Nyiˬ siˬ ba la

Sahˬ paˬ Heˬsaˬgiˇ shiˇ leˇ tsaˇ˗i naˇ ngeh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ bi taˬ leˇ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ shaˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ laˆ taˬ nehˬ˗euˬ meh. (2 Sahˬ. 20:1-6) Ehˇ kʼawꞈ Pawˇluˆ “shiˬ shaˬ jiˇ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ daˇ ceh tsawˆ” gaˇ duˇ˗eu naˇ gawˇ tiˬ jeˬ na naˇ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ maˬ laˆ saˆ taˬ nehˬ˗aˬ. (2 Gawˇ. 12:7-9) Gʼaˬ kʼehˇ Yaˬkoˆ hawˇ˗eu Beˬtuˆluˆ˗ahˇ Sahˬ paˬ Heˬloˆ sehꞈ˗eu leh jeh˗eu meh. Aˇ muˇ deuˬ Beˬtuˆluˆ˗euˬ gʼaˇ duˬ shaˇ caw nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, Yaˬkoˆ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ shaˇ caw nehˬ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Yaˬkoˆ naˇ bi sehꞈ˗awˇ, Beˬtuˆluˆ˗ahˇ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 12:1-11) Aˬ dui˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh Beˬtuˆluˆ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ maˬ dzawˇ nehˬ taˬ˗aˬ. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh mˇ˗euˬ shaˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ myah luꞈ “tsaˬ dui” dui meh lehˇ jah ziꞈ nya˗eu meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 32:4) Tiˬ poˆ na aˬ dui jiˇ dawˬ kʼoꞈ aˬ dui neh maˬ noeˬ˗euˬ jeˬ˗ehˇ za nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ, kʼaˇ mˇ kʼaˇ shaˇ˗eu jeˬ laꞈ kʼoeˇ nui gaˬ keuˆ˗awˇ, yaw tsaˬ yaw dawˇ dawˇ lehˇ mˇ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ dawˬ kʼoꞈ heu naˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ aˬ dui jah ziꞈ nya˗eu meh.—Baˆ. 33:13. w23.11 21 ¶6

Yaˬkoˆ tsawˇ gahˇ ahˇ˗eu deuˬ naˇ “naˇ haˬ geuꞈ, [YB18]”˗eu lehˬ hmˬ deuˇ taˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu naˇ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ neh uˆ lahˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗eu deuˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ naˇ haˬ gaˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗ahˇ bahˬ˗eu jeˬ mˇ lehˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ deuˬ kaˇ tiˇ laˇ gaˇ nmˇ maˬ bi naˇ haˬ mawꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.(Gʼaˬkʼehˇ 4:18-20) Tsawˇ haˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu awˬ dzehˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ hehˇ˗eu jeˬ byah kuꞈ˗eu miˇ neh meh. (Ceuˬ. 19:7) Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ naˇ maˬ byah kuꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ da aˬ ma miˇ kʼahˬ shaˬ paˬ sahˬ ma, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ kawˬ˗aˬ biꞈ nehˬ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬ. 6:20; 1 Teˇ. 5:12; 1 Beˬ. 2:13, 14) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ naˇ haˬ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. w23.10 6 ¶2-3

Aˬ dui˗euˬ nui jah ziꞈ laˇ ni mˇ nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ neh dzaˬ taˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ dawˬ tawˆ luꞈ mˇ byah nya˗eu baoˬ ahˇ meh. Yeˬhawˇbaˬ dawˬ tawˆ kʼoeˇ taˆ baoˬ huiˬ dzehˬ mahˇ dzehˬ˗eu meh. (Baˆ. 42:2; Kuˆ. 10:27; Peˇ. 3:20) Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ hawˇ˗eu Saˬlaˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, zaˬ tiˬ gʼaˬ ya ciˬ meh lehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ meh. (Beh. 17:15-17) Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ Kaˬnaˬ miˇ kʼahˬ jeˬ biˇ za meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ pyeuꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ gʼawˬ mya kʼoꞈ ya geuꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ teu pyeuꞈ leˇ nya paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ miˬ daꞈ daꞈ shuiꞈ pyeuꞈ˗eu Maˬliˇ˗ahˇ aˬ li tiˬ li ya ciˬ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ byah laˇ ngeh, teu naˇ dzeuˇ laꞈ˗euˬ yaw myaˬ heˇ kʼoꞈ˗ahˇ Eˬdeˬ yaˇ kmˇ˗ahˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dzaˇ˗i saˇ jaˇ dawˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ jiˇ bi byah laˇ˗eu meh. (Beh. 3:15) Aˬ dui gaˇ hu Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ saˇ jaˇ dawˬ biꞈ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ mˇ byah˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ baoˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ bi jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Shuˆ. 23:14; Yaˇ. 55:10, 11. w23.04 28 ¶10-12

Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇ˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (1 Saˬ. 19:10, 18-20; 2 Saˬ. 5:17-25) Aˬ dui˗euˬ guiˬ lahˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ jiˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ meh lehˇ jah ziꞈ nya meh. (Ceuˬ. 145:18) Yeˬhawˇbaˬ dawˬ kʼoꞈ biꞈ ngeh aˬ dui neh noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ biꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Pawˇluˆ Miˬyehˇ˗ahˇ smˬ poˆ byah ni ‘shiˬ shaˬ jiˇ gʼawˇ mawˇ˗ahˇ tsawˆ˗eu daˇ ceh’ laˆ byoˆ nehˬ laꞈ lehˇ guiˬ lahˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ shaˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ ngaˬ˗aˇ laˬ? Biꞈ nehˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ ni Pawˇluˆ neh noeˬ tmˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nmˇ maˬ biꞈ˗aˬ. Yeˬhawˇbaˬ Pawˇluˆ˗ahˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ laˆ byoˆ nehˬ ni, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ loˬ˗eu gʼaˬ deuˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (2 Gawˇ. 12:7-10) Tiˬ poˆ na˗aˬ, dawˬ kʼoꞈ aˬ dui neh noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ biꞈ nehˬ˗eu kʼawꞈ baw˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ caw ba naˇ muiˬ dzehˬ˗eu lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Yeˬhawˇbaˬ “aˬ dui maˬ noeˬ keuˆ maˬ shaˇ keuˆ nya gaˇ keuˆ ni” biꞈ nehˬ nya˗eu meh. (Peˇ. 3:20) Teu miˇ neh maˬ noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ maˬ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ehˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ nehˬ nya˗eu meh. w23.05 8-9 ¶4-6

Gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ noeˬ mawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ naˇ gawˇ aˬ geu ngeh naˇ laˇ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, aˬ dui gaˬ˗eu deuˬ ja pyuˬ ni shiˇ laˇ nya˗eu miˇ neh meh. (Tsoˆ. 9:11; Koˆ. 4:13, 14) Gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ heu naˇ teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu meh. (1 Teˇ. 4:13) Jaˇliꞈ˗ahˇ mˬ taˆ Aˬda aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗awˇ gaˬ dui dui meh lehˇ kamˬ taˬ˗euˬ meh. (Luˇ. 12:7) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˬ dui˗ahˇ laˆ dehꞈ ngeh aˬ yawꞈ yaw oeˇ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ hawˇ˗eu nui noeˬ deuˬ dawˆ ahˇ kʼoꞈ nehˬ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˇ dzehˬ˗ehˇ gaˬ˗awˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ bi dehꞈ mawꞈ˗eu miˇ neh shiˇ˗euˬ kʼawꞈ bi gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ jah nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ gʼaˬ mˇ nehˬ mawꞈ˗eu nui ma ahˇ˗awˇ, mˇ nehˬ nya˗eu baoˬ jiˇ ahˇ˗eu yaw duˬ baw˗eu lehˇ jah ziꞈ˗eu miˇ neh ma. w23.04 8-9 ¶2-4

Yoˇsehˆ hawˇ˗eu Maˬliˇ aˬ nyaꞈ nyiˬ gʼaˬ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ ziꞈ dah ni bi gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ pehˬ zaˬ ma zaˬYeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. (Luˇ. 2:22-24; 4:16) Heu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ dzaw geuꞈ dui dui paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ˗a. Zaˬ jawˇ˗eu miˬ sawˇ yo zaˬ deuˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ iˇ˗eu, nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu deuˬ jahˇ˗eu yaw shaˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nyiˬ dzeˇ zaˬ luꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ gui˗eu, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu, aˇ yamˬ laˆ tsaˬ˗eu yaw beh na maˬ tseˇ shaˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh tiˬ jawˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ dahˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ehˇ, bi gʼoeˇ dzehˬ laˇ˗eu miˇ neh uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ heu˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ jeˬ hu taˬ luꞈ˗uˇ. Nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ nyiˬ gʼaˬ yaw kaˬ gaˇ kawˆ jaˆ luꞈ ngeh tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ nuiˇ˗awˇ nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Toˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ naˇ, yaw awˬ yaw nymˇ nymˇ lehˇ gʼeh˗awˇ nyiˬ gʼaˬ luꞈ nui ma tsaˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ neh pyehˆ tseˇ dahˬ beh nya meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ nymˇ dahˬ ziꞈ dah ni gʼeh laˇ˗awˇ nyiˬ dzeˇ zaˬ luꞈ nui jah paw˗euˬ mˇ jeˬ shaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ mawꞈ laˇ˗eu meh. w23.05 22 ¶7-8

Awˇbaˬdiˇ Miˬyehˇ˗ahˇ yaw zeu baw˗awˇ guˆ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga? Awˇbaˬdiˇ Miˬyehˇ˗ahˇ guˆ˗awˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu uˬ taꞈ, nui ma taˬ nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, sahˬ paˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ hawˇ nymˇ˗ahˇ haw˗eu pyaˆ˗eu gʼaˬ bi geuꞈ˗euˬ meh. (Neˬ. 7:2 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.) Awˇbaˬdiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guˆ˗eu miˇ neh aˬ myah myah naˆ maˬ tseˇ nui kʼaˬ ahˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ teu ahˇ˗eu loˬ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, doeˇ dui dui˗eu sahˬ paˬ Aˬhaˆ uˆ lahˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh. (1 Sahˬ. 16:30) Kʼoeˇ naˇ Aˬhaˆ˗euˬ miˬ zaˬ Yeˬsaˬbeˬlaˇ jiˇ Baˬlaˇ miˬ yehˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ bye dui dui˗awˇ, laꞈ taˆ paw˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ bi jaˆ ni laˆ byoˆ jiˇ mawꞈ˗eu meh. Yeˬsaˬbeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ jiˇ sehꞈ˗euˬ meh. (1 Sahˬ. 18:4) Yeˬsaˬbeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ bawˇlawˇpeh deuˬ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ dawˬ biꞈ ngeh, Awˇbaˬdiˇ bawˇlawˇpeh ‘tiˬ yaˇ gʼaˬ˗ahˇ sheuˬ doˆ˗awˇ, ngaˬ tseˇ gʼaˬ byah˗eu aˇ muˇ nyiˬ muˇ muˇ nehˬ˗awˇ, lo kʼahˬ˗ahˇ sheuˬ zaꞈ taˬ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ, dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ hawˇ˗eu iˇ cuꞈ sha nehˬ˗euˬ’ meh. (1 Sahˬ. 18:13, 14) Awˇbaˬdiˇ toˆ˗ehˇ jahˇ gaˇ Yeˬsaˬbeˬlaˇ siˬ nya naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ sehꞈ˗eu yaw duˬ baw meh. Awˇbaˬdiˇ jiˇ aˬ dui loꞈ˗ehˇ duˇ ni maˬ shiˇ mawꞈ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ yawˬ ha˗euˬ ziˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ gaˬ dzehˬ˗eu meh. w23.06 16 ¶9-10

Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ sheuˬ hehˇ nehˬ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ, sheuˬ hehˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu saˇ kiˇ jaˆ ngaˇ laˬ? Jaˆ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, 1870 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Caˇlawꞈ˗suiˬ Te˗suiˬ Laˇseuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ deuˬ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ mˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ beh laˇ nga lehˇ siˬ nya laˇ˗euˬ meh. (Daˬ. 4:25, 26) Aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ jah ziꞈ˗eu teu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗euˬ miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ sheuˬ hehˇ nehˬ ngaˬ˗aˇ laˬ? Sheuˬ hehˇ nehˬ˗euˬ meh. 1914 kʼoꞈ˗ahˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ haw ngeh, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ uˆ lahˇ dahˬ beh shaw˗euˬ lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, miˇ tsaˬ guiˇ dahˬ beh poˆ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, yaw jaw naˇ gawˇ uˬ taꞈ, miˇ luˆ luˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Luˇ. 21:10, 11) Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ nui ma dawˇ coe ni gʼeh˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ˗ahˇ zmˬ˗euˬ lehˇ maˇ jawˆ ni siˬ laˇ˗eu meh. w24.02 23 ¶11

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗awˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu uˬ taꞈ, muiˬ dui dui˗eu dehꞈ ziˇ bi za mawꞈ meh lehˇ siˬ nya˗eu ma. (Maˆ. 8:35-39) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh naˇ, aˬ myah luꞈ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za meh lehˇ jah ziꞈ˗eu ma. (Yaˇ. 48:17, 18) Ehˇ kʼawꞈ maˬ noeˬ˗euˬ gaˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ shaˬ zahˬ keuˆ le ngeh tiˬ jawˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ na baˬ da neh nui ma ya cawˆ˗eu, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu baˬ da neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ noeˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya˗eu, uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ ya puˬ˗eu, nui jah baˬ daˬ neh kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ˗eu, shaˬ zahˬ heu deuˬ jaˆ˗eu meh. Teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ ngeh, aˬ dui˗ahˇ ‘Ngaˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ maˬ na˗ehˇ aˬ jeˬ miˇ neh heu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu nga? Ngaˇ aˬ jeˬ mˇ lehˬ˗euˬ miˇ neh nga? Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ maˬ paˇ biꞈ˗euˬ miˇ neh jeˬ ngaˬ˗eˬ’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Nawˇ tawˇ neh teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ˗awˇ, nui ma gʼaˬ baˬ haw maˬ loˇ? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ myaˬ tiˬ paˆ, teu loꞈ˗ehˇ noeˬ haw˗euˬ meh.—Ceuˬ. 22:1, 2; Haˬ. 1:2, 3. w23.04 14 ¶1-2

Lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ deuˬ laˇ nya˗eu nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ ha geuꞈ.Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ ‘nui ma laꞈ kʼoeˇ keuˆ ni naˇ haˬ geuꞈ’ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu meh. (Maˆ. 6:17) Miˬyehˇ neh sheuˬ hehˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ myah luꞈ aˬ dui˗ahˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Miˬyehˇ˗euˬ zahˇ dawˬ˗ahˇ aˬ dui dawˬ gʼoꞈ maˬ doˆ nya˗a. (Yaˇ. 48:17, 18; 1 Gawˇ. 6:9, 10) Aˬ dui neh noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼaˬ bi baˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ Saˬdaˬ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ hawˇ˗eu nyehꞈ suꞈ˗eu jeˬ zmˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh noeˬ tsoˆ taˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ dui˗ahˇ “kawꞈ sehꞈ dzaˬ˗eu” gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ dui˗euˬ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ bi cawˆ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ meh. (1 Beˬ. 5:8) Dahˬ beh˗eu Ka li zaˬ deuˬ ziꞈ dah ni yawꞈ tsoˆ taˬ ma lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh laˆ guˆ laˇ gaˇ, diˬ laˇ gaˇ, sehꞈ laˇ gaˇ ya daˬ˗euˬ meh. (Kʼehˇ. 5:27, 28, 40; 7:54-60) Saˬdaˬ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni zmˬ luꞈ˗eu meh. Laˇsiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu yawˬ kʼahˬ yawˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ jiˇ tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ tiˬ jeˬ lehˇ behˬ dzaˬ laˇ gaˇ ya daˬ luꞈ˗eu meh. Saˬdaˬ bya cehˆ ni kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu uˬ taꞈ, “tsawˇ gahˇ” jiˇ zmˬ˗eu meh.—Peˇ. 6:11. w23.07 15-16 ¶6-9

