Cindi Buku mi coko mi Kwo man tic
YENGA MI NINDO 1-7, DWI MIR 10
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOHANA 9-10
“Yesu begwoko rombe pare”
(Yohana 10:1-3) Andhandha, ayero iwu kumae, ng’atu ma mondo i dwol mi rombe ku dhugola ngo, ento eidho ku yo ku mange, ng’atuca en e jakwo, man jayek. 2 Ento ng’atu ma mondo ku dhugola en e jakwac mi rombe. 3 Jakur dhugola yabu ire; rombe de winjo dwande: man elwong’o rombe pare ma dhe ku nying’gi, etelo wigi de woko.
(Yohana 10:11) An a jakwac ma ber: jakwac ma ber mio kwo pare pi rombe.
(Yohana 10:14) An a jakwac ma ber; man ang’eyo [rombe] para ma dhe, [rombe] para ma dhe de ging’eya,
nwtsty media
Dwol mi rombe
Dwol mi rombe ubino gang’ ma jugoyo pi nigwoko rombe kara jukwo kud ukwalgi, man lei ma reco kud umakgi. Pieno, jukwac ubed ugwoko udul rombe migi ma ber i dwol maeno ku diewor. I rundi ma con, dwol ubed ubedo ma wiye ngbeng’, dongone ku lacne ubed ukoc; wang’ mapol jubed jugiere ku kidi, man dhugolane ubino acel kende. (Wl 32:16; 1Sm 24:3; Zf 2:6) Yohana uwacu nia jubed jumondo i dwol mi rombe kud i “dhugola,” ma “jakur dhugola” ubed ukuro en. (Yh 10:1, 3) I kabedo ma dwol mi rombe ubino i ie, udul rombe ma tung’ tung’ ubed uvuto i dwol acel, man jakur dhugola ubed ukuro wigi. Kugweno, jakur dhugola yabu dhugola ni jukwac. E jakwacman lwong’o udul rombe pare, man rombene ging’io dwand jakwac migi man gibino i bang’e. (Yh 10:3-5) Yesu umaku lapor maeno pi ninyutho kite m’egwoko ko julub pare.—Yh 10:7-14.
w11-F 15/5 mba. 7-8 udu. 5
Juruot mi Jukristu—Wukii
5 Winjiri m’utie i kind jakwac ku rombe pare ujengere iwi ng’eiri man genogen m’i kindgi. Jakwac ung’eyo rombe pare cuu mandha, man rombe bende ging’eyo jakwac migi man gigene. Ging’io dwande man giwore. Yesu uyero kumae: “Ang’eyo [rombe] para ma dhe, [rombe] para ma dhe de ging’eya.” Eno ubenyutho nia Yesu ung’eyo ngo cokiri nya malu malu. Wec mi dhok mi Jugiriki “ning’eyo,” ma jutio ko i verse maeni thelembene tie, “ning’eyo cuu dit man acel acel.” M’umbe jiji, Jakwac ma ber ung’eyo rombe pare acel acel. Eng’eyo yeny pa rombeman, ng’ico pare, man thenge m’e tek i ie. Lembe moko acel de mbe ma rombe ubekadhu kud i ie ma Yesu ung’eyo ngo. Rombe bende ging’eyo jakwac migi cuu dit, man gigeno telowic pare.
(Yohana 10:4, 5) Kan edaru wodho pare ma dhe ceke woko, etelo wigi, e rombe de gilubo ng’eye: kum ging’eyo dwande. 5 Man gibilubo ng’ei welo ngo, ento gibipiei ire: kum ging’eyo dwand welo ngo.”
cf-F mba. 124-125 udu. 17
‘Lembe moko mbe m’eyero ku lembabola ngo’
17 I buku moko (The Historical Geography of the Holy Land), jagor moko ma nyinge George A. Smith, ukoro kumae: “Saa moko, wabino yom i dhu kulo ma nwang’ere i Yahudi, kaka ma jukwac adek kunoke ang’wen gikelo ie udul rombe migi. Kind udul rombene ugam ujebere, man wapenjara nia jakwacman bidok coko dhu udul rombe pare nenedi. Ento i ng’ei ma rombe gimadhu pii, man gituko i kindgi, jakwacman ucidh ucungo i poga i ng’ete pare, man ng’atuman ulwong’o rombe pare ku kit lwong’o m’elwong’o kogi. E rombeman uwok kud i kind juwagi, man gicidho i bang’ jakwac migi. Udul rombene gidok tap calu ma gilar gibino ko ma gijebiri ngo.” Pieno, Yesu utio ku lapor maeno ma cuu, pi ninyutho nia ka wang’eyo ponji pare, wabeworo dwande, man ka wabelubo telowic pare, e ebigwokowa, pilembe etie “jakwac ma ber.”
