Yaˬkoˆ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ—Aˇ tsehˆ 1

1-2. Yaˬkoˆ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? Aˬ jeˬ miˇ neh? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

Yaˬkoˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ nymˇ jiˇ Kaˬnaˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ pawˇ laˇ˗euˬ 17 kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 47:28) Aˇ yamˬ teu laꞈ kʼoeˇ Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ gaˬ dui dui˗eu aˬ li Yoˇsehˆ˗ahˇ paˇ ya mawˇ kʼoꞈ˗awˇ, nymˇ kʼahˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ paˇ ya mawˇ˗euˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ ya shiˇ˗eu keuˆ laˇ miˬ˗a lehˇ siˬ nya˗eu miˇ neh, aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ taˬ yaꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, zaˬ deuˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ kuˇ uiˬ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 49:28.

² Teu ngeh saˇ ka˗ahˇ nymˇ sahˇ aˬ da gʼaˬ shiˇ˗eu keuˆ laˇ taˬ ngeh aˬ myah myah naˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ kuˇ uiˬ˗awˇ dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ tsoˆ yaꞈ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 38:1) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ shiˇ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah nymˇ jiˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ naˇ, aˬ geu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu lehˇ ehˇ nehˬ yaꞈ˗eu meh.

3. Aˇdahˬbeh˗eu 49:1, 2-ahˇ ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yaˬkoˆ˗euˬ dawˬ heu naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh aˇ yeˇ huiˬ˗eu nga?

³ Aˇdahˬbeh˗eu 49:1, 2-ahˇ gui. Ehˇ kʼawꞈ heu naˇ aˬ myah myah˗ahˇ duˇ˗eu dawˬ mehˬ dawˬ tsoˆ tsoˆ yaꞈ˗eu kʼoeˇ maˬ ngeuˇ˗a. Yaˬkoˆ˗aˬ bawˇlawˇpeh pyeuꞈ meh. Teu ngeh Yeˬhawˇbaˬ Yaˬkoˆ˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ˗eu mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ kawˆ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ni laˆ noeˬ nehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Yaˬkoˆ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh ngehˬ taˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ pyeuꞈ meh.

4. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga? (“Yaˬkoˆ˗euˬ nymˇ jiˇ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Luˇbeˬ, Suˇmoˬ, Leˬbiˇ, hawˇ˗eu Yuˇdaˆ heu oeˬ gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ngehˬ nehˬ˗euˬ nga lehˇ ja sawˇ ma. Nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ naˇ, Yaˬkoˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li dzaˇ˗i yehꞈ gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ngehˬ nehˬ˗euˬ nga lehˇ ja sawˇ ma. Yaˬkoˆ neh ngehˬ taˬ yaꞈ˗euˬ dawˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ pyeuꞈ laˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma deuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ poˆ tseˇ haw ngeh, Yaˬkoˆ neh ngehˬ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ lehˇ ya siˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yaˬkoˆ neh ngehˬ taˬ yaꞈ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh, aˬ dui mˬ taˆ Aˬda Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya siˬ˗eu meh.

Luˇbeˬ

5. Luˇbeˬ aˬ jeˬ˗ahˇ noeˬ tmˬ luꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗eu nga?

⁵ Yaˬkoˆ Luˇbeˬ˗ahˇ ngehˬ dahˬ beh˗awˇ, “Ngaˬ li aˬ yuiꞈ yuiꞈ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Luˇbeˬ˗oˇ” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 49:3) Luˇbeˬ naˇ aˬ li aˬ yuiꞈ yuiꞈ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ aˬ nyiˇ deuˬ naˆ maˬ tseˇ jeˬ biˇ nyiˬ myaˆ za dzehˬ˗eu lehˇ noeˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ aˬ da shiˇ dzeuˇ˗euˬ naˇ kʼah nymˇ jiˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu gʼaˬ ya pyeuꞈ˗awˇ, mehˬ hu paw jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ aˇ yeˇ huiˬ˗eu gaˇ heu˗ahˇ ya mˇ tehꞈ˗a lehˇ noeˬ tmˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.

