Ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗awˇ, bi mˇ byah laꞈ˗euˬ Ka li zaˬ˗euˬ jeˬ biˇ

1913 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˬ da Jawˇ Mye˗suiꞈ 25 kʼoꞈ kʼawꞈ ngeh, Neˬ˗yuˇ Yawˬ meuˬ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Teu ngeh iˇ cuꞈ shawˇ˗eu dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ naˇ, Mehˇ nmˇ Laˇseuˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ ngaˬ da Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ pawˇ iˇ˗awˇ, Jaˇliꞈ dzaw˗eu leh jeh˗eu Kawˇsaꞈteꞈ Paˇmeuꞈ˗ahˇ sheuˬ˗euˬ meh. Ngaˬ da aˬ yawꞈ˗euˬ cawˬ Gʼoiˇliˬ˗yaˬ Aˬ Ba˗laoˬ˗ahˇ “Mˬ miˇ beh˗euˬ gaˇ kawˆ biˬdiˬoˬ” byaˬ gaˇ caw ba˗euˬ meh. Ngaˬ da aˬ yawꞈ nyaꞈ 1923 kʼoꞈ˗ahˇ mehˇ nmˇ Gʼoiˇliˬ˗yaˬ Ehˇpa˗li kaˆ nahˇ ma gaˬ kʼehˬ paw pawˇ iˇ ngeh keuˆ ni gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ˗awˇ, mˬ taˆ ya le˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu ngaˬ da ngaˬ ma jiˇ ni, Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ˗euˬ meh.

Nga maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu aˬ da aˬ ma

Ngaˬ da ngaˬ ma zaˬ 9 gʼaˬ jawˇ˗awˇ, dehꞈ beh beh le˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ, teu ngeh˗euˬ aˬ dui˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ yaw huiˬ gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ loꞈ˗ehˇ Laˇdeuˇpawˬ lehˇ myahˇ nehˬ˗euˬ meh. 1922 kʼoꞈ, Tseˇ nyiꞈ siˬ ba la 30 nah˗ahˇ, ngaˇ dehꞈ le˗awˇ, Gʼuˇgʼoꞈ lehˇ myahˇ nehˬ˗euˬ meh. Tsawˇ myahˇ heu naˇ, teu ngeh˗euˬ Deuˬ Goˇdeuˇ Eꞈ (nymˬ˗mˇ naˇ, Noeˬlaˇ˗awˬ!) maˬgaˬziˇ paˇ dmˬ paw haw luꞈ˗eu, Ka˗le tamꞈ Jeˬ Gʼuˇgʼoꞈ yaw huiˬ gʼaˬ˗euˬ tsawˇ myahˇ meh. Ngaˬ da ngaˬ ma zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ, sahˬ boꞈ daˬ ma deuˬ mehˬ kʼawꞈ, myaˬ tiˬ paˆ naˇ nui jah paw aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗eu jeˬ˗ahˇ mehˬ˗eu meh. Ngaˬ ma naˇ Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ zawˇ˗ehˇ ja sawˇ nehˬ nya˗awˇ, ngaˬ da naˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ ja nehˬ˗eu meh. Ngaˬ da gaˇ kawˆ teu ja ngeh, gʼawˇ mawˇ mawˇ lah ni luˆ laˇ˗eu miˇ neh, zawˇ˗ehˇ naˇ haˬ muiˬ nya.

Ngaˬ da ngaˬ ma neh leh jeh˗euˬ heu gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ˗aˬ. Aˬ li 5 gʼaˬ laꞈ kʼoeˇ neh 3 gʼaˬ naˇ, Giˇliˆ dzaw nymˇ˗ahˇ ya iˇ˗awˇ, aˬ buˇ deuˬ naˇ, Taˬ˗leˇniˬdaˬ hawˇ˗eu Tuˬbaˇgoˬ˗ahˇ huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ gʼawˬ mya kʼoꞈ geuꞈ˗euˬ meh. Ngaˬ da ngaˬ ma neh mehˬ˗awˇ, dehꞈ mehˬ yaꞈ˗eu jeˬ heu naˇ, nga maꞈ˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ’ ka taˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ neh gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ nymˬ˗mˇ iˬ nah keuˆ ni Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ bi mˇ nya laꞈ˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ mehˇ laˇ” luꞈ˗eu meh.—Ja ceuˬ 92:13.