(Yohana 10:16) Rombe para mange nuti, ma gi mi dwonduni ngo: gin bende akoakelgi be, man gibiwinjo dwanda; gibidoko udul acel de, ku jakwac acel.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 10:16
akelgi: Kunoke “atel wigi.” Wec mi dhok mi Jugiriki aʹgo ma jutio ko i verse maeni thelembene copo bedo “nikelo i” kunoke “nitelo wi,” nimakere ku lembe ma jubeweco i wie. Girasoma moko mi dhok mi Jugiriki ma jukiewo i kum oro 200 R.M. utio ku wec sy·naʹgo m’urombo ku wec maeno, ma jubed juloko wang’ mapol nia “nicoko dhu (dhanu, kunoke dhu piny moko).” Yesu utie Jakwac ma ber; ecoko dhu rombe mi dwonduni (ma julwong’o bende “udul ma nyanok” i Lk 12:32) man rombe mange. Etelo wigi, egwokogi man emio igi cam. E gin ceke gidoko ni udul acel, i the telowic pa jakwac acel. Wec maeno uketho peko iwi kite ma julub pa Yesu gibedo ko i acel.
Wagol lonyo mi tipo i Lembagora
(Yohana 9:38) Ewacu kumae, Rwoth, ayio. E erwo ire.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 9:38
erwo ire: Kunoke “epodho piny i wang’e; erumo conge i wang’e; emio ire yung.” Kinde ma jutio ku wec mi dhok mi Jugiriki pro·sky·neʹo pi niweco iwi thier, thelembene tie “nirwo” kunoke nitimio thier ni mungu m’araga. (Mt 4:10; Lk 4:8) Ento ng’atu maeno ma kume kei, ma ke nwang’u ebino abinga, uneno nia Yesu utie Ng’atu ma Mungu uoro, uketho emio ire yung. Eneno ngo nia Yesu utie Mungu kunoke mungu m’araga, ento enene ni “Wod Mungu,” niwacu Masiya ma jular juewo pire man ma Mungu umio ire tego. (Yh 9:35) Pieno, kinde m’epodho piny man erumo conge ni Yesu, ve ebino timo lem ma rom ku ma dhanu ma juweco pigi i Lembagora mi dhok mi Juebrania gibed gitimo. Gibed gipodho arieba wang’gi kinde ma girombo ku jubila, ubimo, kunoke ku dhanu ma Mungu uoro. (1Sm 25:23, 24; 2Sm 14:4-7; 1Ub 1:16; 2Ub 4:36, 37) Wang’ mapol, dhanu ubed umio yung ni Yesu, pi nidwoko foyofoc migi pi gin ma Mungu utimo igi, kunoke pilembe ginwang’u bero i wang’ Mungu.—Nen nyithi korolembe iwi Mt 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Yohana 10:22) Nwang’u agba mi lilo hekalu nuti Yerusalem:
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 10:22
agba mi lilo hekalu: Nying agba (niwacu foc) maeno, ku dhok mi Juebrania utie Hanukkah (chanuk·kahʹ), ma thelembene tie “foc mi thiero.” Focne ubed ucaku i nindo 25 mi dwi mi Kislev, man ebed ethum i thum pa dwi mir 12 (nen sgd-F, thengene mir 19). Jubed jutimo foc maeno pi nipoi pir hekalu mi Yerusalem ma judok juthiero kendo i oro 165 W.R.M. Antiochus Epiphanes mir ang’wende, m’ubino ubimo ng’om mi Cami (Syrie) ugam ucido hekalu pa Yehova, pi ninyutho nia ecayu Yehova Mungu mi Juyahudi. Ku lapor, egiero pemblam iwi pemblam ma dit ma jubed juthiero lam m’awang’a ma kubang’ nindo i wie. I nindo 25 mi dwi mi Kislev, oro 168 W.R.M., Antiochus ugam uthiero ring kul iwi pemblam, man ekiro cweje i kor ot pi nicido hekalune dong’ magwei. Ewang’u dhugola gang’ mir hekalu, erwombo kusika mi julam, man ewodho pemblam mi mola, meza mi kwen m’anyutha man the thala mi mola. Egam eneno kuman ethiero hekalu pa Yehova ni Zeus