Aˬ da aˬ ma deuˬ, zaˬ deuˬ˗ahˇ nui jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ

1-2. Zaˬ deuˬ nui jah gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taˬ leˇ˗awˇ naˇ haˬ laˇ ngeh aˬ joˆ˗ehˇ ya haw˗eu nga?

Zaˬ cu˗eu heu naˇ awˬ˗eu gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ˗eu lehˇ tsawˇ haˬ myaˬ tiˬ paˆ nui ma tsaˬ˗eu meh. Nawˇ zaˬ yaw nyiˇ jawˇ˗eu aˬ da aˬ ma pyeuꞈ naˇ, zaˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ gʼoeˇ leˇ ni caw ba luꞈ˗eu miˇ neh ja ceuˬ ma. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 6:6, 7) Ehˇ kʼawꞈ zaˬ deuˬ huiˬ laˇ ngeh nui jah hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ siˬ mawꞈ˗eu jeˬ jaˆ˗awˇ naˇ haˬ laˇ nya˗eu meh.

² Zaˬ deuˬ teu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ laˇ ngeh, zaˬ deuˬ nui jah maˬ ziꞈ˗eu miˇ neh jeˬ nga lehˇ noeˬ˗awˇ kʼahˬ lahˇ laˇ nya˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ teu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ laˇ˗eu teu jiˇ yaw muiˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui jah bi ziꞈ laˇ nya˗eu miˇ neh. (1 Gawˇliˬtu 13:11) Teu miˇ neh zaˬ deuˬ naˇ haˬ laˇ naˇ taˬ kʼahˬ lahˇ. Aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ nya laˇ ni caw ba nehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ haw˗awˬ.

3. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

³ Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ (1) nui jah ziꞈ laˇ ni (2) Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ aˇ poeˬ baw˗eu lehˇ gʼoˆ shaw laˇ ni (3) yawˬ ha˗euˬ nui jah dzawˇ nehˬ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ ma. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, zaˬ deuˬ naˇ haˬ laˇ˗eu heu naˇ aˬ jeˬ miˇ neh muiˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ nui jah gaˇ kawˆ ja sawˇ nya˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga lehˇ jiˇ haw ma.

Nui jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ

4. Zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

⁴ Ka li zaˬ aˬ da aˬ ma deuˬ nui jah heu naˇ, jeˬ biˇ loꞈ˗ehˇ biꞈ nehˬ nya˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh. Nawˇ dehꞈ le ngeh neh Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Teu gaˇ duˇ ni nawˬ˗euˬ zaˬ deuˬ jiˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ yawˇ yawꞈ jah laˇ nya˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Zaˬ huiˬ laˇ ngeh ‘Miˬyehˇ maˇ diˇ jawˇ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ nya˗eu? Jaˇliꞈ ehˇ˗eu heu maˇ diˇ jah nya ngaˇ laˬ?’ lehˇ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ Jaˇliꞈ aˬ dui˗ahˇ “mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu” jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗awˇ, “dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ pyehˆ tseˇ” lehˇ gʼaˬ biꞈ˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:1; 1 Teˇsaˬloˇni 5:21) Toˆ˗ehˇ naˇ nawˬ˗euˬ zaˬ˗ahˇ nui jah ziꞈ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

