7-ЧИ БАЖАЛЫК
Слер јӱрӱмди Кудай ла чылап, баалайдыгар ба?
«Јӱрӱм береечи Кудай» (1 ТИМОФЕЙГЕ 6:13).
1, 2. Бӱгӱнги кӱндерде Кудайдыҥ кандый сыйы сӱреен баалу болот, нениҥ учун?
ТЕҤЕРИДЕГИ Адабыс бисти сагышту ла Оныҥ јандарындый (качества) јандарлу эдип јайаган (Башталганы 1:27). Сагыш — сӱреен баалу сый, бис оныҥ болужыла библиялык принциптерди шӱӱп сананар аргалу. Бу принциптерди тузаланып турзаас, Иегованы сӱӱп турган ла «јаманды јакшынаҥ ылгаштырарга ӱренип алган» ич-кӧгӱзи тереҥ улус болорыс (Еврейлерге 5:14, ЈТ).
2 Библиялык принциптерди шӱӱп сананары анчада ла бӱгӱнги кӱндерде керектӱ болот, нениҥ учун дезе бу телекейдеги јӱрӱм коркышту кӱч болуп калганынаҥ улам тургузылган јасактар канча да кире кӧп болзо, јӱрӱмде болуп турган кажы ла айалгага келишпей јат. Мындый ла айалга медициналык наукада болот, анчада ла кан кожуп эткен эм-тусты ла канды тузаланар процедураларды алза. Бу суракты Иегова Кудайга сӧсуккур болорго турган улустыҥ ончозы ајаруга алат. Бис кандый бир айалгада библиялык кандый принципти тузаланарын айлап турзаас, эткен шӱӱлтелерис ойгор болор, оныҥ шылтузында уйадыс ару болор ло бис Кудайдыҥ сӱӱжинде артарыс (Укаа сӧстӧр 2:6—11). Эмди бу принциптердиҥ кезигин кӧрӱп ийеектер.
ЈӰРӰМ ЛЕ КАН АГАРУ
3, 4. Агару Бичикте кан агару деп, баштапкы катап качан бичилген, бу јакару кандый принциптерге тӧзӧлӧнӧт?
3 Иегова баштапкы катап јӱрӱм ле кан агару ла бой-бойынаҥ камаанду болгонын, Каин Авельди ӧлтӱрип салганыныҥ кийнинеҥ айткан. «Сен нени кылынып салдыҥ? — деп, Кайракан айткан.— Карындажыҥныҥ тӧгӱлген каны Менеҥ болуш сурап јайнайт» (Башталганы 4:10). Иегованыҥ кӧзине Авельдиҥ каны оныҥ кыйылган јӱрӱмин темдектеген. Оныҥ учун Авельдиҥ каны ӧч аларын сурап, Кудайга «јайнаган» деп айдылат (Еврейлерге 12:24).
4 Нойдыҥ кӱндеринде болгон чайыктыҥ кийнинеҥ Кудай улуска тындулардыҥ эдин јиирге јараткан, је канды јиирге јаратпаган. «Канду этти јибегер, нениҥ учун дезе, кан — ол тын. Слердиҥ тӧгӱлген каныгар, кыйылган тынар учун... Мен... каруузын некеерим» — деп, Кудай айткан (Башталганы 9:4, 5). Бу јакару Нойдыҥ бастыра калдыктарына берилген, керек дезе бӱгӱнги де кӱнниҥ улузына айдылган. Бу некелте, кан тынды эмезе ончо јайаандардыҥ јӱрӱмин темдектеп турган деп, Каинге айдылган Кудайдыҥ сӧстӧриниҥ чынын кӧргӱзип јат. Анайда ок, Јӱрӱм Береечи Кудай јӱрӱмди ле канды баалабай тургандарды кату каруузына тургузар деп кӧргӱзет (1 Тимофейге 6:13).
5, 6. Моисейдиҥ јасагында кан агару ла баалу деп, канайып кӧргӱзилген? («Тындулардыҥ јӱрӱмин кичеегер» деген рамканы кӧрӱгер.)
