Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ heu naˇ, aˬ dui nehˬ˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ taꞈ˗eu nga?

1-2. Aˬ dui Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ nui ma ahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ aˬ cawˬ˗euˬ aˇ baˇ deuˬ˗ahˇ haw luꞈ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Aˇ baˇ teu deuˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ naˇ, nawˇ maˬ siˬ nya˗eu deuˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ nawˇ tiˬ baˇ saˇ˗i tiˬ baˇ haw leꞈ ngeh tiˬ jawˇ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ baˇ tiˬ baˇ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Aˇ baˇ teu baˇ laꞈ kʼoeˇ nawˇ jiˇ ahˇ˗eu meh. Teu ngeh nawˇ aˇ baˇ teu aˬ geu ngeh deh˗awˇ, aˬ gaˇ deh˗euˬ lehˇ shaˇ noeˬ luꞈ˗awˇ, aˇ baˇ teu laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu deuˬ aˬ suˇ suˇ gʼaˬ nga lehˇ jiˇ haw luꞈ˗eu meh. Aˇ baˇ heu baˇ naˇ nawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu aˇ baˇ pyeuꞈ meh.

² Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ heu dmˬ jiˇ aˇ baˇ teu baˇ˗ahˇ duˇ leˇ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh duˇ leˇ˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ duˇ leˇ˗eu yaw teˬ nyiˬ jeˬ jaˆ˗eu meh. Dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ heu dmˬ naˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Paˇ dmˬ heu dmˬ˗euˬ dahˬ beh laˇ deuˆ˗ahˇ “Sahˬ boꞈ heu taꞈ˗aˬ, Yeˬsuˇ Ka li neh pah mehˬ laꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ boꞈ taˬ˗euˬ sahˬ boꞈ pyeuꞈ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗eu lehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ kʼaˆ deuˬ˗ahˇ bi siˬ bi mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, Miˬyehˇ neh aˬ yawꞈ˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ pah mehˬ nehˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ˗eu meh” lehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 1:1) Teu miˇ neh Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, tsawˇ haˬ kʼaˇ ngeuˇ˗eu deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ maˬ ngeuˇ ni, Miˬyehˇ˗ahˇ a nehˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ boꞈ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Teu miˇ neh Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ byah laˇ luꞈ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui keuˬ luꞈ˗eu lehˇ ya siˬ˗eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Teu naˇ “aˇ baˇ teu baˇ laꞈ kʼoeˇ” aˬ dui˗euˬ aˇ baˇ ahˇ gaˇ duˇ˗eu meh.

3-4. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ˗ahˇ haw ngeh, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ aˬ geu ngeh byah laˇ˗eu nga? Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗eh bi gʼeh laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

³ Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu byah laˇ˗eu aˇ yamˬ heu pyeuꞈ meh. Aˇ yamˬ teu yamˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ gʼaˬ kʼehˇ Yoˇhaˬ ‘muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ ngaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ le˗awˇ Sahˬ paˬ˗euˬ aˇ nah˗ahˇ bi˗iˇ laꞈ˗euˬ meh’ lehˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 1:10) Yoˇhaˬ A.D. 96-ahˇ sahˬ boꞈ heu dmˬ˗ahˇ boꞈ ngeh, teu ngeh yamˬ˗ahˇ ‘Sahˬ paˬ˗euˬ aˇ nah’ keuˆ le˗eu gʼawˬ myahˇ ni ca˗a siˬ. (Maꞈtehˬ 25:14, 19; Luˇkaꞈ 19:12) Jaˇliꞈ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˇ nah teu nah naˇ 1914 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ Sahˬ paˬ geuꞈ leˇ ngeh, aˇ dahˬ beh˗euˬ meh. Teu ngeh kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ byah laˇ luꞈ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ aˬ dui ‘Sahˬ paˬ˗euˬ aˇ nah’ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ dehꞈ luꞈ˗eu ma.

