“Boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ deuˬ”˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ’ nya ni caw ba

1, 2. (a) Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu nga? (b) Aˬ jeˬ jeˇ naˇ haˬ˗eu jeˬ jaˆ˗eu nga?

“Buˇluˇdiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ aˇ jeuˬ laꞈ byoˆ˗eu lehˇ dahˬ beh laˇ ngeh nga pehˬ tiˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu ma.” “Nga maꞈ miˬ beuˆ beuˆ˗ehˇ teh gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Ngaˬ da nga maˬ hawˇ˗euˬ ngaˬ˗euˬ mehˇ nmˇ 11 gʼaˬ pehˇ tahˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ moeˬ tsoeˬ tehꞈ˗ehˇ yuˇ˗awˇ cehˆ˗euˬ ma. Nga pehˬ tiˬ gʼaˬ na 1600 kiˬloˬmiˬteuˬ (1000 laˇ) kaˬ˗eu Maˇlaˇbiˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jaˆ˗eu miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗euˬ taˆ˗ahˇ cehˆ gʼeh˗euˬ meh. Dzeˇ˗eu deuˬ naˇ tiˬ gʼaˬ tiˬ paw cehˆ byaˆ jiˇ˗euˬ meh” lehˇ mehˇ nmˇ Li je ehˇ˗eu meh.

² Miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu guiˇ deuˆ˗eu jeˬ baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗awˇ cehˆ˗eu deuˬ 65 lam gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ˗eu meh. Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ heu poˆ loꞈ˗ehˇ tiˬ poˆ˗iˬ maˬ myaˬ haw˗aˬ siˬ.a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Teu laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ ahˇ˗eu meh. Yaw myaˬ gʼaˬ yawˬ ha gaˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ ya gʼawˬ iˇ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ kʼaˇ jaˆ˗eu jeˬ ya byehˇ dzeh yaꞈ jiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ shaˬ zahˬ paˇ jaˆ nga siˬ? Aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ nya ni aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? (Ja ceuˬ 100:2) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ siˬ nya˗eu miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ naˇ muiˬ dzehˬ nga?

Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ

3. Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh iˇ kahˇ˗ahˇ neh ya cehˆ˗euˬ nga?

³ Yeˬsuˇ pehˬ sahˬ paˬ Heˬloˆ Yeˬsuˇ˗ahˇ sehꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu miˇ neh Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ cehˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Heˬloˆ maˬ shiˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni teu gaˇ jawˇ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 2:13, 14, 19-21) Kʼoeˇ gaˇ neh yaw myaˬ kʼoꞈ byah laˇ ngeh Yeˬsuˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ kʼawꞈ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ jaˆ˗eu miˇ neh “Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu Saˬmaˬliˇ miˇ kʼahˬ doe ni cehˆ byaˆ jiˇ˗euˬ meh.” (Gʼaˬkʼehˇ 8:1) Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ gʼawˬ mya gʼaˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ meh lehˇ siˬ nya˗awˇ “Meuˬ tiˬ meuˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ cawˬ naw maꞈ˗ahˇ kʼehˬ laˇ naˇ yawˬ meuˬ yawˬ˗ahˇ cehˆ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:23) Aˬ jeˬ baˬ da neh maˬ kaˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh ya cehˆ doˆ˗eu heu naˇ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a.

4, 5. (a) Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ cehˆ ngeh aˬ jeˬ shaˬ zahˬ ya puˬ˗euˬ nga? (b) taˆ˗ahˇ jawˇ ngeh aˬ jeˬ shaˬ zahˬ ya puˬ˗euˬ nga?