6. Luˇbeˬ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ li aˬ yuiꞈ gʼaˬ za paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ za˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:3, 4)

⁶ Ehˇ kʼawꞈ Luˇbeˬ aˬ li aˬ yuiꞈ gʼaˬ za paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ za˗aˬ. (1 Laˬsaˬbaˬ 5:1) Aˬ jeˬ miˇ neh? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, Luˇbeˬ Yaˬkoˆ˗euˬ ma nyiˇ Biˇlaˬhaˇ nehˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ˗euˬ miˇ neh meh. Biˇlaˬhaˇ naˇ, Yaˬkoˆ zawˇ˗ehˇ gaˬ˗eu Laˬkeˬlaˇ neh Yaˬkoˆ˗euˬ miˬ zaˬ bi geuꞈ˗eu lehˇ a nehˬ taˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 35:19, 22) Luˇbeˬ naˇ, Laˬkeˬlaˇ˗euˬ aˇ yuiꞈ Leˇaˬ˗euˬ aˬ li pyeuꞈ meh. Luˇbeˬ aˬ jeˬ miˇ neh Biˇlaˬhaˇ nehˬ˗ehˇ yuꞈ taꞈ˗iˇ˗euˬ nga? Luˇbeˬ yuꞈ taꞈ jawˇ taꞈ mawꞈ˗eu yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, Yaˬkoˆ Biˇlaˬhaˇ˗ahˇ bi bye˗awˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ ma Leˇaˬ˗ahˇ bi gaˬ dzehˬ mawꞈ˗eu miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ jeˬ baˬ da neh jahˇ˗euˬ maˬ kaˬ, aˬ yawꞈ neh mˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da tiˬ pawꞈ˗iˬ nui ma maˬ tsaˬ˗a.—Aˇdahˬbeh˗eu 49:3, 4-ahˇ gui.

7. Uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh Luˇbeˬ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ oeˬ paˬ oeˬ ma˗ahˇ aˬ jeˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga? (“Yaˬkoˆ shiˇ leˇ ngeh ngehˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁷ Yaˬkoˆ Luˇbeˬ˗ahˇ “Aˬ cawˬ taꞈ˗ehˇ huiˬ dzehˬ˗eu gʼaˬ, nawˇ maˬ pyeuꞈ laˇ nya˗a” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Yaˬkoˆ ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Luˇbeˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ sahˬ paˬ, piˇ ma, maˬ ngeuˇ naˇ bawˇlawˇpeh ya geuꞈ˗euˬ lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gaˇ˗iˬ maˬ jaˆ˗a. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Luˇbeˬ jeˬ biˇ tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ paˇ za˗euˬ lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ aˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 12:6) Luˇbeˬ laꞈ kʼoeˇ yaw muiˬ jeˬ jiˇ ahˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ dzaˇ˗i tiˬ poˆ dehꞈ bahˬ˗euˬ lehˇ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ boꞈ taˬ˗euˬ maˬ paˇ ya mawˇ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 37:20-22; 42:37.

8. Aˬ dui Luˇbeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya dzaw geuꞈ˗euˬ nga?

⁸ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh yawˬ ha˗euˬ nui ma˗ahˇ ya gʼaˬ leˇ˗eu meh. Maˬ dehꞈ bahˬ maˬ dehꞈ muˆ lehˇ ya noeˬ tsehˆ taˬ˗eu meh. Muˇ juˇ juˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya daˬ ngeh aˬ dui neh mˇ˗euˬ jeˬ baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui “Yawˬ ha neh kʼaˇ sehˬ˗euˬ jeˬ yawˬ ha ya yehˬ˗eu meh” lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. (Gaˬlaˬtiˆ 6:7) Kʼoeˇ naˇ Luˇbeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh ya siˬ˗euˬ dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ gʼawˬ shaˬ gaˬ dui dui˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh mˇ bahˬ˗euˬ baˬ da neh pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh maˬ haw piˇ nehˬ kʼawꞈ, aˬ dui iˬ baˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ yaw muiˬ jeˬ mˇ˗eu leh jeh naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu meh.

Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ

9. Yaˬkoˆ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh maˬ ya leˇ˗eu nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:5-7)