mir Olympus ma tie mungu mi jukafiri. Oro ario i ng’eye, Yuda Makabayo udok umayu adhura kud hekalu m’i ie kud i cing Antiochus. I ng’ei ma judok judwoko hekalu leng’, juthiere kendo ni Yehova i nindo 25, mi dwi mi Kislev, oro 165 W.R.M., niwacu oro adek i ng’ei ma Antiochus uthiero ginmajudagu iwi pemblam ni Zeus. E judok jucaku thiero kendo ni Yehova lam m’awang’a ma kubang’ ceng’. I Biblia, junwang’u ngo kaka ma jukiewo terere nia Yehova re m’umio aloci ni Yuda Makabayo, man nia en re m’etelo wie kara eyik hekalu. Re wang’eyo nia pi nipong’o lembakeca pare i lem m’uneno thier, Yehova ubed utio bende ku dhanu mi thek mange, calu ve Kuro mir Ajemi. (Is 45:1) Pieno, ecicopere nia Yehova utii ku dhanu mi thek pare pi nipong’o yeny pare. Giragora ugam unyutho nia ukwayu hekalu ubed unuti man jumediri nitimo tic i ie, kara lembila ceke m’uewo pi Masiya, tic m’ebitimo man lam m’ebithiero upong’ kakare. Bende, ugam ukwayere nia Julawi gimediri nithiero lam nitundo ma Masiya bibino thiero ko lam ma dit, niwacu kwo pare, pi nilaru dhanu. (Dn 9:27; Yh 2:17; Eb 9:11-14) Julub pa Yesu gibino ngo i the cik mi timo Agba mi lilo hekalu. (Kl 2:16, 17) Re Giragora moko mbe m’unyutho nia Yesu kunoke julubne gikwero nia kud jubed jutim foc maeno.
Som mi Biblia
(Yohana 9:1-17) Kan ebekadhu, eneno ng’atu ma wang’e cor ugambre i kanyol pare. 2 Man julubne gipenje, giwacu kumae, Japonji, ng’a m’udubo, ng’atuni, kadi junyodo pare, ketho junyole ma wang’e cori? 3 Yesu dwoko lembe kumae, Ng’atuni dubo ngo kadok junyodo pare de: ento kara tic pa Mungu nyuthre i kume. 4 Wakowatimu tic pa ng’atu m’uora be, ma fodi ceng’ nuti: diewor ubebino, ma ng’atu moko mbe ma copo timo ie tic. 5 Ma fodi ani i ng’om, an a der mi ng’om. 6 Kan eyero kumeno, eng’ulo lau i ng’om, man etimo ulobo ku laune, man ewiro ulobo i wang’ ng’atu ma wang’e cor, 7 ewacu ire kumae, Cidhi, ilog i kut mi Siloam (thelembene ka juloke, Or). Ka kumeno ecidho, elogo de, man ebino m’eneno. 8 Ka kumeno juwadi, ku ju ma yang’ ginene, nia en e jakwaipiny, giwacu kumae, Maeni en e ng’atu ma bedo bekwayu piny e ngo? 9 Jumange wacu kumae, En e en: jumange ke wacu kumae, Ungo, endre e calu en. Ewacu kumae, An a en. 10 Ka kumeno giwacu ire kumae, E ka weng’i yabre nenedi? 11 Eloko lembe kumae, Ng’atu ma julwong’o Yesu etimo ulobo ewiro i wang’a de, man ewacu ira kumae, Ci Siloam, ilogi: ka kumeno acidho alogo, e wang’a lero. 12 Giwacu ire kumae, Ng’atuno nikani? Ewacu kumae, Ang’eyo ngo.13 Gitero ng’atu ma naka wang’e corne ba Jufarisayo. 14 Nwang’u ceng’ ma Yesu timo ie ulobone man eyabu wang’e de en e ceng’ sabatu. 15 Ka kumeno Jufarisayo bende gipenje kendo maram wang’e lero ko. Man ewacu igi kumae, Eketho ulobo i wang’a, man alogo, e aneno piny eni. 16 Ka kumeno jumoko ma kind Jufarisayo giwacu kumae, Ng’atuni ai ba Mungu ngo, kum ekwiro ceng’ sabatu ngo. Ento jumoko wacu kumae, Ng’atu ma jadubo copo timo giranyutha ma kumeni nenedi? E pokri ni i kindgi. 17 Ka kumeno giwacu kendo ni ng’atu ma wang’e cor, Iwacu ang’o pire, ni weng’i m’eyabu? E ewacu kumae, En e jabila.