Nga pehˬ kahˇ naˇ, tsaꞈ gaˬ iˇ˗eu deuˬ uiˬ laˇ˗euˬ duˬ pyeuꞈ˗awˇ, laˇ uiˬ taˬ˗euˬ huˬ mehˬ mehˬ˗eu deuˬ tiˬ kʼehˬ maˬ kaˬ, mehˇ nmˇ Jawˇ˗cuiˬ Yamˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja˗eu meh. Mehˇ nmˇ heu gʼaˬ naˇ Kehˇneˬdaˬ tsawˇ haˬ miˇshaˬnaˬliˬ pyeuꞈ˗awˇ, Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ jiˇ mˇ laˇ haw˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ ngaˬ da ngaˬ ma kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ laꞈ haw˗euˬ mehˇ nmˇ Ba˗laoˬ˗euˬ gaˇ kawˆ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ ja˗eu meh. Teu ngeh mehˇ nmˇ Ba˗laoˬ naˇ Ehˇpa˗li kaˆ nahˇ ma gaˬ kʼehˬ paw jawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh ja˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, ngaˬ˗ahˇ aˇ kʼoꞈ 10 kʼoꞈ ngeh neh, Miˬyehˇ gaˇ mˇ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Miˬyehˇ gaˇ mˇ dahˬ beh ngeh

Teu ngeh aˬ dui˗euˬ maˬgaˬziˇ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ, zahˇ kʼawꞈ deuˬ neh laˆ zaꞈ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ pah mehˬ˗awˇ, nui kʼahˇ huiˬ˗eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, jawꞈ dui dui˗eu uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, boꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh 1936 kʼoꞈ˗ahˇ, Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ, aˬ bawˇ dawˬ neh ehˇ nehˬ˗awˇ, Gʼawˇ˗ciˬtaoˬbeuˇ paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ laˆ naˬ jiˇ˗euˬ meh. Nga maꞈ paˇ dmˬ deuˬ yuˇ yaꞈ taˬ˗awˇ, tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ zmˬ jiˇ˗euˬ ma. Nga maꞈ yaw cehˆ yaw cehˆ˗ehˇ cah cah˗ehˇ jiˇ tsaꞈ gaˬ˗eu uˬ taꞈ, liˇ yehˬ dziˬ˗awˇ sahˬ boꞈ mehˬ shi naˇ kʼah dah taˬ˗awˇ, sahˬ boꞈ aˇ taꞈ deuˬ biˇ biˇ˗ehˇ jiˇ tsaꞈ gaˬ˗eu ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ gaˇ mahˇ kaˬ dui dui gaˇ Tuˬnaˬpuˇnaˬ˗ahˇ˗euˬ daˇ heh neh guˇ gaˬ˗eu lawˬ liˬ neh tsaꞈ gaˬ iˇ˗euˬ ma. Nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ meh. Ngaˇ teu loꞈ˗ehˇ mˇ gaˇ ya gm leˇ˗euˬ miˇ neh, 16 kʼoꞈ˗ahˇ gʼeh ngeh neh iˇ cuꞈ ya shawˇ˗euˬ ma.

Nga pehˬ nymˇ jiˇ˗ahˇ neh za˗euˬ nui jah jeˬ biˇ hawˇ˗eu puˬ haw laꞈ˗euˬ jeˬ heu baˬ da neh, ngaˬ˗ahˇ nyiˇ ngeh neh miˇshaˬnaˬliˬ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. 1944 kʼoꞈ˗ahˇ ngaˇ Aˬluˇbaˬ iˇ jawˇ lah˗ahˇ iˇ ngeh jiˇ ngaˬ˗ahˇ toˆ˗ehˇ paˇ noeˬ luꞈ˗awˇ, mehˇ nmˇ Eˇmaꞈ Daˬbaˬ˗yuˬ Kamˬmeˬ˗suiꞈ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ˗euˬ ma. 1945 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ shiˇ gaˇ noeˬ mawˇ˗eu mehˬ bawˬ˗ahˇ 10 gʼaˬ oe ngeh, nga maꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ˗a. Nyaˆ taꞈ tiˬ kʼoꞈ naˇ, teu gaˇ aˇ muˇ jaˆ laˇ˗euˬ meh.