⁴ Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗awˇ taˆ˗ahˇ jawˇ iˇ ngeh shaˬ zahˬ yaw myaˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗eu meh. “Nga maꞈ tiˬ jaw jaw lah ni shiˇ taˬ˗euˬ tsawˇ haˬ yaw myaˬ yaˇ gʼaˬ ga gaˇ ya cah tsehˆ˗euˬ ma” lehˇ Li je˗euˬ aˬ nyiˇ Gehˇ ehˇ˗awˇ “Ngaˇ 12 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ ma. Ngaˬ˗euˬ aˬ kuiˇ puˬ laˇ˗euˬ miˇ neh ngaˬ˗ahˇ byehˇ dzeh˗awˇ cehˆ˗awˬ lehˇ ngaˬ ma ngaˬ da˗ahˇ ehˇ nehˬ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ da ngaˬ˗ahˇ haiˬ˗eu deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ maˬ byehˇ dzeh yaꞈ ni ciˬ˗awˇ cah˗euˬ meh. Nga maꞈaˬ yawꞈ nah yawꞈ ya dehꞈ buˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ nui ma taˬ˗euˬ ma. Tiˬ poˆ na gaˇ ma kahˇ li dehꞈ˗eu guiˇ oꞈ aˇ siˬ tehꞈ˗ehˇ dzaˬ˗awˇ dehꞈ˗euˬ ma” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh.—Piˇliˇpiˆ 4:12, 13.

⁵ Le je pehˬ myaˬ ni Miˇ kʼahˬ˗ahˇ haw teˬ˗eu aˇ maꞈ (United Nations)˗euˬ taˆ˗ahˇ yaw myaˬ kʼoꞈ jawˇ˗eu kʼawꞈ teu gaˇ jiˇ shaˬ zahˬ jaˆ˗eu meh. Nymˇ aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Li je ehˇ˗eu “Tsawˇ haˬ myaˬ ni gaˇ mˇ˗eu maˬ jaˆ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ ja bu ja doeˇ˗eu jiˇ baˬ dawˇ˗eu paiˬ diˬ˗eu smˇ kʼoeˬ kʼoeˬ˗eu dehꞈ bahˬ˗eu heu deuˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ˗eu meh.” Saˇ kiˇ deuˬ heu deuˬ˗ahˇ yahˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ muˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ ya kaꞈ gʼa˗eu meh. (Heˬbyehˇ 6:11, 12; 10:24, 25) Mehˇ nmˇ deuˬ aˇ yamˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ ni zmˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ bo saˆ nya˗awˇ yaw myaˬ gʼaˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ dahˬ beh˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ bawˇ tsahˬ˗ahˇ neh doˆ iˇ˗eu baw˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ kʼawꞈ taˆ laꞈ kʼoeˇ neh tiˬ nah ya doˆ iˇ meh lehˇ yawˬ haˇ yaw haˬ saˇ tiˇ biꞈ˗eu meh. Heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw muiˬ paw noeˬ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.—2 Gawˇliˬtu 4:18.

Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ

6, 7. (a) “Miˬyehˇ˗euˬ nui gaˬ” aˬ dui˗euˬ mehˇ nmˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu nga? (b) Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ.

⁶ Miˬyehˇ˗ahˇ “gaˬ˗eu” jeˬ heu naˇ mehˇ nmˇ deuˬ shaˬ zahˬ mˇ ngeh ngehˬ gʼeh nehˬ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. (1 Yoˇhaˬ 3:17 18-ahˇ gui.) Yaw jeˬ maˬ jeˬ Yuˇdaˆ miˇ kahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu dahˬ beh˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ mehꞈ˗eu shuꞈ˗eu jeˬ keuˆ le ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ aˇ muˇ deuˬ lehˬ hmˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ kuiˇ laꞈ Pawˇluˆ hawˇ˗eu Beˬtuˆluˆ jiˇ Ka li zaꞈ deuˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ daˬ yah ha lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:13; 1 Beˬtuˆluˆ 4:9) Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ gaˇ yawˬ neh laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngeh gʼeh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Toˆ˗ehˇ naˇ nui jah baˬ da neh kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ aˇ naˆ ni ngehˬ gʼeh paˬ nga.b (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.)—Dawˬdaˬ 3:27-ahˇ gui.

⁷ Maˬ myahˇ laˇ˗euˬ heu yaw kaˬ˗ahˇ Yu ke˗le miˇ kʼahˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ guiˇ deuˆ˗eu jeˬ hawˇ˗eu kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ neh bi teh doˆ˗euˬ meh. Tiˬ gʼaˬ na bi sehꞈ˗euˬ meh. Cehˆ doˆ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ myaˬ tiˬ paˆ˗ahˇ Yu ke˗le miˇ kʼahˬ nui gaˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ hawˇ˗eu Laˇsiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ neh ha geuꞈ˗euˬ meh. Heu nyiˬ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ tiˬ paw˗iˬ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗awˇ “miˇ tsaˬ heu˗ahˇ” maˬ taꞈ˗eu uˬ taꞈ “guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ”˗eu paw leh jeh dui dui˗eu meh.—Yoˇhaˬ 15:19; Gʼaˬkʼehˇ 8:4.

Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ nui jah gʼaˬ kʼaˆ ni caw ba nehˬ

8, 9. (a) Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ miˇ kʼahˬ yaw shuiꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ shaˬ zahˬ ya puˬ˗eu nga? (b) Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ bi oˇ oˬ mawꞈ nga?

⁸ Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ tiˬ deuˬ na aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ kʼahˬ nui gaˇ paw bi teh dzeh˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ myaˬ tiˬ paˆ naˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ jawˇ haw˗euˬ aˬ cawˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya jawˇ iˇ˗eu meh. Miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ dzaˬ˗eu dawˬ˗eu dmˬ˗eu gʼaˬ˗eu naˬ˗eu jawˇ˗eu biꞈ neh nmˇ ngeuˇ meh. Ehˇ kʼawꞈ shaˬ zahˬ jaˆ˗a siˬ. Yaw jeˬ maˬ jeˬ dzaˇ maˬ duˇ leˇ˗eu yaw lahˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗euˬ miˇ neh yaw gaˆ gaˆ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ moeˬ tsoeˬ dmˬ jeˬ dmˬ kawˆ maˬ siˬ nya˗eu keu ka yaw shuiꞈ˗ahˇ maˬ zmˬ dzaw˗euˬ heu deuˬ pyeuꞈ meh.

⁹ Miˇ kahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ tiˬ deuˬ na miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ miˇ kʼahˬ yaw shuiꞈ˗ahˇ dehꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ lehˬ hmˬ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ kʼoeˇ gaˇ neh ba la gʼawˬ mya siˬ maˬ gʼeh˗ehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha ya poˆ dzaˬ˗eu meh. Heu naˇ shaˬ dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ gʼawˬ mya jeˬ tiˬ poˆ tehꞈ˗ehˇ ya dzaw gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Yaw jeˬ ma jeˬ dawˬ yaw shuiꞈ zahˇ sahˇ kʼoꞈ yaw shuiꞈ jeˬ taꞈ jeˬ ka paw˗euˬ zahˇ sahˬ boꞈ dzaw poeˬ zaˬ cu poeˬ heu deuˬ pyeuꞈ meh. Nawˇ oˇ oˬ˗awˇ yaw zeu baw˗eu laꞈ kʼoeˇ shaˬ zahˬ puˬ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ heu deuˬ˗ahˇ caw ba nya ma loˇ?—Piˇliˇpiˆ 2:3, 4.

10. Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ oe keuˆ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ nui jah gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.)

¹⁰ Tiˬ poˆ na haw piˇ˗eu deuˬ mehˇ nmˇ heu deuˬ˗ahˇ aˇ muˇ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ nya ni laˆ tsoeˬ nehˬ˗eu meh. Miˇ kahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˬ yuiꞈ tiˬ deuˬ na maˬ paˇ caw ba nehˬ ma lehˇ lmˬ˗awˇ bawˬ dzaˬ gaˇ maˬ iˇ nya˗eu gaˇ˗ahˇ laꞈ maꞈ daˬ naˇ heu gaˇ maˬ paˇ bi jawˇ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. Tiˬ gʼaˬ na guˆ˗awˇ gʼoe duˬ maˬ jaˆ gaˇ guˆ˗eu miˇ neh gaˇ teu mˇ˗eu meh. Teu miˇ neh. miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ oe keuˆ naˇ yaw kawˇ ma˗ehˇ haw leˇ˗eu aˇ yehˇ huiˬ˗eu meh. Mehˇ nmˇ heu deuˬ aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma ahˇ gaˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. Kʼahˬ lahˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ bi kʼaˆ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 12:25; 17:17.