5 Бу јаан учурлу эки чындык Моисейдиҥ јасагында бичилген. Левит 17:10, 11-де мынайып бичилет: «Кем-кем кандый бир тындуныҥ канын јизе, Мен андый кижини кату каруузына тургузып, албатызынаҥ јоголтып саларым. Нениҥ учун дезе јӱрӱм канда, слерди кинчектеригердеҥ арутанып турзын деп, Мен оны тагылга тузаланарга бергем, не дезе јӱк ле кан актап јат, анда јӱрӱм бар»a. («Канныҥ толып алатан кӱчи» деген рамканы кӧрӱгер.)
6 Сойгон тындуныҥ канын тагылга тузаланбас болзо, оны јердӧӧн тӧгӱп ийер керек болгон. Анайып јӱрӱм, сӱрлеп айтса, Јӱрӱм Береечиге кайра бурылып јат (Јаҥды такыганы 12:16; Иезекииль 18:4). Је израиль албатыга тындуныҥ эдинеҥ ончо канды чыгарарга, ӧйинеҥ ӧткӱре албаданбас керек болгон. Тынду чын ӧлтӱрилген болзо ло оныҥ каны Кудайдыҥ јакарганы аайынча тӧгӱлген болзо, израильтян кижи этти ару уйатту јиир аргалу болгон, анайып Јӱрӱм Береечини тооп турганы кӧргӱзилген.
7. Давид, канды агару деп баалап турганын, канайып кӧргӱскен?
7 Давид, Кудайдыҥ «јӱрегине јараган эр», кан керегинде Кудайдыҥ јасактары кандый принциптерге тӧзӧлӧнип турганын јакшы оҥдогон (Апостолдордыҥ ижи 13:22). Бир катап, Давид тыҥ суузап турарда, оныҥ ӱч јуучылы ӧштӱлердиҥ одуланган јерине барып, цистернадаҥ суу алып, экелгендер. Је Давид: «Јӱрӱмин јеткердиҥ кырына тургускан улустыҥ канын ичер бедим?» — деп айткан. Давидтиҥ кӧзине, ӱч јуучылыныҥ экелген суузы олордыҥ тӧгӱлген канына тӱҥей болгон. Оныҥ учун ол суузап та турган болзо, «сууны Иегованыҥ алдына, јерге тӧгӱп ийген» (2 Самуил 23:15—17).
8, 9. Кудайдыҥ јӱрӱмге ле канга кӧрӱми христиан јуунныҥ тӧзӧлгӧниниҥ кийнинеҥ солынган ба? Јартап беригер.
8 Нойго кан керегинде јакару берилгениниҥ кийнинеҥ 2400 кире јыл ӧдӧ берерде, а Јасактыҥ јӧптӧжӱзиниҥ кийнинеҥ 1500 кире јыл ӧдӧ берерде, озогы христиандардыҥ јууныныҥ башкару јӧби Кудайдыҥ агару тыны ажыра мындый сӧстӧр бичиген: «Агару Тын ла бис мындый некелтедеҥ башка, слерди неле де јоботпос деп шӱӱдис: чалуга тайганныҥ эдин, канын, бууп ӧлтӱргенниҥ эдин јибегер, балыр јӱрӱм јӱрбегер» (Апостолдордыҥ ижи 15:28, 29).
9 Бу сӧстӧрдӧҥ, кан агару, оны јастыра тузаланары чалуга бажырарындый ла балыр јӱрӱм јӱрериндий јарабас кылык деп, ол ӧйдиҥ башкару јӧбиниҥ оҥдогоны кӧрӱнет. Чындык христиандар бу јакаруны бӱгӱнги де кӱнде бӱдӱрип јадылар. Ого ӱзеери, олор библиялык принциптерди шӱӱп сананып ла олорды тузаланып турганынаҥ улам, анчада ла канды чын тузаланып турза, Иегованы сӱӱндирер аргалу.