Teu gaˇ neh tiˬ kʼehˬ naˇ, ngaˇ Oˇliꞈ˗suiꞈ Gʼoiˇliˬ˗amˬ lehˇ kuˇ˗eu gaˇ mˇ cawˬ tiˬ gʼaˬ˗ahˇ kʼaˇ yehꞈ laˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ya tsaꞈ gaˬ˗euˬ ma. Oˇliꞈ˗suiꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ laˆ piˇ˗eu gʼaˇ duˬ, pyehˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ ya dzaw ngeh tiˬ jawˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ maˇ diˇ siˬ nya laˇ˗awˇ 1947 kʼoꞈ, Tiˬ siˬ ba la Ngaˬ nah˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗euˬ meh. Tiˬ kʼehˬ naˇ nga nyaꞈ zaˬ kʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗awˇ, oeˇ mˇ baˇ˗euˬ ma. Oˇliꞈ˗suiꞈ 1950 kʼoꞈ, Tseˇ tiꞈ siˬ ba la˗ahˇ, huˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˬ geuꞈ˗euˬ meh. Oˇliꞈ˗suiꞈ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laꞈ dui dui˗eu meh.

Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ

1955 kʼoꞈ˗ahˇ nga nyaꞈ˗ahˇ Giˇliˆ dzaw nymˇ˗ahˇ dzaw le lehˇ kuˇ˗eu meh. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ teu˗ahˇ iˇ˗eu gʼaˇ du, nga nyaꞈ gaˇ˗ahˇ neh doˆ iˇ˗euˬ uˬ taꞈ, iˇ kahˇ hawˇ˗eu myawˬ gahˬ deuˬ ahˬ˗awˇ, Aˬluˇbaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ehˇ gaˬ nehˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ 1956 kʼoꞈ, Shiꞈ siˬ ba la, 29 nah˗ahˇ, Giˇliˆ dzaw nymˇ 27 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ dzaw gʼaˬ˗awˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ bi iˇ nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Teu ngeh˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ doˆ laˇ ngeh, Oˇliꞈ˗suiꞈ ehˇ˗eu “Miˬyehˇ˗euˬ baoˬ aˬ myah luꞈ poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu miˇshaˬnaˬliˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ nehˬ˗ehˇ, dehꞈ tsaˬ nya ni caw ba nehˬ laꞈ˗eu meh. Ngaˇ ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ nehˬ˗ehˇ maˬ duˇ, gaˇ hu ngaˬ˗ahˇ miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ nui ma maˬ ahˇ nya. Ngaˬ˗ahˇ naˇ iˇ kahˇ hawˇ˗eu zaˬ geuꞈ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu heu aˇ naˆ ni aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ya siˬ ngeh, ngaˬ˗euˬ nui noeˬ teu paˇ laˇ˗awˇ, Giˇliˆ dzaw nymˇ dzaw gʼaˬ ngeh miˇshaˬnaˬliˬ gaˇ mˇ˗eu gʼaˇ duˬ, dah laˇ taˬ˗euˬ meh. Nga nyaꞈ Koiˆ Mehˇliˬ saˇ baoˬ˗ahˇ daˆ leˇ ngeh, mehˇ nmˇ Naw˗euˬ gaˇ mˇ duˬ˗ahˇ, gaˇ mˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ Gʼoˆ Toˆtawꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ sheuˬ ha nehˬ le˗awˇ, ‘Aˬ lawˆ lawˆ˗ehˇ iˇ de’ lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ ya mˇ iˇ nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Ngaˇ uiˇ huiˬ ka˗awˇ, ‘Oˇ˗oˬ’ lehˇ ehˇ˗euˬ ma. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ jawˇ˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗euˬ meh. Teu gaˇ ngaˇ gaˇ gʼawˬ mya jeˬ ya mˇ˗euˬ ma. Gaˇ teu laꞈ kʼoeˇ ngaˇ ya leˇ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, daˬ yah˗ahˇ ya ha˗eu teu meh. Ngaˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu ma. Gaˇ heu baˬ da neh Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ nehˬ˗ehˇ ya ngehˬ cawˬ˗euˬ ma. Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ oe˗eu deuˬ tiˬ deuˬ na˗aˬ, kʼaˬ lehˇ tehꞈ meh, tiˬ deuˬ na˗aˬ, gʼaˬ doeˇ doeˇ dui dui˗awˇ, tiˬ deuˬ na naˇ, iˇ cuꞈ hawˇ˗eu hawˬ mehꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ doeˇ dah laˇ ni tiˬ jeˬ na ya bi dzaˬ˗eu teu naˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Gaˇ heu dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ pyeuꞈ˗awˇ, ngaˬ˗ahˇ jiˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Ngeuˇ meh, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ yawˬ jeˬ na luꞈ nga nyaꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ dui dui˗awˇ, bi mˇ byah nehˬ laꞈ˗euˬ meh.

