Yaˬkoˆ shiˇ˗eu keuˆ laˇ ngeh ngehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh dzaw geuꞈ nya˗eu jeˬ—Aˇ tsehˆ 2

1. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

Yaˬkoˆ˗euˬ aˬ li deuˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da mehˬ gaˇ tsoˆ gaˇ naˇ haˬ˗eu gʼaˇ duˬ uiˬ laˇ taˬ˗awˇ, naˇ haˬ luꞈ˗eu meh. Dzeuˇ yaꞈ˗euˬ kawˆ˗ahˇ ya siˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yaˬkoˆ neh Luˇbeˬ, Suˇmoˬ, Leˬbiˇ, Yuˇdaˆ, heu deuˬ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ, nui ma ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dawˬ deuˬ pyeuꞈ˗awˇ, ya gaˬ˗eu paˬ lehˇ tiˬ pawꞈ˗i maˬ noeˬ taˬ˗euˬ dawˬ deuˬ pyeuꞈ nya˗eu meh. Teu miˇ neh dzeˇ luꞈ˗eu aˬ li yehꞈ gʼaˬ jiˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ jeˬ ehˇ laˇ˗eu maˬ siˬ lehˇ noeˬ dui dui luꞈ˗eu meh. Aˬ dui Yaˬkoˆ neh aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ li Zeˬbuˬluˬ, Iˇsaˬkaˬ, Daˬ, Gaˆ, Aˬsaˬ, Naˬtaˬliˇ, Yoˇsehˆ, Beˬyaˬmiˬ, heu deuˬ˗ahˇ ngehˬ nehˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? lehˇ haw kaˇ˗euˇ.a

Zeˬbuˬluˬ

2. Yaˬkoˆ Zeˬbuˬluˬ˗ahˇ aˬ jeˬ ngehˬ nehˬ˗euˬ nga? Yaˬkoˆ neh ehˇ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:13) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

² Aˇdahˬbeh˗eu 49:13-ahˇ gui. Yaˬkoˆ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Zeˬbuˬluˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ naˇ, iˬ ma laˆ shaˆ˗euˬ lawˇ deh gaˇ dzeˇ ya jawˇ˗euˬ meh. Jawˇ duˬ teu naˇ, Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ kʼoeˇ taˆ paw dzaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu meh. Teu gaˇ neh uˬ taꞈ 200 kʼoꞈ naˇ, Zeˬbuˬluˬ aˇ jeuˬ Gaˬliˬlehˇ iˬ ma laˆ shaˆ hawˇ˗eu Mehˬdeuˬtaˬleˇniˬ˗yaˬ˗euˬ iˬ ma laˆ shaˆ yaw kaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu miˇ tsaˬ jeˬ biˇ za˗euˬ meh. Aˬ jeˬ lehˇ gʼeh kʼawꞈ heu naˇ, Zeˬbuˬluˬ aˇ jeuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, iˬ ma laˆ shaˆ nehˬ˗ehˇ tawꞈ tawꞈ˗ehˇ maˬ jaˆ kʼawꞈ, iˬ ma laˆ shaˆ nyiˬ hmˬ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ ya jawˇ˗awˇ, iˇ˗eu laˇ˗eu, jeˬ gaꞈ gaꞈ˗eu gʼaˇ duˬ muiˬ dui dui˗eu jawˇ duˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh. Teu baˬ da neh Moˇseˬ “Laˆ shaˆ kʼoeˇ taˆ jeˬ gaꞈ gaꞈ˗eu, Zeˬbuˬluˬ dehꞈ dzaˬ laˇ luꞈ˗uˇ” lehˇ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh.—Dawˬmehˬmehˬ˗eu 33:18.

3. Yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ ni caw ba nehˬ nya˗eu jeˬ naˇ, aˬ jeˬ nga?

³ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui aˬ gaˇ jawˇ˗awˇ, aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ kʼawꞈ, laˬ kʼaˬ cehˇ nya meh. Aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu gʼaˇ duˬ naˇ, yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu loˬ meh. (Ja ceuˬ 16:6; 24:5) Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ maˬ haw ni, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ maˬ jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh aˬ dui yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ nya ni leh jeh˗eu loˬ meh.—Gaˬlaˬtiˆ 6:4.