КАНДЫ МЕДИЦИНАДА ТУЗАЛАНАРЫ
Канныҥ фракциялары керегинде кӧрӱмиҥди эмчиге канайып јартап берер эдиҥ?
10, 11. а) Иегованыҥ Керечилери канды бойын ла оныҥ тӧс компоненттерин урдырарына кандый кӧрӱмдӱ? б) Христиандар кан јанынаҥ кандый сурактарда башка кӧрӱмдӱ болордоҥ айабас?
10 Иегованыҥ Керечилери «канды јибегер [тузаланбагар, ЈТ]» дегени — ол канды урдырарына, бойына эмезе ӧскӧ улуска урдырарга јуурына ла кичеерине јӧпсинбезин темдектейт деп, оҥдоп јадылар. Анайда ок, Кудайдыҥ јасагын тооп турганынаҥ улам олор канныҥ тӧрт тӧс компоненттерин урдырарына јӧпсинбей јадылар: эритроциттерди, лейкоциттерди, тромбоциттерди ле плазманы.
11 Бӱгӱнги кӱнде канныҥ компоненттерин кандый бир эп-арганыҥ болужыла фракцияларга бӧлӱп, олорды башка-башка эдип тузалангылайт. Христиан кижи бу фракцияларды тузаланарына јӧпсинер бе? Ол бу фракцияларды «кан» деп бодойт по? Бу суракты кажы ла кижи бойы кӧрӧр учурлу. Анайып ла, бойыныҥ каны тузаланылып турган, је јаҥыс кайда да кичеелбеген болзо, гемодиализ, гемодилюция ла реинфузия деген медицинский процедураларды тузаланары јанынаҥ база сананар керек. (Кожултанаҥ «Канныҥ фракциялары ла канды тузаланатан медицинский процедуралар» деген јӧрмӧлди кӧрӱгер.)
12. Уйат јанынаҥ сурактарда бис нени этпес учурлу?
12 Кан јанынаҥ сурактарда нени шӱӱп алганыска Иегова јаан ајару эдет пе? Эйе, Ол бистиҥ кӱӱнисти ле санааларысты билерге тыҥ кӱӱнзейт. (Укаа сӧстӧр 17:3; 24:12 кычыр.) Кандый препараттарды ла процедураларды тузаланатанын шиҥдеп, мӱргӱген кийнинеҥ бис Агару Бичикле ӱредилген уйадысла башкарынар учурлу (Римдегилерге 14:2, 22, 23). Улус бойыныҥ кӧрӱмин биске албадабас учурлу, а бис: «Сен мениҥ ордыма болгон болзоҥ, нени эдер эдиҥ?» — деп сурак сурабас учурлу. Мындый сурактарда кажы ла христиан кижи «бойыныҥ јӱгин апарар» (Галаттарга 6:5; Римдегилерге 14:12; «Мениҥ кӧзиме кан агару ба?» деген рамканы кӧрӱгер)b.
ИЕГОВАНЫҤ ЈАСАКТАРЫНАҤ АДАНЫҤ СӰӰЖИ КӦРӰНЕТ
13. Иегованыҥ јасактары ла принциптери Ол керегинде нени керелейт? Тем куучындап беригер.
13 Агару Бичиктеги јасактар ла принциптер, Иегованы ойгор Јасакбереечи ле Бойыныҥ балдарын сӱӱп ле кичееп турган Ада деп керелейт (Сарын 19:7—11). «Кан јибезин» деген јасак су-кадыкты корулаарга берилбеген де болзо, је канды урдырганынаҥ улам болуп турган оорулардаҥ корулап јат (Апостолдордыҥ ижи 15:20). Медицинаныҥ ишчилери кан јогынаҥ эдилип турган операцияларды, эмдиги ӧйдӧ эмденетен аргалардыҥ эҥ артыгы деп айдадылар. Мындый тӱп-шӱӱлтелер чындык христиандарга, Иегова Кудай сӱрекей ойгор ло Ол балдарын Ада чылап сӱӱп јат деп, база ла катап кере болот (Исаия 55:9 кычыр; Иоанн 14:21, 23).