YENGA MI NINDO 8-14, DWI MIR 10
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOHANA 11-12
“Lub lapor mi kisa pa Yesu”
(Yohana 11:23-26) Yesu wacu ire kumae, Umeru bicer kendo. 24 [Martha] wacu ire kumae, Ang’eyo nia ebicer kendo i cer mi kajikceng’. 25 Yesu wacu ire kumae, An a cer, ku kwo de: ng’atu m’uyio ira kadok etho ento ebibedo kwo; 26 man ng’atu ma tek ubedo kwo en ke eyio ira ebitho ki ngo. Iyio maeni?
nwtsty nyithi korolembe iwi Yh 11:24, 25
Ang’eyo nia ebicer: Martha ugeno nia Yesu ubeweco pi cer ma bitimere i kajikceng’. (Nen nyathi korolembe iwi Yh 6:39.) Martha ubino ku yioyic ma tek i ponji maeno, ma ke nwang’u i rundi maeca, judong dini moko ma julwong’o Jusadukayo gikwero nia cer umbe, kadok nwang’u ponji mi cer ukiewere kamaleng’ i Lembagora de. (Dn 12:13; Mk 12:18) Jufarisayo ke giyio nia ng’eyong’ec tho ngo. Ento Martha ung’eyo nia Yesu uponjo nia cer bibedo nuti, man edaru cero dhanu moko de, kadok nwang’u fodi ecero ngo ng’atu m’utimo nindo ma lee i kabuli calu Lazaru de.
An a cer, ku kwo de: Tho pa Yesu man cer pare uyabu yo ni ju ma githo pi nidokwo kendo. I ng’ei ma Yesu ucer, Yehova umio ngo kende kende ire copo mi cero ju ma githo, ento mi mio igi kwo ma rondo ku rondo bende. (Nen nyathi korolembe iwi Yh 5:26.) I Lembanyutha 1:18, Yesu uyero nia etie “ng’atu ma kwo,” m’utie “ku kifungula mi tho man mi Hadeya.” Pieno, Yesu utie genogen mi ju ma kwo ku mi ju m’utho. Eng’olo nia ebiyabu dhu liel, man ebimio kwo ni ju ma githo; jumoko bicikwo i polo pi nibimo karacelo kude, jumange ke bikwo iwi ng’om ma nyen i the bimobim pare.—Yh 5:28, 29; 2Pe 3:13.
(Yohana 11:33-35) Ka kumeno ka Yesu nene m’ebeywak, ku Juyahudi bende ma gibino kugi gibeywak, ecur kud i ie cwinye de pido, 34 man ewacu kumae, Wukethe kani? Giwacu ire kumae, Rwoth, bin inen. 35 Yesu ywak.
nwtsty nyithi korolembe iwi Yh 11:33-35
gibeywak: Kunoke “gibeywak ku nduru.” Wec mi dhok mi Jugiriki ma juloko nia “gibeywak,” nyutho wang’ ma pol niwak ma tek. Jutio ku wec maeno bende kinde ma Yesu ubino ewo pi nyoth m’ubebino iwi Yerusalem.—Lk 19:41.
ecur . . . cwinye de pido: Wec ario maeno ma jutio ko karacelo, ubenyutho can ma lee ma Yesu uwinjo i cwinye i saa maeca. Wec mi dhok mi Jugiriki (em·bri·maʹo·mai) ma juloko nia “ecur,” benyutho wang’ mapol can ma ng’atini winjo i cwinye. Re i verse maeni, ebenyutho can ma lee ma Yesu uwinjo i cwinye m’uketho ecur acura. I dhok mi Jugiriki, wec (ta·rasʹso) ma juloko nia “cwinye de pido,” unyutho ndiri. Nimakere ku lembe ma jararieko moko ukiewo, i verse maeni thelembene tie “niketho cwiny ng’atini upid lee; ninyayu can ma dit i cwinye.” Wec ma rom eno nwang’ere bende i Giragora pa Yohana 13:21, ma jutio ko pi nikoro kite ma Yesu uwinjere ko pi cib ma Yuda ucibe ko.—Nen nyathi korolembe iwi Yh 11:35.
