˬ sahˬ boꞈ yaw myaˬ bymˇ, Daˬbiˇ aˇ naˆ ni shaˬ zahˬ mˇ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni nui ma taˬ˗eu lehˇ bi mawˇ laꞈ˗eu meh. (Ceuˬ. 38:5-10; 94:17-19) Aˇ nah naˇ Ja ceuˬ sahˬ boꞈ boꞈ˗euˬ tiˬ gʼaˬ haiˬ˗eu tsawˇ haˬ yaw dehꞈ dehꞈ gaˇ myaˆ naˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Leˬbiˇ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Aˬsaˆ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ gaˇ duˇ˗awˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma’˗ahˇ gaˇ mˇ gaˇ duˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ gaˇ keuˆ ni nui ma cawˆ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ guiˬ lahˬ za kʼawꞈ, teu jiˇ maˬ loꞈ nya siˬ lehˇ noeˬ laˇ˗euˬ meh.—Ceuˬ. 73:2-5, 7, 12-14, 16, 17, 21. w19.06 17 ¶12-13

Saˬdaˬ yaw bahˬ maˬ ngeuˇ˗eu aˬ dui geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Aˬ dui yawˬ ha hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗ahˇ mˇ cu˗eu gʼaˇ duˬ, zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ poˆ mawꞈ˗eu heu naˇ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗a. (1 Tiˆ. 5:8) Teu miˇ neh, aˬ dui dzaw nymˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ sahˬ boꞈ dzaw˗eu leh jeh˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui ya yahˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, yaw myaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ tehꞈ˗ehˇ mehˬ˗eu maˬ ngeuˇ˗a, tsawˇ haˬ˗euˬ nui noeˬ jiˇ mehˬ˗eu miˇ neh meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, saˬ laˬ saˬ ma deuˬ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ, Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ meh laˬ lehˇ noeˬ leˇ ni maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ nui ma maˬ taˬ coeˇ ni maˬ ehˇ mehˬ˗awˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ myaˬ ni naˇ, tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jah˗eu meh lehˇ mehˬ˗eu meh. (Maˆ. 1:21-23) Toˆ˗ehˇ mehˬ˗eu jeˬ teu naˇ, ‘Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ’ nehˬ˗ehˇ beu gaˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 1:19-21; 3:18-20) Aˬ dui ‘tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ hawˇ˗eu gaˇ dahˇ maˬ tsoeˬ˗eu jaˬ myawꞈ mehˇ shuiˇ’ baˬ da neh Saˬdaˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ ya geuꞈ ni leh jeh˗awˬ. (Sehˇ. 2:8; 1 Gawˇ. 3:18 ) Saˬdaˬ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ maˬ siˬ laˇ ni taˬ bi jahˇ. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ caw teh˗awˬ. Saˬdaˬ˗euˬ muˇ juˇ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ taˬ leuˇ. w19.06 6 ¶13; 7 ¶17

Aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ kʼawꞈ, nymˇ sahˇ gʼaˬ Jaˇliꞈ mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya naˇ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu nga lehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ ngeh, aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yaw zeu baw nehˬ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya laˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ nawˇ ngehˬ gaˇ jiˇ naˇ haˬ laˇ˗eu meh. Tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ Jaˇliꞈ dzaw laˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui aˇ yamˬ ya zmˬ˗eu uˬ taꞈ, gʼa kʼoꞈ iˇ˗eu ya leh jeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui gʼa kʼoꞈ iˇ ngeh aˬ yawꞈ iˇ kahˇ˗ahˇ maˬ jawˇ˗eu laˬ, maˬ ngeuˇ naˇ jawˇ gaˇ neh maˬ dah˗eu laˬ lehˇ maˬ siˬ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu miˇ neh meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nymˇ sahˇ gʼaˬ Jaˇliꞈ dzaw mawꞈ˗eu nui ma ahˇ laˇ˗eu teu tiˆ˗ahˇ le keuˆ gʼaˇ duˬ naˇ, aˬ dui yawˬ mya poˆ ya gʼa kʼoꞈ leˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗eu meh. Aˇ bawˇ˗ahˇ iˇ cuꞈ aˬ myah luꞈ shehˬ naˇ, aˇ bawˇ huiˬ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, nui ma ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ bi gaˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ tsehˆ leˇ ni ya ja nehˬ˗eu meh. w19.07 14 ¶1; 15-16 ¶7-8

Yeˬsuˇ aˬ jeˬ lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬsuˇ teu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu teu naˇ, Ka li zaˬ deuˬ aˬ cawˬ bye gaˇ ya leˇ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Maˇ diˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ehˇ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ dui miˇ tsaˬ heuˬ˗ahˇ maˬ taꞈ. Aˬ dui Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ dehꞈ caw˗awˇ, aˬ yawꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ guiˬ lahˬ dawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu ma. Teu miˇ neh, miˇ tsaˬ heu aˬ dui˗ahˇ bye˗eu meh. (Yoˇ. 15:18-21) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ ni mˇ mawꞈ˗eu ma. Teu miˇ neh, aˬ dui mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ gaˬ gaˇ aˬ cawˬ bye naˇ, teu˗aˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ tehꞈ meh. Aˬ dui aˇ poeˬ baw˗eu jeˬ aˬ cawˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw˗eu nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗a. Aˬ dui kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu iˇ lu aˬ myah dahˬ beh laˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni deuˬ laˇ˗eu lehˇ jiˇ maˬ siˬ nya˗a. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ dui nymˬ˗mˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ ni jahˇ˗awˇ, nui kʼaˬ bi myaˬ laˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ bye gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ daˬ coeˇ paˬ nga lehˇ poˆ tseˇ˗eu heu neh, lehˬ hmˬ taˬ nya˗eu meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. Aˬ dui nymˬ˗mˇ neh lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗eu heu naˇ, mehˬ hu paw ziꞈ dah ni yawꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. w19.07 6 ¶17-18; 7 ¶21

