Mahˬ laˆ lawˬ hawˇ˗eu shuiˇ uˬ kʼoˆ nawˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ

1, 2. Yawˬ sahˇ gaˇ kawˆ 7-ahˇ aˇ saˬ saˬ leˇ ngeh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gaˇ kawˆ aˬ joˆ˗ehˇ pyeuꞈ nga?

Yaw sahˇ gaˇ kawˆ 7 jiˇ ngeh Zaˬkaˬliˇ gaˇ kawˆ teu˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu gʼaˇ duˬ aˇ yamˬ ya yuˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ Miˬyehˇ neh saˬ jaˇ maˬ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ yaˇ kʼaˬ daˇ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ taˬ˗euˬ dawˬ˗ahˇ neh gʼaˬ za˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ jeˬ˗iˬ paˇ iˇ gaˇ maˬ duˇ˗a. Gʼawˬ mya gʼaˬ saˇ jaˇ peuˬ˗awˇ maˬ muiˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ mˇ luꞈ˗eu meh. Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ tsoˆ luꞈ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ jiˇ maˬ tsoˆ gʼaˬ˗aˬ siˬ. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ neh biˇ daˇ nehˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh byehˇ dzeh˗eu tehˬ˗eu nga? Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ heu naˇ dehꞈ ziˇ bi muiˬ daˆ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ tehꞈ nga laˬ?

² Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ heu deuˬ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu deuˬ pyeuꞈ meh lehˇ Zaˬkaˬliˇ siˬ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ naˇ Baˬbuˇloˬ meuˬ˗ahˇ jaˆ˗eu iˇ kahˇ hawˇ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ byehˇ dzeh yaꞈ ni “Miˬyehˇ neh nui ma kʼaˇ bi noeˬ keuˆ˗euˬ tsawˇ haˬ” deuˬ pyeuꞈ meh. (Eˇzaˬlaˬ 1:2, 3, 5) Aˬ yawꞈ maꞈ jawˇ dzaw taˬ˗euˬ meuˬ˗ahˇ byehˇ yaꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ myaˬ ni maˬ iˇ haw˗eu meuˬ˗ahˇ pawˇ iˇ˗euˬ meh. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ yaw shuiꞈ tsoˆ paˇ˗eu heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ zawˇ˗ehˇ huiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ noeˬ tsehˆ˗awˇ guˆ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ˗eu 1600 kiˬloˬmiˬteuˬ (1000 laˇ) kaˬ˗eu bawˇ tsahˬ bawˇ dahˇ gaˇ ma˗ahˇ gʼoꞈ laˇ˗euˬ meh.

3, 4. Gʼoꞈ laˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ jeˬ˗euˬ lawˬ haw˗eu jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ˗euˬ nga?

³ Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗ahˇ neh Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗eu aˇ naˆ ni kaˬ˗eu nga lehˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Zaˬ lahˇ deuˬ gaˇ kawˆ heu˗ahˇ naˬ liˬ gʼawˬ mya laꞈ shaˇ noeˬ˗awˇ mehˬ hu paw iˇ kahˇ gaˇ kawˆ kʼawꞈ ja˗eu meh. Tsawˇ mawˬ deuˬ gaˇ hu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ aˇ naˆ ni muiˬ˗eu gaˇ kawˆ ja mehˬ yaꞈ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 3:12) Nawˇ aˬ yawꞈ maꞈ nehˬ˗ehˇ iˇ caw˗euˬ law nmˇ˗aˬ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh laˇ nya Yeˬluˇsaˬlehˬ˗ahˇ ya mawˇ ngeh? Nawˇ nui ma cawˆ ma loˇ meuˬ tsoeˬ pyeuꞈ iˇ˗awˇ yaˇ moꞈ dehꞈ byah taˬ˗awˇ meuˬ lahˇ kʼawꞈ maˇ pehꞈ gʼawˬ loe ni dahˇ˗eu uˬ taꞈ ga pyaˆ jiˇ taˬ gaˇ ya mawˇ ngeh? Nawˇ meuˬ lahˇ teu hawˇ˗eu Baˬbuˇloˬ miˇ kʼahˬ˗euˬ meuˬ lahˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ˗eu paˬ lawˇ? Ehˇ kʼawꞈ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗aˬ gʼaˬ maˬ baˬ˗a. Aˬ jeˬ miˇ neh ehˇ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ ma doˆ luꞈ ngeh Yeˬhawˇbaˬ caw ba nehˬ˗awˇ haw piˇ nehˬ˗euˬ miˇ neh meh. Aˬ yawꞈ maꞈ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ yaw beh uˬ duˬ tahˬ nymˇ jaˆ˗eu jawˇ zaˇ˗ahˇ lawˇ guiˇ tsoˆ˗awˇ yawˬ nah na luꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ lawˇ˗eu shehˇ˗eu jeˬ lawˇ nehˬ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 3:1, 2) Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ gaˇ mˇ˗eu lehˬ hmˬ deuˇ taˬ˗euˬ meh. Haw naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gʼaˬ baˬ iˇ ni jahˇ nya paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗a.