Yesu ywak: I verse maeni, jutio ku wec (da·kryʹo) m’uai i dhok mi Jugiriki pi ninyutho “piwang’.” Wecne nwang’ere bende i Lk 7:38; Tic 20:19, 31; Eb 5:7; Ny 7:17; 21:4. Ubenen nia juketho ngo peko akeca iwi dwal mi wak, ento iwi piwang’. I Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu, wec maeno nwang’ere i verse maeni kende, man ekoc ku wec ma jutio ko i buku pa Yohana 11:33 kaka ma juyero i ie nia Maria gibino wak karacelo ku Juyahudi (nen nyathi korolembe). Yesu ular ung’eyo cuu dit nia ebicero Lazaru. Ento can umondo lee i ie kinde m’eneno jurimb Lazaru gibewak. Mer ma Yesu umaru ko jurimbe man kisa m’unege i kumgi uketho en de ewak. Lembuno ubenyutho kamaleng’ kite ma Yesu winjere ko pi dhanu ma wedi migi utho.
(Yohana 11:43, 44) Man kan edaru yero kumeno, ekok ku dwande ma dit kumae, Lazaro, wok woko. 44 E ng’atu m’utho wok woko, ma cinge ku tiende bedo ariwa ku bongu mi kuny; wang’e de bedo ariwa ku kitambala. Yesu wacu igi kumae, Wugonye, wek ecidhi.
Wagol lonyo mi tipo i Lembagora
(Yohana 11:49) Ento ng’atu acel m’i kindgi, ma en e Kayafa, en e jalam ma dit i rundi maeno, ewacu igi kumae, Wung’eyo gin moko ki ngo,
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 11:49
jalam ma dit: I rundi ma con ma nyithindho mir Israel gibed gikwo i wigi gigi, jalam ma dit ubed utimo tic pare nitundo i tho. (Wl 35:25) Ento i rundi ma Juroma ubino bimo wi ng’om mir Israel, jutela ma Juroma ging’io ubino ku twero mi ketho jalam ma dit. Kayafa ma Juroma giketho, ubed uwinjere ma ber mandha ku Juroma nisagu julam mange m’ubino i wang’e, uketho etimo oro m’ulwar i tic pare. Jukethe edoko jalam ma dit yor i kum oro 18 R.M., man etimo tije nitundo i kum oro 36 R.M. Kinde ma Yohana uyero nia Kayafa ubino jalam ma dit i rundi maeno, niwacu i oro 33 R.M., ubenen nia saa ma junego ie Yesu, nwang’u Kayafa fodi utie asu jalam ma dit.—Nen sgd thenge mir 16 pi nineno kaka ma ot pa Kayafa ubino i ie.
(Yohana 12:42) Ento cil kind jubim ma dongo bende dupa giyio ire; ento gituce ngo kum Jufarisayo, gimaru wodhogi kud i kacokri:
nwtsty nyithi korolembe iwi Yh 12:42
jubim: Ecicopere nia jutio ku wec mi dhok mi Jugiriki ma juloko nia “jubim,” pi niweco pi judongo mi ot pido ma malu mi Juyahudi ma julwong’o Sanedrini. Jutio ku wec maeno i Yohana 3:1 kinde ma jubino weco pi Nikodem, m’ubino ng’at’acel m’i kind judongo mi ot pido maeno.—Nen nyathi korolembe iwi Yh 3:1.
wodhogi kud i kacokri: Kunoke “niriemogi; nikwerogi kud i kacokiri.” Jutio ku wec a·po·sy·naʹgo·gos mi dhok mi Jugiriki i Giragora pa Yh 9:22; 12:42; man 16:2 kende. Ka Juyahudi giriemo ng’atu moko kud i kindgi, jukoc magwei kud i kume, man junene ni dhanu ma tije mbe. Lembene ketho kwo doko tek kadok ni juruot pare bende. Kadok jubed jutio ku kacokiri asagane pi ponji de, re saa mange jubed jutito bende kesi i ie, jubed jung’olo del iwi ng’atini, man jurieme kud i kacokiri.—Nen nyathi korolembe iwi Mt 10:17.