Aˬ dui zahˇ maˬ baw˗eu deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ mehˬ ngeh, Miˬyehˇ jawˇ˗eu lehˇ jah laˇ ni ya caw ba daˆ leꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ jah laˇ ni jiˇ ya caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ tiˬ tsahˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ ya ngehˬ laˇ nya meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ kʼaˇ mehˬ ngeh, Jaˇliꞈ Miˬyehˇ˗ahˇ neh oe˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu saˇ kiˇ gaˇ kawˆ ya ngehˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ, miˇ tsaˬ zaˬ siˬ nui gahˇ gaˇ kawˆ, gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ, maˇ diˇ zmˬ nya˗eu zaˬ siˬ nui gahˇ gaˇ kawˆ, heu deuˬ˗ahˇ yaw nymˇ nymˇ lehˇ ja sawˇ nya meh. Tsawˇ haˬ deuˬ zahˇ baw maˬ baw kʼawꞈ, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu heu naˇ, Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ nya meh. (1 Gawˇ. 13:1) Aˬ dui mehˬ ngeh aˬ dui˗euˬ aˇ pyaˇ naˇ, Miˇyehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, Miˬyehˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ bi gaˬ mawꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu heu meh. Yawˬ kʼoꞈ na luꞈ yaw beh zahˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui ma ui cuiˆ na tehꞈ˗ehˇ ahˇ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ ahˇ˗eu deuˬ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui aˬ myah luꞈ yaw muiˬ paw noeˬ˗awˇ, nui ma ahˇ˗eu lehˇ mˇ mawˇ, yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ gaˬ. Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ nui ma˗ahˇ leh jeh˗awˇ gʼoˆ shaw nehˬ. Nawˬ˗euˬ dehꞈ jeˬ dehꞈ kawˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. w19.07 24 ¶16-17

Yeˬhawˇbaˬ Shaˬlmˬ˗euˬ aˬ buˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ meuˬ lahˇ gawˬ gaˇ bi caw ba˗euˬ meh. (Neˬ. 2:20; 3:12) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˬ da yaw huiˬ yaw mahˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ shaˬ˗awˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ teu˗ahˇ mˇ˗euˬ meh. (Neˬ. 4:15-18) Nymˬ˗mˇ iˬ nah, aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ gʼawˬ mya gʼaˬ jiˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu nymˇ tsoˆ˗eu paw maˬ ehˇ, laˆ saˆ˗eu paw maˬ ehˇ, caw ba˗awˇ laˬ kʼaˬ cehˇ meh. Gaˇ teu deuˬ mˇ pyeuꞈ nya˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ nya˗eu uˬ taꞈ leh jeh˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇtaˆ˗ahˇ laˆ noeˬ˗awˇ, ‘yaw muiˬ jeˬ mˇ˗awˇ, shaˬ˗eu zahˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ tsehˆ leˇ ni bi caw ba˗euˬ meh.’ Miˬ coeˬ miˬ ma deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. (Kʼehˇ. 9:36) Daˬbiˇtaˆ nui ma muiˬ˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu lehˇ aˬ suˇ gʼaˬ kʼawꞈ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ shiˇ ngeh, mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ ngoeˇ˗awˇ nui ma cawˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ˗ahˇ laˆ dehꞈ kʼoꞈ nehˬ ngeh, mehˇ nmˇ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. (Kʼehˇ. 9:39-41) Aˬ dui Daˬbiˇtaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? Aˬ dui zaˬ yo aˬ li deuˬ maˬ ehˇ, zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ maˬ ehˇ, zaˬ guˬ tsawˇ mawˬ maˬ ehˇ, mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ yaw muiˬ jeˬ mˇ nya ngaˇ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. w19.10 23 ¶11-12

Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ sahˬ tiꞈ aˬ joˆ˗ehˇ bi tiꞈ leˇ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ tiˬ kawˆ˗ahˇ haw kaˇ˗euˇ. Jaˇliꞈ dzaw zaˬ tiˬ gʼaˬ jiˇ baˬ dawˇ dzoˆ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ gʼawˬ myahˇ ni leh jeh dui dui˗awˇ daˇ˗euˬ miˇ neh, tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ paˇ dawˇ kʼoꞈ ma lehˇ noeˬ taˬ˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ yaw kawˇ ma˗ehˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗awˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Tiˬ nah mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ hawˬ kuˇ dzaˬ ngeh, jiˇ baˬ ciˬ nehˬ˗awˇ ehˇ˗eu, “Ngaˇ ehˇ˗aˬ, nawˇ yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ gʼaˬ leˇ naˇ, ui cuiˆ na dawˇ nya meh.” Mehˇ nmˇ teu gʼaˬ maˬ tsaˬ˗eu nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ mˇ caw naˇ, aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ aˬ dui siˬ nya ma. Mehˬ bawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ˗ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ gʼawˬ mya paw zmˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Mehˬ bawˬ˗ahˇ aˬ dui neh ya dzaw˗eu jeˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mehˬ shi muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui iˬ baˇ taˬ kʼaˇ maˬ za ni dehꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ iˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ ya siˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ jiˇ biꞈ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh gaˬ naˇ, aˬ cawˬ iˬ baˇ taˬ kʼaˇ za˗awˇ nui jah maˬ bi byehˇ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗eu meh. w19.08 10 ¶9; 11-12 ¶13-14