5. Zaˬ deuˬ Jaˇliꞈ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? (Loˇmaˆ 12:2)

⁵ Zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu heu naˇ, ngeuˇ gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ˗eu gʼaˇ duˬ saˇ kiˇ poˆ lehˇ gʼaˬ biꞈ. (Loˇmaˆ 12:2-ahˇ gui.) Nawˬ˗euˬ zaˬ naˇ haˬ laˇ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇkiˇ deuˬ˗euˬ poˆ tseˇ˗eu keu ka lawˬ muˇ zmˬ˗awˇ dawˬ kʼoꞈ poˆ nya ni caw ba nehˬ. Poˆ tseˇ˗eu keu ka laꞈ kʼoeˇ˗euˬ “Jaˇliꞈ” lehˇ ehˇ˗eu teu˗euˬ laꞈ oˆ jaˆ˗eu “Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ” lehˇ ehˇ gaˇ bi haw nya˗eu meh. Jaˇliꞈ heu naˇ tsawˇ haˬ neh boꞈ˗euˬ muiˬ˗eu paˇ dmˬ tiˬ dmˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ ni “Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ” pyeuꞈ˗eu gaˇ kawˆ saˇ kiˇ bi poˆ mawˇ. (1 Teˇsaˬloˇni 2:13) Yaw jeˬ ma jeˬ, gaˇ hu˗euˬ Aˬshuˇliˆ hawˇ˗eu Niˇnaˬbeˬ meuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ bi poˆ tseˇ nya meh. Pyehˆ tseˇ˗eu tiˬ deuˬ na, Niˇnaˬbeˬ meuˬ maˬ jaˆ haw˗aˬ lehˇ ehˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ 1,850 kʼoꞈ heu kaˬ˗ahˇ Niˇnaˬbeˬ˗euˬ meuˬ tsoeˬ duˬ mawˇ˗euˬ meh. Teu naˇ Jaˇliꞈ neh ehˇ taˬ˗euˬ tsaˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu saˇ kiˇ pyeuꞈ meh. (Zeˬpaˬniˇ 2:13-15) Niˇnaˬbeˬ meuˬ cawˆ˗iˇ˗euˬ heu naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ bi byah laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, 2021 kʼoꞈ, Tseˇ tiꞈ siˬ ba la˗euˬ Loꞈ˗eu nymˇgoˇ laꞈ kʼoeˇ “Nawˇ siˬ nya ma loˇ?” lehˇ ehˇ˗eu kawˆ˗ahˇ bi haw nya meh. Zaˬ deuˬ˗ahˇ aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ paˇ dmˬ deuˬ hawˇ˗eu aˬ cawˬ neh poˆ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ jah nya paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu paˇ dmˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ bi sheu cehˆ haw. Toˆ˗ehˇ naˇ nawˬ˗euˬ zaˬ Jaˇliꞈ ehˇ˗eu heu maˇ diˇ ngeuˇ gaˇ ehˇ taˬ˗euˬ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.

6. Zaˬ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ nya laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw. (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁶ Zaˬ deuˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ nya laˇ ni caw ba nehˬ. Zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ Miˬyehˇ gaˇ kawˆ, Jaˇliꞈ gaˇ kawˆ ja cawˬ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ poˆ. Yaw jeˬ ma jeˬ, myawˬ oeˇ deuˬ byaˬ taˬ duˬ˗ahˇ gʼa haw˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, aˇ yehˆ yaˇ kmˇ˗ahˇ cah niˇ gʼa˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, Beˬdeˬlaˇ˗ahˇ gʼa˗iˇ ngeh maˬ ehˇ, gaˇ kawˆ teu nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ ja cawˬ nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, myawˬ oeˇ deuˬ byaˬ taˬ duˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ ngeh zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ ehˇ taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ bi jah ziꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ gaˇ hu˗euˬ gaˇ kawˆ maˬ ngeuˇ naˇ myawˬ deuˬ˗ahˇ bi haw nya˗eu meh. Nawˬ˗euˬ zaˬ 3,000 kʼoꞈ ehˇ gʼaˬ ni byah laˇ˗euˬ Mawˇbaˆ˗euˬ kʼaˬ lo teˇ byaꞈ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ myahˇ ahˇ˗eu siˬ nya meh laˬ? Nymˬ˗mˇ Mawˇbaˆ˗euˬ kʼaˬ lo teˇ byaꞈ maˇ diˇ hmˬ Paˇlaˬ miˇ kʼahˬ, Pehˇliˬ˗suiꞈ meuˬ, Luˇ byaˬ duˬ˗ahˇ byaˬ taˬ˗euˬ meh. Kʼoeˇ naˇ Niˬ˗yuˬ Yawˇ gahˬ kaˬ Gʼawˇgʼoiꞈ meuˬ˗ahˇ˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇkiˇ deuˬ˗euˬ saˇ naˇ dawˬ pehˬ hmˬ˗ahˇ gʼa˗iˇ naˇ “Jaˇliꞈ hawˇ˗eu muiˬ˗eu shawˇ˗eu tsawˇ myahˇ” lehˇ ehˇ˗eu lawˆ˗ahˇ, Mawˇbaˆ˗euˬ teˇ byaꞈ˗ahˇ laˆ duˇ taˬ˗euˬ dzaˇ˗iˇ tiˬ hmˬ˗ahˇ ya mawˇ˗eu meh. Kʼaˬ lo teu˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Mawˇbaˆ sahˬ paˬ Meˬshaˬ˗aˬ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ puiˬ˗euˬ gaˇ kawˆ boꞈ taˬ˗euˬ meh. (2 Sahˬpaˬ 3:4, 5) Jaˇliꞈ ehˇ˗eu maˇ diˇ ngeuˇ˗eu gaˇ kawˆ bi siˬ˗eu saˇ kiˇ deuˬ˗ahˇ, nawˬ˗euˬ zaˬ deuˬ myaˆ nuiˆ neh ya mawˇ ngeh, nui jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗eu meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 9:6 nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ.