Som mi Biblia
(Yohana 12:35-50) Ka kumeno Yesu wacu igi kumae, Fodi der ni i kindwu nindo ma nok. Wuwoth ma fodi der ni i beng’wu, kara mudho kud urubwu: man ng’atu ma wotho i mudho ng’eyo ka m’ecidho i ie ngo. 36 Ma fodi der ni i beng’wu, wuyi ni der, kara wudok wot der. Yesu yero gin maeni, man eai ecidh epale igi. 37 Ento kadok edaru timo giranyutha dupa kumeni i wang’gi, ere giyio ire ngo: 38 kara lembe ma Isaya ma jabila yero utimbre kakare kumae, Rwoth, ng’a m’uyio rwongwa? Bot Rwoth de nyuthre ni ng’a? 39 Kum lembe maeni gicopo yio ngo, kum Isaya wacu kendo kumae, 40 Ecido wang’gi, edwoko adundegi nwang’, Kara ku ginen ku wang’gi, ku ging’ei kud adundegi, Ku gilokri de, an de kud acanggi. 41 Isaya wacu gin maeni kum eneno dwong’ pare; man eyero pire. 42 Ento cil kind jubim ma dongo bende dupa giyio ire; ento gituce ngo kum Jufarisayo, gimaru wodhogi kud i kacokri: 43 kum gimaru dwong’ mi dhanu ma sagu dwong’ pa Mungu. 44 Yesu kok akoka ewacu kumae, Ng’atu m’uyio ira, meca eyio ira ngo, ento ni ng’atu m’uora. 45 Ng’atu m’ubenena, meca ebeneno ng’atu m’uora. 46 Abino i ng’om ni der, kara ng’atu ma tek uyio ira kud ebed i mudho. 47 Man tek ng’atu moko winjo lembe para, eworogi de ngo, apoko lembe pare ngo: kum abino nipoko lembe mi ng’om ungo, ento kara alar ng’om. 48 Ng’atu m’ukwera, man ejolo lem para ngo, gin acel ni i bang’e m’upoko lembe pare: lembe m’ayero, lembene bipoko lembe pare i kajikceng’. 49 Kum ayero gira ngo; ento Wego m’uora, emio ira lembang’ola, m’ayer, ku m’awec de. 50 Man ang’eyo nia lembang’ola pare en e kwo ma rondo ku rondo; ka kumeno gin m’ayero, ayero kumeno calu Wego wacu ira.
YENGA MI NINDO 15-21, DWI MIR 10
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOHANA 13-14
“Aweko iwu lapor”
(Yohana 13:5) Elund ekonjo pi i alibi, man emaku lwoko tiend julubne, eyweyogi de ku bongu logo m’etwio i piere.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 13:5
lwoko tiend julubne: Con i Israel, jubed jukendo akeca wara mi sandal. Warane ubed ubedo ma thindho, man jubed jutwio thondhe i ng’udi tielo; uketho tiend ng’atu m’uwotho ubed ukwor kud utur, man ubed ucoko ucodho mi wang’ayo ku mi dhu podho. Pieno, i wang’ nimondo i ot, ng’atune wodho wara i wang’ dhugola, man won ot ubed uketho julwoko tiend welo pare. Biblia uweco pi timo maeno wang’ udul. (Th 18:4, 5; 24:32; 1Sm 25:41; Lk 7:37, 38, 44) Kinde ma Yesu ulwoko tiend julub pare, etimo lem ma jubed jutimo niai con, pi niponjogi nia gibed dhanu ma gijwigiri, man ng’atuman ubed utim ni wadi man ni wadi.
(Yohana 13:12-14) Kum kumeno kan edaru lwoko tiendgi, egamu kendi pare de, man ebedo piny kendo, ewacu igi kumae, Wung’eyo gin m’atimo iwu? 13 Wulwong’a Japonji, man Rwoth: e wuyero dre; kum an a kumeno. 14 Kumeno tek an, m’a Rwoth man Japonji, alwoko tiendwu, maku wun bende wulwok tiendwu man pa wadi man pa wadi.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 13:12-14
maku: Kunoke “wuni the cik mi.” Wec mi dhok mi Jugiriki ma jutio ko i verse maeni jubed, jutio ko akeca i lembe m’uneno sente; thelembene ma kwong’a tie “nibedo ku banja pa ng’atini; niculo piny pa ng’atini.” (Mt 18:28, 30, 34; Lk 16:5, 7) Jutio ku wec maeno i Giragora maeni man i mange bende, pi ninyutho lembe ma ng’atini ucikere nitimo.—1Yh 3:16; 4:11; 3Yh 8.
(Yohana 13:15) Kum amio iwu por, kara wun bende wutim calu atimo i beng’wu.
w99-F 1/3 mba. 31 udu. 1
Ng’atu ma dit m’usagu zoo utimo tic ma kwayu jwigiri
Yesu ulwoko tiend julub pare pi nimio ponji ma lee iwi jwigiri. Jukristu gicikiri ngo nigeno nia pigi tek lee ma nia jumange re m’ubed utim igi. Bende, gicikiri ngo nisayu dito kunoke yung. Kakare nitimo kumeno, umaku gilub lapor pa Yesu m’ubino “ya jutim ire ngo, ento kara etim, emi kwo pare de ni gony mi dhanu dupa.” (Matayo 20:28) Andhandha, julub pa Yesu gicikiri nibedo ayika nitimo tic ma kwayu jwigiri, ng’atuman ni wadi man ni wadi.