Nui kʼaˬ tsmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˇ coe ni ngehˬ˗eu deuˬ jiˇ, jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. (Yoˇ. 1:46, 47) Ehˇ kʼawꞈ Aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, nui ma laꞈ kʼoeˇ neh taˬ aw˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ ni ya leh jeh˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ dui dui˗awˇ, meuˬ gʼawˬ mya meuˬ˗ahˇ aˇ muˇ yaw shuiꞈ gʼawˬ mya muˇ beh gaˇ cawˬ ba˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗euˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ nui deuˬ taꞈ˗ehˇ dzehˬ de lehˇ maˬ noeˬ˗a. Pawˇluˆ nahˬ yu ni taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ Kʼoeˇ naˇ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ nya˗eu heu naˇ, ngaˬ˗euˬ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ hawˇ˗eu ngaˬ˗euˬ gaˇ baˬ da neh maˬ ngeuˇ, Miˬyehˇ˗euˬ guiˬ lahˬ yaw dzahˇ baˬ da neh meh lehˇ kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 15:10) Pawˇluˆ taˬ aw˗eu jeˬ mˇ mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. Teu naˇ aˬ yawꞈ neh Gawˇliˬtu aˇ muˇ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ yawꞈ maꞈ Pawˇluˆ taꞈ˗ehˇ maˬ gaˇ dzehˬ ma lehˇ kʼahˬ sehˇ jehˆ kʼawꞈ, Pawˇluˆ naˇ toˆ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a.—2 Gawˇ. 10:10. w19.09 2-3 ¶5-6

Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ uˬ moˆ bi jawˇ˗eu maˬ awˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ˗ahˇ neh oe˗euˬ iˬ baˇ aˬ dui˗ahˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ bi pyeuꞈ iˇ˗euˬ miˇ neh meh. Teu miˇ neh aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ Miˬyehˇ˗euˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ mawꞈ ni gʼeh˗eu meh. Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ ni aˇ siˬ dzaˬ˗euˬ taꞈ naˇ, aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i geuꞈ˗euˬ meh. (Beh. 3:22) Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ pyawˬ˗ahˇ maˬ haw ni Aˬdaˬ hawˇ˗eu Eˇbaˆ loꞈ˗ehˇ aˬ jeˬ tsaˬ˗eu hawˇ˗eu maˬ tsaˬ˗eu lehˇ yawˬ ha naꞈ˗i geuꞈ˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ gaˬ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ uˬ moˆ jawˇ˗eu heu naˇ, yaw awˬ maˬ ngeuˇ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ jiˇ toˆ˗ehˇ noeˬ˗eu meh. (Maˆ. 7:21-23) Aˬ dui kʼawꞈ Pawˇluˆ loꞈ˗ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh tsaˬ meh lehˇ ehˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ mawꞈ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ maˬ awˬ˗a. Aˬ dui maˬ muiˬ˗eu nui kʼahˇ nehˬ˗ehˇ ya deuˆ ceh ceh daˆ leꞈ meh. Aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu baoˬ uˬ moˆ bi jawˇ˗eu maˬ awˬ˗eu dzaˇ˗iˬ tiˬ jeˬ naˇ, yawˬ ha neh huiˬ laˇ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu jawˇ duˬ jawˇ zaˇ baˬ da neh meh. Tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ myaˬ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ noeˬ˗eu gʼaˇ duˬ, ya leh jeh dui dui˗eu meh. w19.09 15 ¶4-6

Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ yaw dui baw˗eu lehˇ laꞈ ya daˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui gʼaˬ teu˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ yaw myaˬ poˆ za˗eu leh jeh gaˇ gʼaˬ jiˇ leˇ nya˗eu meh. Yeˬsuˇ neh smˇ muiˬ muiˬ˗eu zaˬ yo aˬ li tiˬ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw. Zaˬ yo aˬ li teu gʼaˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ za nya ni, ngaˇ aˬ geu jeˬ ya mˇ ta” lehˇ naˇ haˬ laˇ˗euˬ meh. Zaˬ yo aˬ li teu gʼaˬ Moˇseˬ˗euˬ Zahˇ dawˬ˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, Maˬkuˆ sahˬ boꞈ˗ahˇ “Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ haw gaˬ”˗euˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ gaˇ haw ngeh, muiˬ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, laꞈ taˆ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ kuˇ ngeh, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ naꞈ dui dui˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ “pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ”˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh coeˇ˗a. (Kuˆ. 10:17-22) Teu miˇ neh, aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗euˬ kʼaˆ baꞈ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, “pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ”˗euˬ zaˬ kʼaˆ paˇ geuꞈ daˆ leꞈ˗euˬ meh. (Tehˬ. 6:24) Nawˇ pyeuꞈ law nmˇ˗aˬ, aˬ jeˬ˗ahˇ tseˇ de? Aˬ dui tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ luꞈ˗eu aˬ jeˬ nya lehˇ pyehˆ tseˇ˗eu heu naˇ yaw muiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ dui yawˬ ha˗euˬ gʼaˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ gaˇ zmˬ˗euˬ lehˇ yaw duˬ bi baw˗eu gʼaˇ duˬ meh. w19.09 24 ¶17-18

