“Aˬ dui huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ aˇ myah paˇ ya iˇ˗a siˬ?”

Heu naˇ tsawˇ haˬ tiˬ lam gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ˗eu suˬ saˬ dui dui˗eu Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ1932 Tseˇ tiꞈ siˬ ba la jiˇ leˇ˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ meh. Heu˗euˬ jeˬ hu tiˬ jaw˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗eu miˬ dzaˬ hawˇ yeuˇ ka tuˇ laˇ dahˬ beh˗euˬ tehꞈ˗a siˬ. Ehˇ kʼawꞈ nymˇ naˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ nui ma cehˇ tahˬ bi tahˬ laˇ˗eu gaˇ kawˆ nui jeˬ paˇ jaˆ laˬ˗euˬ meh. Dawˬ gaˬ kawˬ˗eu deuˬ daˇ boˬ deh caˆ baꞈ˗awˇ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ na duˬ˗ahˇ aˇ yehˇ huiˬ˗eu daˬ yah laˇ gaˇ loꞈ luꞈ˗eu meh. Aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ loꞈ nga? Gʼawˇ Taˬbeuˇ Baiˇbeuˬ aˇ muˇ˗euˬ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ˗eu Joˇsehꞈ Ehˇ˗peuˬ Laˇdeuˇpawˬ˗ahˇ loꞈ˗eu meh. Jawˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ smˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ laˇ gaˇ ha geuꞈ˗eu lehˇ loꞈ luꞈ˗eu meh.

Maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ bi gaˬ doe iˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu “Huiˬ˗eu mehˬ bawˬ heu hmˬ aˇ yehˇ huiˬ˗eu gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ lehˇ boꞈ taˬ˗eu yaw duˬ baw meh” lehˇ Deuˬ Goˇdeuˇ Eꞈ boˬloˬshaˬ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ heu hmˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ 150 gʼaˬ dawˬ peh gm laˇ˗euˬ tehꞈ gaˇ neh aˬ jeˬ miˇ neh aˬ yehˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ pyeuꞈ nga?

Huiˬ˗eu mehˬ bawˬ heu˗euˬ jeˬ hu Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu jeˬ teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ iˇ doeˬ˗a siˬ. 1919 kʼoꞈ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ huiˬ˗eu tiˬ nah mehˬ bawˬ jahˇ haw˗euˬ kʼawꞈ kʼoeˇ kʼoꞈ neh naˇ aˇ muˇ deuˬ cuiˆ iˇ˗euˬ meh. 1929 kʼoꞈ˗ahˇ Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ˗ahˇ beˬdeˬlaˇ saˇ naˇ jaˆ laˇ ngeh muiˬ daˆ laˇ˗euˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ mˇ piˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ paˇ jaˆ˗a siˬ. Aˇ maꞈ aˇ muˇ teu ngeh kawˬpawˇteuˬ lehˇ kuˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh jeˬ gaꞈ maˬ gaꞈ nya˗a lehˇ ehˇ leꞈ ngeh mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu miˇ neh aˇ maꞈ laꞈ kʼoeˇ neh doˆ iˇ˗awˇ aˬ yawꞈ tehꞈ˗ehˇ Jaˇliꞈ dzaw˗eu aˇ muˇ lehˇ beh iˇ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ teu ngeh saˇ naˇ˗ahˇ haw piˇ˗eu aˬ yuiꞈ gʼaˬ mˇ bahˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ dahˬ yaˇ nui gʼaˬ bi jawˇ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh teu ngeh Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu saˇ jaˇ ziꞈ˗eu Saˇ kiˇ deuˬ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ dui dui˗eu meh.

Mehˇ nmˇ Laˇdeuˇpawˬ gʼaˬ laˇ ngeh nui ma˗ahˇ laˆ noeˬ neh˗eu dawˬ mehˬ mehˬ˗eu nyiˬ kawˆ hawˇ˗eu laˬdiˬoˬ˗ahˇ bi doˆ˗eu dawˬ mehˬ mehˬ˗eu ngaˬ kawˆ neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ dui dui˗euˬ meh. Heu naˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ laˬdiˬoˬ paw neh guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗eu poˆ pyeuꞈ meh. Huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jiˇ naˇ saˇ naˇ˗ahˇ haw piˇ˗eu yaw shuiꞈ gʼaˬ gaˇ mˇ laˇ˗euˬ meh. Nymˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ leh jeh˗eu nui ma ahˇ laˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh.

1933 kʼoꞈ˗ahˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ Gʼoeˇlaˇkuˬ meuˬ˗ahˇ tiˬ gaˇ hawˇ˗eu Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ˗ahˇ tiˬ gaˇ lehˇ jahˇ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ deuˬ tsaꞈ gaˬ duˬ˗ahˇ leh jeh dui dui˗eu miˇ neh muiˬ˗eu jeˬ za˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ 1931 kʼoꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 82 jawˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ 1941 kʼoꞈ˗ahˇ 10 byahˇ keuˆ ni lahˬ laˇ˗euˬ meh. Mehˆsiˬkoˬ Ciˇdiꞈ meuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ nehˬ mehˬ˗eu tiˬ nah mehˬ bawˬ˗ahˇ tsawˇ haˬ 1000 gʼaˬ dawˬ peh gm laˇ˗euˬ meh.