⁴ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ ya tsoˆ˗eu uˬ taꞈ meuˬ hawˇ˗eu iˇ kahˇ jiˇ ya tsoˆ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ nymˇ jiˇ dzaˬ˗eu dawˇ˗eu gʼaˇ duˬ yaˇ jiˇ ya mˇ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 2:70) Haw ngeh tiˬ jawˇ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ gʼawˬ mya ni jaˆ gaˇ duˇ˗eu meh. Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗euˬ meh. Laˆ tsoeˬ gaˇ ya daˬ˗eu 15 kʼoꞈ kʼawˆ laˇ ngeh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˬ juˬ laˇ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 4:1-4) B.C. 522 kʼoꞈ˗ahˇ Paˇshaˇ sahˬ paˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ kʼaˇ tsoˆ luꞈ˗eu jeˬ laˆ naˬ ngeh lawˬ haw˗eu tiˬ jeˬ paˇ doˆ laˇ˗euˬ meh. Haw ngeh meuˬ heu maˬ paˇ tsoˆ pyeuꞈ nya paˬ˗ehˇ gʼeh gaˇ duˇ˗eu meh.—Eˇzaˬlaˬ 4:21-24.

5. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba˗eu nga?

⁵ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ gʼaˬ hawˇ˗eu nui kʼaˬ loˬ nga lehˇ siˬ nya˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˬ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh˗awˇ mˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ bi mawˇ˗eu gʼaˇ duˬ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ aˇ saˬ saˬ˗eu yaw sahˇ bi mawˇ˗eu meh. Aˬ yawꞈ neh bi mˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˇ kʼoꞈ iˇ naˇ haw piˇ nehˬ ma lehˇ Yeˬhawˇbaˬ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ tsoˆ paˇ luꞈ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ yaw shuiꞈ˗ahˇ ngehˬ keuˆ ngeh “Naw maꞈ˗euˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ˗ahˇ naw maꞈ yaw muiˬ paˬ˗ehˇ naˇ haˬ˗awˇ caw teh naˇ kʼoeˇ loꞈ˗ehˇ pyeuꞈ laˇ tehꞈ˗a” lehˇ ehˇ˗eu meh.—Zaˬkaˬliˇ 6:15.

Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ guiˇ maꞈ deuˬ

6. (a) Zaˬkaˬliˇ neh mawˇ˗euˬ yaw sahˇ gaˇ kawˆ yehꞈ aˬ joˆ˗ehˇ dahˬ beh nga? (Dahˬ beh˗eu baˇ˗ahˇ haw.) (b) Mahˬ deuˬ doe aˬ jeˬ miˇ beu gaˇ˗eu nga?

⁶ Zaˬkaˬliˇ neh mawˇ saˬ saˬ˗euˬ yaw sahˇ gaˇ kawˆ yehꞈ heu naˇ mawˇ˗euˬ yaw sahˇ deuˬ laꞈ kʼoeˇ neh nui jah˗ahˇ gʼaˬ bi ahˇ dzehˬ laˇ˗eu hmˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:1-3-ahˇ gui.) Aˬ dui shaˇ noeˬ haw sheˇ. Zaˬkaˬliˇ mahˬ laˆ lawˬ 4 laˇ guiˬ shuiˇ “gawˬ jawˬ nyiˬ jawˬ” yaw kaˬ˗ahˇ˗neh doˆ le gaˇ mawˇ˗euˬ meh. Mahˬ teu deuˬ naˇ doeˬ maˬ duˇ leˇ˗eu miˇ neh dziˬ luꞈ deuˬ˗ahˇ tseˇ paˆ˗eu yaw awˬ meh. Zaˬkaˬliˇ “Teu . . . aˬ jeˬ˗a?” lehˇ naˇ haˬ˗eu meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:4) Teu naˇ aˬ dui˗ahˇ kʼawꞈ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu miˇ neh aˬ dui jiˇ siˬ nya mawꞈ˗eu ma.