⁴ Nymˬ˗mˇ aˬ dui nui ma cehˇ tahˬ tahˬ dui dui laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh, Pah mehˬ˗eu 1:3 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ nui ma yaw kʼaˆ˗ehˇ ahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Teu deuˆ˗ahˇ “Sahˬ boꞈ heu taꞈ˗ahˇ kʼaˇ gui˗eu tsawˇ haˬ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah taˬ˗euˬ dawˬ heu deuˬ˗ahˇ ya gaˬ˗eu laꞈ kʼoeˇ, heu gaˇ kʼaˇ boꞈ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ naˇ haˬ geuꞈ˗eu tsawˇ haˬ guiˬ lahˬ huiˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, heu gaˇ kʼaˇ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ keuˆ le˗eu aˇ yamˬ dawˬ peh peh laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ dui maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu˗ahˇ ‘ya gui˗awˇ, ya gaˬ˗eu uˬ taꞈ, ya naˇ haˬ geuꞈ˗eu meh.’ Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ ya mˇ caw˗eu nga?

Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ

5. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu loˬ˗eu lehˇ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ aˬ joˆ˗ehˇ bi siˬ laꞈ˗eu nga?

⁵ Aˬ dui Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 1-ahˇ neh dahˬ beh˗awˇ Yeˬsuˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya jiˇ˗eu lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (Pah mehˬ˗eu 1:12-16, 20; 2:1) Gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ Yeˬsuˇ neh Eˇshaˬ kʼahˬ zaˬ˗ahˇ˗euˬ aˇ muˇ shiꞈ muˇ˗ahˇ tsaꞈ leꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh siˬ laˇ˗eu meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ maˇ jawˆ ni dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Dawˬ teu naˇ nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. Aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui Miˬyehˇ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu lehˇ aˬ dui˗euˬ uˬ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ yaw muiˬ˗ehˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ dui Yeˬsuˇ sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ jawˇ luꞈ˗eu ma. Yeˬsuˇ maˬ siˬ maˬ mawˇ nya˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ neh bi ha geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬsuˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ˗ahˇ bi mˇ caw˗eu nga lehˇ haw ma.

6. (a) Pah mehˬ˗eu 2:3, 4 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, Eˇpeˇsu˗euˬ aˇ muˇ deuˬ aˬ jeˬ gaˇ kawˆ jaˆ luꞈ˗eu nga? (b) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁶ Pah mehˬ˗eu 2:3, 4-ahˇ gui. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ beh beh laˇ ngeh loꞈ˗ehˇ ya gaˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh Eˇpeˇsu˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ maꞈ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ beh beh laˇ ngeh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ gaˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ neh uˬ duˬ tahˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ Miˬyehˇ bi ha geuꞈ mawꞈ naˇ, yaw beh loꞈ˗ehˇ Miˬyehˇ˗ahˇ gaˬ kʼoꞈ laˇ ni ya jahˇ˗eu meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ shaˬ zahˬ˗ahˇ kamˬ daˬ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh kamˬ daˬ luꞈ˗eu heu jiˇ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ jeˬ mˇ˗eu nga lehˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ dui teu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh mˇ˗eu nga lehˇ jiˇ haw˗eu meh. Teu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ, guiˬ lahˬ huiˬ˗eu miˇ neh uˬ duˬ tahˬ gaˇ noeˬ tmˬ˗eu miˇ neh meh.—Dawˬdaˬ 16:2; Maˬkuˆ 12:29, 30.

7. (a) Pah mehˬ˗eu 3:1-3-ahˇ haw ngeh, Yeˬsuˇ Saˬdiˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ aˬ jeˬ gaˇ kawˆ jaˆ nga lehˇ ehˇ˗eu nga? (b) Aˬ dui aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga?