Maˇ diˇ zmˬ nya˗eu jeˬ caw ba

11. (a) Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ jeˬ hu loˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (b) Aˬ yawꞈ maꞈ guiˬ lahˬ aˬ joˆ˗ehˇ huiˬ nya˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui dzaˬ˗eu dawˇ˗eu dm˗eu gʼaˬ˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ naˇ loˬ˗eu jeˬ heu deuˬ jeˬ hu ya biꞈ nehˬ˗eu meh.c (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Aˬ dui neh pehˇ kʼahˬ tiˬ kahˇ tehꞈ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗euˬ kʼawꞈ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu meh. Mehˇ nmˇ heu deuˬ kʼawꞈ kʼoeˇ heu biꞈ nehˬ laꞈ lehˇ maˬ shaˇ˗eu uˬ taꞈ kʼaˇ caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Heu naˇ biꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ ni aˬ yawꞈ maꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ yawˬ ha uˬ kʼawˇ yawˬ ha piˇ ni ya leh jeh˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu heu naˇ yaw haˇ yawˬ ha aˇ poeˬ baw˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ kʼawꞈ cawˬ yaw muiˬ˗ehˇ cawˬ nya˗eu meh. (2 Teˇsaˬloˇni 3:7-10) Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui neh caw ba˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ luꞈ˗a siˬ.

12, 13. (a) Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga? (b) Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ.

¹² Mehˇ nmˇ heu deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ pyuˇ gʼawˬ mya ni zmˬ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ loꞈ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ dui˗euˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu nui gaˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ iˇ˗eu laˇ˗eu gaˇ ma mehˬ˗awˇ maˬ poeˬ˗eu dzaˬ dawˇ aˬ gaˇ yeuˇ iˇ nya˗eu lehˇ ehˇ nehˬ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ gʼaˬ mahˇ mahˇ dzaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ moeˬ tsoeˬ guꞈ˗eu keu ka maˬ ehˇ yaˇ moꞈ tehˬ˗eu caꞈ maˬ ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ zmˬ˗eu lehˇ jiˇ mehˬ nya˗eu meh. Kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗awˇ gʼeh nya naˇ bawˬ dzaˬ gaˇ laˇ ngeh sheuˬ laꞈ iˇ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ iˇ nya meh.

¹³ Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu mehˇ nmˇ ya guˬ oeˬ gʼaˬ aˬ muˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ oeˬ keuˆ ngeh aˬ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yaw myaˬ jeˬ caw ba˗eu meh. Lawˬ liˬ yeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ sahˬ boꞈ toeˬ˗eu keu ka zmˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ gaˇ aˬ joˆ˗ehˇ ya poˆ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ehˇ mehˬ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ naˬ ba tiꞈ taˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya biˇ taˬ˗eu lehˇ jiˇ mehˬ nehˬ˗eu meh. (Gaˬlaˬtiˆ 6:10) Aˇ yuiꞈ aˬ tsu deuˬ neh caw ba˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ jiˇ ni Saˬdaˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ maˬ gmˬ leˇ ni huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu Ka li zaˬ tiˬ gʼaˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ paw leh jeh˗eu miˇ neh tiˬ kʼeh naˇ oeˬ gʼaˬ luꞈ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗euˬ meh.

14. (a) Cehˆ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ aˬ geu jeˬ lawˬ haw laˇ gaˇ ya yahˇ˗eu nga? (b) Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw sheˇ?

¹⁴ Cehˆ laꞈ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ kʼawꞈ Ka li zaˬ nui deuˬ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ pyuˇ shuiˇ poˆ gaˇ lawˬ haw laˇ˗eu nui noeˬ˗ahˇ ya deuˆ ceh ceh˗eu meh.d (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Dahˬ beh gaˇ ehˇ keuˆ taˬ˗euˬ Le je hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ nyiˇ deuˬ cehˆ˗eu aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da neh mehˬ˗euˬ aˬ yehˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ ngaˬ da “aˬ yawꞈ neh pi leꞈ˗euˬ maˬ loˬ˗eu myawˬ gʼahˬ tiˬ hmˬ saˇ˗i tiˬ hmˬ biˬ doˆ˗awˇ uiˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ tiˬ jeˬ maˬ ahˇ˗eu pehˇ tahˇ baꞈ diˇ˗awˇ ‘Haw sheˇ? Nawˇ kʼaˇ loˬ˗eu jeˬ ngaˇ heu’ ” lehˇ ehˇ˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 6:8-ahˇ gui.