7, 8. (a) Gawˬ jawˬ nyiˬ siˬ aˬ jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ nga? (b) Gawˬ jawˬ aˬ jeˬ miˇ neh guiˬ shuiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ nga?

⁷ Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ gawˬ jawˬ˗ahˇ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Zaˬkaˬliˇ neh mawˇ˗euˬ gawˬ jawˬ heu naˇ Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu gawˬ jawˬ kʼoeˇ nyiˬ siˬ nehˬ˗ehˇ duˇ leˇ˗eu meh. Daˬyeˬlaˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ gawˬ jawˬ tiˬ siˬ aˬ myah luꞈ jaˆ gʼeh˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ taˬ˗euˬ meh. Uˆ lahˇ˗eu jeˬ heu naˇ yawˬ gʼaˬ na luꞈ siˬ nya˗eu meh. Nyaˆ taꞈ tiˬ siˬ naˇ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ geuꞈ˗eu Meˬsiˇya uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ meh. (Daˬyeˬlaˇ 2:35, 45) 1914 kʼoꞈ aˇ paꞈ ga˗eu aˇ yamˬ˗ahˇ Yeˬsuˇ sahˬ paˬ pyeuꞈ leˇ ngeh gawˬ jawˬ heu nyiˬ siˬ luꞈ pyeuꞈ doˆ laˇ˗awˇ nyiˬ siˬ luꞈ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ mˇ pyeuꞈ gaˇ aˇ yeˇ huiˬ dui dui˗eu meh.

⁸ Gawˬ jawˬ aˬ jeˬ miˇ neh guiˬ shuiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ nga? Guiˬ shuiˇ heu naˇ aˇ poeˬ baw dui dui˗eu tiˬ jeˬ pyeuꞈ˗awˇ guiˇ nyiˬ ni gʼeh˗eu meh. Maˇ diˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu sehˬ gʼawˆ hawˇ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ ngeh guiˬ shuiˇ zmˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Doˆ˗iˇ˗eu 27:1-3; 1 Sahˬpaˬ 7:13-16) Gawˬ jawˬ guiˬ shuiˇ neh jahˇ taˬ˗euˬ heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ˗eu uˆ lahˇ˗eu yaw muiˬ jeˬ hawˇ˗eu Meˬsiˇya˗euˬ uˆ lahˇ˗eu aˇ maꞈ˗ahˇ ehˇ keuˆ mawꞈ˗eu meh. Heu naˇ tsawˇ haˬ zaˬ deuˬ guˆ˗eu gaˆ˗eu jeˬ maˬ bi jaˆ˗eu uˬ taꞈ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guiˬ lahˬ gʼawˬ mya ni biꞈ˗eu meh.

9. Mahˬ laˆ lawˬ dziˬ luꞈ˗eu deuˬ aˬ suˇ gʼaˬ pyeuꞈ˗awˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ naˇ aˬ jeˬ nga?

⁹ Mahˬ laˆ lawˬ hawˇ˗eu mahˬ dziˬ˗eu deuˬ aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Mahˬ dziˬ luꞈ˗eu deuˬ naˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈ˗awˇ beu gaˇ˗eu mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ pyeuꞈꞈ˗eu meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:5-8-ahˇ gui.) Aˬ yawꞈ maꞈ “miˇ tsaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Sahˬpaˬ Miˬyehˇ jawˇ gaˇ neh” huiˬ˗eu gaˇ pi˗awˇ doˆ iˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ oe˗eu teu naˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ “laꞈ taˆ paw pyawˬ˗ahˇ jaˆ˗eu” Baˬbuˇloˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ neh laˆ piˇ nehˬ˗eu gʼaˇ duˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ yaw sahˇ heu neh nyaˆ taꞈ naˇ Baˬbuˇloˬ˗euˬ zaˬ kʼaˆ maˬ paˇ ya geuꞈ˗eu lehˇ bi siˬ˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ gaˇ kawˆ heu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ saˇ ka˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ luꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ aˇ naˆ ni gʼaˬ pyeuꞈ paˬ nga lehˇ! Aˬ yawꞈ maꞈ muiˇ˗eu deuˬ maˬ laˆ naˬ laˇ nya˗a lehˇ siˬ nya˗eu meh.