“Gaˇ ma doeˬ ni cah˗eu”

1943 kʼoꞈ˗ahˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ 12 meuˬ˗ahˇ “Buˬ iˇ law iˇ˗eu tsawˇ jeuˬ” lehˇ kuˇ˗eu Miˬyehˇ nehˬ mehˬ˗eu huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jahˇ gaˇ bi laˇ˗eu gʼaˇ duˬ tsaꞈ gaˬ dahˬ beh˗euˬ meh.a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Aˬ yawꞈ maꞈ mehˬ shi naˇ kʼah boꞈ taˬ˗euˬ aˇ taꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. Aˇ taꞈ heu naˇ aˇ taꞈ yaw huiˬ nyiˬ hmˬ laˆ tawꞈ taˬ˗awˇ mehˬ shi tiˬ hmˬ naˇ kʼahˬ tiˬ hmˬ lehˇ dah˗awˇ cah˗eu meh. 1936 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ kuˇ gaˬ˗eu gʼaˇ duˬ Saˇ kiˇ deuˬ aˇ taꞈ heu zmˬ˗eu meh.

Mehˬ shi naˇ kʼahˬ˗ahˇ boꞈ taˬ˗eu aˇ taꞈ neh tsaꞈ gaˬ˗eu heu naˇ mˇ pyeuꞈ dui dui˗euˬ miˇ neh Laˬ Neˇciˬ˗aˬ boˬloˬshaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ heu loꞈ˗ehˇ boꞈ˗eu meh. “Dahˬ beh ngeh nah aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ bi kuˇ gaˬ iˇ˗awˇ nyaˆ taꞈ nah˗ahˇ naˇ bawˬ dzaˬ gaˇ oe˗eu tsawˇ haˬ myaˬ laˇ˗euˬ meh.” Heu poˆ mˇ pyeuꞈ˗euˬ gaˇ Koꞈ dawˬ zaˬ lahˇ tiˬ pawˬ˗iˬ maˬ ya leˇ˗eu miˇ neh Saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ maˬ guˆ ni tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ˗euˬ meh. Laˬ Neˇciˬ˗aˬ boˬloˬshaˬ nyaˆ taˆ kawˆ˗ahˇ “meuˬ dawˬ tawˆ luꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ mawˇ”˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗awˇ mehˇ nmˇ deuˬ “yawˬ ha˗euˬ mawˇ doˆ tsaꞈ gaˬ˗eu aˇ taꞈ laˆ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Teu˗euˬ gaˇ kawˆ laꞈ kʼoeˇ Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ doeˬ ni cah˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗euˬ aˇ baˇ ahˇ˗awˇ aˇ baˇ laꞈ oˆ˗ahˇ “Gaˇ ma doeˬ ni cah˗eu” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.

“Miˇ tsaˬ naˆ maˬ tseˇ byehˆ˗awˇ lmˇ dzehˬ˗eu” ja ciˬ

Teu ngeh yamˬ˗ahˇ tiˬ poˆ na tehꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu huiˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ oe˗eu gʼaˬ duˬ mehˇ nmˇ deuˬ ya leh jeh dui dui˗eu meh. Mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ hawˇ˗eu gaˇ ma˗ahˇ kaˬ gaˇ jaˆ˗eu pu˗ahˇ jawˇ˗eu miˇ neh huiˬ˗eu mehˬ bawˬ jaˆ˗eu meuˬ˗ahˇ iˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ mahˬ tahˬ laˆ maˬ ngeuˇ naˇ miˬ dzaˬ laˆ lawˬ naˬ duˬ˗ahˇ yaw myaˬ nah cah gʼeh˗awˇ ya iˇ˗eu meh.

Saˇ kiˇ deuˬ myaˬ ni huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ maˬ iˇ nya gaˇ keuˆ ni iˇ shaˬ shaˬ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ oe keuˆ ngeh jawˇ kʼahˬ ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nui gaˬ mˇ mawˇ˗awˇ daˬ yah ha˗eu uˬ taꞈ iˇ kahˇ˗ahˇ jiˇ bi yaꞈ˗eu meh. Tiˬ deuˬ na naˇ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ yaꞈ˗eu meh. Tiˬ poˆ mehˇ nmˇ 90 gʼaˬ beˬdeˬlaˆ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ sahˬ boꞈ bawˬ keuˆ kʼoeˇ taˆ yaꞈ˗euˬ meh. Mehˇ nmˇ heu deuˬ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ bawˬ keuˆ˗aˬ “miˇ tsaˬ naˆ maˬ tseˇ byehˆ˗awˇ lmˇ dzehˬ” miˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh lehˇ Kʼoꞈlah˗euˬ paˇdmˬ laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh.

Saˇ kiˇ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ ya bawˬ dzaˬ taꞈ˗eu heu naˇ yawˬ jeˬ yawˬ naˆ maˬ tseˇ aˇ poeˬ baw˗eu meh. Nymˇ iˬ nah Mehˆsiˬkoˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ nui na tiˬ siˬ tehꞈ˗ehˇ taꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ 850000 gʼaˬ dzehˬ ni jawˇ˗eu meh.b (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Mehˇ nmˇ deuˬ neh lawˇ nehˬ˗euˬ jeˬ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ gaˇ leh jeh˗eu paw maˬ cuiˆ leˇ˗a lehˇ 1949 kʼoꞈ˗ahˇ doˆ laˇ˗euˬ Kʼoꞈlah˗euˬ paˇdmˬ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh jahˇ˗euˬ huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗euˬ gaˇ kawˆ naˇ “aˬ yawꞈ maꞈ ja daˆ leꞈ˗eu gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh.” Mehˇ nmˇ deuˬ “Aˬ dui huiˬ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ aˇ myah paˇ ya iˇ˗a siˬ?” lehˇ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ naˇ haˬ˗eu meh.—Aˬmeˬliˇkaˬ gʼahˇ ceh gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ shaˬ boꞈ.