14, 15. а) Кудай Бойыныҥ албатызын сӱӱп турган деп кандый јасактардаҥ кӧрӱнген? б) Јӱрӱмди корулайтан эп-аргалардыҥ тӧзӧлгӧзиндеги принциптерди канайып тузаланарга јараар?
14 Иегова албытызын сӱӱп турган деп, јебрен Израильге берген јасактарынаҥ кӧрӱнет. Темдектезе, израильтяндар тураларыныҥ јабынтыларында јеткердеҥ корулайтан јазал тудар учурлу болгон, не дезе анда јаантайын улус јуулыжатан (Јаҥды такыганы 22:8; 1 Самуил 9:25, 26; Неемия 8:16; Апостолдордыҥ ижи 10:9). Анайда ок, Кудай улуска сӱзеген букаларын кӧрӱп турзын деп јакару берген (Чыгыш 21:28, 29). Бу некелтелерди бӱдӱрбей турган кижи, ӧскӧ улустыҥ јӱрӱмин бир де баалабай турганын кӧргӱскен ле кан тӧгӱлеринде бурулу болуп калардаҥ айабас болгон.
15 Бу јасактардыҥ тӧзӧлгӧзиндеги принциптерди канайып тузаланарга јараар? Бойыҥныҥ тураҥды, иштеп турган јериҥди, машинаҥды, маҥтадып турган марыҥды, тындуларыҥды ла кандый соот-јыргалдар талдап турганыҥды сананып ийзеҥ. Кезик ороондордо јииттердиҥ божоп турганыныҥ баштапкы шылтагы авария болот, нениҥ учун дезе кӧп сабада олор јеткер болгодый учуралдарды не де кире бодобой јат. Је Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга турган јииттер, јӱрӱмди баалап, јеткер болгодый соот-јыргалдардаҥ кыйып јат. Олор бис јиит, бисле не де болбос деп, бойлорына иженбейдилер. Карын, кереги јок јеткердеҥ бойлорын корулап, јиит тужыла јакшызынып јӱргилейт (Јарлыкчы 11:9, 10).
16. Агару Бичикте эндеери керегинде кандый принциптер бар? (Кӧчӱрӱни база кӧрӱгер.)
16 Кудайдыҥ кӧзине ак јарыкка чыккалак баланыҥ да јӱрӱми баалу. Јебрен Израильде кем-кем барлу ӱй кижиге каршу јетирген болзо, оноҥ улам ӱй кижи бойы эмезе чыккалак балазы божоп калза, каршу эткен кижи Кудайдыҥ кӧзине бурулу болуп, «јӱрӱм учун јӱрӱмин» берер учурлу болгонc. (Чыгыш 21:22, 23 кычыр.) Иегова ак јарыкка чыккалак ал-камык балдардыҥ јӱрӱмин кажы ла јыл ӧнӧтийин эндегенин кӧрӱп, нени сезет деп сананып ийзеер. Бу балдарды кӧп сабада ӱй улус балдар чыдадарынаҥ мойноорго эмезе темигип калган балыр јӱрӱмин солыбаска, тайылгага экелип јат деп айдарга јараар.
17. Чындыкты билердеҥ озо бала эндеген ӱй кижини канайып токунадарга јараар?
17 Је ӱй кижи баланы чындыкты билердеҥ озо эндеген болзо, Кудай ого буурзаар ба? Эйе, буурзаар. Нениҥ учун дезе Иегова Иисустыҥ тӧгӱлген канынаҥ улам чыннаҥ ла јастыразын алынган кижиниҥ кинчегин таштап јат (Сарын 103:8—14; Ефестегилерге 1:7). Христос мынайып айткан: «Мен Кудайга баштанзын деп, актуларды эмес, кинчектӱлерди кычырарга келгем» (Лука 5:32).
КАРШУЛУ САНААЛАРДАҤ КЫЙЫП ТУРУГАР!