Nawˇ Jaˇliꞈ ngehˬ˗ehˇ dzaw naˇ ngehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ myaˬ laˇ˗eu meh. Gʼoeˇ˗eu gaˬ˗eu jeˬ heu myaˬ laˇ˗euˬ miˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˇ diˇ mˇ caw˗eu meh. Nawˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ mˇ caw ngeh tiˬ jawˇ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ noeˬ tsehˆ nya laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Miˬyehˇ nui kʼahˇ bi shiˇ mawꞈ˗eu miˇ neh nawˬ˗euˬ nui noeˬ hawˇ˗eu mˇ jeˬ shaˇ kawˆ beˬ paˇ˗eu meh. Nui gaˬ ahˇ˗eu aˬ ma aˬ da deuˬ˗ahˇ zaˬ dzaw geuꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ duˇ ni, mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jiˇ dzaw geuꞈ˗eu meh. (Peˇ. 5:1, 2) ‘Nymˬ˗mˇ nawˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya dahˬ beh laˇ ngeh naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ laˇ˗euˬ miˬ˗a loˇ? Iˇ cuꞈ shawˇ gʼaˬ˗euˬ taꞈ naˇ nawˬ˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ noeˬ˗eu loꞈ˗ehˇ noeˬ nya mˇ nya laˇ˗euˬ miˬ˗a laˬ? Mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ gaˬ dzehˬ laˇ˗euˬ miˬ˗a loˇ?’ lehˇ yawˬ ha˗ahˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Yaw beh gaˬ˗euˬ nui gaˬ’ coꞈ˗iˇ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ naˇ, gʼaˬ taˬ baˬ siˬ. Dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ jiˇ teu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma maˬ jiˇ laˇ˗aˬ. Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui˗ahˇ jiˇ Yeˬsuˇ nui ma maˬ jiˇ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (Pah. 2:4, 7) Yeˬsuˇ aˬ dui yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ siˬ nya dahˬ beh laˇ ngeh gaˬ˗eu nui gaˬ kʼoeˇ gʼoꞈ kʼoꞈ laˇ nya meh lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh meh. w23.07 8 ¶2-3

Gʼaˬ kʼehˇ Beˬtuˆluˆ yaw myaˬ poˆ iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh. Dahˬ beh˗eu poˆ, Beˬtuˆluˆ yawˬ haˇ yawˬ ha nui jah aˇ dzehˬ taˬ dzeuˇ˗awˇ, gʼaˬ kʼehˇ nui deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh kʼawꞈ aˬ yawꞈ tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Kuˆ. 14:27-29) Nyiˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ naˇ, yaw beuˇ beuˇ lehˇ loꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ jawˇ˗aˬ. (Kuˆ. 14:32, 37-41) Smˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ naˇ, tsawˇ haˬ aˇ maꞈ deuˬ Yeˬsuˇ˗ahˇ nyehꞈ laˇ ngeh Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗euˬ meh. (Kuˆ. 14:50) Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh, Beˬtuˆluˆ huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ Yeˬsuˇ˗ahˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ 3 poˆ keuˆ ni kamˬ˗euˬ meh. (Kuˆ. 14:66-71) Beˬtuˆluˆ aˬ yawꞈ huiˬ dui dui˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ lehˇ ya siˬ ngeh, nui ma˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ ni ngoeˇ kʼaˆ leꞈ˗euˬ meh. (Maˬkuˆ 14:72) Yeˬsuˇ Beˬtuˆluˆ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ taˬ˗euˬ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ huiˬ˗eu gaˇ paˇ a nehˬ˗euˬ meh. (Yoˇ. 21:15-17) Beˬtuˆluˆ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ luꞈ nga siˬ lehˇ ya siˬ˗awˇ, mehˇ nmˇ nui deuˬ jiˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗euˬ meh. Aˬ dui Beˬtuˆluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ gaˬ˗awˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ lehˇ bi jah ziꞈ mawꞈ˗eu meh.—Maˆ. 8:38, 39. w24.03 18-19 ¶13-15

Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ heu naˇ daˬ laˆ ga nehˬ˗eu uˬ taꞈ, aˇ poeˬ maˬ baw nya lehˇ bi noeˬ laˇ˗eu meh. Zaˬ maˬ geuꞈ mawꞈ gaˇ zaˬ pi leˇ˗eu uˬ taꞈ, nymˇ jiˇ kʼawꞈ pyaˆ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya˗eu zaˬ miˬ zaˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ neh maˬ dzaˬ maˬ dawˇ˗eu heu naˇ nui gahˇ ahˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni shiˇ gaˇ keuˆ˗eu naˇ gawˇ deuˬ kʼawꞈ nyawˬ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬ. 7:23) Dawˬdaˬ 9:18-ahˇ shaꞈ dawˇ˗eu maˬ siˬ nya˗eu zaˬ miˬ zaˬ jawˇ gaˇ “kʼaˇ le uˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ shiˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu” meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ teu naˆ naˆ˗ehˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ ma˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh cah˗eu nga?(Dawˬ. 9:13-18)Aˬ dui ya yahˇ˗eu lahˇ ju tiˬ jeˬ naˇ maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw˗eu heu pyeuꞈ meh. Tiˬ deuˬ na maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw˗eu heu naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ guˆ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ haw˗eu heu naˇ yawˬ ha˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw zeu maˬ baw ni pyeuꞈ˗iˇ nya˗eu uˬ taꞈ, dzaw˗iˇ nya˗eu meh. Haw dzeuˇ shaw˗euˬ naˇ ngehˇ˗eu maˬ awˬ˗eu uˬ taꞈ, yuꞈ taꞈ mawꞈ˗eu nui ma naˬ leˇ˗eu jeˬ maˬ naˬ leˇ ni paˇ zoˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Sehˇ. 3:5; Koˆ. 1:14, 15) Maˬ muiˬ˗eu aˇ baˇ˗ahˇ haw˗eu deuˬ myaˬ tiˬ paˆ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu meh. w23.06 23 ¶10-11

Miˇ kʼahˬ nui deuˬ Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ˗ahˇ deuˆ˗eu leh jeh kʼawꞈ, tiˬ pehˬ˗iˬ maˬ deuˆ behˬ nya˗a. Aˬ dui Eˬgaˬlamˬ hawˇ˗eu Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu baoˬ jaˆ˗eu deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh aˇ saˬ saˬ˗eu pehˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu ma. Teu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu “kʼaˬ lo lo ma” tsawˇ haˬ mawˇ kawˇ˗euˬ aˬ kuiˇ pehˬ zaˬ˗ahˇ laˆ cawˆ le˗eu miˇ neh meh. (Daˬ. 2:34, 35, 44, 45) Nawˬ˗ahˇ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ jah miˇ˗a laˬ? Nawˇ toˆ˗ehˇ jah naˇ, nawˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ muiˬ˗eu meh. Nawˇ gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ bi laˆ cawˆ˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ poˆ˗eu maˬ leh jeh˗a. (Luˇ. 12:16-21; 1 Yoˇ. 2:15-17) Kʼoeˇ naˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ gʼoˆ shaw˗eu heu naˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ mehˬ˗eu gaˇ heu aˇ yeˇ huiˬ˗eu lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. (Tehˬ. 6:33; 28:18-20) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ pyehˆ tseˇ gʼaˬ ngeh, aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. ‘Ngaˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ heu Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ laˆ cawˆ le jiˇ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ luꞈ miˇ˗a laˬ?’ w23.08 11 ¶13-14