Aˬ dui Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ naˬ˗awˬ lehˇ maˬ ehˇ˗eu kʼoeˇ keuˆ ni maˬ naˬ siˬ. Tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ siˬ nya laˇ˗eu aˇ yamˬ aˇ myaˆ paˇ jaˆ nga siˬ? (Yoˇ. 17:3) Aˬ dui maˬ siˬ. Ehˇ kʼawꞈ, huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ maˬ beh laˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni “mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ dehꞈ˗eu jeˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, tsaˬ˗eu nui ma neh leh jeh˗eu deuˬ” Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ laˇ nya meh siˬ lehˇ aˬ dui siˬ nya˗eu ma. (Kʼehˇ. 13:48, MS) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jeˬ nahˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ maˬ ga˗iˇ dzeuˇ mi naˆ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇˇ neh, aˬ dui tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ mehˬ nehˬ nya ni, kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui yawˬ jawˇ na luꞈ jawˇ nah yaw kaˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ ya mˇ dzaw˗eu ma. Mehˬ bawˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ˗iˇ˗eu, aˬ joˆ˗ehˇ ya gʼa kʼoꞈ˗iˇ˗eu, Jaˇliꞈ aˬ joˆ˗ehˇ ya mehˬ˗iˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ˗eu meh. Aˬ dui nui ma ahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ gʼaˬ ngeh, sahˬ boꞈ aˇ taꞈ maˬ ehˇ paˇ dmˬ maˬ ehˇ biꞈ taˬ yaꞈ naˇ, aˬ dui maˬ gʼa kʼoꞈ iˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni aˬ yawꞈ maꞈ gui tawˬ nya˗eu meh. Teu naˇ, aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ yawˬ siˬ na luꞈ leh jeh˗awˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w19.10 9 ¶7; 10-11 ¶9-10

Yeˬhawˇbaˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ jawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Suˇmoˬ˗ahˇ, Meˬsiˇya˗ahˇ maˬ mawˇ˗euˬ nmˇ kaˬ maˬ bi shiˇ lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ dawˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, Meˬsiˇya˗ahˇ dawˬ luꞈ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ miˇ neh gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ yawꞈ nui jah ziꞈ˗awˇ nui ma mahˇ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Tiˬ nah Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ, “sheuˬ gʼeh˗eu mehˬ nah, Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ Suˇmoˬ uˇ leˇ” ngeh, zaˬ nahˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ ya mawˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ zmˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, zaˬ nahˬ heu gʼaˬ Ka li pyeuꞈ laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ bi ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 2:25-35) Suˇmoˬ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ gaˇ maˬ ya mawˇ ni shiˇ˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ ya mˇ˗euˬ gaˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ miˇ shuiꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ˗euˬ nymˇ jiˇ yawˬ jiˇ na luꞈ Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ za gaˇ ya mawˇ meh. (Beh. 22:18) Aˬ dui kʼawꞈ nymˬ˗mˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ geu jeˬ lehˇ ya mˇ˗euˬ kʼawꞈ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma. w19.10 22 ¶7; 23 ¶12

Aˬ dui pyuˇ aˇ myaˆ ni tehꞈ˗ehˇ jaˆ˗eu kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya bo saˆ˗eu meh. Aˬ dui pyuˇ shuiˇ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ maˬ ya pyeuꞈ˗iˇ ni ya yahˇ˗eu meh. Mˇ dzaˬ kʼawꞈ dawˇ˗eu gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ naˆ maˬ tseˇ aˇ yeˇ maˬ ya bi huiˬ dzehˬ˗a. Aˬ dui˗ahˇ toˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ taˬ˗euˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Ngaˇ bawˬ dzaˬ luꞈ ngeh maˬ ehˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ ngeh maˬ ehˇ, gaˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ luꞈ nya laˬ? Ngaˇ pyuˇ zmˬ loꞈ maˬ siˬ ngaˇ˗a lehˇ tehꞈ˗ehˇ kʼahˬ lahˇ nya loˇ? Ngaˇ yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ nehˬ˗ehˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗eu gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ gaˇ kawˆ jaˆ nya laˬ? Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ nya dzehˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, loˬ naˇ aˬ cawˬ haw teˬ˗eu gaˇ˗ahˇ kʼawꞈ mˇ miˇ˗a loˇ?’ (1 Tiˆ. 6:9-12) Naˇ haˬ˗eu jeˬ heu deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ gaˬ meh lehˇ taˬ ngehˇ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ a nehˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ, “Ngaˇ naw maꞈ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ taˬ yaꞈ. Tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ byehˇ dzeh” lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Pawˇluˆ “Pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ mehˇ juiˇ taˬ juiˇ” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.—Heˬ. 13:5, 6. w19.10 29 ¶10