⁷ Pah mehˬ˗eu 3:1-3-ahˇ gui. Aˬ dui aˬ myah luꞈ yaw beuˇ beuˇ˗ehˇ ya jawˇ˗eu meh. Saˬdiˇ aˇ muˇ jiˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ paˇ jaˆ˗eu meh. Yaw beh aˬ yawꞈ maꞈ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh dui dui˗euˬ kʼawꞈ, nymˬ˗mˇ naˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ leh jeh˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ “noeˬ laˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a. (Heˬbyehˇ 6:10) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui dzeuˇ laꞈ ngeh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ gʼawˬ mya ni mˇ maˬ˗aˇ, teu miˇ neh nymˬ˗mˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ leh jeh˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ maˬ ya noeˬ˗a. Aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw beh loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ kʼawꞈ “Sahˬpaˬ Yeˬsuˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu” leh jeh daˆ leꞈ˗awˇ, aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh keuˆ ni yaw beuˇ beuˇ lehˇ jawˇ˗eu loˬ meh.—1 Gawˇliˬtu 15:58; Maꞈtehˬ 24:13; Maˬkuˆ 13:33.

8. Pah mehˬ˗eu 3:15-17 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ Yeˬsuˇ neh Lawˬdiˬciˆ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

⁸ Pah mehˬ˗eu 3:15-17-ahˇ gui. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu, nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ yaw dehꞈ dehꞈ˗ehˇ ya tahˬ˗eu meh. Yeˬsuˇ neh Lawˬdiˬciˆ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ leꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, Lawˬdiˬciˆ aˇ muˇ jiˇ gaˇ kawˆ tiˬ jeˬ jaˆ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ “yaw lmˇ lmˇ˗ehˇ tehꞈ˗ehˇ” jaˆ luꞈ˗eu meh. Teu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ “shaˬ zahˬ aˇ naˆ ni ya mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗awˇ, aˇ naˆ ni gʼawˬ shaˬ gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu” nga lehˇ ehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ gʼaˬ kʼaˆ kʼoꞈ laˇ˗eu loˬ luꞈ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 3:19) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu yaw beh loꞈ˗ehˇ nui ma shaˬ dehꞈ maˬ paˇ dehꞈ˗euˬ miˇ˗a lehˇ ngeuˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ maꞈ aˇ muˇ neh mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ nya dzehˬ laˇ ni ya leh jeh˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 3:18) Aˬ dui yaw saˇ saˇ lehˇ ya dehꞈ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ naˬ ba tiꞈ maˬ taˬ ni maˬ ya bi gʼeh˗a.

9. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh Beˬlaˬgaˬ hawˇ˗eu Saˬdiˬlehˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ, ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ haw ngeh aˬ jeˬ˗ahˇ saˇ tiˇ ya taˬ˗eu nga?

⁹ Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ˗euˬ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ˗ahˇ maˬ ya ha geuꞈ˗a. Beˬlaˬgaˬ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na, aˇ muˇ paˆ˗iˇ ni jahˇ˗eu miˇ neh Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ dehˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 2:14-16) Yeˬsuˇ Saˬdiˬlehˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ naˇ “Nehꞈ Saˬdaˬ neh zaꞈ taˬ˗euˬ naꞈ dui dui˗eu jeˬ”˗euˬ mehˬ nah maˬ caw teh˗euˬ miˇ neh ja ceuˬ nehˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ “ziꞈ dah ni tuˆ tehˬ taˬ˗awˬ” lehˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 2:24-26) Mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗euˬ mehˬ nah caw teh gʼeh˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu Ka li zaˬ deuˬ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗eu loˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui noeˬ˗ahˇ maˬ tsaˬ leˇ˗eu mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ maˬ ya ha geuꞈ˗a. Miˬyehˇ˗ahˇ puiˬ˗eu deuˬ naˇ “uˬ duˬ tahˬ˗eu zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ laꞈ nyiˇ paw tehꞈ˗ehˇ caw teh˗awˇ kʼoeˇ˗euˬ baoˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a.” (2 Tiˆmoˇseˬ 3:5) Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ pyehˆ tseˇ naˇ, mehˬ bahˬ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw doˆ nya dzehˬ laˇ˗awˇ teu˗ahˇ maˬ tawˆ leˇ˗a.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:14-17; Yuˇdaˆ 3, 4.

10. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh Beˬlaˬgaˬ hawˇ˗eu Saˬdiˬlehˇ˗euˬ aˇ muˇ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁰ Aˬ dui aˬ geu jeˬ lehˇ gʼeh˗eu dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ kaˬ maˬ mˇ, maˬ oˇ, gʼaˬ maˬ biꞈ. Beˬlaˬgaˬ hawˇ˗eu Saˬdiˬlehˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ gaˇ kawˆ nui jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Yeˬsuˇ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tiˬ gʼaˬ na dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗euˬ miˇ neh dehˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 2:14, 20) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ laꞈ˗euˬ aˇ myaˆ kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ maˬ kaˬ, huiˬ˗eu gaˇ deuˬ za taˬ˗euˬ maˬ kaˬ, dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ taˬ nehˬ˗a. (1 Saˬmeuˬlaˆ 15:22; 1 Beˬtuˆluˆ 2:16) Miˇ tsaˬ heu siˬ˗euˬ zahˇ aˇ naˆ ni cawˆ le luꞈ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ bi dehꞈ caw mawꞈ˗eu meh.—Eˇpeˇsu 6:11-13.

11. Nymˬ˗mˇ aˬ dui aˬ jeˬ ya siˬ˗euˬ nga? (“Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ haw.)

¹¹ Nymˬ˗mˇ aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ ha geuꞈ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ ya tahˬ meh lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Miˬyehˇ maˬ ya leˇ˗eu tiˬ jeˬ na mˇ luꞈ de lehˇ ngeuˇ naˇ, taˆ lehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 2:5, 16; 3:3, 16) Yeˬsuˇ aˇ muˇ teu deuˬ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ mawꞈ˗eu dzaˇ˗i gaˇ kawˆ nui jeˬ paˇ jaˆ˗a siˬ. Teu naˇ aˬ jeˬ nga?

Kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ kamˬ daˬ

12. Aˬ dui Yeˬsuˇ neh Saˬmuˇlaˬnaˆ hawˇ˗eu Piˇlaˬdeˬpiˇ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? (Pah mehˬ˗eu 2:10)

¹² Nymˬ˗mˇ aˬ dui Yeˬsuˇ neh Saˬmuˇlaˬnaˆ hawˇ˗eu Piˇlaˬdeˬpiˇ aˇ muˇ˗ahˇ tsaꞈ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ ja sawˇ ma. Yeˬsuˇ teu gaˇ˗euˬ Ka li zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ aˇ saˬ saˬ ngeh keuˆ ni saˇ jaˇ ziꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laꞈ sawˬ biꞈ˗eu yaw duˬ bawˬ˗eu miˇ neh kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ taˬ guˆ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 2:10-ahˇ gui; 3:10.) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Aˬ dui mehˬ hu paw kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ meh lehˇ ya noeˬ taˬ˗awˇ, kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ teu˗ahˇ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ ya kamˬ daˬ˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:9, 13; 2 Gawˇliˬtu 12:10) Teu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

13-14. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 12 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

¹³ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ‘Sahˬ paˬ˗euˬ aˇ nah’ pyeuꞈ˗eu nymˬ˗mˇ saˇ ka laꞈ kʼoeˇ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 12 laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ mˬ kʼoeˇ taˆ Sahˬ paˬ geuꞈ leˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ taˆ lehˇ guiˇ deuˆ˗euˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Miˇkeˬlaˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ Saˬdaˬ hawˇ˗eu Saˬdaˬ paw pyawˬ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ guiˇ deuˆ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 12:7, 8) Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ pyeuꞈ˗eu Saˬdaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ paw pyawˬ˗eu deuˬ guiˇ deuˆ smˇ˗awˇ, miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ bi biˬ ka leꞈ˗euˬ meh. Teu naˇ miˇ tsaˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ doeˇ dui dui˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (Pah mehˬ˗eu 12:9, 12) Teu Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ deuˬ˗eu nga?