Nawˇ aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ deuˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ naˇ, taˬ awˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ ha geuꞈ˗awˬ. Baˬziˇlehˇ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ ehˇ, jawˇ saˇ maˬ doˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, yawˬ ha maˬ mˇ coeˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ maˬ ya ha geuꞈ˗a. (2 Saˬ. 19:35, 36) Moˇseˬ loꞈ˗ehˇ duˇ ni aˬ cawˬ neh caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗awˇ, gʼeh nya naˇ gaˇ tiˬ jeˬ na aˬ cawˬ˗ahˇ biˇ paˆ nehˬ˗awˬ. (Doˆ. 18:21, 22) Nawˇ taˬ aw˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ naˇ, yawˬ ha˗ahˇ maˬ pyeuꞈ leˇ nya˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Aˬ cawˬ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ teu yawˬ ha˗ahˇ jiˇ doˇ nya lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Aˬ dui aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ noeˬ tsehˆ dah nehˬ nya˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ jeˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jiˇ maˬ haw piˇ nehˬ nya˗a. Yaw jeˬ ma jeˬ, zaˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ byeˇ dzeh ngeh, aˬ da aˬ ma deuˬ nui ma cawˆ dui dui nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ da aˬ ma deuˬ yawˬ ha˗euˬ baˬ da neh nya lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ˗ahˇ kah˗eu kʼaˆ behˆ teu˗ahˇ maˬ bi pi mawꞈ˗aˬ. w23.08 29-30 ¶11-12

Saˬsoˬ jiˇ aˬ dui loꞈ˗ehˇ maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ yaw myaˬ poˆ noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ aˬ yawꞈ noeˬ tsehˆ lehˬ˗euˬ miˇ neh maˬ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Saˬsoˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu tiˬ kʼehˬ naˇ, “Sawˇyehˆ deh kʼawꞈ˗ahˇ jawˇ˗eu Deˬliˇlaˆ lehˇ myahˇ˗euˬ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ, Saˬsoˬ zaˬ kʼaˬ kʼaˬ˗euˬ meh.” Teu˗euˬ jeˬ hu Saˬsoˬ Piˇliˇtiˆ˗euˬ zaˬ miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu lehˇ ja tsaˬ taˬ˗euˬ meh. Teu naˇ “Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ mawꞈ˗eu miˇ neh, Saˬsoˬ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ mˇ ni laˆ saˆ taˬ˗euˬ” jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ˗euˬ meuˬ pyeuꞈ˗eu Gaˬzaˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ mehˬ maˬ laˇ tiˬ gʼaˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ yaꞈ iˇ˗euˬ meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ meuˬ teu meuˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu meuˬ lahˇ laˇ gʼoˆ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu gʼaˇ duˬ Saˬsoˬ˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗euˬ meh. (Daˇ. 14:1-4; 16:1-3) Ehˇ kʼawꞈ Deˬliˇlaˆ naˇ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu gaˇ duˇ˗eu miˇ neh, Deˬliˇlaˆ nehˬ˗ehˇ sheuˬ dahˬ dzaˬ˗eu heu naˇ beu gaˇ˗eu meh. Deˬliˇlaˆ Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ deuˬ neh biꞈ˗eu pyuˇ za mawꞈ˗eu miˇ neh, Saˬsoˬ˗ahˇ saˇ jaˇ puiˬ˗euˬ meh. w23.09 5 ¶12-13

Nahˬ yu ni gʼeh nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ, naꞈ suiˇ ni gʼoˆ shaw˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh. Tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ tiˬ jeˬ paˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, kʼahˬ lahˇ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, naˇ haˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh naˇ haˬ˗eu lehˇ maˬ dzawˇ nehˬ˗a. Teu miˇ neh naꞈ suiˇ ni gʼoˆ shaw˗eu deuˬ naˇ, aˬ cawˬ nui jah˗euˬ gaˇ kawˆ naˇ haˬ laˇ ngeh yawˬ ha kʼaˇ noeˬ kʼaˇ doˆ laˇ˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ˗a. Aˬ cawˬ aˬ jeˬ miˇ neh naˇ haˬ˗eu lehˇ maˬ siˬ nya nya lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. (Dawˬ. 16:23) Giˇdoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Giˇdoˬ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗iˇ ngeh Eˇpaˬleˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ kuˇ gʼeh˗euˬ miˇ neh Eˇpaˬleˬ tsawˇ haˬ deuˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ jeˬ miˇ neh teu naˆ naˆ˗ehˇ nui ma pehˇ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗ahˇ taˬ huiˬ˗eu miˇ neh nga laˬ? Aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh kʼawꞈ, Giˇdoˬ naˇ naꞈ suiˇ ni gʼoˆ shaw nya˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh gaˇ kawˆ deuˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ noeˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu meh. Aˬ yawꞈ dawˬ kʼoꞈ nahˬ yu ni biꞈ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Eˇpaˬleˬ tsawˇ haˬ deuˬ “nui ma pehˇ˗eu shuꞈ˗iˇ˗euˬ meh.”—Daˇ. 8:1-3. w23.09 16 ¶8-9

Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ aˬ nyaꞈ da zaˬ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gaˬ dui dui˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ Yeˬsuˇ naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ teuˆ luꞈ gaˇ ya mawˇ ngeh, kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya daˬ gaˇ ya mawˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma˗ahˇ aˇ naˆ ni naˇ leˇ paˬ nga? Zaˬ bi shiˇ haw˗euˬ aˬ da aˬ ma deuˬ naˇ nui ma˗ahˇ aˇ naˆ ni naˇ laˇ˗eu lehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui gʼoꞈ dehꞈ laˇ˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jah kʼawꞈ, gaˬ˗eu gʼaˬ shiˇ nehˬ laꞈ ngeh maˬ deuˬ maˬ naˇ laˇ˗eu tiˬ gʼaˬ˗i maˬ jawˇ˗a. Toˆ˗ehˇ naˇ A.D. 33-ahˇ gaˬ dui dui˗eu Zaˬmaˇ naˇ naˇ gawˇ gawˇ˗ehˇ shiˇ gaˇ ya mawˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ deuˬ dui naˇ dui dui leˇ˗eu yaw duˬ baw meh. (Tehˬ. 3:17) Nymˬ˗mˇ neh dahˬ beh˗awˇ Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ, yawˬ haˇ yawˬ ha Jaˇliꞈ pyehˆ tseˇ ngeh, nymˇ jiˇ uˬ duˬ tahˬ ngeh, ka kʼoꞈ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ˗awˬ. Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ aˇ nah keuˆ laˇ ngeh, uˬ shaw paw uˬ duˬ tahˬ˗eu biˬdiˬoˬ haw˗eu jiˇ taˬ ngehˇ. Aˬ dui Noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ gʼaˇ duˬ nui ma lehˬ hmˬ dah taˬ naˇ, yawˬ ha kʼawꞈ muiˬ˗eu jeˬ za˗awˇ aˬ cawˬ˗ahˇ kʼawꞈ muiˬ˗eu jeˬ za nya ni caw ba nehˬ nya˗eu meh.—Eˇ. 7:10. w24.01 11 ¶10-12

Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ neh gʼaˬ za nya˗eu tiˬ jeˬ naˇ, guiˬ lahˬ shaˇ˗eu jeˬ heu pyeuꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ “huiˬ dui dui˗eu baoˬ” biꞈ˗eu heu neh aˬ dui˗euˬ shaˇ dawˬ˗ahˇ dawˬ kʼoꞈ biꞈ˗eu meh. (2 Gawˇ. 4:7) Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Jaˇliꞈ gui˗awˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu neh jiˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni jahˇ nya˗eu meh. (Ceuˬ. 86:11) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ˗aˬ, “baoˬ tiˬ byah ni ahˇ˗eu” meh. (Heˬ. 4:12) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Jaˇliꞈ gui ngeh kamˬ daˬ coeˇ˗eu gʼaˬ ahˇ laˇ˗awˇ, aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu uˬ taꞈ, shaˬ dui dui˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ mˇ luiˆ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ bawˇlawˇpeh Yawˇnaˆ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˆ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga lehˇ haw ma. Yawˇnaˆ Yeˬhawˇbaˬ neh bi˗iˇ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ maˬ iˇ ni saˇ baoˬ˗ahˇ dziˬ leˇ˗awˇ cehˆ˗euˬ meh. Jaˬ lehˇ lehˇ ma baw laˇ˗euˬ baˬ da neh aˬ yawꞈ hawˇ˗eu saˇ baoˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ya shiˇ jiˇ law meh. Yawˇnaˆ iˬ ma laˆ shaˆ˗ahˇ bi biˬ puꞈ ngeh, ngaˬ shaˬ shaˬ ma neh bi byoꞈ ahˇ˗awˇ zahˇ tsui ni gʼeh˗eu ngaˬ shaˬ shaˬ ma˗euˬ uˬ maˆ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗euˬ meh. Yawˇnaˆ aˬ yawꞈ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ ngeh gʼaˬ kʼaˇ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Guiˬ lahˬ shaˇ˗euˬ meh.—Naˆ. 2:1, 2, 7. w23.10 13 ¶4-6

Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ heu taꞈ dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ sahˬ boꞈ heu Jaˇliꞈ˗ahˇ bi boꞈ ahˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, nymˬ˗mˇ aˬ dui jiˇ sahˬ boꞈ teu˗ahˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za nya˗eu meh. (Maˆ. 15:4)Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ tiˬ jawˬ jawˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ maˬ jah˗a. Kʼoeˇ naˇ muiˇ˗eu deuˬ aˬ dui aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah keuˆ le luꞈ meh lehˇ ehˇ luꞈ kʼawꞈ, aˇ yamˬ aˇ law˗ahˇ neh myahˇ laˇ˗euˬ miˇ neh aˬ dui˗ahˇ naˬ gʼa˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na, aˇ nah teu nah tiˬ jeˬ gʼeh neh˗iˬ maˬ keuˆ le˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (2 Beˬ. 3:3, 4) Aˬ dui tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ maˬ ehˇ, teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ ngehˬ gaˇ ya gaˬ ngeh aˬ dui˗euˬ nui jah oˇ lo maˇ la˗ehˇ pyeuꞈ laˇ nya˗eu meh. Beˬtuˆluˆ aˬ dui˗ahˇ caw ba nya˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ miˇ neh haiˬ miˇ tsaˬ heu˗ahˇ kawˇ ma˗ehˇ maˬ laˆ cawˆ˗eu nga lehˇ noeˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Beˬtuˆluˆ˗euˬ sahˬ boꞈ aˬ dui˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ˗ehˇ noeˬ nya ni maˬ ehˇ, aˇ yamˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu jeˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ haw˗eu jeˬ beu gaˇ dui dui˗eu lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. (2 Beˬ. 3:8, 9) Tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ heˇ kʼoꞈ˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ nah tehꞈ meh. Yeˬhawˇbaˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ˗iˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ mawꞈ˗eu miˇ neh nui ma mahˇ˗eu meh. w23.09 26-27 ¶2-5

Gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ aˬ jeˬ miˇ neh Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ sahˬ boꞈ boꞈ nehˬ˗euˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh pyeuꞈ nya˗eu gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ jaˆ gaˇ duˇ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu kawˆ naˇ, aˬ yawꞈ Ka li zaˬ teu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ myaˬ tiˬ paˆ Yuˇdaˆ zahˇ tawˬ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ huiˬ laˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ aˬ yuiꞈ deuˬ Ka li zaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ cehꞈ lehꞈ ka niˇ gʼa˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ, jeˬ zaˬ lawˇ˗eu lawˇ duˬ jiˇ maˬ jaˆ˗a, Piˇ ma jiˇ maˬ jawˇ˗eu miˇ neh meh. Teu miˇ neh Ka li zaˬ teu deuˬ nui ma gʼaˬ baˬ laˇ nya˗awˇ, nui jah teˬ˗iˇ nya˗eu meh. (Heˬ. 3:12, 14) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ Yuˇdaˆ˗euˬ zahˇ˗ahˇ gʼoꞈ kʼoꞈ iˇ˗eu lehˇ shaˇ noeˬ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Nyiˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ naˇ, Pawˇluˆ Heˬbyehˇ Ka li zaˬ deuˬ mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ yaw shuiꞈ maˬ ngeuˇ naˇ “dzaˇ yaw gʼahˇ”˗ahˇ duˇ˗eu Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naꞈ suiˇ ni gʼeh˗eu mehˬ jeˬ mehˬ kawˆ˗ahˇ gʼoˆ shaw ni maˬ leh jeh nga lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Heˬ. 5:11-14) Tiˬ gʼaˬ na˗aˬ, Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh luꞈ gaˇ duˇ˗a siˬ. w23.10 24-25 ¶3-4

Zaˬ miˬ aˬ buˇ tiˬ gʼaˬ na maˬ dahˬ dzaˬ˗iˇ ni jawˇ˗eu lehˇ tseˇ˗euˬ meh. (Tehˬ. 19:10-12) Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu Yeˬsuˇ dahˬ dzaˬ˗iˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ dahˬ dzaˬ˗iˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. Miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu maˬ dahˬ dzaˬ˗iˇ˗euˬ mehˇ nmˇ zaˬ miˬ aˬ buˇ deuˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ muiˬ˗eu dzaw geuꞈ duˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ngehˬ gʼeh nya˗eu miˇ neh aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw myaˬ gʼaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ ma maˬ ngeuˇ naˇ aˇ yuiꞈ aˬ nyiˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ˗eu meh. (Kuˆ. 10:29, 30) Tiˬ deuˬ na aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ pyeuꞈ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Miˇ kʼahˬ doe ni tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ mˇ˗eu myaˬ tiˬ paˆ naˇ mehˇ nmˇ zaˬ mi aˬ buˇ deuˬ pyeuꞈ meh. (Ceuˬ. 68:11) Nawˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu gʼaˇ duˬ nymˬ˗mˇ neh lehˬ hmˬ taˬ ma laˬ? Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gaˇ maˬ ehˇ, tsoˆ˗eu gaˇ paw maˬ ehˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, gaˇ mˇ˗iˇ nya˗eu meh. Nawˬ neh daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ Miˬyehˇ˗ahˇ ehˇ nehˬ˗awˬ. Kʼoeˇ naˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ byah nya˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ngehˬ cawˬ˗awˇ, nawˬ neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ byah nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ loˬ nga siˬ lehˇ haw˗awˬ. Jiˇ naˇ, maˇ diˇ mˇ keuˆ nya˗eu aˇ pyaˇ daˬ. Aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ keuˆ nya naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laꞈ kʼoeˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ mˇ nya˗eu gaˇ ma dahˇ laˇ˗eu meh. w23.12 22 ¶16-17

Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ ngehˬ˗ehˇ peh le naˇ ngehˬ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ˗iˇ lehˇ biꞈ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui pyuˇ shuiˇ shaˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu miˇ neh maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗eu yaw shaˬ nya lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ nya ni aˬ jeˬ caw ba nehˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu lehˇ taˬ ngehˇ. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ, Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ caw ba nehˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. (Gaiˇ. 2:4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ zaˬ lahˇ pyeuꞈ laˇ ni mˇ˗eu gaˇ˗ahˇ bi haw tsoˆ taˬ mawꞈ˗eu meh. Haˬgaiˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ kʼoꞈ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Haˬgaiˇ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “guiˬ lahˬ biꞈ” ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (Gaiˇ. 2:18, 19) Teu gaˇ duˇ ni aˬ dui jiˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ taˬ naˇ Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh. w23.11 16 ¶8; 17 ¶11

Loˇmaˆ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ boꞈ nehˬ˗euˬ sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ Gʼaˬkʼehˇ Pawˇluˆ yawˬ gʼaˬ na luꞈ iˬ baˇ zaˬ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, iˬ baˇ zaˬ deuˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ hawˇ˗eu iˬ baˇ taˬ kʼaˇ maˬ za˗eu tsawˇ haˬ lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nya˗eu nga? Pawˇluˆ Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh dawˬ kʼoꞈ biꞈ taˬ˗euˬ meh. Aˬbyaˬhaˬ Kaˬnaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ lehˇ sawˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Teu naˇ aˬ yawꞈ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ mˇ caw˗eu miˇ neh nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. (Maˆ. 4:13) Yeˬhawˇbaˬ Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ lehˇ sawˇ˗euˬ 400 kʼoꞈ dzeuˇ˗iˇ˗awˇ neh hawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ Moˇseˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ ngeuˇ naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ neh Aˬbyaˬhaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ tsawˇ haˬ lehˇ sawˇ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ baˬ da neh, Aˬbyaˬhaˬ˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ lehˇ sawˇ˗euˬ meh.—Rom. 4:2-4. w23.12 3 ¶4-5