Wagol lonyo mi tipo i Lembagora
(Yohana 14:6) Yesu wacu ire kumae, An a yo ku lemandha, ku kwo de: Ng’atu acel de mbe ma bino ba Wego, ndhu ni kuma re.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 14:6
An a yo ku lemandha, ku kwo de: Yesu tie yo pilembe nikume kende re ma wacopo coro ceng’ini i vut Mungu nikadhu kud i rwo. Etie bende “yo” ni kodhidhanu kara giyik kindgi ku Mungu. (Yh 16:23; Rm 5:8) Yesu tie lemandha pilembe ebed eyero kwa lemandha, man ebed ekwo nimakere ku lemandhane. Bende epong’o lembila dupa m’ubenyutho tic ma pire tek m’etie ko, kara lembakeca pa Mungu upong’ kakare. (Yh 1:14; Ny 19:10) Lembila maeno ceke gidoko “eyo,” niwacu gipong’o nikume. (2Ko 1:20) Yesu tie kwo pilembe nikadhu kud i jamgony, eketho dhanu copo nwang’u kendo “kwo mandha” m’utie “kwo ma rondo ku rondo.” (1Tm 6:12, 19; Ef 1:7; 1Yh 1:7) M’umedo maeno, ebinyutho nia etie “kwo” kinde m’ebicero dhanu milioni dupa, kara ginwang’ kwo ma rondo ku rondo i Paradiso.—Yh 5:28, 29.
(Yohana 14:12) Andhandha, awacu iwu kumae, Ng’atu m’uyio ira, tic m’atimo ebitimo bende; ebitimo tic ma sagu maeni de; kum acidho ba Wego.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 14:12
tic ma sagu maeni: Yesu ubino yero ngo nia julub pare gibitimo udu ma dongo nisagu pare. Ento ku jwigiri, eyio nia julub pare gibitimo tic mi rweyo lembanyong’a, man gibiponjo dhanu nisage. Gibirweyo i kabedo ma dupa, ni dhanu de dupa, man tic migi bigalu lee dit nisagu pare. Wec maeno ma Yesu uyero ubenyutho kamaleng’ nia, ebemito julub pare gimediri asu ku tic m’eweko igi.
Som mi Biblia
(Yohana 13:1-17) Nwang’u kan agba mi kadhukuwijo fokutundo ngo, Yesu m’ung’eyo nia saa pare tundo m’ebiai ko i ng’ombuni ecidho ba Wego, m’edaru maru pare ma dhe ma gini i ng’om, emarugi cil i kajikne. 2 Man i kinde mi cam mir uthieno, ma nwang’u wonabali daru ketho lembe i adunde Yuda Iskariote, ma wod Simon, nicibe, 3 e Yesu, m’eng’eyo nia Wego mio gin ceke i cinge nia eai ba Mungu, ebecidho de ba Mungu, 4 eai malu ku dhu cam mir uthieno, eketho kendi pare cen; man egamu bongu mi logo, etwio i piere. 5 Elund ekonjo pi i alibi, man emaku lwoko tiend julubne, eyweyogi de ku bongu logo m’etwio i piere. 6 Elund ebino ba Simon Petro; Ewacu ire kumae, Rwoth, ilwoko tienda? 7 Yesu dwoko lembe ewacu ire kumae, Gin m’atimo ing’eyo ngo kawono; ento ibing’eyo macen. 8 Petro wacu ire kumae, Ibilwoko tienda ki ngo. Yesu loko lembe ire kumae, Tek alwoki ngo, nwang’u maka peri mbe i bang’a. 9 Simon Petro wacu ire kumae, Rwoth, tienda kende ngo, ento cinga ku wia bende. 10 Yesu wacu ire kumae, Ng’atu m’ujom can logo nege ngo ento mi lwoko tiende kende, endre e leng’ ceke; wun de wu leng’, ento ceke re ngo. 11 Kum eng’eyo ng’atu ma bicibe; kum kumeno ewacu kumae, Wun ceke wu leng’ ungo. 12 Kum kumeno kan edaru lwoko tiendgi, egamu kendi pare de, man ebedo piny kendo, ewacu igi kumae, Wung’eyo gin m’atimo iwu? 13 Wulwong’a Japonji, man Rwoth: e wuyero dre; kum an a kumeno. 14 Kumeno tek an, m’a Rwoth man Japonji, alwoko tiendwu, maku wun bende wulwok tiendwu man pa wadi man pa wadi. 15 Kum amio iwu por, kara wun bende wutim calu atimo i beng’wu. 16 Andhandha, awacu iwu kumae, Jamiru sagu jadit pare ngo; kadok jakwenda de sagu ng’atu m’uore ngo. 17 Tek wung’eyo gin maeni, mugisa iwu tek wutimogi.