Iˇsaˬkaˬ

4. Yaˬkoˆ Iˇsaˬkaˬ˗ahˇ aˬ jeˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ nga? Yaˬkoˆ˗euˬ dawˬ teu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:14, 15) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁴ Aˇdahˬbeh˗eu 49:14, 15-ahˇ gui. Yaˬkoˆ, gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu Iˇsaˬkaˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ kah dui dui˗eu kʼaˆ behˆ tawˬ coeˇ˗eu mahˬ tahˬ laˆ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ nga lehˇ ja ceuˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yaˬkoˆ Iˇsaˬkaˬ muiˬ dui dui˗eu jawˇ zaˇ za meh lehˇ jiˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yaˬkoˆ neh ehˇ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Iˇsaˬkaˬ˗euˬ zaˬ deuˬ uˆ deuˬ Yawˇdaˬ lawˇ baˬ gaˇ dzeˇ jaˆ˗eu muiˬ dui dui˗eu jawˇ zaˇ za˗euˬ meh. (Yawˇshuˆ 19:22) Aˬ yawꞈ maꞈ jeˬ biˇ za˗euˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ ka dzaˬ ka dawˇ˗eu leh jeh˗eu meh. Aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ jiˇ leh jeh˗awˇ mˇ˗eu meh. (1 Sahˬpaˬ 4:7, 17) Yaw jeˬ ma jeˬ, yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu Baˬyehˇ hawˇ˗eu bawˇlawˇpeh ma Diˬboˇlaˬ guiˇ deuˆ caw laˇ lehˇ kuˇ ngeh jiˇ Iˇsaˬkaˬ˗euˬ aˇ jeuˬ deuˬ caw ba iˇ˗euˬ meh.—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 5:15.

5. Aˬ dui aˬ jeˬ miˇ neh gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

⁵ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ gaˇ mˇ˗eu leh jeh˗eu Iˇsaˬkaˬ˗euˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu loꞈ˗ehˇ, aˬ dui Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu leh jeh gaˇ jiˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 2:24) Aˇ muˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ gʼeh˗eu gʼaˇ duˬ, gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ luꞈ˗eu mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. (1 Tiˆmoˇseˬ 3:1) Mehˇ nmˇ zaˬ yo aˬ li heu deuˬ naˇ, maˇ diˇ guiˇ deuˆ gaˇ maˬ iˇ kʼawꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ muiˬ˗eu cawˬ cawˬ˗eu jeˬ maˬ bi cawˆ˗iˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˇ haw piˇ nehˬ˗eu meh. (1 Gawˇliˬtu 5:1, 5; Yuˇdaˆ 17-23) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ leˇ˗eu dawˬ mehˬ mehˬ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh dui dui˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 5:17.

Daˬ

6. Daˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ naˇ, aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:17, 18) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁶ Aˇdahˬbeh˗eu 49:17, 18-ahˇ gui. Yaˬkoˆ Daˬ˗ahˇ yawˬ ha naˆ maˬ tseˇ huiˬ˗eu guiˇ deuˆ˗eu mahˬ hawˇ˗eu tsawˇ haˬ lawˬ muˇ˗ahˇ toˆ˗eu aˇ lawˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ Daˬ aˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ guˆ dui dui˗eu meh. Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˇ leˇ ngeh Daˬ aˇ jeuˬ deuˬ naˇ, “dawˬ tawˆ luꞈ˗euˬ mehˬ nah nah saˬ jawˇ˗eu taˆ pyeuꞈ”˗awˇ, aˇ jeuˬ nui deuˬ˗ahˇ haw piˇ nehˬ˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 10:25) Daˬ aˇ jeuˬ deuˬ˗ahˇ doˇ˗eu gaˇ heu naˇ, aˬ cawˬ˗euˬ myaˆ˗ahˇ teu naˆ naˆ˗ehˇ maˬ mawˇ leˇ˗eu gaˇ pyeuꞈ kʼawꞈ, aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu gaˇ pyeuꞈ meh.