Aˬ dui mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ ya siˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh nawˬ˗euˬ cawˬ aˬ yawꞈ jah˗eu jeˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni ja nehˬ gaˇ ya gaˬ ngeh, maˬ ngeuˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh noeˬ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˆ jawˆ ni dzawˇ nehˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya? Nawˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ bi gʼoeˇ dzehˬ leˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ nyiˬ kawˆ˗ahˇ haw ma. 23 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ Ehˇdaˬ˗laiˬ, aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ pyeuꞈ˗eu Kehˇdiˬ˗suiꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ya tsaꞈ gaˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ iˇ ma lehˇ caw˗eu meh. “Nga nyaꞈ Miˬyehˇ gaˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗awˇ heu naˆ maˬ tseˇ leh jeh mawꞈ˗eu ma” lehˇ Ehˇdaˬ˗laiˬ ehˇ˗awˇ, “Nga nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Miˬyehˇ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ gʼaˬ paˬ neh gʼaˬ bi biꞈ mawꞈ˗eu ma” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ gaˇ neh, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ nga? Ehˇdaˬ˗laiˬ ehˇ˗eu, “Nga nyaꞈ aˬ yawꞈ nah yawꞈ ciꞈ le ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh nya lehˇ ja cawˬ˗awˇ, gʼaˬ za laˇ˗eu aˬ geu kawˆ nya lehˇ ja cawˬ˗eu uˬ taꞈ, Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga lehˇ jiˇ ja cawˬ˗eu ma. Nga nyaꞈ heu loꞈ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ gaˇ ya leˇ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ siˬ nya dzehˬ laˇ˗euˬ ma.” w19.11 5-6 ¶10-11

Gaˇ hu saˇ ka˗ahˇ˗euˬ yehˇ tiˬ gʼaˬ kʼaˬ duˬ ni deuˆ naˇ, ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ guiˇ deuˆ iˇ˗awˇ, dehˬ daˬ duˬ maˬ baˆ ni gʼoꞈ laˇ naˇ zawˇ˗ehˇ shaꞈ dawˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Loˇmaˆ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗awˇ gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Taˇshiꞈdeꞈ, “Yehˇ deuˬ dehˬ daˬ duˬ baˆ dzehˬ˗eu heu naˇ, zawˇ˗ehˇ daˬ ga laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu miˇ neh yehˇ deuˬ guiˇ deuˆ ngeh, dehˬ daˬ duˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ziꞈ dah ni ya tuˆ tehˬ taˬ˗eu meh. Aˬ dui aˬ myah luꞈ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ aˬ cawˬ˗ahˇ ja nehˬ naˇ, jah˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu dehˬ daˬ duˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni tuˆ tehˬ taˬ nya meh. (Heˬ. 10:23-25) Aˬ dui yawˬ nah na luꞈ Jaˇliꞈ ya gui˗awˇ, aˬ dui neh ya siˬ˗euˬ jeˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ yawˬ paw na luꞈ zmˬ˗iˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (2 Tiˆ. 3:16, 17) Aˬ dui˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˆ cawˆ laˇ nya˗eu Saˬdaˬ˗euˬ lahˇ ju tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a. (Yaˇ. 54:17) “Jah˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu dehˬ daˬ duˬ” aˬ dui˗ahˇ haw piˇ˗eu meh. Aˬ dui Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ nui ma gm˗awˇ mˇ naˇ, yawˬ nah na luꞈ deuˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ leˇ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗a siˬ, aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ Saˬdaˬ hawˇ˗eu Saˬdaˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu deuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ ngeh, aˬ dui Yeˬsuˇ jawˇ paw pyawˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ miˇ neh, muiˬ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh.—Pah. 17:14; 20:10. w19.11 19 ¶18-19

Aˬ dui bawˬ toˆ yaw muiˬ˗ehˇ toˆ taˬ˗awˇ boꞈ doˆ laꞈ˗eu heu naˇ, teu˗ahˇ mˇ caw˗eu awˬ dzehˬ laˇ˗eu meh. (1 Gawˇ. 14:40) Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ, gaˇ tiˬ jeˬ na˗ahˇ aˇ suˇ gʼaˬ˗ahˇ bi mˇ˗awˇ aˬ geu ngeh mˇ luiˆ˗eu lehˇ, aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ˗ahˇ biˇ daˇ nehˬ˗awˇ bi boꞈ nya˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw nya ni caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui jiˇ toˆ˗ehˇ jahˇ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ dui yawˬ nah na luꞈ ya mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ boꞈ doˆ laꞈ nya˗awˇ, aˬ geu jeˬ jeˬ hu mˇ˗awˇ aˬ geu jeˬ jeˬ nah mˇ˗eu lehˇ ya biˇ taˬ˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ, aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ byah nya ni caw ba nehˬ˗eu uˬ taꞈ, aˇ yamˬ ui cuiˆ laꞈ kʼoeˇ gaˇ gʼawˬ mya jeˬ mˇ luiˆ nya ni jiˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui neh bawˬ toˆ toˆ taˬ˗euˬ jeˬ hawˇ˗eu aˬ dui neh dawꞈ leˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ byah˗eu gʼaˇ duˬ ya leh jeh˗eu meh. (Maˆ. 12:11) Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ Tiˆmoˇseˬ˗ahˇ muiˬ˗eu mehˬ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, “leh jeh”˗awˇ “mˇ daˆ leꞈ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Pawˇluˆ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ heu Ka li zaˬ deuˬ˗euˬ bawˬ toˆ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ zmˬ iˇ nya˗eu meh.—1 Tiˆ. 4:13, 16, YS97. w19.11 29-30 ¶15-16

Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh bi sheuˬ doˆ ngeh, Moˇseˬ jahˇ nya˗eu maˬ siˬ miˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh, maˬ jahˇ nya nya lehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗awˇ, caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 4:10-16) Teu miˇ neh, Moˇseˬ Paˬlawˇ˗ahˇ kʼaˆ dui dui˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu dawˬ ehˇ nehˬ nya˗euˬ meh. Aˇ nah naˇ, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ baoˬ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ ka kʼoꞈ˗awˇ, Paˬlawˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ Iˬ ma laˆ shaˆ Yaw neˇ laꞈ kʼoeˇ laˆ cawˆ jiˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Doˆ. 14:26-31; Ceuˬ. 136:15) Moˇseˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh sheuˬ doˆ leꞈ gʼaˬ ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ kaˬ dawˬ gʼoꞈ doˆ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ zaˬ kʼaˆ pyeuꞈ luꞈ gaˇ neh aˬ yawꞈ neh ka doˆ laꞈ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ nui ma mahˇ dui dui gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. (Ceuˬ. 78:40-43) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ neh shaˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ laˆ paˇ nehˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ taˬ aw dui dui ngaˇ lehˇ jiˇ ya siˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 32:9-14) Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ le gʼaˬ ngeh, Moˇseˬ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ mˬ taˆ Aˬda˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ gʼoeˇ˗eu meh.—Heˬ. 11:27. w19.12 17 ¶7-9

Yeˬsuˇ˗euˬ zaˬ lahˇ myaˬ tiˬ paˆ Gaˬliˬlehˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬsuˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ tsawˇ haˬ myaˬ ni jawˇ˗eu Gaˬliˬlehˇ teu gaˇ bawˬ dzaˬ˗eu tsaˬ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ Yeˬsuˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ gʼaˬ naˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gʼaˬ kʼehˇ 11 gʼaˬ nehˬ˗ehˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ iˇ kahˇ˗ahˇ mawˇ dzoeˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ teu 11 gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ bi mˇ mawꞈ law nmˇ˗aˬ, teu ngeh ehˇ nehˬ nya meh. Gʼaˬ kʼehˇ deuˬ hawˇ˗eu zaˬ miˬ zaˬ kʼoeˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Gaˬliˬlehˇ˗ahˇ kuˇ dzoeˇ˗awˇ ehˇ˗eu maˬ loˬ˗a. (Luˇ. 24:33, 36) Zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗iˇ lehˇ kʼehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, teu ngeh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ kʼehˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh siˬ nya˗eu nga? Yeˬsuˇ aˇ saˬ saˬ leˇ gaˇ, “Miˇ tsaˬ heu aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni, naw maꞈ nehˬ˗ehˇ aˬ myah luꞈ ngaˇ jawˇ ma” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Tehˬ. 28:19, 20) Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ taˬ˗awˇ, tsawˇ haˬ gʼawˬ mya ni Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ teu˗ahˇ mˇ caw luꞈ˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ! Yawˬ kʼoꞈ na luꞈ 300,000 gʼaˬ ehˇ gʼaˬ ni Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, Yeˬsuˇ Ka li˗euˬ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ luꞈ˗eu meh. w20.01 2 ¶1; 3 ¶5-6

Mehˇ nmˇ zaˬ guˬ tiˬ gʼaˬ, gʼaˬ maˬ ahˇ˗eu naˇ gawˇ pi luꞈ˗eu miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ meh. Nawˬ˗ahˇ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ ngeh, nawˬ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ byoˆ˗iˇ nya˗awˇ, yawˬ ha˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ taˬ baw ni pyeuꞈ iˇ nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jiˇ gaˇ kawˆ doˆ laˇ nya meh. Miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ tsawˇ haˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ Saˬdaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw˗eu meh. Saˬdaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Eˇbaˆ˗ahˇ Miˬyehˇ ehˇ dawˬ maˬ naˇ haˬ naˇ, yawˬ ha nui kʼahˇ tiˬ shiˇ ya dehꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ ya shiˇ meh lehˇ siˬ nya gaˇ neh toˆ˗ehˇ ehˇ nehˬ˗eu teu naˇ, nui ma jawꞈ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Saˬdaˬ aˬ myah luꞈ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu deuˬ, uˆ lahˇ˗eu deuˬ, zahˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ, dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˇ poeˬ maˬ taˬ baw gaˇ hawˇ˗eu, tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ maˬ siˬ lehˇ maˬ shaˇ noeˬ gaˇ maˬ zahˬ leˇ. Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha˗ahˇ aˇ poeˬ baw˗eu lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗awˇ, yawˬ ha aˇ poeˬ maˬ baw nya lehˇ bi noeˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ ngeh jiˇ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu meh.—Maˆ. 12:3. w20.01 14 ¶1-4

Yeˬlaˬmiˇ yaw teˬ 40 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni, saˇ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ jawˇ˗euˬ meh. Teu deuˬ naˇ, nymˇ kaˬ taꞈ˗eu deuˬ hawˇ˗eu Aˬnaˬtawˇ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ tiˬ gʼaˬ na pyeuꞈ nya meh. (Miˇ. 12:6) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ yaw ceuˆ ceuˆ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. Aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu jeˬ, aˬ yawꞈ ehˇ˗eu dawˬ boꞈ doˆ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Baˬluˆ˗ahˇ dzawˇ nehˬ˗awˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Miˇ. 8:21; 9:1; 20:14-18; 45:1) Baˬluˆ Yeˬlaˬmiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu yaw zeu baw˗eu jeˬ bi huiˬ bi mahˇ laˇ˗euˬ yaw duˬ baw meh. (Miˇ. 20:1, 2; 26:7-11) Yeˬlaˬmiˇ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗eu lehˇ kʼaˬ duˬ ni saˇ tiˇ yaw myaˬ kʼoꞈ biꞈ˗euˬ meh. (Miˇ. 25:3) Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ saˇ tiˇ tiˬ poˆ paˇ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Yeˬlaˬmiˇ˗ahˇ shaˬ kʼoˆ paˇ yoˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ saˇ tiˇ dawˬ boꞈ ahˇ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Miˇ. 36:1-4) Yeˬlaˬmiˇ hawˇ˗eu Baˬluˆ ba la gʼawˬ mya siˬ ga leˇ˗eu Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ gaˇ heu˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ ngeh, aˬ yawꞈ nyaꞈ nui jah gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ja˗euˬ yaw duˬ baw meh. w19.11 2-3 ¶3-4