10. Mahˬ laˆ lawˬ hawˇ˗eu mahˬ dziˬ˗eu deuˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗eu Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu nymˇ iˬ nah aˬ dui˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nga?

¹⁰ Nymˇ iˬ nah keuˆ ni Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ˗ahˇ zmˬ˗awˇ neh aˬ yawꞈ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ haw piˇ luꞈ˗eu meh. (Maˬlaˬkiˇ 3:6; Heˬbyehˇ 1:7, 14) 1919 kʼoꞈ˗ahˇ neh naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh ya doˆ laˇ ngeh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˇ˗eu deuˬ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ maˬ bi huiˬ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ hawˇ˗eu maˬ bi kʼawˬ iˇ˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh dui dui˗eu neh. (Pah mehˬ˗eu 18:4) Ehˇ kʼawꞈ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ aˇ maꞈ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ˗eu miˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ maˬ laˆ naˬ nya˗a. Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ nyaˆ taꞈ tiˬ poˆ zahˇ kʼawꞈ deuˬ˗euˬ laꞈ˗ahˇ paˇ uˇ iˇ gaˇ guˆ˗eu maˬ paˇ loˬ meh. (Ja ceuˬ 34:7) Kʼoeˇ uˬ taꞈ aˬ dui laꞈ kʼaˬ tiˬ cehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ daˆ leꞈ˗eu meh. Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ heu naˇ aˬ dui gawˬ jawˬ teu nyiˬ siˬ˗ahˇ˗neh loꞈ piˇ haw piˇ˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu lehˇ siˬ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh.

11. Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ deuˆ laˇ˗eu keuˆ laˇ kʼawꞈ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ guˆ˗eu maˬ loˬ nga?

¹¹ Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Saˬdaˬ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ byoˆ˗eu gʼaˇ duˬ miˇ tsaˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ uiˬ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:2, 10-12; Daˬyeˬlaˇ 11:40, 44, 45; Pah mehˬ˗eu 19:19) Aˬ dui Zaˬkaˬliˇ˗euˬ maˬ keuˆ laˇ miˇ ehˇ taˬ dawˬ laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ baoˬ teu miˇ tsaˬ˗ahˇ mˬ dmˇ uˆ kaˬ taˬ loꞈ˗ehˇ duˇ gaˇ ya mawˇ˗euˬ ma. Aˬ yawꞈ maꞈ mahˬ dziˬ˗awˇ nui ma pehˇ˗eu laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ deuˆ le˗eu lehˇ laˇ˗eu meh. (Yeˬsaˬgeˬlaˇ 38:15, 16)a (Ehˇ lahˬ˗ahˇ haw.) Aˬ dui aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ guˆ˗eu tsaˬ ngaˇ loˇ? Maˬ! Aˬ dui jawˇ paw Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˇ maꞈ jawˇ˗eu meh. Huiˬ dui dui˗eu shaˬ zahˬ aˇ yamˬ˗ahˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ deuˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ˗eu deuˬ˗ahˇ laˆ cawˆ˗eu meh. (2 Teˇsaˬloˇni 1:7, 8) Aˬ geu ngeh nah nga? Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ guiˇ maꞈ deuˬ˗ahˇ aˬ suˇ gʼaˬ sheuˬ gʼeh˗eu nga?

Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ Sahˬ paˬ hawˇ˗eu Piˇ ma tseˇ daˆ

12, 13. (a) Yeˬhawˇbaˬ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ aˬ jeˬ paˇ bi jahˇ˗euˬ nga? (b) Baw nmˬ lehˇ kuˇ˗eu gʼaˬ Yeˬsuˇ meh lehˇ aˬ dui aˬ jeˬ miˇ ehˇ nya˗eu nga?