7. Aˬ dui gaˇ za ngeh aˬ myah luꞈ aˬ jeˬ ya noeˬ taˬ˗eu nga?

⁷ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Nawˇ aˬ cawˬ˗euˬ myaˆ˗ahˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ mawˇ leˇ˗eu gaˇ za haw maˬ loˇ? Bawˬdzaˬnymˇ laˆ luiˆ laˆ buˇ gaˇ, laˆ saˆ gaˇ, huiˬ˗eu mehˬ bawˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ caw ba gaˇ, gaˇ nui jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, caw ba˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Heu naˇ zawˇ˗ehˇ ja ceuˬ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ. Nawˬ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ gaˇ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw mawˇ˗awˇ, aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ noeˬ taˬ luꞈ˗uˇ. Tsawˇ haˬ zaˬ neh bi ja ceuˬ˗eu gʼaˇ duˬ maˬ ngeuˇ ni, aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu miˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ gaˇ aˬ yawꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ˗eu meh.—Maꞈtehˬ 6:1-4.

Gaˆ

8. Gaˆ aˇ jeuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh aˬ cawˬ deuˬ yaw awˬ˗ehˇ deuˆ laˇ nya˗eu nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:19) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

⁸ Aˇdahˬbeh˗eu 49:19-ahˇ gui. Yaˬkoˆ Gaˆ aˇ jeuˬ˗ahˇ tahˇ joe deuˬ deh laˇ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Teu gaˇ neh nyiˬ yaˇ kʼoꞈ dzehˬ˗iˇ ngeh, Gaˆ aˇ jeuˬ Yawˇdaˬ lawˇ baˬ nahˇ ma doˆ kʼehˬ paw miˇ tsaˬ pehˇ tsahˇ za˗euˬ meh. Teu naˇ muiˇ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ miˇ kaˬ taꞈ˗eu jawˇ kʼahˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh yaw awˬ˗ehˇ deuˆ le nya˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ jawˇ duˬ teu tsahˇ naˇ, jeˬ zaˬ gaˆ kʼahˬ muiˬ dui dui˗eu miˇ neh Gaˆ aˇ jeuˬ deuˬ ya leˇ˗eu meh. (Bawˇtsahˬ 32:1, 5) Teu gaˇ haw ngeh Gaˆ aˇ jeuˬ naˇ, nui kʼaˬ ahˇ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ jiˇ jah ziꞈ˗eu meh. Miˬyehˇ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ jaˆ˗eu Yawˇdaˬ lawˇ baˬ nahˇ ma ga kʼehˬ paw jaˆ˗eu pehˇ tsahˇ˗ahˇ aˇ jeuˬ nui deuˬ deuˆ geuꞈ ngeh jiˇ Gaˆ˗euˬ aˇ jeuˬ aˇ kʼoꞈ aˇ la˗ahˇ neh caw ba nehˬ˗iˇ˗euˬ meh. (Bawˇtsahˬ 32:16-19) Kʼaˬ dzeˇ zaˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ maˬ jawˇ ngeh yamˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˬ zaˬ hawˇ˗eu zaˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh haw piˇ nehˬ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ teu loꞈ˗ehˇ nui kʼaˬ ahˇ gaˇ, aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ noeˬ keuˆ nehˬ gaˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗euˬ meh.—Yawˇshuˆ 22:1-4.

9. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ naˇ, aˬ joˆ˗ehˇ noeˬ tsehˆ˗eu nga?

