Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, aˬ dui˗euˬ “laˬ kʼaˬ cehˇ duˬ” pyeuꞈ

1-2. (a) Nymˬ˗mˇ iˬ nahˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ luꞈ˗eu nga? (b) Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ ja sawˇ˗eu nga?

Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ geu paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ neh maˬ kaˬ poˆ luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gʼaˇ duˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ heu naˇ ngehˬ˗ehˇ poˆ ngehˬ˗ehˇ kaˬ˗iˇ luꞈ˗eu meh. Paˇ poˆ mawˇ˗euˬ kʼawꞈ, maˬ ziꞈ˗a. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ laꞈ kʼoeˇ tiˬ jeˬ paˬ maˬ jiˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ, tiˬ jeˬ paˬ loˬ luꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ deuˬ jiˇ nui noeˬ teu˗ahˇ maˬ cehˆ dzeuˇ nya˗a. Aˬ dui “aˇ saˬ saˬ˗eu aˇ nah aˇ yamˬ”˗ahˇ yaw dehꞈ dehꞈ luꞈ˗eu miˇ neh, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ “shaˬ dui dui˗eu” jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ meh lehˇ noeˬ taˬ nya meh.—2 Tiˆmoˇseˬ 3:1.

² Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ baˬ da neh byoˆ˗iˇ nya˗eu nga? Laˬ kʼaˬ paˇ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni aˬ jeˬ jeˇ jahˇ nya˗eu nga lehˇ ja sawˇ ma. Aˬ dui maˇ maˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ, aˬ gaˇ neh za nya˗eu nga lehˇ jeˬ hu ja sawˇ ma.

Maˇ maˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ aˬ gaˇ neh za nya˗eu nga?

3. Beh taˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˬ jeˬ bi siˬ laꞈ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

³ Yeˬhawˇbaˬ aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ jiˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu meh. Teu baˬ da neh aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ˗eu gʼaˇ duˬ, aˬ yawꞈ gʼawˬ mya jeˬ lehˇ beh nehˬ taˬ˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, zawˇ˗ehˇ muiˬ˗eu miˇ tsaˬ tahˇ kʼawˇ uˬ taꞈ, doeˬ yaw shuiˇ yaw neˇ yaw nyoeˇ lehˇ gʼawˬ mya jeˬ beh nehˬ taˬ˗awˇ, gaˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ zaˬ deuˬ hawˇ˗eu kuiˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu dzaˬ dzaˬ dawˇ dawˇ deuˬ gʼawˬ mya ni beh nehˬ taˬ˗euˬ meh. Heu gaˇ haw ngeh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗awˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ mawꞈ˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

Baby elephant: Image © Romi Gamit/Shutterstock; penguin chicks: Vladimir Seliverstov/500px via Getty Images; baby goats: Rita Kochmarjova/stock.adobe.com; two dolphins: georgeclerk/E+ via Getty Images

4. (a) Yeˬhawˇbaˬ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ haw mawˇ kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga? (b) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ laꞈ sawˬ biꞈ˗euˬ nga? (Ja ceuˬ 16:11)

⁴ Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ naˇ “laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu Miˬyehˇ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (1 Tiˆmoˇseˬ 1:11, Miˇ shuiꞈ dawˬ paˇ Jaˇliꞈ) Toˆ˗ehˇ nga lehˇ˗aˬ, tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ myaˆ haw maˬ cawˬ˗a lehˇ ehˇ mawꞈ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ, nui ma tiˬ pawꞈ˗iˬ maˬ muiˬ ni gʼeh˗eu meh. Toˆ˗ehˇ naˇ, aˬ yawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga? Teu naˇ aˬ yawꞈ tsawˇ haˬ zaˬ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ hawˇ˗eu noeˬ shaˬ kʼahˬ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˬ geu nah laˆ byoˆ˗eu lehˇ nah paˇ paˇ taˬ dzeuˇ˗euˬ miˇ neh meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ˗ahˇ haw mawˇ˗awˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? Aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu laꞈ sawˬ biꞈ˗eu heu neh meh. (Ja ceuˬ 16:11-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ laꞈ sawˬ heu˗ahˇ Yeˬsuˇ˗ahˇ jiˇ biꞈ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗euˬ nga lehˇ haw ma.

5-6. Yeˬsuˇ aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu nga?