¹² Yaw sahˇ gaˇ kawˆ 8 kawˆ luꞈ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ naˇ Zaˬkaˬliˇ tiˬ gʼaˬ tehꞈ meh. Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ aˬ yawꞈ aˬ cawˬ deuˬ mawˇ nya˗awˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ yaw shuiꞈ tsoˆ˗eu deuˬ˗ahˇ gʼaˬ ahˇ leˇ˗eu jeˬ jahˇ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:9-12-ahˇ gui.) Heˬlaˬdehˇ Tawˇbiˇyaˆ Yeˬdehˇyaˬ aˬ ha smˇ gʼaˬ Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ meh. Yeˬhawˇbaˬ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ teu smˇ gʼaˬ˗euˬ pyuˇ hawˇ˗eu shuiˇ teu yuˇ˗awˇ “shuiˇ uˬ kʼoˆ jahˇ˗awˬ” lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:11) Shuiˇ uˬ kʼoˆ heu Yuˇdaˆ˗euˬ aˇ jeuˬ pyeuꞈ˗awˇ Daˬbiˇ˗euˬ oeˬ paˬ pyeuꞈ˗eu meuˬ˗euˬ aˬ yuiꞈ Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ˗euˬ gʼaˇ duˬ nga laˬ? Maˬ. Yeˬhawˇbaˬ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ shuiˇ uˬ kʼoˆ heu Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yawˇshuˆ˗ahˇ bi kʼoˆ˗awˬ lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ haw luꞈ˗eu deuˬ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

¹³ Shuiˇ uˬ kʼoˆ heu Piˇ ma yaw huiˬ gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yawˇshuˆ˗ahˇ sahˬ paˬ bi pyeuꞈ leˇ˗eu nga loˇ? Maˬ. Yawˇshuˆ Daˬbiˇ˗euˬ oeˬ paˬ maˬ ngeuˇ˗eu miˇ neh sahˬ paˬ pyeuꞈ leˇ˗eu aˬ kawˬ˗aˬ maˬ jaˆ˗a. Aˬ yawꞈ˗euˬ shuiˇ uˬ kʼoˆ heu naˇ mehˬ hu paw pyeuꞈ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗awˇ Baw nmˬ lehˇ kuˇ˗eu aˬ myah luꞈ sahˬ paˬ hawˇ˗eu piˇ ma geuꞈ˗eu gʼaˬ˗ahˇ jiˇ aˇ baˇ baˇ mawˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ˗eu meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ teu gʼaˬ naˇ Yeˬsuˇ Ka li meh lehˇ ehˇ˗eu meh.—Iˇsaˬyaˇ 11:1; Maꞈtehˬ 2:23.

14. Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ hawˇ˗eu Piˇ ma pyeuꞈ˗euˬ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ jaˆ˗eu nga?

¹⁴ Yeˬsuˇ huiˬ˗eu Sahˬ paˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu Piˇ ma pyeuꞈ˗eu meh. Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ mˬ taꞈ gʼaˬ kʼehˇ guiˇ maꞈ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗awˇ haiˬ˗eu miˇ tsaˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ shaˬ zahˬ guˆ gaˆ laꞈ kʼoeˇ neh leh jeh˗awˇ laˆ piˇ nehˬ˗eu meh. (Yeˬlaˬmiˇ 23:5, 6) Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Yeˬsuˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˆ lahˇ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ piˇ nehˬ˗eu miˇ neh tsawˇ jeuˬ tsawˇ ca deuˬ˗ahˇ deuˆ gʼaˬ˗eu meh. (Pah mehˬ˗eu 17:12-14; 19:11, 14, 15) Ehˇ kʼawꞈ aˇ nah teu maˬ keuˆ laˇ mi na˗ehˇ Yeˬsuˇ maˬ ngeuˇ naˇ Baw nmˬ mˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ˗eu meh.

Aˬ yawꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ

15, 16. (a) Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ laˇ shawˇ laˇ˗euˬ nga aˬ suˇ gʼaˬ˗euˬ baˬ da neh? (b) Yeˬsuˇ uˆ lahˇ˗eu tiˬ heˇ kʼoꞈ jiˇ leˇ ngeh miˇ tsaˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh˗eu nga?