⁹ Aˇdahˬbeh˗eu 49:5-7-ahˇ gui. Yaˬkoˆ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ˗ahˇ dawˬ kʼaˆ ngehˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Yaˬkoˆ˗euˬ aˬ buˇ Diˇnaˆ, Kaˬnaˬ tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu Sheˬkmˬ neh bi dawꞈ˗awˇ yehˬ bawˬ sehˇ lu˗ehˇ bi jahˇ ngeh, Diˇnaˆ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ nui ma pehˇ dui dui˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ naˇ, yawˬ ha˗euˬ nui pehˇ˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ˗ehˇ yaw haiˬ jeˬ mˇ gaˇ keuˆ ni laꞈ keuˆ˗iˇ˗euˬ meh. Sheˬkmˬ hawˇ˗eu meuˬ teu meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu kʼaˬ dzeˇ zaˬ yawˬ gʼaˬ na luꞈ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ naˇ nui ma tsaˬ ma lehˇ tsawˇ gahˇ gahˇ nehˬ˗euˬ meh. Sheˬkmˬ hawˇ˗eu meuˬ zaˬ deuˬ jiˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ ehˇ gaˇ nui ma tsaˬ˗eu meh. Kʼaˬ dzeˇ zaˬ kʼoeˇ deuˬ baˆ kʼoˆ mehˬ dzaˬ yehˬ˗awˇ naˇ dui dui luꞈ ngeh, Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ “aˬ nyaꞈ nmˇ mi cehˇ shaꞈ˗awˇ, tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ˗iˬ maˬ bi haw siˬ ni meuˬ laꞈ kʼoeˇ le uˇ˗awˇ, kʼaˬ dzeˇ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ coeˇ sehꞈ jiˇ˗euˬ meh.”—Aˇdahˬbeh˗eu 34:25-29.

10. Yaˬkoˆ neh Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (“Yaˬkoˆ shiˇ leˇ ngeh ngehˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ” lehˇ ehˇ˗euˬ oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁰ Yaˬkoˆ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ mˇ˗euˬ miˇ neh, nui ma shaˬ zahˬ mˇ dui dui˗eu meh. Yaˬkoˆ aˬ li heu nyiˬ gʼaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tiˬ gaˇ bi jawˇ byoˆ ma, tiˬ gʼaˬ tiˬ paw bi jawˇ gʼawˬ ma lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, teu gaˇ neh 200 kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ ngeh byah laˇ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˇ leˇ ngeh, Suˇmoˬ aˇ jeuˬ˗euˬ miˇ tsaˬ jeˬ biˇ naˇ, Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ neh biˇ paˆ nehˬ˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 19:1) Leˬbiˇ aˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ za taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ meuˬ 48 meuˬ biˇ oꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Yawˇshuˆ 21:41.

11. Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ aˇ jeuˬ deuˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga?

¹¹ Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ naˇ, aˬ yawꞈ nyaꞈ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ lehˬ˗aˬ. Leˬbiˇ˗euˬ aˇ jeuˬ deuˬ˗aˬ, maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. Moˇseˬ Siˇnaˆ gawˬ jawˬ˗ahˇ daˆ leˇ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zahˇ dawˬ kʼoꞈ dawˬ yuˇ laˬ leˇ ngeh, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ gʼawˬ mya gʼaˬ shuiˇ neh mawˇ neˇ mawˇ kawˇ tehˆ˗awˇ uˬ duˬ tahˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Leˬbiˇ˗euˬ aˇ jeuˬ deuˬ naˇ, mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗euˬ uˬ taꞈ, Moˇseˬ mawˇ kawˇ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ gaˇ jiˇ paˇ caw ba nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 32:26-29) Leˬbiˇ˗euˬ aˇ jeuˬ tiˬ jo saˇ˗i tiˬ jo piˇ ma˗euˬ gaˇ bi mˇ˗eu lehˇ bi tseˇ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 40:12-15; Bawˇtsahˬ 3:11, 12) Suˇmoˬ aˇ jeuˬ deuˬ naˇ, Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇkʼahˬ˗ahˇ Kaˬnaˬ tsawˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ teh doˆ gaˇ Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ caw ba˗euˬ meh.—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 1:3, 17.

12. Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹² Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nui pehˇ mehˬ hu taˬ˗awˇ, tiˬ jeˬ˗iˬ taˬ noeˬ tsehˆ, tiˬ jeˬ˗iˬ taˬ mˇ. Yawˬ ha˗ahˇ maˬ ehˇ, yawˬ ha neh gaˬ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ ngeh, aˬ dui˗ahˇ nui ma pehˇ laˇ nya˗eu meh. (Ja ceuˬ 4:4) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ gʼaˬ˗ahˇ nui pehˇ neh ngehˬ kʼoꞈ mˇ kʼoꞈ gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗a lehˇ ya noeˬ taˬ˗eu meh. (Yaˬkoˆ 1:20) Aˬ dui˗ahˇ maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ gʼaˬ mehˇ nmˇ ngeuˇ maˬ ngeuˇ kʼawꞈ, aˬ dui Jaˇliꞈ zahˇ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗awˇ ya mˇ kʼoꞈ nehˬ˗eu meh. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ, nui pehˇ˗ahˇ maˬ gʼaˬ leˇ ni ngehˬ lehˬ mˇ lehˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ neh yahˇ pawˇ nya˗eu meh. (Loˇmaˆ 12:17, 19; 1 Beˬtuˆluˆ 3:9) Kʼoeˇ uˬ taꞈ, nawˬ da nawˬ ma Yeˬhawˇbaˬ maˬ ya leˇ˗eu jeˬ˗ehˇ paˇ mˇ˗euˬ naˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ mˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ caw˗eu maˬ loˬ˗a lehˇ noeˬ taˬ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ mˇ˗eu maˬ mˇ˗eu nawˇ yawˬ ha naꞈ˗i tseˇ nya meh. Aˬ da aˬ ma toˆ˗ehˇ mˇ˗euˬ miˇ neh, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ maˬ paˇ za nya meh lehˇ taˬ noeˬ. Nawˇ yaw tsaˬ yaw dawˇ jeˬ˗ahˇ mˇ˗eu leh jeh daˆ leꞈ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.

Yuˇdaˆ

13. Yuˇdaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ˗ahˇ mehˬ laˇ˗eu lehˇ gʼeh ngeh aˬ jeˬ miˇ neh kʼahˬ lahˇ˗eu nga?

¹³ Nymˬ˗mˇ naˇ, Yaˬkoˆ Yuˇdaˆ˗ahˇ mehˬ˗eu yamˬ tsaˬ laˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ ngehˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, nui ma laꞈ kʼoeˇ kʼahˬ lahˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ yawꞈ jiˇ huiˬ˗eu iˬ baˇ tiˬ jeˬ na mˇ˗euˬ miˇ neh meh. Suˇmoˬ hawˇ˗eu Leˬbiˇ Sheˬkmˬ meuˬ zaˬ deuˬ˗ahˇ sehꞈ˗awˇ myawˬ deuˬ˗ahˇ yuˇ geuꞈ ngeh, Yuˇdaˆ jiˇ teu laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 34:27) Kʼoeˇ naˇ Yuˇdaˆ Yoˇsehˆ˗ahˇ ahˬ dzaˬ˗awˇ, aˬ da˗ahˇ jaˬ myawꞈ myawꞈ ngeh jiˇ nui ma tsaˬ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 37:31-33) Kʼoeˇ naˇ Yuˇdaˆ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li shiˇ ngeh, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ tsu˗ahˇ mawˇ do ahˬ˗eu gʼaˬ nga lehˇ noeˬ˗awˇ dehꞈ bahˬ dehꞈ muˆ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 38:15-18.

14. Yuˇdaˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ muiˬ˗eu jeˬ ahˇ˗eu nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:8, 9)

¹⁴ Ehˇ kʼawꞈ Yuˇdaˆ aˬ da Yaˬkoˆ jawˇ gaˇ neh ja ceuˬ nehˬ˗eu dawˬ hawˇ˗eu guiˬ lahˬ biꞈ˗eu dawˬ ngehˬ gaˇ ya gaˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 49:8, 9-ahˇ gui.) Yuˇdaˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ yaw muiˬ ahˇ˗eu miˇ neh nga? Aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da˗euˬ nui ma˗ahˇ noeˬ keuˆ nehˬ˗awˇ, aˬ nyiˇ nyiˇ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Beˬyaˬmiˬ˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗euˬ miˇ neh meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 44:18, 30-34.

15. Yuˇdaˆ Yaˬkoˆ jawˇ gaˇ neh za˗euˬ guiˬ lahˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ nga?

¹⁵ Yaˬkoˆ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ Yuˇdaˆ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ sheuˬ hehˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh uˬ taꞈ 200 kʼoꞈ naˇ, maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ teu maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Iˇjiˇtuˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh doˆ laˇ˗awˇ, Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ le˗eu gʼaˇ duˬ bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ˗ahˇ cah luꞈ ngeh, Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ deuˬ naˇ, aˇ jeuˬ nui deuˬ˗euˬ mehˬ shi sheuˬ hehˇ˗awˇ cah˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 10:14) Uˬ taꞈ gʼawˬ mya tseˇ kʼoꞈ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ Miˇ kʼahˬ˗ahˇ deuˆ geuꞈ˗eu gʼaˇ duˬ, Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ deuˬ mehˬ hu paw ciˬ daˬ˗awˇ mˇ˗euˬ meh. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 1:1, 2) Kʼoeˇ naˇ Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh sahˬ paˬ deuˬ gʼawˬ mya ni doˆ laˇ˗euˬ meh. Doˆ beh beh laˇ˗euˬ sahˬ paˬ gʼaˬ naˇ, sahˬ paˬ Daˬbiˇ pyeuꞈ meh. Yaˬkoˆ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ paˇ byah laˇ nga siˬ.