Aˬ dui tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ ja ceuˬ dzeuˇ˗eu teu naˇ maˬ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Ka li˗euˬ mehˇ nmˇ pyeuꞈ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu teu jiˇ toˆ˗ehˇ meh. (Tehˬ. 23:8-11) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh, Jaˇliꞈ˗ahˇ “aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu aˬ geu gʼaˬ˗ahˇ maˬ kaˬ ciˬ huiˬ ciˬ mahˇ lehˇ maˬ ehˇ taˬ˗a. (Heˬ. 13:7) Jaˇliꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ, “nyiˬ bymˇ taˬ huiˬ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh maˬ ngeuˇ˗ehˇ, “sheuˬ gʼeh˗eu gaˇ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu” miˇ neh hawˇ˗eu, “dawˬ mehˬ mehˬ˗eu hawˇ˗eu mehˬ˗eu tsoˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ leh jeh”˗eu miˇ neh meh. (1 Tiˆ. 5:17) Aˬ dui tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ ja ceuˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jawˇ˗eu yaw shaˬ meh. Teu naˆ maˬ tseˇ kʼaˇ doeˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ jahˇ gʼeh˗eu tsawˇ haˬ bi pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu meh. (Maˆ. 12:3) Ka li˗euˬ mehˇ nmˇ pyeuꞈ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ doeˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ bahˬ ni jahˇ mawꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ jawˇ˗eu paˬ.—Luˇ. 17:2. w20.01 29 ¶8

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ˗ahˇ shaˬ zahˬ bi mˇ˗eu gaˇ kawˆ gʼawˬ mya jeˬ jaˆ˗eu meh. Pawˇluˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh, mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ ya gaˬ ngeh, shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (2 Gawˇ. 2:4) Muiˇ˗eu deuˬ neh diˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, tawˬ˗ahˇ nyehꞈ ahˇ nehˬ laꞈ gaˇ maˬ ehˇ, ya daˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu shaˬ zahˬ lawˬ muˇ˗ahˇ jiˇ ya daˬ˗euˬ meh. Teu baˬ da neh, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. (Piˆ. 4:12) Pawˇluˆ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗eu cah ngeh, saˇ baoˬ yaw teˬ smˬ poˆ bi cawˆ˗iˇ haw˗euˬ meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, dzaˇ˗iˇ tiˬ poˆ jiˇ saˇ baoˬ˗ahˇ neh gaˇ ma paˇ ya doˆ˗iˇ naˇ, aˬ yawꞈ shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni mˇ paˬ nga lehˇ. (2 Gawˇ. 11:23-27) Pawˇluˆ˗ahˇ caw ba nehˬ˗euˬ aˬ jeˬ nga? Pawˇluˆ shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ kʼahˬ lahˇ˗eu miˇ neh shaˬ zahˬ mˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ tehꞈ˗ehˇ laˆ piˇ jiˇ˗eu lehˇ maˬ leh jeh˗a. Aˬ yawꞈ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yawˬ ha tehꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ nui deuˬ neh bi ngehˬ gʼeh˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nui ma taˬ nya˗eu Tiˆmoˇseˬ hawˇ˗eu Tiˇtuˆ˗ahˇ gaˇ a nehˬ˗awˇ bi caw ba˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ neh caw mˇ˗euˬ jeˬ Pawˇluˆ˗euˬ shaˬ zahˬ teˬ iˇ˗eu yaw duˬ baw meh.—Piˆ. 2:19, 20; Tiˇ. 1:1, 4, 5. w20.02 23 ¶11-12

Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ bi naˇ haˬ mawꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Beh˗euˬ yaw sahˇ pyeuꞈ˗awˇ, aˬ dui dehꞈ nya ni loˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, aˬ da aˬ ma dawˬ tawˆ luꞈ naˆ maˬ tseˇ siˬ nya dzehˬ˗eu miˇ neh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ dawˬ naˇ haˬ mahˇ tsahˇ meh. Maˇ diˇ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh ma. (1 Yoˇ. 5:3) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ gʼawˬ mya jeˬ baˬ da neh naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ maˬ ka tiˇ˗a. Aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha naꞈ˗i bi tseˇ˗eu meh. Teu baˬ da neh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗eu teu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh pyeuꞈ gaˇ aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ˗ahˇ maˬ bi lehˬ maˬ bi ca laˇ mawꞈ˗eu miˇ neh, zaˬ˗ahˇ haw piˇ˗eu gʼaˇ duˬ zahˇ jahˇ doˆ˗eu meh. Zaˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ da aˬ ma˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ siˬ nya˗awˇ, mˇ caw˗eu ngeh˗ehˇ dzehˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ˗eu teu naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu uˬ taꞈ, yawˬ ha˗ahˇ jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu meh. (Yaˇ. 48:17, 18) Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ maˬ caw teh˗eu deuˬ naˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya yehˬ meh.—Gaˬ. 6:7, 8. w20.02 9-10 ¶8-9

Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Aˬbiˇgeˬlaˆ loꞈ˗ehˇ tiˬ gʼaˬ na huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ gaˇ keuˆ nya˗eu tiˬ jeˬ na˗ahˇ mˇ luꞈ˗eu ya mawˇ naˇ, ya ehˇ nehˬ peuˬ˗eu meh. (Ceuˬ. 141:5) Aˬ dui yaw zeu baw kʼawꞈ, nui kʼaˬ jiˇ ya ahˇ˗eu meh. Aˬ dui tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh, aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Dawˬ. 27:17) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na cah bahˬ luꞈ naˇ, saˇ tiˇ biꞈ˗eu heu aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. (Gaˬ. 6:1) Sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ yawˬ ha maˬ byah kuꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, tiˬ poˆ na yawˬ ha jiˇ nui noeˬ nui duˇ loˬ˗eu gaˇ kawˆ siˬ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu baˬ da neh cah bahˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ saˇ tiˇ maˬ biꞈ ni maˬ gʼeh˗a. (2 Tiˆ. 4:2; Tiˇ. 1:9) Nui noeˬ nui duˇ biꞈ ngeh sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ Miˬyehˇ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ˗eu ngehˬ nya˗eu jeˬ˗ahˇ yaw gahˇ gahˇ˗ehˇ nui ma mahˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya zmˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. (Dawˬ. 13:24) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ, aˇ muˇ˗ahˇ laˆ cawˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh haw piˇ nehˬ˗eu heu neh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ yaw zeu taˬ˗eu heu meh.—Kʼehˇ. 20:28. w20.03 20-21 ¶8-9

Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi ka doˆ laˬ iˇ˗euˬ meh. Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ geu ngeh zmˬ˗euˬ nga? Moˇseˬ “Iˇjiˇtuˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ zaˬ siˬ tsawˇ gahˇ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ ya dzaw” jiˇ˗awˇ dah laˇ maˬ lehˇ noeˬ ngeh nga laˬ? (Kʼehˇ. 7:22-25) Maˬ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ taˬ aw˗eu, nahˬ yu ni gʼeh˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ zmˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 7:30, 34-36) Yeˬhawˇbaˬ Moˇseˬ˗ahˇ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu gʼaˬ jawˇ gaˇ ngehˬ iˇ peuˬ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ. 9:13-19) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ leh jeh˗awˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼoe˗eu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ bi pyeuꞈ laꞈ haw˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ bi pyeuꞈ nya˗eu nga? Myaˬ myaˬ ni naˇ nawˇ nui ma keuˆ˗awˇ, leh jeh gaˇ iˇ˗eu meh. (Sehˇ. 1:29) Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ neh bi zmˬ˗eu gʼaˇ duˬ dah laˇ taˬ˗euˬ naˇ, aˬ yawꞈ nawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ mehˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ, gʼaˬ zawˇ˗ehˇ biꞈ nya˗awˇ gaˇ mˇ˗eu yaw nya tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ, muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ ni maˬ ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu uˬ taꞈ, Miˬyehˇ aˬ yawꞈ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ bi byah laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ kʼawꞈ bi pyeuꞈ nya˗eu meh. w19.10 21 ¶5; 25 ¶14

Cawˬ yaw muiˬ deuˬ naˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Muiˬ˗eu cawˬ za˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ dui yawˬ ha jawˇ paw neh muiˬ˗eu cawˬ jeˬ hu ya pyeuꞈ meh. (Tehˬ. 7:12) Yaw jeˬ ma jeˬ, Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba gaˇ bi zmˬ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ, “shaˬ zaˬ zahˬ zaˬ” deuˬ˗ahˇ caw ba gaˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ bi zmˬ mawꞈ˗eu meh. (Peˇ. 4:28) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba gaˇ leh jeh naˇ, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Kʼehˇ. 20:35) Cawˬ deuˬ aˬ dui lawˬ haw jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh, nui saˇ oꞈ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yawˇbaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˬ zahˬ ja gaˇ naˇ haˬ nehˬ˗eu Eˇliˇhuˆ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui˗euˬ cawˬ kʼawꞈ aˬ dui shaˬ zahˬ ja luꞈ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ laꞈ˗eu meh. (Baˆ. 32:4) Aˬ dui cawˬ deuˬ aˬ duiˬ˗euˬ dah zaˇ noeˬ tsehˆ nehˬ laꞈ gaˇ maˬ ya noeˬ tmˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ neh yuˇ laꞈ˗euˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Dawˬ. 15:22) Aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ taˬ aw˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗euˬ Sahˬ paˬ Daˬbiˇ loꞈ˗ehˇ, aˬ dui kʼawꞈ shaˬ ngeh cawˬ deuˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ gaˇ keuˆ ni jahˇ gʼeh˗eu maˬ tsaˬ˗a. (2 Saˬ. 17:27-29) Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu muiˬ˗eu cawˬ heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh biꞈ˗euˬ laꞈ sawˬ pyeuꞈ meh.—Koˆ. 1:17. w19.04 11 ¶12; 12-13 ¶14-15