Nga pehˬ˗euˬ nymˇ jiˇ 1961 kʼoꞈ˗ahˇ Taˬ˗leˇniˬdaˬ˗ahˇ mawˇ dzoeˇ˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ Ba˗laoˬ Ehˇpa˗li kaˆ paw˗euˬ ya puˬ haw laꞈ˗euˬ jeˬ ja˗eu meh. Ngaˇ naˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ˗eu gaˇ kawˆ ja˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ Ba˗laoˬ ngaˬ˗ahˇ byaˇ tawꞈ˗awˇ, ngaˬ da˗ahˇ “Jawˇniˬ nawˇ Ehˇpa˗li kaˆ˗ahˇ maˬ iˇ haw˗eu kʼawꞈ, Gʼuˇgʼoꞈ teu gaˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ ya mˇ iˇ keuˆ haw ngaˇ de” lehˇ ehˇ nehˬ˗awˇ, ngaˬ da kʼawꞈ “Yaw muiˬ ngaˇ˗a, mˇ daˆ leꞈ˗awˬ” lehˇ ehˇ˗eu meh. Noeˬ dahˇ doe laˇ˗euˬ heu nyiˬ gʼaˬ neh gʼaˬ biꞈ˗euˬ heu naˇ, nui jah gʼaˬ kʼaˆ laˇ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ heu naˆ maˬ tseˇ paˇ mˇ mawꞈ laˇ˗euˬ meh.

1962 kʼoꞈ˗ahˇ, ngaˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu Giˇliˆ dzaw nymˇ 37 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ ya iˇ˗euˬ ma. Heu poˆ naˇ, ba la 10 siˬ ga leˇ˗eu, doˆ saˬ saˬ laˇ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ haw luꞈ˗eu Mehˇ nmˇ Gʼoeˇpeˬ Guˇ˗ciˬ Giˇliˆ dzaw nymˇ 38 poˆ aˬ yawꞈ poˆ˗ahˇ dzaw iˇ˗awˇ, Eˬgaˬlamˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ ya jawˇ paˇ iˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗euˬ ma. Ngaˇ mehˇ nmˇ Ba˗laoˬ loꞈ˗ehˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ˗eu gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ siˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ doe ni iˇ˗eu ma. Teu gaˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ dehꞈ dzaˬ laˇ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ deuˬ naˆ maˬ tseˇ yaw shaˬ shaˬ kʼawꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Heu gaˇ haw ngeh tiˬ jawˇ aˇ poeˬ baw˗eu dehꞈ ziˇ naˇ, pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ nga lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ˗eu aˇ tiˆ˗ahˇ haw naˇ, ngaˬ˗ahˇ zahˬ leˇ dui dui miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Bawˬdzaˬnymˇ˗ahˇ oe ngeh, moeˬ tsoeˬ buˇ coeˆ ni dmˬ˗awˇ yaw shehꞈ kʼaˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Smˬ nah mehˬ bawˬ jaˆ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ myawˬ tawˬ˗eu lawˬ liˬ maˬ ngeuˇ naˇ, boˬleˬkaˇjaˬa lawˬ liˬ dziˬ˗awˇ iˇ˗eu meh. (Yawˬ haˇ yawˬ ha jahˇ˗eu lawˬ liˬ) Lawˬ liˬ teu˗ahˇ “Nyiˇ˗eu iˇ cuꞈ iˇ dzaˆ laˆ uiˬ leꞈ ngeh, huiˬ˗eu iꞈ ma laˆ shaˆ pyeuꞈ laˇ” lehˇ maˬ siˬ˗ehˇ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼehˬ˗eu dawˬ boꞈ taˬ˗euˬ meh.