⁵ Yeˬhawˇbaˬ neh beh taˬ˗euˬ jeˬ dawˬ tawˆ luꞈ laꞈ kʼoeˇ neh Yeˬsuˇ naˇ laˬ kʼaˬ kʼaˇ cehˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ meh. Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ, dahˬ beh˗eu jeˬ, “Ka li˗aˬ, maˬ mawˇ nya˗eu Miˬyehˇ˗ahˇ duˇ”˗awˇ, aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda˗ahˇ yawˬ paw na luꞈ dzaw geuꞈ˗eu miˇ neh meh. (Gawˇlawˇsehˇ 1:15; 1 Tiˆmoˇseˬ 6:15) Nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, Yeˬsuˇ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ nehˬ˗ehˇ kʼaˇ jawˇ myahˇ laꞈ˗euˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh meh.

⁶ Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗euˬ Aˬda neh kʼaˇ bi mˇ˗eu jeˬ˗ahˇ mˇ caw˗eu miˇ neh, aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za˗eu meh. (Dawˬdaˬ 8:30, 31; Yoˇhaˬ 8:29) Teu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ dui dui˗awˇ, nui kʼahˇ shiˇ dui dui˗eu meh.—Maꞈtehˬ 3:17.

7. Aˬ dui maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ aˬ joˆ˗ehˇ za nya˗eu nga?

⁷ Aˬ dui jiˇ aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh jiˆ peh leˇ naˇ, maˇ maˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za nya meh. Aˬ dui aˇ yamˬ biꞈ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ kawˆ dzaw˗awˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ ngehˬ˗ehˇ dzaw geuꞈ naˇ ngehˬ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ dzehˬ laˇ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui kʼahˇ mˇ ngeh, hawˇ˗eu aˬ yawꞈ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ meh lehˇ ya siˬ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu meh.a (Ja ceuˬ 33:12) Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ ni gʼeh laˇ nya˗eu meh. Tiˬ poˆ na tiˬ kʼehˬ tehꞈ kʼawꞈ, tiˬ poˆ na gʼawˬ myahˇ ni ga leˇ nya meh. Teu naˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu lehˇ ehˇ mawꞈ nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Aˬ dui maˬ byah kuꞈ˗eu tsawˇ haˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh, tiˬ poˆ na nui ma nyiˇ nui ma cawˆ˗awˇ, nui ma maˬ muiˬ ni gʼeh nya meh lehˇ Yeˬhawˇbaˬ siˬ nya meh. (Ja ceuˬ 103:14) Aˬ dui aˬ dui˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ aˬ jeˬ jeˇ baˬ da neh byoˆ˗iˇ nya nga lehˇ ja sawˇ˗awˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ ya jahˇ nga lehˇ jiˇ ja sawˇ ma.

Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi byoˆ˗iˇ nya˗eu jeˬ

8. Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh laˇ nya˗eu nga?

⁸ Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi byoˆ˗iˇ nya˗eu dahˬ beh˗eu jeˬ naˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ. Nawˇ kʼehˬ laˇ kʼaˆ laˇ˗eu jeˬ, uˬ jeˬ jaˬ lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ, pyuˇ shuiˇ shaˬ˗eu, naˇ laˇ gawˇ laˇ˗eu, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ, shaˬ zahˬ heu deuˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ de laˬ? Teu loꞈ˗ehˇ ya puˬ˗awˇ, yawˬ ha jawˇ paw neh jahˇ nya˗eu tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ jaˆ ngeh ngehˬ˗ehˇ dzehˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ yaw awˬ˗ehˇ byoˆ˗iˇ nya meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ “noeˬ shaˬ˗eu nui ma myaˆ pyawˬ bi nyoeˬ˗eu meh” lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Dawˬdaˬ 15:13) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu mehˇ nmˇ Baˇbaˬ˗suiꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Aˇ yamˬ oeˬ kʼoꞈ laꞈ kʼoeˇ tehꞈ˗ehˇ aˬ yawꞈ˗euˬ aˇ doˆ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ aˬ da aˬ ma nyiˬ gʼaˬ luꞈ shiˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗ahˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ˗ehˇ gʼawˬ shaˇ shaˬ˗ehˇ gʼeh˗eu lehˇ miˇ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ dehꞈ luꞈ ngeh, ngaˇ gaˇ˗ahˇ tehꞈ˗ehˇ kaꞈ gʼa kaꞈ gʼa˗ehˇ jawˇ˗awˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˇ yamˬ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ biꞈ nehˬ˗euˬ miˇ neh, noeˬ doˆ laˇ naˇ nui ma cawˆ˗eu lehˇ miˇ˗a.” Heu gaˇ haw ngeh dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ ya puˬ˗eu shaˬ zahˬ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ nui ma paw maˬ ehˇ, gʼawˇ mawˇ paw maˬ ehˇ, gʼaˬ bi jiˇ laˇ nya˗eu lehˇ siˬ laˇ˗eu meh.

9. Aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ paˇ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? (Yeˬlaˬmiˇ 29:4-7, 10)

⁹ Aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ kʼaˇ ngeuˇ loꞈ˗ehˇ haw˗awˇ, yawˬ ha jaˆ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ nya meh. Miˇ tsaˬ zaˬ deuˬ aˬ dui˗ahˇ yawˬ jeˬ na luꞈ jaˆ kuꞈ jiˇ˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya meh lehˇ bi noeˬ mawꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Jaˇliꞈ˗ahˇ naˇ gaˇ kawˆ deuˬ aˬ dui bi pyeuꞈ mawꞈ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ pyeuꞈ kʼawꞈ, laˬ kʼaˬ cehˇ nya meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, Yeˬhawˇbaˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ bi nyehꞈ gʼeh˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ, teu gaˇ jawˇ ngeh dehꞈ ziˇ laˬ kʼaˬ cehˇ nya ni kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Yeˬlaˬmiˇ 29:4-7, 10-ahˇ gui.) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ dzaw geuꞈ nya nga? Dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ laꞈ daˬ˗awˇ, yawˬ ha laꞈ kʼoeˇ jaˆ˗eu muiˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ guiˬ lahˬ huiˬ. Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ caw ba nehˬ meh lehˇ taˬ ngehˇ. (Ja ceuˬ 63:7; 146:5) Mehˇ nmˇ Eˇpiˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ bi laˆ tahˬ bi laˆ naˇ˗awˇ, maˬ paˇ cah nya ni pyeuꞈ˗iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ “Yeˬhawˇbaˬ hawˇ˗eu nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ uˬ taꞈ, aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ ngaˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh bo saˆ nehˬ laꞈ˗awˇ, gʼawˬ naˆ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Ngaˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh mˇ nehˬ laꞈ˗euˬ jeˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ huiˬ miˇ˗a lehˇ mˇ mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ, kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ ni leh jeh˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

10. Aˬ dui shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, aˬ jeˬ miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ nya˗eu nga?

¹⁰ Aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ noeˬ miˇ maˬ tsaˬ kʼawꞈ, yawˬ ha˗ahˇ maˬ ehˇ, nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, maˬ muiˬ˗eu jeˬ keuˆ le kʼawꞈ, aˬ dui laˬ kʼaˬ cehˇ nya meh.b (Ja ceuˬ 126:5) Aˬ jeˬ miˇ neh nga? Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ dui ya puˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ maˬ taꞈ˗eu miˇ neh meh. Maˬliˬ˗yaˬ lehˇ kuˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ myah luꞈ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu lehˇ ehˇ˗eu heu naˇ, maˬ muiˬ˗eu nui noeˬ nui ma˗ahˇ leh jeh leh jeh˗ehˇ zaꞈ taˬ gaˇ ehˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ya puˬ˗eu maˬ kaˬ, laˬ kʼaˬ cehˇ nya ni caw ba nehˬ ma lehˇ Yeˬhawˇbaˬ neh saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ noeˬ mawˇ gaˇ ehˇ˗eu meh.” Nymˬ˗mˇ nawˇ ya puˬ luꞈ˗eu shaˬ zahˬ teu aˇ naˆ ni myaˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ, kʼaˇ shuiꞈ lawˇ deh kʼoeˇ taˆ˗euˬ pehˬ zaˇ iˇ cuꞈ oe ngeh byoˆ kʼaꞈ jiˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, shaˬ zahˬ tiˬ kʼehˬ naˇ maˬ paˇ jaˆ meh.