¹⁵ Yeˬsuˇ Sahˬ paˬ hawˇ˗eu Piˇ ma pyeuꞈ˗euˬ tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ ni ‘Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu’ gaˇ jiˇ za˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:13-ahˇ gui.) 1919 kʼoꞈ˗ahˇ Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ zahˇ kʼawꞈ pyeuꞈ˗eu huiˬ˗eu Baˬbuˇloˬ˗ahˇ neh bi doˆ laˇ˗euˬ heu naˇ uˬ duˬtahˬ nymˇ heu tsoˆ˗euˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬsuˇ aˇ muˇ beh˗awˇ “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ” tseˇ˗euˬ meh. Zaˬ kʼaˆ heu deuˬ naˇ miˇ tsaˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu yaw sahˇ paw˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ laꞈ kʼoeˇ nymˇ mˇ luꞈ˗eu huiˬ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu meh. (Maꞈtehˬ 24:45) Yeˬsuˇ Miˬyehˇ˗euˬ zaˬ lahˇ deuˬ˗ahˇ laˆ muiˬ laˆ shawˇ nehˬ˗euˬ heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ muiˬ˗eu shawˇ˗eu paw neh uˬ duˬ bi tahˬ˗eu heu meh.—Maˬlaˬkiˇ 3:1-3.

¹⁶ Yeˬsuˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗euˬ mehˬ nah caw teh˗eu 144000 gʼaˬ sahˬ paˬ hawˇ˗eu piˇ ma geuꞈ˗awˇ tiˬ heˇ kʼoꞈ uˆ lahˇ˗eu meh. Teu ngeh aˬ yawꞈ maꞈ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu deuˬ˗ahˇ byah kuꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Sahˬ paˬ hawˇ˗eu piˇ ma deuˬ gaˇ mˇ gʼaˬ ngeh miˇ taˬ kʼoeˇ taˆ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ maˇ diˬ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ tehꞈ˗ehˇ dzeˇ yaꞈ˗eu meh. Kʼoeˇ gaˇ neh naˇ maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ muiˬ dui dui laˇ˗eu meh.

Tsoˆ gaˇ gm leˇ

17. Yeˬhawˇbaˬ Yuˇdaˆ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ nui kʼaˬ bi tsmˬ˗awˇ Miˬyehˇ˗euˬ dawˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoˬ˗eu nga?

¹⁷ Zaˬkaˬliˇ˗euˬ dawˬ kawˬ teu yamˬ˗ahˇ jawˇ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gʼeh leˇ˗euˬ nga? Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ gʼaˬ nya ni caw ba˗awˇ loꞈ piˇ nehˬ ma lehˇ saˇ jaˇ dzaˬ nehˬ˗euˬ meh. Saˇ jaˇ dawˬ heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ noeˬ tmˬ˗eu jeˬ biꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ tsawˇ haˬ maˬ myaˬ gaˇ huiˬ˗eu gaˇ heu aˬ joˆ˗ehˇ mˇ pyeuꞈ nya˗eu lehˇ noeˬ nya meh. Teu miˇ neh Zaˬkaˬliˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ caw ba laˇ˗euˬ Heˬlaˬdehˇ Tawˇbiˇyaˆ Yeˬdehˇyaˬ heu deuˬ nehˬ˗ehˇ tiˬ kawˆ loꞈ˗ehˇ guˆ˗eu hawˇ˗eu gʼaˬ baˬ˗eu maˬ loˬ˗eu gaˇ kawˆ ehˇ nehˬ˗awˇ Yeˬhawˇbaˬ jiˇ ni aˬ cawˬ gʼawˬ mya gʼaˬ naw maꞈ “Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ maˬ tsoˆ muiˬ gaˇ” caw ba laˇ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:15-ahˇ gui.) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ caw ba meh lehˇ jah˗eu miˇ neh uˬ duˬ tahˬ nymˇ tsoˆ gaˇ Paˇshaˇ sahˬ paˬ taˬ tsoˆ lehˇ dawˬ biꞈ kʼawꞈ maˬ guˆ ni tsoˆ kʼoꞈ iˇ˗euˬ meh. Taˬ tsoˆ lehˇ ehˇ˗eu dawˬ heu naˇ aˬ yawꞈ maꞈ˗euˬ gaˇ ma˗ahˇ jaˆ tsoeˬ˗eu gawˬ jawˬ˗ahˇ duˇ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ tiˬ kʼehˬ naˇ gawˬ jawˬ teu Yeˬhawˇbaˬ neh laˆ yawˬ dzeh˗awˇ uˬ duˬ duˬ leˇ ngeh uˬ duˬ tahˬ nymˇ B.C. 515 kʼoꞈ˗ahˇ tsoˆ gʼaˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 6:22; Zaˬkaˬliˇ 4:6, 7) Heu gaˇ Yeˬhawˇbaˬ neh ehˇ taˬ˗euˬ dawˬ heu naˇ nymˇ aˬ dui saˇ ka˗ahˇ aˇ yeˇ huiˬ dzehˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ jiˇ taꞈ˗eu meh.