7-8. (a) Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw. (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.) (b) Zaˬ deuˬ Beh˗euˬ yaw sahˇ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni aˬ jeˬ lehˇ naˇ haˬ nehˬ nya˗eu nga?

⁷ Zaˬ deuˬ˗ahˇ Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw lehˇ gʼaˬ biꞈ. Gawˬ jawˬ gawˬ duˇ˗ahˇ dawˬ deh gʼa˗iˇ ngeh, zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ tiˬ jawˬ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ haw nya ni toeˬ mehˬ nehˬ. Aˬ yawꞈ jeˬ yawꞈ aˬ jeˬ lehˇ beh taˬ˗euˬ nga lehˇ bi mawˇ˗eu heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ˗ahˇ beh˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu tiˬ gʼaˬ jawˇ˗eu lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ nyoˆ˗euˬ aˇ kʼawꞈ, aˇ yehˆ aˇ bawˇ aˇ paꞈ, maˬ ngeuˇ naˇ aˬ guiˇ tiˬ deuˬ na˗ahˇ haw ngeh, aˬ yawꞈ jeˬ yawꞈ maˬ duˇ leˇ ni zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ beh taˬ˗euˬ lehˇ mawˇ laˇ˗eu meh. Miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ heu loꞈ˗ehˇ beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ gʼawˬ mya kʼoꞈ pyehˆ tseˇ laꞈ˗euˬ meh.a

⁸ Zaˬ deuˬ sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ paˇ ya dzaw lahˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˇ bawˬ myaˬ tiˬ paˆ duˇ leˇ˗eu meh. Aˇ bawˬ˗ahˇ neh uˬ pyaˬ uˬ laꞈ lehˇ tiˬ tiˆ saˇ˗i tiˬ tiˆ iˇ byaˆ gʼeh˗eu meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ Pehˇteuˬ lehˇ kuˇ˗eu meh. Pehˇteuˬ heu naˇ Miˬyehˇ neh beh taˬ˗euˬ nui jeˬ˗ahˇ jiˇ mawˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu yaw duˬ yaw ciˇ baw˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ neh jahˇ doˆ laꞈ˗euˬ nga? Zaˬ deuˬ heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ ngehˬ˗ehˇ, Miˬyehˇ˗ahˇ jah dzehˬ laˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 3:4) Tiˬ poˆ na zaˬ deuˬ˗ahˇ “Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ beh˗euˬ ngeuˇ naˇ, aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ˗eu lehˇ mehˬ nehˬ nya˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ?” lehˇ naˇ haˬ nya meh. Heu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu aˇ poeˬ baw˗eu nui noeˬ nui duˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ meh lehˇ ehˇ nehˬ nya meh.

NASA, ESA, and the Hubble Heritage (STScl/AURA)˗ESA/Hubble Collaboration

Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ gʼoˆ shaw leˇ ni caw ba nehˬ

9. Jaˇliꞈ zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh naˇ haˬ laˇ nya˗eu nga?

⁹ Jaˇliꞈ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ zaˬ deuˬ naˇ haˬ laˇ nya meh. Zaˬ deuˬ aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ naˇ haˬ˗eu nga lehˇ siˬ nya ni leh jeh˗awˬ. Aˬ yawꞈ Jaˇliꞈ zahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu lehˇ maˬ jah˗eu miˇ neh nga laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ dzawˇ nehˬ nya˗eu miˇ neh nga laˬ? Aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh naˇ haˬ˗eu maˬ kaˬ, Jaˇliꞈ zahˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ meh lehˇ gʼoˆ shaw leˇ ni caw ba nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬ dui mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ zmˬ˗awˇ dzaw nehˬ nya meh.b

10. Zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

¹⁰ Zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ cawˬ cawˬ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw nya ni caw ba nehˬ. Nawˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw nehˬ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ nui noeˬ nui ma ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, Aˬ dui mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya lehˇ ehˇ˗eu paˇ dmˬ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ hawˇ˗eu yaw jeˬ ma jeˬ deuˬ˗ahˇ zmˬ. (Dawˬdaˬ 20:5) Yaw jeˬ ma jeˬ, dzaw deuˆ 8 laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ dui˗ahˇ saˇ tiˇ biꞈ˗awˇ kʼahˬ lahˇ˗eu muiˬ˗eu cawˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. 1 Yoˇhaˬ 5:3-ahˇ gui gʼaˬ ngeh, aˬ yawꞈ˗ahˇ “Yeˬhawˇbaˬ heu naˆ naˆ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ dui aˬ yawꞈ neh biꞈ˗euˬ nui noeˬ nui duˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ haw paˬ˗ehˇ gʼeh nga?” lehˇ naˇ haˬ nya meh. Heu naˇ yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗eu naˇ haˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ zahˇ biꞈ˗eu teu naˇ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh nga lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 48:17, 18.

11. Zaˬ deuˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? (Dawˬdaˬ 2:10, 11)

¹¹ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh naˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga lehˇ ja sawˇ. Zaˬ nehˬ˗ehˇ Jaˇliꞈ gui ngeh maˬ ehˇ, yawˬ nah na luꞈ˗euˬ Jaˇliꞈ aˇ deuˆ gui ngeh maˬ ehˇ, Jaˇliꞈ zahˇ nymˇ jiˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu gaˇ kawˆ ja sawˇ. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˬ˗euˬ zaˬ yaw bym bym lehˇ, yaw sui yaw dawˇ dawˇ lehˇ dehꞈ˗eu heu naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu lehˇ siˬ nya meh laˬ? (Heˬbyehˇ 13:18) Kʼoeˇ naˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh˗eu heu naˇ nui ma paw maˬ ehˇ, gʼawˇ mawˇ paw maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ haw piˇ nehˬ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ. (Dawˬdaˬ 14:29, 30) Heu loꞈ˗ehˇ ja sawˇ˗eu heu naˇ, zaˬ deuˬ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw dzehˬ laˇ˗eu meh.—Dawˬdaˬ 2:10, 11-ahˇ gui.

12. Aˬ da tiˬ gʼaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw laˇ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

¹² Paˇlaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ˗euˬ Saꞈ˗tiˆ aˬ nyaꞈ dzeˇ zaˬ, zaˬ guˬ guˬ dzawˇ dzawˇ laˇ˗euˬ Iˇtah lehˇ kuˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li˗ahˇ, Yeˬhawˇbaˬ zahˇ deuˬ jahˇ doˆ laꞈ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh meh lehˇ siˬ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Saꞈ˗tiˆ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Nga nyaꞈ ngaˬ li˗ahˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ Jaˇliꞈ zahˇ heu˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh bi mˇ caw mawꞈ˗eu nga? Jaˇliꞈ zahˇ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ siˬ laˇ˗eu nga? Aˬ dui maˬ mˇ caw naˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗eu nga?’” lehˇ naˇ haˬ˗eu ma. Heu loꞈ˗ehˇ ja sawˇ˗eu miˇ neh, Iˇtah˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ tsaˬ ngaˇ lehˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. Saꞈ˗tiˆ “Nga nyaꞈ Iˇtah˗ahˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ heu naˇ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ naˆ maˬ tseˇ dzehˬ˗eu lehˇ mawˇ leˇ ni caw ba nehˬ˗eu lehˇ aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ ma” lehˇ paˇ ehˇ˗eu meh.

13. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh nya ni aˬ joˆ˗ehˇ dzaw mehˬ nehˬ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹³ Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ caw teh nya ni zaˬ deuˬ˗ahˇ dzaw nehˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ nawˬ˗euˬ zaˬ mehˬ shi paw ya le doˆ˗awˇ sahˬ boꞈ ya gui byaˬ˗eu lehˇ ehˇ˗awˬ. Ehˇ kʼawꞈ paˇ dmˬ teu laꞈ kʼoeˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗eu deuˬ, maˬ ngeuˇ naˇ yaw haiˬ yaw doeˇ jeˬ mˇ˗eu deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ yaw lehˬ maˬ ngeuˇ˗eu uˬ taꞈ, mˇ caw paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ehˇ boꞈ taˬ˗euˬ meh. Teu ngeh zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ teu loꞈ˗ehˇ mˇ˗eu tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ nya ni mehˬ nehˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ pyeuꞈ meh. (Dawˬdaˬ 22:24, 25; 1 Gawˇliˬtu 15:33; Piˇliˇpiˆ 4:8) Heu naˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha neh gui˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ dzaw cawˬ deuˬ hawˇ˗eu saˬ laˬ saˬ ma deuˬ˗euˬ mehˬ shi ya dzawˇ nehˬ ngeh, tsaꞈ gaˬ˗eu dah laˇ taˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