⁹ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Shaˬ zahˬ aˇ yamˬ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ya gʼoe˗awˇ nui ma ya taˬ˗eu meh. (Ja ceuˬ 37:3) Nymˬ˗mˇ iˬ nah mehˇ nmˇ gʼawˬ mya gʼaˬ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗euˬ tsoˆ˗eu gaˇ paw maˬ ehˇ, tsaꞈ gaˬ˗eu deuˬ loˬ dzehˬ˗eu jawˇ duˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ iˇ˗eu heu neh maˬ ehˇ, aˇ maꞈ aˇ muˇ˗ahˇ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ caw ba˗eu heu neh maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ jah ziꞈ˗eu lehˇ mˇ mawˇ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ shaˇ noeˬ ni aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu leh jeh˗eu teu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ haw piˇ nehˬ laꞈ meh lehˇ jah ziꞈ˗eu miˇ neh meh.—Ja ceuˬ 23:1.

Aˬsaˬ

10. Aˬsaˬ aˇ jeuˬ aˬ jeˬ maˬ ya jahˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:20) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁰ Aˇdahˬbeh˗eu 49:20-ahˇ gui. Yaˬkoˆ Aˬsaˬ aˇ jeuˬ smˇ muiˬ muiˬ meh lehˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Yaˬkoˆ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬsaˬ aˇ jeuˬ Iˇsaˬleˬlaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ miˇ tsaˬ jeˬ biˇ jeˬ yehˆ muiˬ dui dui gaˇ za˗euˬ meh. (Dawˬmehˬmehˬ˗eu 33:24) Aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ miˇ tsaˬ Mehˬdeuˬtaˬleˇniˬ˗yaˬ iˬ ma laˆ shaˆ nehˬ˗ehˇ tawꞈ˗eu uꞈ taꞈ, saˇ baoˬ naˬ laˇ˗eu jeˬ gaꞈ jeˬ ka muiˬ dui dui˗eu Siˇdoˬ meuˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Aˬsaˬ aˇ jeuˬ Kaˬnaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ teh dzeh˗aˬ. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 1:31, 32) Aˬsaˬ aˇ jeuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu paw gʼaˬ baˬ laˇ˗euˬ teu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ smˇ muiˬ muiˬ laˇ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, Kaˬnaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ nui noeˬ neh bi uˆ lahˇ˗euˬ miˇ neh kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Muiˇ˗eu Kaˬnaˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ guiˇ deuˆ ngeh yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu Baˬyehˇ guiˇ deuˆ caw le lehˇ kuˇ ngeh Aˬsaˬ aˇ jeuˬ maˬ caw ba˗iˇ˗aˬ. Teu miˇ neh “Meˬgiˇdoˬ lawˇ gawˆ dawˬ peh” guiˇ deuˆ ngeh Yeˬhawˇbaˬ neh zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ bi deuˆ gʼaˬ˗euˬ gaˇ maˬ ya mawˇ˗aˬ. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 5:19-21) Baˬyehˇ hawˇ˗eu Diˬboˇlaˬ˗euˬ gʼaˬ leˇ˗euˬ dawˬ caˇ laꞈ kʼoeˇ “Aˬsaˬ tsawˇ jeuˬ iˬ ma laˆ shaˆ lawˇ deh˗ahˇ jawˇ yaꞈ˗euˬ meh” lehˇ caˇ˗eu dawˬ˗ahˇ ya gaˬ ngeh, Aˬsaˬ aˇ jeuˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ ya shaꞈ dawˇ˗eu tehꞈ˗aˬ.—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 5:17.

11. Aˬ dui pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh jeˬ hu taˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu nga?

¹¹ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ mawꞈ˗eu ma. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ kʼaˇ muiˬ˗eu jeˬ biꞈ nehˬ mawꞈ naˇ, miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ loꞈ˗ehˇ pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ jeˬ hu maˬ taˬ˗eu gʼaˇ duˬ ya yahˇ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 18:11) Aˬ dui pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ˗ahˇ yaw tsaˬ tsaˬ lehˇ haw˗eu nui ma ya bi ahˇ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 7:12; Heˬbyehˇ 13:5) Maˇ diˇ maˬ loˬ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗eu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ maˬ biꞈ nehˬ nya˗eu jeˬ maˬ ya bi pyeuꞈ˗a. Mehˬ hu paw Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗eu dehꞈ ziˇ biꞈ meh lehˇ aˬ dui siˬ nya dzeuˇ taˬ˗euˬ ma. Teu miˇ neh nymˬ˗mˇ aˬ dui yawˬ ha˗euˬ aˇ yamˬ hawˇ˗eu gʼaˬ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ zmˬ˗eu leh jeh kaˇ˗euˇ.—Ja ceuˬ 4:8.