Kʼoeˇ ngeh miˇ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ, bawˇlawˇpeh Naˬdaˬ Daˬbiˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ nawˇ maˬ ya tsoˆ˗a. Nawˬ˗euˬ aˬ li tiˬ gʼaˬ ya tsoˆ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (1 Laˬ. 17:3, 4, 11, 12) Gaˇ kawˆ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh, Daˬbiˇ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Daˬbiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Sawˇlaˬmoˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gaˇ loˬ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ deuˬ hawˇ˗eu keu ka deuˬ laˆ uiˬ nehˬ˗euˬ meh. (1 Laˬ. 29:1-5) Daˬbiˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma maˬ ya tsoˆ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ nehˬ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Daˬbiˇ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ gʼaˬ sahˬ paˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya geuꞈ meh lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ˗euˬ meh. (2 Saˬ. 7:16) Daˬbiˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ tiˬ heˇ kʼoꞈ uˆ lahˇ˗eu Yeˬsuˇ Ka li aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ya siˬ ngeh, aˇ naˆ ni laˬ kʼaˬ cehˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Heu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya kʼawꞈ, Miˬyehˇ aˬ dui neh maˬ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ehˇ muiˬ˗eu guiˬ lahˬ nui deuˬ biꞈ nehˬ meh lehˇ bi siˬ laꞈ˗eu meh. w23.04 15-16 ¶8-10

Jaˇliꞈ tiˬ deuˆ na nawˇ shaˬ zahˬ puˬ ngeh gʼaˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ biꞈ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ Yawˇbaˆ sahˬ boꞈ, Ja ceuˬ sahˬ boꞈ, Dawˬdaˬ sahˬ boꞈ, Maˬtehˬ sahˬ boꞈ gaˬ naˇ yaw huiˬ 6 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ gui ngeh gʼaˬ za nya˗eu meh. Guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ Jaˇliꞈ gui naˇ Miˬyehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ luꞈ miˇ˗a lehˇ noeˬ laˇ˗eu meh. Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ doeˇ dui dui˗eu zahˇ tsui ni gʼeh˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ˗awˇ caw ba nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu ma. Aˬ dui tiˬ jawˇ˗iˬ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼeh. (Ceuˬ. 23:4) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗awˇ ziꞈ dah ni bi gʼeh˗eu uˬ taꞈ, caw ba nehˬ˗awˇ, nui ma laˆ saˇ nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬyaˇ 26:3-ahˇ “Nui ma ziꞈ dah ni gʼeh˗awˇ, nawˬ˗ahˇ jah˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, byah dui dui˗eu nui saˇ oꞈ˗eu jeˬ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ nawˇ biꞈ nehˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗ahˇ gʼoe˗awˬ. Aˬ yawꞈ neh bi caw ba˗eu gʼaˇ duˬ kʼaˇ jahˇ nya˗eu jeˬ jahˇ˗awˬ. Toˆ˗ehˇ naˇ, shaˬ zahˬ aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ ahˇ kʼoꞈ laˇ˗eu yaw duˬ baw meh. w24.01 25 ¶16-17

Iˬ nah˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ teu nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui˗euˬ saˇ ka˗ahˇ maˇ diˇ byah laˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ “Nawˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ngaˇ mehˬ nehˬ tsoˆ nehˬ˗awˇ, nui saˇ oꞈ˗awˇ bi baw bi za le ma. Yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ nawˬ˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗awˇ, guˆ˗eu gaˆ˗eu . . . jeˬ˗ahˇ, nawˇ ya buˬ˗iˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ jiˇ byah laˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇ. 54:13, 14) “Miˇ tsaˬ heu˗ahˇ uˆ lahˇ luꞈ˗eu miˬyehˇ” Saˬdaˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni mehˬ luꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ maˬ laˆ naˬ nya˗a. (2 Gawˇ. 4:4) Muiˬ˗eu shawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ laˆ muiˬ kʼoꞈ dzeuˇ˗awˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ paˇ byoˆ˗iˇ ni aˬ myah luꞈ jaˆ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui˗ahˇ laˆ tahˬ laˆ naˇ˗eu keu ka jeˬ maˬ jaˆ˗a. w24.02 4 ¶10

Ka li zaˬ pyeuꞈ˗eu aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗eu saˇ jaˇ dawˬ˗ahˇ aˇ poeˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ taˬ bawˬ˗eu ma. Aˬ dui nymˇ jiˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, tiˬ jeˬ paˬ˗ahˇ noeˬ tsehˆ ngeh, mˇ ngeh, saˇ jaˇ teu˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu ma. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ bo saˆ˗eu leh jeh kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui kʼahˇ naˆ maˬ tseˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ jeˬ hu taˬ˗eu ma. (Tehˬ. 10:35, 36; 1 Tiˆ. 5:8) Tiˬ poˆ na˗aˬ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya noeˬ tsehˆ laˇ˗eu kʼawꞈ baw meh.Nymˇ jiˇ˗ahˇ dahˬ beh˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ, aˬ dui˗euˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu meh. (Peˇ. 3:14, 15) Nymˇ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ mawꞈ naˇ, aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ ehˇ dawˬ˗ahˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ nymˇ jiˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗awˇ, nui gaˬ mˇ mawˇ˗eu uˬ taꞈ, yaw zeu bi baw mawꞈ˗eu meh. Nawˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ jeˬ na ya byehˇ dzeh gaˇ aˬ yawꞈ aˇ poeˬ taˬ bawˬ˗eu yaw duˬ baw meh.—Maˆ. 12:10. w24.02 18 ¶11, 13