Yawˬ ha˗euˬ jah˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ piˇ nya ni zaˬ˗ahˇ dzaw nehˬ

14. Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu zaˬ guˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ˗eu maˬ awˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya nga? Aˬ jeˬ miˇ neh?

¹⁴ Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu zaˬ guˬ deuˬ tiˬ poˆ na yawˬ ha jah˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˬ piˇ peuˬ˗eu kʼawꞈ pyeuˬ nya meh. Tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya dzaw ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, saˬ laˬ deuˬ gaˇ kawˆ teu naˇ maˇ diˇ ngeuˇ meh lehˇ mehˬ˗eu miˇ neh meh. Aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha jah˗eu jeˬ tsaˬ meh lehˇ jah ziꞈ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga?

15. Zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha jah luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁵ Zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha jah luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ. Zaˬ deuˬ Beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ˗eu lehˇ jah gaˇ shaꞈ dawˇ˗eu maˬ loˬ˗a. (2 Tiˆmoˇseˬ 1:8) Aˬ jeˬ miˇ neh? Miˇ tsaˬ˗euˬ zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu gʼawˬ mya gʼaˬ dehꞈ˗eu jeˬ˗aˬ, aˬ yawˇ yawꞈ pyeuꞈ laˇ˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ ha geuꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ boeˬ boeˬ luˆ luˆ yaw kaꞈ yaw siˇ˗ehˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ yaw muiˬ˗ehˇ beh muiˬ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ taˬ˗euˬ miˇ neh, sahˬ boꞈ dzaw nymˇ˗ahˇ mehˬ˗eu tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ maˬ ha geuꞈ˗a. Zaˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha jah luꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, mehˇ nmˇ nui deuˬ Beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ meh lehˇ aˬ jeˬ miˇ neh jah˗eu nga lehˇ haw˗eu heu meh.c

16. Beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ˗eu lehˇ jah˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ piˇ nya ni zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw nehˬ nya˗eu nga? (1 Beˬtuˆluˆ 3:15) (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁶ Zaˬ deuˬ˗ahˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ˗eu lehˇ jah˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ piˇ nya ni caw ba nehˬ. (1 Beˬtuˆluˆ 3:15-ahˇ gui.) Zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ jw.org gʼoeˇsaiˇ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu “Zaˬ guˬ deuˬ naˇ haˬ˗eu jeˬ—Beh˗euˬ nga laˬ, tiˬ jeˬ˗ahˇ neh tiˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga laˬ?” lehˇ ehˇ˗eu gaˇ kawˆ zmˬ˗awˇ, ja sawˇ nya meh. Kʼoeˇ naˇ zaˬ deuˬ˗ahˇ Beh˗euˬ yaw sahˇ jawˇ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ ja sawˇ nehˬ naˇ, aˬ cawˬ deuˬ ha geuꞈ laˇ˗eu nga lehˇ naˇ haˬ nya meh. Zaˬ deuˬ˗ahˇ dzaw cawˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ tsawˇ pyehˇ taˬ pyehˇ dzaˬ, gaˇ kawˆ heu˗ahˇ siˬ nya mawꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yaw awˬ awˬ lehˇ ja sawˇ lehˇ ehˇ nehˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, dzaw cawˬ tiˬ gʼaˬ na, “Ngaˇ yawˬ ha neh ya mawˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ naˇ maˬ jah. Miˬyehˇ˗ahˇ maˬ mawˇ haw˗euˬ miˇ neh, ngaˬ˗ahˇ maˬ jah nya” lehˇ ehˇ laˇ nya˗eu meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ˗ahˇ “Nawˇ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ cah niˇ gʼa˗iˇ ngeh, yaw muiˬ˗ehˇ duˬ taˬ˗euˬ lawˬ duˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ ya mawˇ naˇ, nawˬ˗ahˇ aˬ yawˇ yawꞈ pyeuꞈ doˆ laˇ˗euˬ lehˇ noeˬ miˇ˗a laˬ? Lawˬ duˬ˗ahˇ duˬ˗eu gʼaˬ ya jawˇ naˇ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu boeˬ boeˬ luˆ luˆ heu ngehˬ˗ehˇ dzehˬ Beh˗euˬ yaw sahˇ ya jawˇ˗eu maˬ ngeuˇ nga loˇ?” lehˇ ehˇ nehˬ nya meh.