Naˬtaˬliˇ

12. Naˬtaˬliˇ˗ahˇ Yaˬkoˆ neh ehˇ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:21) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹² Aˇdahˬbeh˗eu 49:21-ahˇ gui. Yaˬkoˆ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ Naˬtaˬliˇ naˇ “nahˬ yu ni gʼeh˗eu dawˬ, (MS)” ngehˬ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. Heu naˇ Yeˬsuˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ ngeh mehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ngehˬ keuˆ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Naˬtaˬliˇ jawˇ kʼahˬ Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ gʼawˬ myahˇ ni jawˇ jawˇ˗ehˇ mehˬ˗euˬ meh. Teu miˇ neh Gaˬbeˬneˬoˬ meuˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ “jawˇ˗eu meuˬ” lehˇ kuˇ taˬ˗euˬ meh. (Maꞈtehˬ 4:13; 9:1; Yoˇhaˬ 7:46) Iˇsaˬyaˇ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ Zeˬbuˬluˬ aˇ jeuˬ hawˇ˗eu Naˬtaˬliˇ aˇ jeuˬ “huiˬ˗eu yaw shehꞈ” ya mawˇ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Iˇsaˬyaˇ 9:1, 2) Teu loꞈ˗ehˇ maˇ diˇ byah laˇ˗euˬ meh. Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ mehˬ˗eu tsoˆ˗eu heu neh “tsawˇ haˬ zaˬ dawˬ tawˆ luꞈ kʼoeˇ taˆ bya nehˬ le˗euˬ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu yaw shehꞈ” pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.—Yoˇhaˬ 1:9.

13. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ ya leˇ˗eu dawˬ deuˬ nahˬ yu ni aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ nya˗eu nga?

¹³ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui aˬ jeˬ ngehˬ gaˇ maˬ ehˇ, aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ gaˇ maˬ ehˇ, haw˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ˗eu “nahˬ yu ni gʼeh˗eu dawˬ” aˬ joˆ˗ehˇ ngehˬ nya˗eu nga? Aˬ dui kʼaˇ ngeuˇ˗eu loꞈ˗ehˇ ngehˬ˗eu heu neh meh. (Ja ceuˬ 15:1, 2) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ ja ceuˬ˗eu maˬ ya nyi naˬ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ cawˬ˗ahˇ ehˇ˗eu maˬ ya tehˬ˗a. (Eˇpeˇsu 4:29) Aˬ dui aˬ cawˬ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu gʼaˇ duˬ ngehˬ cawˬ dahˬ beh˗eu dawˬ yaw muiˬ˗ehˇ ngehˬ nya laˇ ni aˇ pyaˇ ya daˬ taˬ˗eu meh.