Dawˬ heu dawˬ naˇ tsaˬ leˇ dui dui miˇ˗a. Nga maꞈ yawˬ gʼaˬ na luꞈ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh, dawˬ heu dawˬ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. 1974 kʼoꞈ˗ahˇ Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ maˬ gui ahˇ ni ehˇ naˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ meh, tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ tiˬ sehˬ gʼaˬ byah dahˬ beh laˇ˗euˬ. Nga maꞈ˗euˬ gaˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ luꞈ meh.

Nga maꞈ˗euˬ gaˇ huiˬ laˇ mahˇ laˇ luꞈ ngeh, 1967-1970 kʼoꞈ˗ahˇ keuˆ ni, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ˗eu jeˬ jaˆ laˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh ba la gʼawˬ mya siˬ byah ni Baiˇpeˬ˗leˬ gahˬ kaˬ paw jaˆ˗eu Naiˇjeuˬ lawˇ baˬ˗ahˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ maˬ ngehˬ cawˬ laꞈ nya ni shaˬ˗eu meh. Teu miˇ neh, nga maꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ nui gahˇ biꞈ nehˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ, uˬ soe dahˬ beh gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ngaˇ jawˇ duˬ teu gaˇ iˇ keuˆ taˬ˗euˬ ma. Nga maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, nui ma taˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, mehˇ nmˇ deuˬ jawˇ gaˇ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ lawˇ baˬ heu˗ahˇ gʼawˬ mya poˆ ya tsehˆ˗eu meh.

Ngaˬ˗ahˇ nga maꞈ neh Naiˇjeuˬ lawˇ baˬ˗ahˇ guˆ guˆ tsi tsi˗ehˇ yaw myaˬ poˆ tsehˆ˗euˬ gaˇ noeˬ nya siˬ. Nga maꞈ yehˇ deuˬ beuˆ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, naˇ gawˇ nyawˬ laˇ gaˇ maˬ ehˇ, shaˬ zahˬ nui deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, ya tahˬ puˬ˗eu ma. Ngaˬ maꞈ˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ˗eu yehˇ deuˬ jawˇ gaˇ neh iˇ dzeuˇ˗eu shaˬ nya lehˇ noeˬ˗aˬ, miˇ kaˬ˗ahˇ loꞈ˗eu yehˇ deuˬ˗ahˇ iˇ dzeuˇ˗eu paˇ shaˬ dzehˬ nya siˬ. Tiˬ poˆ ngaˇ iˇ hawˇ kʼaˆ˗eu Naiˇjeuˬ lawˇ baˬ˗ahˇ uˬ ciꞈ paw Aˆsaˇbaˬ meuˬ˗ahˇ neh keh nuˇ lehˇ kuˇ˗eu lawˬ dziˬ˗awˇ, Aˇniˇshaˬ meuˬ˗ahˇ iˇ˗awˇ, Eˬnuˇguˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ iˇ˗euˬ ma. Tiˬ poˆ ngaˇ Aˬbaˬ meuˬ˗ahˇ miˬ dzaˬ bi deuˆ tsehˆ taˬ˗awˇ jawˇ luꞈ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ˗ahˇ gʼaˬ ya biꞈ iˇ˗eu meh. Nyaˆ taꞈ tiˬ poˆ jiˇ, Paw Haˇkawˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu aˬ dui˗euˬ mehˬ bawˬ˗ahˇ, yehˇ deuˬ laˇ luꞈ˗eu miˇ neh, yaw kawˇ ma˗ehˇ bawˬ dzaˬ gʼaˬ˗euˬ ma.

Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, kʼahˬ lahˇ meh lehˇ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ jah ziꞈ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ bawˬ dzaˬ˗eu heu naˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh. Nga maꞈ gʼaˬ baꞈ maˬ baꞈ˗eu gaˇ kawˆ hawˇ˗eu, mehˬ bawˬ gm˗eu gaˇ kawˆ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ˗euˬ ma. Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ, tseˇ paˆ biˇ paˆ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ law nmˇ˗aˬ, tiˬ jeˬ ehˇ kʼaˇ maˬ za˗eu uˬ taꞈ, tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ˗ahˇ gaˬ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Ka li zaˬ˗euˬ nui ma tiˬ siˬ˗ahˇ taꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ bo saˆ˗euˬ meh. Teu ngeh ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ ya jawˇ˗eu muiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a.

1969 kʼoꞈ, mehˇ nmˇ Meˇ˗oˬtamˬ Jiˬ Hehˇsahˬ “Miˇ kʼahˬ saˇ laˇ mehˬ” lehˇ ehˇ˗eu Miˇ kʼahˬ˗euˬ mehˬ bawˬ heu poˆ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Mehˬ bawˬ heu poˆ naˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ Yahˬki niˇ gʼa duˬ˗ahˇ jahˇ˗euˬ meh. Ngaˇ mehˇ nmˇ Meˇ˗oˬtamˬ Jiˬ Hehˇsahˬ˗euˬ caw ba˗eu gʼaˬ ya geuꞈ˗awˇ, gʼawˬ mya jeˬ za˗euˬ ma. Teu naˇ ngaˇ loˬ˗eu nehˬ˗ehˇ tsaˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, 1970 kʼoꞈ˗ahˇ miˇ kʼahˬ maˬ paˇ suˬ saˬ ni pyeuꞈ iˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ Laˇgawꞈ˗suiꞈ meuˬ˗ahˇ, “Miˬyehˇ ha geuꞈ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ” lehˇ ehˇ˗eu miˇ kʼahˬ mehˬ bawˬ ya jahˇ˗euˬ ma. Mehˬ bawˬ heu poˆ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh yaw muiˬ˗ehˇ mˇ luiˆ shaˇ luiˆ nya˗euˬ ma. Mehˬ bawˬ heu poˆ˗ahˇ 17 jeˬ˗euˬ dawˬ neh jahˇ˗awˇ, mehˬ bawˬ heu poˆ˗ahˇ laˇ˗euˬ deuˬ naˇ, 121,128 gʼaˬ byah˗eu meh. Mehˇ nmˇ Naw hawˇ˗eu Hehˇsahˬ uˬ taꞈ, Aˬmeˬliˇkaˬ miˇ kʼahˬ hawˇ˗eu Eˬgaˬlamˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ nui deuˬ jiˇ huiˬ dui dui˗eu iˇ cuꞈ shawˇ˗eu poˆ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Beˬdeˬgoˇdeˬ ngeh poˆ˗ahˇ neh naˇ, nymˬ˗mˇ poˆ meh kʼaˇ huiˬ˗eu poˆ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ mehˬ bawˬ heu poˆ˗ahˇ iˇ cuꞈ shawˇ˗eu deuˬ naˇ, 3,775 gʼaˬ byah˗eu meh. Ngaˇ mehˬ bawˬ heu poˆ˗ahˇ ya caw ba˗euˬ heu naˇ, nga˗euˬ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ suˬ saˬ˗eu poˆ miˇ˗a. Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ tsaˬ gaˬ˗eu deuˬ myaˬ laˇ˗eu heu naˇ, tiˬ poˆ cuiˆ cuiˆ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni, duiˬ lehˇ myaˬ laˇ˗euˬ meh.

Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ 30 kʼoꞈ dzeh ni jawˇ ngeh, tiˬ poˆ na˗aˬ, aˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ geuꞈ˗eu uˬ taꞈ, Ehˇpa˗li kaˆ nahˇ ma ga kʼehˬ paw jiˇ ya haw˗euˬ ma. Mehˇ nmˇ miˇshaˬnaˬliˬ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dui dui˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ya ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ miˇ˗a. Ngaˇ gaˇ heu˗ahˇ neh mehˇ nmˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh nehˬ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ huiˬ laˇ˗awˇ gʼaˬ kʼaˆ laˇ ni maˬ ehˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ nehˬ˗ehˇ mehˬ bawˬ gm ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ ngaˇ˗a lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.

Guiˇ deuˆ˗eu hawˇ˗eu naˇ˗eu gawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh meh. Yeˬhawˇbaˬ nga maꞈ˗ahˇ aˬ myah luꞈ guiˬ lahˬ biꞈ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga lehˇ, nymˬ˗mˇ Oˇliꞈ˗suiꞈ ja nehˬ laꞈ tehꞈ˗a.

“Nga nyaꞈ miˇ hiˬ yaw myaˬ poˆ pyaˬ haw˗euˬ ma. Tiˬ poˆ naˇ ngaˬ˗euˬ kʼaˬ dzeˇ zaˬ maˬ noeˬ ni pyeuꞈ˗iˇ gaˇ keuˆ ni pyaˬ˗awˇ, naˇ gawˇ laˆ saˆ duˬ˗ahˇ yuꞈ iˇ˗euˬ ma. Saˬ laˬ gʼoˬ aˬ yawꞈ maˬ paˇ dehꞈ˗iˇ ngaˇ˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ beuˇ laˇ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maˬ gaˇ laˇ nehˬ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ngehˬ gʼeh luꞈ˗eu Gʼamˇbiˬgʼoiˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu meh. Tiˬ kʼehˬ naˇ, nga nyaꞈ teu gʼaˬ jawˇ gaˇ gʼa kʼoꞈ iˇ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ yaw tsaˬ yaw dawˇ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ meh. Myahˇ laˇ ngeh aˬ yawꞈ Aˬbaˬ meuˬ˗ahˇ˗euˬ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Ngaˇ kʼawꞈ gʼawˬ mya gʼaˬ˗ahˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ siˬ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ ma. Muˇsaˬ˗liˬ zahˇ˗ahˇ ziꞈ dah ni tawˬ taˬ˗eu deuˬ˗ahˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ laˇ ni jiˇ caw ba nehˬ˗euˬ ma. Nga nyaꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ kʼaˇ cehˇ˗eu jeˬ naˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ tsawˇ haˬ˗ahˇ ya siˬ nya˗awˇ, ya gaˬ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ya siˬ˗eu heu miˇ˗a.”

Ngaˬ neh paˇ ya siˬ˗euˬ jeˬ naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ byah˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ zahˇ sahˇ kʼoꞈ aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˇ naˆ ni beu gaˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu loˬ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma.

Gaˇ yaw shuiꞈ za

1987 kʼoꞈ˗ahˇ Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ gʼaˬ miˇ tsa, Kehˇ˗leˇbi˗yamˬ iˬ ma laˆ shaˆ˗ahˇ jaˆ˗eu Seˇ Luˬsiˇ˗yaˬ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ miˇshaˬnaˬliˬ ya geuꞈ paˇ iˇ˗euˬ ma. Gaˇ heu˗ahˇ ya mˇ˗euˬ nga nyaꞈ˗ahˇ laꞈ kʼaˬ cehˇ lehˇ miˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ nga maꞈ neh ya tahˬ puˬ˗euˬ shaˬ zahˬ tiˬ jeˬ naˇ, Ehˇpa˗li kaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ miˬ zaˬ gʼawˬ mya gʼaˬ sheuˬ˗eu heu naˇ, tiˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ iˇ jaw lahˇ heu gaˇ ngehˬ˗ehˇ dzehˬ oeˇ mˇ maˬ baˇ ni dahˬ dzaˬ˗eu meh. Jaˇliꞈ˗euˬ baoˬ Jaˇliꞈ dzaw zaˬ deuˬ˗ahˇ dehꞈ ziˇ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh.