11. Pawˇluˆ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ biꞈ˗eu nga?

¹¹ Tiˬ poˆ na aˬ dui˗ahˇ shaˬ zahˬ ya puˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ maˬ shiˇ˗eu miˇ neh nga lehˇ noeˬ laˇ nya meh. Toˆ˗ehˇ gʼeh laˇ naˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh nga? Shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗euˬ, gaˇ hu˗euˬ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu gaˇ mˇ zaˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ noeˬ mawˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼaˬ kʼehˇ Pawˇluˆ, Yeˬsuˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ tseˇ˗awˇ, ‘Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ maˬ ngeuˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, miˇ kʼahˬ sahˬ paˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Iˇsaˬleˬlaˇ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ maˬ ehˇ’ bi tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. (Gʼaˬkʼehˇ 9:15) Heu naˇ muiˬ dui dui˗eu gaˇ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ Pawˇluˆ˗euˬ dehꞈ ziˇ tiˬ jeˬ˗iˬ shaˬ zahˬ maˬ jaˆ˗eu lehˇ maˬ ngeuˇ˗a. (2 Gawˇliˬtu 11:23-27) Pawˇluˆ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ nui kʼahˇ maˬ paˇ shiˇ˗euˬ miˇ neh nga laˬ? Maˬ, maˬ ngeuˇ˗a. Pawˇluˆ kamˬ daˬ coeˇ˗eu heu naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh meh lehˇ siˬ laˇ˗eu meh. (Loˇmaˆ 5:3-5) Nymˬ˗mˇ nawˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Nawˇ shaˬ zahˬ gʼawˬ mya jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ kamˬ daˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ nawˬ˗ahˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu yaw duˬ baw meh.

12. Aˬ dui neh daˬ taˬ˗euˬ aˇ pyaˇ˗ahˇ maˬ mˇ keuˆ nya ngeh, aˬ joˆ˗ehˇ bi gʼeh laˇ˗eu nga?

¹² Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi byoˆ˗iˇ nya˗eu nyiˬ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, yawˬ ha neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ keuˆ nya ngeh. (Dawˬdaˬ 13:12) Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ hawˇ˗eu guiˬ lahˬ huiˬ˗eu nui ma, aˬ dui˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ pyaˇ daˬ ni laˆ noeˬ nehˬ laꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ dui yawˬ ha nehˬ˗ehˇ tsaˬ leˇ˗eu aˇ pyaˇ maˬ daˬ naˇ, noeˬ miˇ maˬ tsaˬ ni gʼaˬ baˬ laˇ nya meh. (Dawˬdaˬ 17:22) Huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ Hawˇliˬ heu loꞈ˗ehˇ ehˇ˗eu meh. “Ngaˬ˗ahˇ Miˬyehˇ Miˇkʼahˬ gaˇ kawˆ tsaꞈ gaˬ˗eu dzaw nymˇ (SKE)˗ahˇ iˇ mawꞈ nya. Aˬ cawˬ˗euˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ mˇ˗iˇ mawꞈ nya. Maˬ ngeuˇ naˇ, Lehˇmaˇpoˬ˗ahˇ tsoˆ˗eu gaˇ paw caw ba˗iˇ mawꞈ nya. Ehˇ kʼawꞈ ngaˬ˗euˬ dehꞈ ziˇ paˇ˗iˇ˗awˇ, ngaˬ neh aˇ pyaˇ daˬ taˬ˗euˬ loꞈ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ meh. Teu miˇ neh ngaˬ˗ahˇ nui ma cawˆ laˇ˗eu lehˇ miˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ na mˇ nehˬ mawꞈ kʼawꞈ, maˬ mˇ nya˗eu miˇ neh yawˬ ha˗ahˇ dehˆ laˇ˗eu lehˇ˗a.” Aˬ cawˬ jiˇ gʼawˬ mya gʼaˬ toˆ˗ehˇ noeˬ meh.

13. Yawˬ ha nui ma keuˆ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ keuˆ nya kʼawꞈ, aˇ pyaˇ aˬ jeˬ jeˇ lehˇ daˬ taˬ nya˗eu nga?