Yoˇsehˆ

14. Yaˬkoˆ neh Yoˇsehˆ˗ahˇ ehˇ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:22, 26) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁴ Aˇdahˬbeh˗eu 49:22, 26-ahˇ gui. “Mehˇ nmˇ deuˬ” laꞈ kʼoeˇ neh Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ˗euˬ Yoˇsehˆ˗ahˇ Yaˬkoˆ nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu yaw duˬ baw meh. Yaˬkoˆ Yoˇsehˆ˗ahˇ “aˇ siˬ siˬ luꞈ˗eu aˇ bawˇ˗euˬ uˬ pyaˬ” lehˇ kuˇ˗eu meh. Yaˬkoˆ naˇ, aˇ bawˇ pyeuꞈ˗awˇ Yoˇsehˆ naˇ, uˬ pyaˬ pyeuꞈ˗eu meh. Yaꞈkoˆ˗euˬ dawˬ˗ahˇ haw ngeh, Yoˇsehˆ naˇ Yaˬkoˆ zawˇ˗ehˇ gaˬ˗eu Laˬkeˬlaˇ˗euˬ aˬ li aˬ yuiꞈ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ, Leˇaˬ˗euˬ aˬ li aˬ yuiꞈ yuiꞈ saˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Luˇbeˬ neh maˬ za˗euˬ jeˬ biˇ kʼoeˇ myaˆ nyiˬ myaˆ za˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 48:5, 6; 1 Laˬsaˬbaˬ 5:1, 2) Yoˇsehˆ˗euˬ aˬ li yuiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Maˬnaˇseˬ hawˇ˗eu Eˇpaˬleˬ aˬ nyaꞈ nmˇ˗ahˇ neh oe˗euˬ aˇ jeuˬ nyiˬ jeuˬ jeˬ biˇ za ngeh Yaˬkoˆ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ byah laˇ˗euˬ meh.—Aˇdahˬbeh˗eu 49:25; Yawˇshuˆ 14:4.

15. Maˬ tsaˬ maˬ dawˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh Yoˇsehˆ aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ˗euˬ nga?

¹⁵ Yaˬkoˆ “muiˇ˗eu deuˬ [Yoˇsehˆ]˗ahˇ beuˆ sehꞈ˗eu lehˇ, Kaˆ hawˇ˗eu kaˆ myaˬ yuˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ mehˬ nah teh˗eu meh” lehˇ jiˇ paˇ ehˇ˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 49:23) Teu gaˇ teh˗eu teu deuˬ naˇ, Yoˇsehˆ maˬ muiˬ˗eu yaw doeˇ jeˬ˗ahˇ ya puˬ ni jahˇ˗euˬ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Yoˇsehˆ aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ nui ma maˬ naˇ˗a. Teu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu maˬ muiˬ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ iˬ baˇ maˬ taˬ˗a. Yaˬkoˆ neh ehˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ Yoˇsehˆ “aˬ yawꞈ˗euˬ kaˆ kaˆ poˆ maˬ byehˆ˗iˇ˗ehˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ laꞈ du deuˇ dui dui”˗eu meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 49:24) Shaˬ zahˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh Yoˇsehˆ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ, aˇ doˆ deuˬ˗ahˇ jiˇ iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗euˬ uˬ taꞈ, nui gaˬ jiˇ paˇ mˇ mawˇ nehˬ˗euˬ meh. (Aˇdahˬbeh˗eu 47:11, 12) Yoˇsehˆ aˬ yawꞈ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ heu naˇ, laˆ muiˬ laˆ buˇ nehˬ˗awˇ muiˬ dzehˬ˗eu tsawˇ haˬ tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ lehˇ sawˇ˗eu meh. (Ja ceuˬ 105:17-19) Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh.

16. Shaˬ zahˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh aˬ dui Yoˇsehˆ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁶ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Shaˬ zahˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ teu baˬ da neh Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ nehˬ˗ehˇ taˬ bi kaˬ˗iˇ. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ dzaw gʼahˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ tiˬ poˆ na shaˬ zahˬ˗ahˇ bi puˬ˗eu meh lehˇ maˬ ya ngehˇ˗a. (Heˬbyehˇ 12:7) Yeˬhawˇbaˬ heu loꞈ˗ehˇ dzaw nehˬ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼawˬ shaˬ gaˬ˗eu jeˬ, iˬ baˇ pyehˬ nehˬ˗eu jeˬ, muiˬ˗eu seuˆ dzeuꞈ aˇ gʼehˇ heu deuˬ˗ahˇ bi ahˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. (Heˬbyehˇ 12:11) Aˬ dui shaˬ zahˬ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ kamˬ daˬ coeˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ Yoˇsehˆ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ nehˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ aˬ dui˗ahˇ jiˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu yaw duˬ baw meh.