17. Zaˬ deu tsaꞈ gaˬ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ jaˆ laˇ ni, aˬ da aˬ ma deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga? Yaw jeˬ ma jeˬ ehˇ haw.

¹⁷ Zaˬ deuˬ˗ahˇ aˬ cawˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ dzawˇ nehˬ˗eu aˇ yamˬ poˆ lehˇ gʼaˬ biꞈ. (Loˇmaˆ 10:10) Aˬ cawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ˗eu leh jeh˗eu heu naˇ, deuˇ˗mˬ diˬ dzaw gaˇ duˇ˗eu meh. Deuˇ˗mˬ yaw muiˬ˗ehˇ diˬ nya laˇ˗eu gʼaˇ duˬ, dahˬ beh ngeh yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗eu dawˬ caˇ neh ya diˬ dzaw˗eu meh. Teu gaˇ duˇ ni Saˇ kiˇ pyeuꞈ˗eu zaˬ guˬ deuˬ jiˇ yawˬ ha jah˗eu jeˬ gaˇ kawˆ yaw awˬ deuˬ˗ahˇ neh ngehˬ dahˬ beh nya˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, dzaw cawˬ deuˬ˗ahˇ “Nawˇ siˬ nya ma laˬ, zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ kʼawꞈ boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, mˇ myawˬ keu ka deuˬ jahˇ doˆ laꞈ˗eu meh. Ngaˇ nawˬ˗ahˇ biˬdiˬoˬ tiˬ hmˬ bi haw mawꞈ nya?” lehˇ ehˇ nehˬ nya meh. Beh˗euˬ nga loˇ? lehˇ ehˇ˗eu jaˆ tawꞈ˗eu biˬdiˬoˬ laꞈ kʼoeˇ neh, biˬdiˬoˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ bi haw gʼaˬ ngeh, dzaw cawˬ teu gʼaˬ˗ahˇ “Zaˬ siˬ nui gahˇ ahˇ˗eu deuˬ boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗awˇ, myawˬ deuˬ jahˇ doˆ laꞈ gaˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh naˇ, boeˬ boeˬ luˆ luˆ˗ahˇ beh˗euˬ gʼaˬ tawˇ neh, teu naˆ maˬ tseˇ aˇ naˆ ni nya paˬ nga?” lehˇ ehˇ nehˬ nya meh. Heu loꞈ˗ehˇ yaw awˬ awˬ lehˇ ngehˬ˗eu jeˬ heu naˇ, dzaw cawˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ, heu naˆ maˬ tseˇ siˬ nya mawꞈ laˇ ni laˆ noeˬ nehˬ˗eu kʼawꞈ pyehꞈ nya meh.

Zaˬ deuˬ nui jah ziꞈ laˇ ni caw ba daˆ leꞈ

18. Zaˬ deuˬ nui jah ziꞈ daˆ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba daˆ leꞈ nya˗eu nga?

¹⁸ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ maˬ jah˗eu deuˬ tehꞈ˗ehˇ jawˇ˗eu meh. (2 Beˬtuˆluˆ 3:3) Teu miˇ neh aˬ da aˬ ma deuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ Jaˇliꞈ dzaw nehˬ ngeh, Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsaˬ˗eu dawˇ˗eu zahˇ˗ahˇ jah ziꞈ dzehˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ poˆ tseˇ lehˇ gʼaˬ biꞈ. Zaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ neh beh taˬ˗euˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ, yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˇ shaˇ sawˇ nya laˇ ni caw ba nehˬ. Byah laˇ dzeuˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ˗ahˇ gʼoˆ shaw ni caw ba nehˬ. Aˇ yeˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, zaˬ deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ guiˬ lahˬ shaˇ˗awˇ, zaˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ kʼehˬ maˬ taˬ guiˬ lahˬ shaˇ. Aˬ da aˬ ma deuˬ toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, zaˬ deuˬ nui jah ziꞈ laˇ ni leh jeh˗awˇ caw ba luꞈ gaˇ Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.—2 Laˬsaˬbaˬ 15:7.