¹⁴ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ, teu ngeh Saˬdaˬ laꞈ poˆ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ jiˇ paˇ pah mehˬ taˬ˗euˬ meh. Saˬdaˬ mˬ kʼoeˇ taˆ maˬ paˇ gʼoꞈ daˆ leˇ nya˗euˬ miˇ neh, aˬ yawꞈ nui ma pehˇ dui dui˗eu laꞈ kʼoeˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jawˇ˗eu Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ˗euˬ dah zaˇ pyeuꞈ˗awˇ “Yeˬsuˇ neh pah mehˬ˗eu yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ” tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ dzeˇ luꞈ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 12:17; 2 Gawˇliˬtu 5:20; Eˇpeˇsu 6:19, 20) Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ taˬ˗euˬ nga?

15. Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 11 laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ ‘saˇ kiˇ kamˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ’ heu naˇ, aˬ suˇ gʼaˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ keuˆ le˗eu nga?

¹⁵ Saˬdaˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh luꞈ˗eu tseˇ doˆ taˬ˗euˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ ni, Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ noeˬ nehˬ˗eu meh. Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ teu deuˬ naˇ, Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ biˬ sehꞈ˗eu ‘saˇ kiˇ kamˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ’˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh.b (Pah mehˬ˗eu 11:3, 7-11) 1918 kʼoꞈ˗ahˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu aˬ yuiꞈ aˬ tsu pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ aˬ li yehꞈ gʼaˬ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ bi ja bu˗awˇ, tawˬ˗ahˇ bi nyahꞈ uˇ˗awˇ, yaw myaˬ kʼoꞈ bi daˇ˗euˬ meh. Tsawˇ haˬ˗euˬ myaˆ˗ahˇ naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ nya˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˆ “sehꞈ” nya˗euˬ gaˇ duˇ˗eu meh.

16. 1919 kʼoꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ maˬ noeˬ taˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? Teu gaˇ neh taꞈ naˇ Saˬdaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

¹⁶ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 11 laꞈ kʼoeˇ ‘saˇ kiˇ kamˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ’ paˇ gʼoꞈ dehꞈ laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? Tseˇ doˆ taˬ˗euˬ mehˇ nmˇ teu yehꞈ gʼaˬ tawˬ˗ahˇ bi nyehꞈ ahˇ˗euˬ tiˬ kʼoꞈ maˬ byah laˇ mi naˆ˗ehˇ maˬ noeˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. 1919 kʼoꞈ, Smˇ siˬ ba la˗ahˇ mehˇ nmˇ teu deuˬ tawˬ˗ahˇ neh ya doˆ laˇ˗awˇ, aˇ nah naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ ja bu taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ kʼoeˇ jiˇ maˬ paˇ jaˆ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ taˆ lehˇ mˇ kʼoꞈ laˇ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Saˬdaˬ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ deuˆ˗eu maˬ naˬ leˇ˗aˬ siˬ. Teu gaˇ neh taꞈ naˇ aˬ yawꞈ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu “iˇ jeuˬ jeuˬ ma” tahˬ kʼaˇ doˆ leꞈ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 12:15) Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ “daˬ dzeuˇ oˇ dzeuˇ˗awˇ jah˗eu jeˬ” ya ahˇ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 13:10.

Yeˬhawˇbaˬ neh a nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ

17. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Saˬdaˬ neh bi deuˆ luꞈ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ caw ba˗eu jeˬ maˬ noeˬ˗eu gaˇ neh aˬ joˆ˗ehˇ za˗euˬ nga?