Beˬyaˬmiˬ

17. Yaˬkoˆ neh Beˬyaˬmiˬ˗ahˇ ehˇ˗euˬ dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? (Aˇdahˬbeh˗eu 49:27) (Oeˬ coeˇ oeˬ bawˬ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁷ Aˇdahˬbeh˗eu 49:27-ahˇ gui. Yaˬkoˆ maˬ keuˆ laˇ mi naˆ˗ehˇ Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ naˇ, kʼaˬ yehˇ loꞈ˗ehˇ guiˇ deuˆ˗eu paw yaw nya meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 20:15, 16; 1 Laˬsaˬbaˬ 12:2) ‘Uˬ shawˬ paw aˬ cawˬ˗ahˇ kawꞈ sehꞈ dzaˬ’ lehˇ ehˇ˗eu heu dawˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? “Uˬ shawˬ paw” lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ deuˬ sahˬ paˬ baw laˇ beh beh ngeh yamˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Sahˬ paˬ dahˬ beh˗eu gʼaˬ naˇ, Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh oe˗euˬ sahˬ paˬ Sawˇluˆ pyeuꞈ meh. Aˬ yawꞈ naˇ Piˇliˇtiˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ kʼaˬ duˬ ni guiˇ deuˆ˗euˬ meh. (1 Saˬmeuˬlaˆ 9:15-17, 21) ‘Uˬ ciꞈ paw deuˆ za laꞈ˗euˬ myawˬ deuˬ biˇ geuꞈ˗eu’ lehˇ ehˇ˗eu maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ nga? “Uˬ ciꞈ paw” pyeuꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ˗euˬ sahˬ paˬ deuˬ jiˇ leˇ˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ sahˬ paˬ ma Iˇsaˬtaˆ hawˇ˗eu Mawˬdaˬkehˇ, Paˇshaˇ miˇ kʼahˬ doe ni jawˇ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ya shiˇ˗eu lehˇ gʼeh gaˇ neh ka kʼoꞈ nehˬ˗euˬ meh.—Iˇsaˬtaˆ 2:5-7; 8:3; 10:3.

18. Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁸ Aˬ dui aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga? Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ deuˬ Sawˇluˆ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ miˇ neh kʼahˬ sehˇ jehˆ˗eu yaw duˬ baw meh. Ehˇ kʼawꞈ Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ Daˬbiˇ˗ahˇ sahˬ paˬ bi geuꞈ dah laˇ ngeh, Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ tiˬ jeuˬ jeuˬ lah ni nui ma tsaˬ˗eu meh. (2 Saˬmeuˬlaˆ 3:17-19) Teu gaˇ neh yaw myaˬ tseˇ kʼoꞈ byah laˇ ngeh aˇ jeuˬ nui deuˬ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ muiˇ ngeh Beˬyaˬmiˬ aˇ jeuˬ Yuˇdaˆ aˇ jeuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Yeˬhawˇbaˬ neh tseˇ˗euˬ sahˬ paˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, saˇ jaˇ ziꞈ˗euˬ meh. (1 Sahˬpaˬ 11:31, 32; 12:19, 21) Nymˬ˗mˇ iˬ nah aˬ dui jiˇ Yeˬhawˇbaˬ neh aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi sheuˬ gʼeh˗eu lehˇ tseˇ doˆ taˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ deuˬ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ gʼaˬ ya biꞈ˗eu meh.—1 Teˇsaˬloˇni 5:12.

19. Yaˬkoˆ maˬ shiˇ˗euˬ siˬ kʼoeˇ ngehˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu nga?

¹⁹ Aˬ dui Yaˬkoˆ shiˇ leˇ ngeh ngehˬ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh gʼawˬ mya jeˬ dzaw geuꞈ nya˗eu meh. Dawˬ teu deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ byah laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ pyehˆ tseˇ ngeh tiˬ jawˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ nui deuˬ jiˇ byah laˇ jiˇ˗eu yaw duˬ baw meh lehˇ bi jah ziꞈ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ bi shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu lehˇ jiˇ gʼoˆ shaw dzehˬ laˇ˗eu meh.