16. Aˇdahˬbeh˗eu 49:10 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (“Yaˬkoˆ shiˇ leˇ ngeh ngehˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ” lehˇ ehˇ˗eu oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁶ Yaˬkoˆ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ tsawˇ haˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ Yuˇdaˆ˗euˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 49:10-ahˇ gui.) Uˆ lahˇ˗eu teu gʼaˬ naˇ, Yeˬsuˇ Ka li meh. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ tiˬ gʼaˬ Yeˬsuˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Miˬyehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ poeˬ Daˬbiˇ˗euˬ dzoeˬ dzaˬ nuiˇ mahˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ biꞈ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Luˇkaꞈ 1:32, 33) Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ “Yuˇdaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Aˇ laˬ jaˬ shiˇ” lehˇ jiˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh.—Pah mehˬ˗eu 5:5.

17. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁷ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Yuˇdaˆ huiˬ˗eu iˬ baˇ tiˬ jeˬ na mˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ˗euˬ aˇ nyiˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ˗ahˇ haw˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu nga lehˇ noeˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ˗eu lehˇ aˬ dui maˬ siˬ duˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ Yuˇdaˆ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ za ngeh, aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gʼaˬ baˬ˗eu jeˬ˗ahˇ jeˬ hu noeˬ mawˇ laˇ nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw˗eu meh lehˇ aˬ dui maˬ ya ngehˇ˗a. Aˬ dui aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ poˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ dzaw geuꞈ˗eu leh jeh kaˇ˗euˇ.

18. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui Yuˇdaˆ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ neh nui ma gʼawˬ mahˇ ni ya taˬ˗eu gaˇ kawˆ jiˇ ya dzaw˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ aˬ yawꞈ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ mˇ byah˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ˗ehˇ, noeˬ taˬ˗euˬ aˇ yamˬ˗ahˇ maˬ ngeuˇ ni byah laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yuˇdaˆ Yaˬkoˆ˗ahˇ neh guiˬ lahˬ za gʼaˬ shaw˗euˬ nehˬ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ taˆ lehˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya sheuˬ gʼeh˗euˬ maˬ ngeuˇ˗a. Toˆ˗ehˇ kʼawꞈ Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ deuˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ˗awˇ bi sheuˬ gʼeh˗euˬ Leˬbiˇ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ Moˇseˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Eˇpaˬleˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ Yawˇshuˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ sahˬ paˬ Sawˇluˆ˗ahˇ maˬ ehˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ˗euˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ˗awˇ bi sheuˬ gʼeh˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh.—Heˬbyehˇ 6:12.

19. Yaˬkoˆ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui aˬ jeˬ jeˇ ya siˬ˗euˬ nga? ‘Tsawˇ haˬ zaˬ haw mawˇ˗eu hawˇ˗eu Miˬyehˇ haw mawˇ˗eu maˬ duˇ leˇʼ nga lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. (1 Saˬmeuˬlaˆ 16:7) Yeˬhawˇbaˬ naˇ nui ma gʼawˬ mahˇ ni gʼeh˗awˇ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu meh lehˇ ya siˬ˗euˬ ma. Yaw lehˬ yaw bahˬ mˇ gaˇ maˬ ya leˇ kʼawꞈ, aˬ yawꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ tiˬ pawꞈ˗iˬ yaw lehˬ maˬ ahˇ gaˇ, byah kuꞈ gaˇ maˬ noeˬ tmˬ˗a. Huiˬ˗eu iˬ baˇ mˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ jiˇ maˇ diˇ noeˬ poˆ noeˬ paˇ˗awˇ, yaw muiˬ jeˬ mˇ˗eu leh jeh naˇ guiˬ lahˬ biꞈ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ dui nyaˆ taꞈ kawˆ˗ahˇ Yaˬkoˆ dzeˇ luꞈ˗eu aˬ li yehꞈ gʼaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ nehˬ˗euˬ nga lehˇ ja sawˇ ma.