Miˇ kʼahˬ suˬ saˬ miˇ cehˆ˗eu deuˬ˗euˬ maˇ diˇ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh

15, 16. (a) Mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ nui jah gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? (b) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ nui ma paw aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

¹⁵ Aˬ yawꞈ maꞈ dzaˬ dawˇ hawˇ˗eu moeˬ tsoeˬ loˬ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ neh nui ma˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ jiˇ loˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 4:4) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ neh boꞈ˗eu paˇ dmˬ bi nehˬ nya˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ ngehˬ nya˗eu mehˇ nmˇ˗ahˇ ehˇ neh nya meh. Heu naˇ aˇ yehˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha jawˇ dzaw taˬ˗euˬ yawˬ ha nymˇ jiˇ puˬ aˇ muˇ heu deuˬ dawˬ tawˆ ya byehˇ dzeh yaꞈ˗eu miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui ga Ka li zaˬ mehˇ nmˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ teu loꞈ˗ehˇ maˬ za ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ maˬ mˇ˗eu nui deuˬ˗ahˇ shaˇ ju iˇ nya˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 15:33) Aˬ yawꞈ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ ni aˬ dui caw ba nehˬ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ “boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ deuˬ˗ahˇ . . . haw piˇ”˗eu gaˇ mˇ luꞈ gaˇ duˇ˗eu meh.—Ja ceuˬ 146:9.

¹⁶ Yeˬsuˇ pehˬ aˬ yawꞈ pehˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu gʼaˬ kʼaˇ uˆ lahˇ˗euˬ kʼoeˇ keuˆ ni yawˬ ha pehˬ kahˇ˗ahˇ maˬ gʼoꞈ leˇ˗aˬ. Teu gaˇ duˇ ni cehˆ˗eu deuˬ kʼawꞈ yawˬ ha iˇ kahˇ˗ahˇ maˬ gʼoꞈ leˇ nya˗eu deuˬ jawˇ˗awˇ maˬ gʼoꞈ leˇ mawꞈ˗eu deuˬ jiˇ jawˇ˗eu meh. Aˬ da aˬ ma gʼawˬ mya gʼaˬ yawˬ ha nymˇ jiˇ tsawˇ haˬ deuˬ dawꞈ gaˇ hawˇ˗eu sehꞈ gaˇ ya daˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˬ sheuˬ kʼoꞈ gʼeh mawꞈ˗a lehˇ Li je ehˇ˗eu meh. Heu deuˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ Jaˇliꞈ “nui noeˬ taꞈ˗awˇ nui ma gm˗awˬ. Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ aˬ yuiꞈ aˬ nyiˇ loꞈ˗ehˇ gaˬ˗awˬ. Tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗awˇ nui nahˬ nui yu ahˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (1 Beˬtuˆluˆ 3:8) Tiˬ gʼaˬ na kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ˗euˬ miˇ neh aˬ cawˬ nehˬ˗ehˇ maˬ ngehˬ cawˬ mawꞈ˗eu uˬ taꞈ zaˬ lawˬ muˇ jawˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ neh ya puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ ja doˆ˗eu shaꞈ dawˇ nya lehˇ noeˬ˗eu meh. ‘Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ law nmˇ˗aˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi mˇ nehˬ mawꞈ nya?’ lehˇ yawˬ haˇ yawˬ ha naˇ haˬ˗awˬ.—Maꞈtehˬ 7:12.

Aˬ dui Saˇ kiˇ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh

17. Aˬ dui˗euˬ tsaꞈ gaˬ˗eu jeˬ cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹⁷ Nymˇ iˬ nah cehˆ˗eu deuˬ myaˬ niˬ maˬ bi tsaꞈ gaˬ laꞈ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Cehˆ˗eu deuˬ gʼawˬ mya heˇ gʼaˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ” gaˬ haw ni mehˬ nehˬ luꞈ˗eu Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya huiˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 13:19, 23) Gʼawˬ mya gʼaˬ “Kʼaˆ behˆ yaw kah pi” luꞈ ngeh aˬ dui˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ neh nui ma saˇ˗eu jeˬ za˗euˬ miˇ neh “Naw maꞈ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ maˇ maˇ ni jawˇ˗eu ngaˇ” lehˇ aˬ yawꞈ maꞈ ehˇ˗eu meh. —Maꞈtehˬ 11:28-30; 1 Gawˇliˬtu 14:25.