18. Агару Бичик кӧп кан тӧгӱлип турганыныҥ тӧс шылтагы керегинде нени айдат?
18 Иегова бисти улуска каршу јетирбезин деп ле кӧп кан тӧгӱлип турганыныҥ тӧс шылтагын — улусты јаман кӧрӧрин, јӱрегистеҥ јоголтсын деп кӱӱнзейт. «Бойыныҥ карындажын јаман кӧрӧӧчи кандый ла кижи,— кижи ӧлтӱреечи» — деп, элчи Иоанн бичиген (Иоанныҥ 1-кы самаразы 3:15). Андый кижи бойыныҥ аказын јӱк ле јаман кӧрӱп турган эмес, је оныҥ ӧлӱмин де кӱӱнзейт. Кижиниҥ андый санаалары улусты јабарлаганынаҥ эмезе бурулаганынаҥ кӧрӱнердеҥ айабас. Кудай мындый улусты кату каруузына тургузар (Левит 19:16; Јаҥды такыганы 19:18—21; Матфей 5:22). Оныҥ учун јӱрегисти кандый ла каршулу санаалардаҥ арутаар керек! (Иаковтыҥ самаразы 1:14, 15; 4:1—3).
19. Библиялык прициптерле башкарынып турган кижи Сарын 11:5-ти ле Филиппыдагыларга 4:8, 9-ты канайып тузаланат?
19 Јӱрӱмди Иегова чылап баалап тургандар ла Кудайдыҥ сӱӱжинде артарга кӱӱнзегендер, кандый ла каршулу керектердеҥ кыйып јадылар. Сарында 11:5-те мынайып айдылат: «Базынышты сӱӱп турган кандый ла кижини Иегова кӧрӧр кӱӱни јок». Бу ӱлгерде Иегова кандый Кудай болгоны керегинде айдылып јат, ого ӱзеери, мында јӱрӱмниҥ тӧс принциби де бар. Бу ӱлгер Иегованы сӱӱп турган улусты базынышка ӱреткедий соот-јыргалдардаҥ кыйып јӱрерине кӱӱнзедет. Анайда ок, Иегова — «амырдыҥ Кудайы» деген сӧстӧр, Оныҥ ишчилери бойыныҥ санааларын ла јӱректерин амырга экелип турган немелерле толтырзын деп кӱӱнзедилет, темдектезе, «нези улуска јарап турган, нези баалу, нези мактаарга ла тоорго јарамыкту». (Филиппыдагыларга 4:8, 9 кычыр.)
КАН ТӦГӦРИНДЕ БУРУЛУ ОРГАНИЗАЦИЯЛАРДАҤ КЫЙЫГАР
20—22. Чындык христиандар бу телекейдиҥ керектерине кирижет пе, нениҥ учун?
20 Кудайдыҥ кӧзинде Сатананыҥ бастыра телекейи кан тӧгӧринде бурулу. Агару Бичикте казыр тындуларга тӱҥдештирилген оныҥ политикалык системалары канча миллиондор тоолу улусты, ол тоодо Иегованыҥ чындык ишчилерин ӧлтӱрген (Даниил 8:3, 4, 20—22; Ачылта 13:1, 2, 7, 8). Коммерция ла наука тындуларга тӱҥдештирилген державаларла јуук иштеп, јуулажатан эҥ ле јеткерлӱ јепсел эдип, сӱрекей кӧп акча эткен. Оныҥ учун «телекей дезе бӱткӱлинче јаманныҥ табында» деген сӧстӧр кандый чын айдылган! (Иоанныҥ 1-кы самаразы 5:19).
21 Иисустыҥ ӱренчиктери «телекейдеҥ эмес» болуп, политикага ла јуу-согуштарга киришпей турарда, улустыҥ канын тӧгӱп турганында бурулу болбойдылар (Иоанн 15:19; 17:16)d. Олор Христостоҥ тем алып, истежип тургандарга удура јаман этпейдилер. Карын ӧштӱлерин сӱӱп, олор учун мӱргӱп јадылар (Матфей 5:44; Римдегилерге 12:17—21).