¹³ Laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ naˇ, aˬ dui maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni shaˇ˗eu Miˬyehˇ maˬ ngeuˇ˗a lehˇ noeˬ taˬ. Miˬyehˇ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ byah nya˗awˇ neh tehꞈ˗ehˇ aˇ poeˬ baw˗eu lehˇ sawˇ˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ taˬ aw˗awˇ, saˇ jaˇ bi ziꞈ mawꞈ˗eu meh. (Miˇkaˬ 6:8; 1 Gawˇliˬtu 4:2) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ naˆ maˬ tseˇ, aˬ dui aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu tiˬ gʼaˬ pyeuꞈ gaˇ nui ma ahˇ dzehˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui maˬ mˇ nya gaˇ keuˆ ni maˬ noeˬ tmˬ naˇ, aˬ dui jiˇ yawˬ ha˗ahˇ teu loꞈ˗ehˇ noeˬ tmˬ paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a.c Teu miˇ neh Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yawˬ ha nui ma keuˆ˗eu loꞈ˗ehˇ maˬ mˇ nya naˇ, yawˬ ha mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ haw tsoˆ taˬ˗awˬ. Yaw jeˬ ma jeˬ, nawˇ zaˬ guˬ deuˬ˗ahˇ nui noeˬ nui duˇ biꞈ nehˬ nya ma laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ mehˇ nmˇ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh nehˬ nya ma laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ gʼaˬ˗euˬ iˇ kahˇ˗ahˇ iˇ˗awˇ neh maˬ ehˇ, naˬ gaˬ paw neh maˬ ehˇ, sahˬ boꞈ paw neh maˬ ehˇ, gʼaˬ biꞈ nehˬ nya ma laˬ? Nawˇ laꞈ keuˆ˗iˇ nya˗eu muiˬ˗eu aˇ pyaˇ heu deuˬ daˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ guiˬ lahˬ biꞈ˗eu miˇ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ nawˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ tiˬ jawˇ˗iˬ maˬ noeˬ haw˗euˬ jeˬ˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ mˇ nya laˇ gaˇ noeˬ mawˇ haw sheˇ. Uˬ soe ngeh keuˆ taˬ˗euˬ Hawˇliˬ “Ngaˬ˗ahˇ gʼaˬ kʼaˇ baˬ laˇ ngeh, ngaˇ miˇ shuiꞈ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ ya dehꞈ gʼeh˗eu, aˬ jeˬ miˇ neh nui ma paˇ cawˆ˗eu Yeˬhawˇbaˬ caw ba˗eu miˇ neh, yawˬ ha neh aˇ pyaˇ kʼaˇ daˬ taˬ˗euˬ gaˇ le keuˆ nya ma lehˇ shaˇ noeˬ˗eu ma” lehˇ ehˇ˗eu meh.

14. Aˬ dui˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ byoˆ laˇ nya˗eu aˬ jeˬ paˇ jaˆ nga siˬ?

¹⁴ Laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi byoˆ˗iˇ nya˗eu smˇ jeˬ aˬ yawꞈ jeˬ naˇ, yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ tehꞈ˗ehˇ mˇ byah˗eu. Soˇsho miˇdiˬ˗yaˬ˗ahˇ yawˬ ha kʼaˇ jahˇ mawꞈ˗eu jeˬ jahˇ˗awˇ, yawˬ ha kʼaˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ zeuˇ nya gaˇ, yawˬ ha kʼaˇ iˇ mawꞈ gaˇ cah byawˬ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh, heu naˇ dehꞈ ziˇ˗euˬ maˇ maˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ noeˬ laˇ nya meh. Laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ dehꞈ˗eu heu naˇ, yaw lehˬ jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Miˬyehˇ tsawˇ haˬ zaˬ˗ahˇ beh ngeh neh, laˬ kʼaˬ cehˇ cehˇ˗ehˇ ya dehꞈ gaˇ ya leˇ ni beh taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ maˇ diˇ naˇ tsawˇ haˬ zaˬ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ jeˬ heu, laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ˗ahˇ bi byoˆ˗iˇ nya˗eu meh. Eˇbaˬ lehˇ kuˇ˗eu huˬ mehˬ mehˬ˗eu mehˇ nmˇ tiˬ gʼaˬ, “Nawˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ tehꞈ˗ehˇ geuꞈ naˇ, aˬ myah luꞈ yaw loꞈ maˬ baw˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ yawˬ ha˗euˬ nui kʼahˇ mˇ shiˇ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ leh jeh naˇ, aˬ myah luꞈ tiˬ jeˬ paˬ maˬ jiˇ˗eu loꞈ˗ehˇ, loˬ˗eu loꞈ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

15. Aˬ dui sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga?

¹⁵ Sahˬ paˬ Sawˇlaˬmoˬ laˬ kʼaˬ bi cehˇ laˇ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga lehˇ ya siˬ˗eu gʼaˇ duˬ, gʼawˬ mya jeˬ lehˇ jahˇ haw˗euˬ meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, muiˬ˗eu dzaˇ deuˬ dzaˬ˗eu, dawˬ caˇ naˇ haˬ˗eu, kʼaˇ geuꞈ mawꞈ˗eu jeˬ zeuˇ geuꞈ˗eu, heu deuˬ pyeuꞈ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ nui kʼahˇ maˬ laˆ byah nya˗a. Laˬ kʼaˬ maˬ cehˇ˗a. Aˬ yawꞈ “maˬ gaˬ maˬ mawˇ doe jiˇ coeˇ˗a” yaw loꞈ maˬ baw˗a lehˇ ehˇ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 1:8; 2:1-11) Aˬ dui teu˗ahˇ neh aˬ jeˬ ya siˬ˗eu nga? Tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ neh laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ lehˇ sawˇ taˬ˗euˬ jeˬ heu naˇ, pyuˇ seuˬ gʼaˬ aˇ kʼawꞈ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Laꞈ nyiˇ paw haw ngeh aˇ poeˬ baw gaˇ duˇ kʼawꞈ, tiˬ jeˬ˗iˬ maˬ zeuˇ geuꞈ nya˗a.

16. Aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba nehˬ˗eu heu naˇ, aˬ dui˗ahˇ laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga? (Aˇ baˇ˗ahˇ jiˇ haw.)

¹⁶ Laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga? Yeˬsuˇ “za˗eu naˆ maˬ tseˇ biꞈ˗eu guiˬ lahˬ huiˬ [laˬ kʼaˬ cehˇ, MS] dzehˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. (Gʼaˬkʼehˇ 20:35) Aˇ muˇ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu Aˬleˇgoˬ˗suiꞈ “Ngaˇ aˬ cawˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ mˇ nehˬ nya˗eu yaw awˬ awˬ lehˇ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ noeˬ keuˆ˗eu ma. Ngaˇ aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ haw tsoˆ taˬ˗euˬ miˇ neh, yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ shaˇ noeˬ ni caw ba nehˬ laꞈ˗euˬ meh. Heu naˇ ngaˬ˗ahˇ laˬ kʼaˬ bi cehˇ dzehˬ laˇ˗euˬ meh” lehˇ ehˇ˗eu meh. Nawˇ tawˇ neh aˬ cawˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˇ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya nga? Nawˇ shaˬ zahˬ mˇ luꞈ˗eu tiˬ gʼaˬ na˗ahˇ ya mawˇ naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ nehˬ nya meh. Teu ngeh nawˇ aˬ yawꞈ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ maˬ laˆ piˇ nehˬ nya kʼawꞈ, aˬ yawꞈ ngehˬ gaˇ yaw muiˬ˗ehˇ naˇ haˬ nehˬ˗awˇ, shaˬ zahˬ dawˬ tawˆ luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ a nehˬ ni caw ba nehˬ˗eu heu neh, aˬ yawꞈ˗euˬ nui ma maˬ gaˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya meh. (Ja ceuˬ 55:22; 68:19) Aˬ yawꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ maˬ byehˇ dzehˬ˗a lehˇ jah ziꞈ laˇ ni caw ba nehˬ nya meh. (Ja ceuˬ 37:28; Iˇsaˬyaˇ 59:1) Kʼoeˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ, tiˬ jeˬ na mˇ nehˬ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, gʼawˬ nyoeˇ jahˇ nehˬ˗eu, tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ cah ni gʼa˗iˇ˗eu maˬ ngeuˇ naˇ aˬ yawꞈ˗ahˇ cawˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ mˇ nya meh. Heu loꞈ˗ehˇ jahˇ˗eu jeˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ˗ahˇ gʼawˬ naˆ ni maˬ gaˇ laˇ ni caw ba nehˬ nya meh. Aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh nawˬ˗ahˇ bi zmˬ˗awˬ. Nawˇ yawˬ ha˗euˬ gʼaˇ duˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ ngeuˇ˗eu, aˬ cawˬ˗ahˇ caw ba˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh naˇ, maˇ diˇ laˬ kʼaˬ ya cehˇ meh.—Dawˬdaˬ 11:25.

17. Aˬ dui maˇ maˇ ni gʼeh˗eu laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za mawꞈ naˇ aˬ jeˬ ya jahˇ˗eu nga? (Ja ceuˬ 43:4)

¹⁷ Aˬ dui aˬ myah luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ dawˬ peh jawˇ naˇ maˇ maˇ ni laˬ kʼaˬ cehˇ˗eu jeˬ za nya meh. Jaˇliꞈ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗aˬ, aˬ dui˗euˬ “laˬ kʼaˬ cehˇ duˬ” pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ taˬ˗euˬ meh. (Ja ceuˬ 43:4-ahˇ gui.) Nymˬ˗mˇ aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ shaˬ zahˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ, kʼahˬ lahˇ˗awˇ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a. Aˬ dui˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ duˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ aˬ myah luꞈ haw tsoˆ taˬ kaˇ˗euˇ.—Ja ceuˬ 144:15.