18, 19. Cehˆ laꞈ˗euˬ deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ gahˇ nya˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh ya noeˬ gahˇ˗awˇ ya “yahˇ”˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:16; Dawˬdaˬ 22:3) Cehˆ˗eu deuˬ ngehˬ ngeh oˇ oˬ˗awˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˬ ehˇ kʼawꞈ miˇ kʼahˬ˗euˬ gaˇ kawˆ taˬ ja. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ maˬ bi shaˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ hawˇ˗eu yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ haw piˇ˗eu deuˬ neh biꞈ˗euˬ zahˇ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu meh. Cehˆ˗eu deuˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu jah˗eu jeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ yaw zeu ya taˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ miˇ kʼahˬ tiˬ kʼahˬ na˗ahˇ neh oe˗euˬ deuˬ zaˬ miˬ aˬ buˇ moeˬ tsoeˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya dmˬ˗eu lehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ kʼahˬ lahˇ˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui tsaꞈ gaˬ iˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗awˇ dmˬ˗eu heu naˇ muiˬ˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh.

¹⁹ Shaˬ˗eu deuˬ˗ahˇ mawˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ gaˇ˗ahˇ maˬ mˇ kʼawꞈ aˬ dui caw ba nehˬ mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ mˇ ngeh Yeˬsuˇ˗euˬ yaw jeˬ ma jeˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Saˬmaˬliˇ tsawˇ haˬ kʼoeˇ gʼaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ ma. (Luˇkaꞈ 10:33-37) Tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nya˗eu muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ nehˬ˗eu heu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ mawˇ˗eu nehˬ˗ehˇ Nga maꞈ Yeˬhawˆbaˬ˗euˬ Saˇkiˇ de lehˇ ehˇ nehˬ˗eu heu naˇ aˇ yehˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh lehˇ cehˆ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ caw ba nehˬ haw˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ ehˇ˗eu meh. Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ pyuˇ caw ba laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ ni naˬ ba tiꞈ naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ muiˬ dui dui˗eu noeˬ tmˬ˗eu jeˬ mehˬ nehˬ laˇ˗euˬ lehˇ siˬ leˇ ni ehˇ nehˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

Laꞈ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za

20, 21. (a) Cehˆ˗eu deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh˗eu teu naˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ doˆ laˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗eu nga?

²⁰ Aˬ dui “boeˇ miˬ siˬ kʼaˬ” deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh ngeh muiˬ˗eu jeˬ za˗eu meh. Aˬ yawꞈ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ shiˇ˗euˬ taꞈ naˇ zaˬ koꞈ gʼaˬ sheuˬ˗awˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ cehˆ dzeuˇ˗eu lehˇ Eˬliˬtiˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh cehˆ doˆ leꞈ˗euˬ ma lehˇ mehˇ nmˇ Ehˇ˗oˬgaˬneˬ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ pehˬ kaˇ shuiꞈ deh yaˇ˗ahˇ gʼaˬ doeˇ doeˇ˗ehˇ yehꞈ nah cah˗awˇ Suˬdaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ laˇ keuˆ˗euˬ ma lehˇ ehˇ˗eu meh. “Mehˇ nmˇ deuˬ nga pehˬ˗ahˇ mehˇ nmˇ tsi tsi loꞈ˗ehˇ dzaˬ˗eu dm˗eu jawˇ˗eu biꞈ nehˬ laꞈ˗awˇ sheuˬ ha nehˬ laꞈ”˗eu meh lehˇ aˬ yawꞈ ehˇ˗eu meh. “Miˬyehˇ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu miˇ neh maˬ siˬ maˬ suˇ˗eu tsawˇ haˬ˗ahˇ ha geuꞈ˗eu aˬ suˇ gʼaˬ jawˇ la? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ tehꞈ meh” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh.—Yoˇhaˬ 13:35-ahˇ gui.

²¹ Aˬ dui aˬ da aˬ ma nehˬ˗ehˇ cehˆ caw leꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nya˗eu nga? Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ Nymˇ jiˇ teu deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ laꞈ kʼoeˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ cehˇ mˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ paˬ nga lehˇ dzaw ma.