22 Ого ӱзеери, чындык христиандар «Улу Вавилонныҥ», ол эмезе эҥ ле кӧп кан тӧккӧн тӧгӱн кудай јаҥныҥ телекейлик империязыныҥ керектерине киришпей јадылар. Агару Бичикте айдылганыла: «Ондо јарлыкчылардыҥ, агарулардыҥ ла јерде ӧлтӱрткен ончо улустыҥ каны табылган». Оныҥ учун бистерге: «Бу каладаҥ чык, калыгым» — деген јакару берилген (Ачылта 17:6; 18:2, 4, 24).
23. Улу Вавилонноҥ чыгары дегени нени темдектейт?
23 Улу Вавилонноҥ чыгары дегени оныҥ улузыныҥ тоозына кирип калган ады-јолысты јӱк ле кырдырып саларын темдектебей јат. Бу дезе балыр јӱрӱмди, политикага кирижерин ле акча сӱрӱжерин кӧрӧр кӱӱнис јок болор учурлу дегенин темдектейт. Мындый керектерди тӧгӱн кудай јаҥдар јаан керекке албай јадылар эмезе јажырыш јогынаҥ корулайдылар (Сарын 97:10 кычыр; Ачылта 18:7, 9, 11—17). Мынаҥ улам кӧп кан тӧгӱлет!
24, 25. а) Кан тӧккӧнинде бурулу, је кинчегин алынып турган кижиниҥ кинчегин таштаарга, Кудайда кандый тӧзӧлгӧ бар? б) Библиялык ӧйлӧрдӧ кандый јерлер кору берген?
24 Чындыкка келердеҥ озо, бистиҥ кажыбыс ла Сатананыҥ системазыныҥ керектерине киришкен болор, оныҥ учун кан тӧгӧринде кажыбыс ла бурулу болодыс. Је Христостыҥ тайылгазына бӱдӱп, јӱрӱмисти солып, Кудайга учурланып, Кудайдыҥ килемјизин ле кӧгӱс корузын алганыс (Апостолдордыҥ ижи 3:19). Андый коруны библиялык ӧйлӧрдӧ коруланатан калалар берген (Тоолор 35:11—15; Јаҥды такыганы 21:1—9).
25 Коруланатан калалар неге керектӱ болгон? Израильтян кижи билбес аразынаҥ кемди-кемди ӧлтӱрип ийзе, коруланатан каладӧӧн качар учурлу болгон. Јаргычылар бу керек аайынча јӧпти чыгарганыныҥ кийнинде, билбес аразынаҥ кижи ӧлтӱрген кижи улу абыстыҥ божогонына јетире бу калада јадар учурлу болгон. Улу абыстыҥ божогоныныҥ кийнинеҥ, мындый кижи бу каладаҥ чыгып, кандый бир јерге барып јадар аргалу болгон. Бу учуралдаҥ Кудайдыҥ килемјизин ле Кудай кижиниҥ јӱрӱмин бийик баалап турганын кӧрӱп јадыс! Јебрен ӧйдӧ јӱрӱмди ле канды агару деп кӧргӱзип турган јасакты билбес аразынаҥ бузып, кан тӧккӧн кижи ӧлӧр учурлу болгон, је коруланатан калалар оныҥ јӱрӱмин корулаарга болушкан. Анайып ла Кудай бӱгӱнги кӱнде Христостыҥ тайылгазына тӧзӧлӧнип, бистиҥ јӱрӱмисти корулайт. Кудайдыҥ берген толынты тайылгазын баалап јадыҥ ба? Баалап турганыҥды канайып кӧргӱзер эдиҥ? Темдектезе, коркышту тӱрген келип јаткан «улу тӱбектиҥ, ЈТ» алдында, улусты сӱрлеп айдылган коруланатан калага сенле кожо кирзин деп кычырып турзаҥ кӧргӱзериҥ (Матфей 24:21; 2 Коринфтегилерге 6:1, 2).