18. Zaˬkaˬliˇ 6:15 nymˇ iˬ nah aˬ joˆ˗ehˇ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ˗euˬ nga?

¹⁸ Nymˇ iˬ nah tsawˇ haˬ yaw myaˬ lamˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ nui ma keuˆ˗aw Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ “keuˆ beh beh le˗euˬ mˇ kaˇ shaˇ kaˇ damˬ nehˬ”˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ aˇ yamˬ gʼaˬ pyuˇ shuiˇ heu deuˬ damˬ nehˬ˗eu miˇ neh Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ huiˬ dui dui˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ luꞈ˗eu meh. (Dawˬdaˬ 3:9) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ gʼaˬ biꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw meh lehˇ jah nya˗eu meh. Heˬlaˬdehˇ Tawˇbiˇyaˆ Yeˬdehˇyaˬ pyuˇ hawˇ shuiˇ kʼehˇ leꞈ˗awˇ Zaˬkaˬliˇ neh shuiˇ uˬ kʼoˆ jahˇ˗euˬ gaˇ shaˇ noeˬ haw sheˇ. Shuiˇ uˬ kʼoˆ heu naˇ aˬ yaw maꞈ neh maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ damˬ nehˬ gaˇ “noeˬ mawˇ˗euˬ jeˬ” pyeuꞈ meh. (Zaˬkaˬliˇ 6:14) Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui neh mˇ˗euˬ gaˇ hawˇ˗eu aˬ yawꞈ˗ahˇ gaˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ngehˇ˗a.—Heˬbyehˇ 6:10.

19. Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ mawˇ˗euˬ jeˬ nawˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu nga?

¹⁹ Aˇ saˬ saˬ˗eu saˇ ka laꞈ kʼoeˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ huiˬ dui dui˗eu gaˇ mˇ nya˗eu meh. Heu naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh guiˬ lahˬ biꞈ˗awˇ aˬ yuiꞈ pyeuꞈ˗eu Yeˬsuˇ neh sheuˬ gʼeh˗eu miˇ neh meh. Aˬ dui ziꞈ dah ni gʼeh˗awˇ lehˬ laˇ ca laˇ˗eu jeˬ maˬ jaˆ˗eu uˬ taꞈ aˬ myah luꞈ jaˆ gʼeh˗eu aˇ maꞈ aˇ muˇ laꞈ kʼoeˇ ya jawˇ˗eu miˇ neh nui saˇ oꞈ miˇ˗a. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ neh maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ maˇ diˇ pyeuꞈ laˇ meh lehˇ jiˇ aˬ dui ya siˬ nya˗euˬ ma. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ tsawˇ haˬ laꞈ kʼoeˇ tiˬ gʼaˬ ya pyeuꞈ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗awˇ ‘Yeˬhawˇbaˬ ehˇ dawˬ naˇ haˬ’˗awˬ. Toˆ˗ehˇ jahˇ naˇ nawˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh maˬ ehˇ Sahˬ paˬ hawˇ˗eu huiˬ˗eu piˇ ma pyeuꞈ˗eu gʼaˬ neh maˬ ehˇ uˆ kʼaˬ uˆ lahˇ˗eu uˬ moˆ ya jawˇ tehꞈ˗a. Kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh maˇ diˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗awˬ. Yeˬhawˇbaˬ nymˇ dzeˇ luꞈ˗eu saˇ ka hawˇ˗eu mehˬ hu paw nawˬ˗ahˇ uˆ kʼaˬ uˆ lahˇ nehˬ meh.