Nga nyaꞈ tsawˇ mawˬ mawˬ le ngeh, uˆ lahˇ˗eu aˇ muˇ nga nyaꞈ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, 2005 kʼoꞈ˗ahˇ Aˬmeˬliˇkaˬ Niˬ˗yuˬ Yawˇ meuˬ Buˇkiˬ˗liˬ saˇ naˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ˗ahˇ bi jawˇ le˗euˬ meh. Ngaˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ ngaˬ˗euˬ miˬ zaˬ Oˇliꞈ˗suiꞈ biꞈ nehˬ laꞈ˗euˬ yawˬ nah na luꞈ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu ma. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ 2015 kʼoꞈ˗ahˇ shiˇ˗euˬ meh. Heu poˆ ngaˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ nehˬ˗ehˇ ya gʼawˬ iˇ˗eu heu naˇ, nui ma cawˆ˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ naˇ ngaˬ˗euˬ zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ˗awˇ, gaˬ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu miˬ zaˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. Nga nyaꞈ 68 kʼoꞈ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗eu ma. Nga nyaꞈ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu heu naˇ, nymˇ jiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ hawˇ˗eu aˇ muˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, yaw zeu taˬ˗awˇ, tiˬ gʼaˬ tiˇ gʼaˬ nui ma laꞈ kʼoeˇ neh iˬ baˇ pyehˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ myah luꞈ taˬ aw˗awˇ, Miˬyehˇ˗euˬ yaw sahˇ aˇ siˬ aˬ myah luꞈ mˇ mawˇ˗euˬ ma.

Nga nyaꞈ gʼaˬ baˬ laˇ˗awˇ nui ma cawˆ ngeh, nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni Yeˬhawˇbaˬ neh bi caw ba˗eu ma. Nga nyaꞈ yawˬ poˆ na luꞈ poˆ laˇ paˇ laˇ ngeh, yaw jeˬ na luꞈ muiˬ daˆ laˇ luꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Kʼaˇ muiˬ dzehˬ˗eu jeˬ naˇ, mehˬ hu paw jaˆ luꞈ meh lehˇ ngaˇ ehˇ peuˬ ma.—Iˇsaˬyaˇ 60:17; 2 Gawˇliˬtu 13:11.

Taˬ˗leˇniˬdaˬ haw˗eu Tuˬbaˇgoˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ ngaˬ da ngaˬ ma hawˇ˗eu mehˇ nmˇ nui deuˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ luꞈ meh. Nymˬ˗mˇ teu gaˇ mehˇ nmˇ 9,892 gʼaˬ byah laˇ˗euˬ mehˬ lehˇ ehˇ gaˇ ya gaˬ˗euˬ ma. Aˬluˇbaˬ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ mehˬ bawˬ gm˗eu miˇ neh, nymˬ˗mˇ naˇ aˇ muˇ 14 muˇ jaˆ laˇ taˬ˗awˇ, Naiˬjiˇliˬ˗yaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ kʼawꞈ, tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ 381,398 gʼaˬ byah laˇ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Seˇ Luˬsiˇ˗yaˬ iˇ jaw lahˇ˗ahˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu mehˇ nmˇ 783 gʼaˬ jawˇ laˇ taˬ˗euˬ meh.

Nymˬ˗mˇ naˇ ngaˇ 90 kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ taˬ˗euˬ ma. Ja ceuˬ 92:14-ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ bi ka dehꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ, “Aˬ myah luꞈ nyoeˇ jawꞈ ni jaˆ˗awˇ, bawˇ mawˬ mawˬ laˇ ngeh keuˆ ni aˇ siˬ siˬ˗eu aˇ bawˇ kʼoeˇ deuˬ˗ahˇ duˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ gʼaˇ duˬ ya zmˬ˗euˬ miˇ neh guiˬ lahˬ huiˬ˗eu lehˇ miˇ˗a. Ngaˬ neh za˗euˬ Ka li zaˬ˗euˬ jeˬ biˇ deuˬ, ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ nui kʼahˇ tiˬ shiˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Miˬyehˇ ngaˬ˗ahˇ ziꞈ dah ni gaˬ˗awˇ, “Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ mehˇ laˇ” ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh.—Ja ceuˬ 92:13.