ЈӰРӰМДИ БААЛАП, КААНДЫК КЕРЕГИНДЕ ЈАРДЫ ЈАРЛА
26—28. Бистиҥ бӱгӱнги айалга Иезекиильдиҥ айалгазына незиле тӱҥей, бис бойысты Кудайдыҥ сӱӱжинде канайып чеберлеерис?
26 Бӱгӱнги кӱнниҥ Кудайдыҥ албатызыныҥ айалгазы јебрен Израиль албатыныҥ кӧгӱс каруулчыгы болуп кӧстӧлгӧн Иезекииль судурчыныҥ айалгазына тӱҥей. Кудай ого: «Сен Мениҥ оозымнаҥ чыккан сӧстӧрди угуп, Мениҥ адымнаҥ олорго айдар учурлу» — деп айткан. Иезекииль јакаруны бӱдӱрбеген болзо, Иерусалимди кату каруузына тургускан ӧйдӧ божогон улустыҥ каны тӧгӱлгенинде бурулу болор эди (Иезекииль 33:7—9). Је Иезекииль Кудайдыҥ сӧзин бӱдӱрип салган, оныҥ учун улустыҥ канын тӧккӧнинде бурулу болбогон.
27 Бӱгӱнги кӱнде бис Сатананыҥ телекейин јоголтотон ӧйдиҥ бозогозында туруп јадыс. Оныҥ учун Иегованыҥ Керечилери Каандык керегинде ле «ӧч алатан кӱн» керегинде јарлаарын молју ла кӱндӱ деп кӧрӧдилер (Исаия 61:2; Матфей 24:14). Сен бу јаан учурлу ишке эрчимдӱ туружадыҥ ба? Элчи Павел јарлайтан молјузын бийик баалаган. Оныҥ учун мынайып айдар аргалу болгон: «Ончозыныҥ канынаҥ мен ару, нениҥ учун дезе, бир де јажырбай, Кудайдыҥ амадузын слерге јарлыктагам» (Апостолдордыҥ ижи 20:26, 27). Кандый јакшы тем!
28 Бис Иегованыҥ ададый јылу сӱӱжин јаантайын сезерге турган болзоос, јӱрӱмди ле канды Кудай чылап баалар учурлу, је Оныҥ кӧзинде ару эмезе агару болуп артары — эҥ учурлузы болот. Ару эмезе агару болорго, нени эдер керек деп суракты келер бажалыкта кӧрӧрис.
a «Сайентифик америкэн» деген журналда «јӱрӱм канда» деп айткан Кудайдыҥ сӧстӧри керегинде мынайып бичилет: «Бу сӧстӧрди сӱрлеп айдылганыла эмес, сӧстӧҥ сӧскӧ айдылганыла кӧрзӧ, ол чын ла андый, нениҥ учун дезе јӱрӱмге канныҥ клеткаларыныҥ кажы ла бӱдӱми керек».
b 2006 јылдыҥ куран айдыҥ Иегованыҥ Керечилериле чыгарылган «Пробудитесь!» деген брошюрада «Какая жидкость самая ценная?», «Переливание крови. Есть ли у него будущее?» ле «Истинная ценность крови» деп јӧрмӧлдӧрди кӧрӱгер.
c Библиялык лексикографтардыҥ айтканыла болзо, бу еврей сӧстӧр каршу јӱк ле ӱй кижиге эдилип турганын кӧргӱспей јат. База бир ајаруга алгадый неме, Агару Бичиктеги јасакла болзо, Иеговага јаҥы да тӱӱлген баланыҥ јӱрӱми баалу болот.
d «„Телекейдеҥ эмес“ болорго, канайып чеберленер» деген 5-чи бажалыкты кӧрӱгер.
e Јетирӱлерди кӧптӧдӧ «Канныҥ фракциялары ла канды тузаланатан медицинский процедуралар» деп Кожултанаҥ таап аларга јараар.