¹⁷ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 12 laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ caw ba˗eu jeˬ maˬ noeˬ˗eu gaˇ neh za meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu laꞈ kʼoeˇ “miˇ tsaˬ” kʼehˬ˗eu kʼaˆ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu “iˇ cuꞈ lawˇ gawˆ”˗ahˇ shuˆ ahˇ jiˇ˗euˬ meh lehˇ ehˇ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 12:16, Yaw shawˇ Yehˇ boꞈ 2018) Teu loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Tiˬ poˆ na˗aˬ, Saˬdaˬ miˇ tsaˬ˗euˬ yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu jeˬ nui deuˬ naˆ maˬ tseˇ ui cuiˆ maˬ gaˇ dzehˬ˗eu hmˬ, Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ saˇ naˇ˗ahˇ yaw myaˬ poˆ yaˇ kʼaˬ ja behˬ nya˗euˬ miˇ neh yaw beh naˆ maˬ tseˇ Miˬyehˇ gaˇ mˇ nya laˇ˗euˬ meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga? Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬhawˇbaˬ neh a nehˬ taˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ meh. (1 Gawˇliˬtu 16:9) Gaˇ teu laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ jeˇ ahˇ˗eu nga?

18. Aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ heu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁸ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ maˬ keuˆ le mi naˆ˗ehˇ miˇ tsaˬ tahˬ kʼawˇ heu doe ni “Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ mehˬ doe tehꞈ˗a” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 24:14) Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ “miˇ kʼahˬ tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu gʼaˇ duˬ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ pi luꞈ˗eu” mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ, maˬ ngeuˇ naˇ yaw myaˬ gʼaˬ˗ahˇ neh caw ba˗eu jeˬ za˗euˬ meh.—Pah mehˬ˗eu 14:6.

19. Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ paˇ ya tsaꞈ gaˬ˗eu nga?

¹⁹ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu guiˬ lahˬ dawˬ tsaꞈ gaˬ˗eu tehꞈ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ yaw huiˬ 8-10-ahˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ jiˇ ya caw ba nehˬ˗eu meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ, Miˬyehˇ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ keuˆ leꞈ˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ Saˬdaˬ˗euˬ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ keuˆ le˗eu maˬ muiˬ˗eu yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ luꞈ˗eu meh. Tsaꞈ gaˬ˗eu dawˬ teu˗ahˇ “uˬ yehˇ aˇ siˬ hawˇ˗eu miˬ dzaˬ” nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. (Pah mehˬ˗eu 8:7, 13, YB18) Tsawˇ haˬ deuˬ dehꞈ poˆ dehꞈ paˇ˗awˇ, Miˬyehˇ nui ma pehˇ˗eu aˇ nah˗ahˇ neh dzeuˇ˗iˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ yamˬ aˇ dzehˬ˗ehˇ peh laˇ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ siˬ nya˗eu loˬ meh. (Zeˬpaˬniˇ 2:2, 3) Ehˇ kʼawꞈ tsaꞈ gaˬ˗eu dawˬ teu˗ahˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ ya leˇ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Teu miˇ neh aˬ dui gaˇ kawˆ teu˗ahˇ tsaꞈ gaˬ ngeh nui kʼaˬ ya ahˇ˗eu meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ aˇ saˬ saꞈ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu gaˇ kawˆ heu paˇ kʼaˆ paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗eu meh.—Pah mehˬ˗eu 16:21.

Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ mˇ caw

20. Aˬ dui nyaˆ taꞈ nyiˬ kawˆ˗ahˇ aˬ jeˬ jeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

²⁰ Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ byah laˇ luꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ dui jiˇ keuˬ˗eu miˇ neh aˬ dui “Miˬyehˇ gʼaˇ duˬ ngehˬ dah taˬ˗euˬ dawˬ heu deuˬ˗ahˇ” ya mˇ caw˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 1:3) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ daˬ nya˗eu nga? Aˬ dui kʼaˬ duˬ ni aˬ joˆ˗ehˇ tsaꞈ gaˬ daˆ leꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui Pah mehˬ˗eu sahˬ boꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ngehˬ keuˆ taˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ daˆ leꞈ naˇ, mehˬ hu paw guiˬ lahˬ za˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ neh maˬ ehˇ, gʼaˬ za nya˗eu meh. Gaˇ kawˆ heu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ nyaˆ taꞈ gaˇ kawˆ nyiˬ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ ma.