YENGA MI NINDO 22-28, DWI MIR 10
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOHANA 15-17
“Wu mi ng’om ungo”
(Yohana 15:19) Dok wun wu mi ng’om, kuno di ng’om umaru ma pare: ento kum wun wu mi ng’om ungo, ento agoyo wiwu kud i ng’om, kum kumeno ng’om udaguwu.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 15:19
ng’om: Wec koʹsmos mi dhok mi Jugiriki ma jutio ko i verse maeni, ubenyutho dhanu ma gitie ngo jurutic pa Mungu, niwacu dhanu ma gitie ngo weg bedopwe, man dhanu ma gitie bor ku Mungu. Kud i kind jugor Injili ang’wen zoo, Yohana kende re m’ukiewo nia julub pa Yesu gi mi ng’om ungo. Paru ma rom eno nwang’ere bende wang’ ario, i rwo ma tokcen ma Yesu utimo karacelo ku jukwenda pare ma gigwoko bedoleng’ migi.—Yh 17:14, 16.
(Yohana 15:21) Ento gin maeni ceke gibitimo i kumwu pi nyinga, kum ging’eyo ng’atu m’uora ngo.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 15:21
pi nyinga: I Biblia, saa moko “nying’” benyutho ng’atu m’ulwong’ere ku nying’ne, kura pare, man lembe ceke m’umulo kum ng’atune. (Nen nyathi korolembe iwi Mt 6:9.) Nying’ Yesu ke ubenyutho bende dito man rwom ma Won umio ire. (Mt 28:18; Flp 2:9, 10; Eb 1:3, 4) I verse maeni, Yesu ukoro thelembe ma biketho dhanu mi ng’om bitimo lembe dupa i kum julubne: kum ging’eyo ng’atu [m’uore] ngo. Ning’eyo Mungu biketho gibinyang’ nia nying’ Yesu ubenyutho ang’o. (Tic 4:12) Lembuno bikonyogi ning’eyo bende dito ma Mungu umio ire m’ebed ko Ubimo mir ubimo, m’ukwayu dhanu ceke girum i wang’e man ginyuth ire woro, kara ginwang’ kwo.—Yh 17:3; Ny 19:11-16; nen bende Zb 2:7-12.
(Yohana 16:33) Ayero giki maeni iwu, kara wubed ku kwiocwiny ni kuma. Masendi ni i beng’wu i ng’om: ento dong’ cwinywu bed tek; avoyo ng’om.
it-1-F mba. 555
Tegocwiny
Ubekwayu Jakristu ubed ku tegocwiny kara paru, man timo mi ng’om maeni m’udagu Yehova Mungu kud unyothe, man kara emedere nigwoko bedoleng’ pare ni Mungu, kadok ng’om udage de. Yesu Kristu uyero ni julub pare kumae: “Masendi ni i beng’wu i ng’om: ento dong’ cwinywu bed tek; avoyo ng’om.” (Yh 16:33) Wod Mungu uweko ngo ng’om unyothe, ento evoyo ng’om pilembe emondo ngo i lembe m’i ie i ayi moko ci. Lapor ma ber akeca ma Yesu uweko m’evoyo ko ng’om, m’emito ko ngo ng’om unyothe, copo konyowa nibedo ku tegocwiny kara wakoc bor ku ng’om maeni, man kud wawek ng’ombe unyothwa.—Yh 17:16.
Wagol lonyo mi tipo i Lembagora
(Yohana 17:21-23) kara gin ceke gibed acel; cil calu in, Vwa, ini i ia, an de ani ii, kara gin de gibed i iwa: kara ng’om uyi nia iora. 22 Man dwong’ m’idaru mio ira amio igi; kara gibed acel, cil calu wan wan acel; 23 ani i igi, in de ini i ia, kara giteng’ni i acel; kara ng’om ung’ei nia iora, man imarugi de, cil calu imaru an.
nwtsty nyithi korolembe iwi Yh 17:21-23
acel: Kunoke “i acel.” Yesu urwo nia julub pare gibed “acel,” niwacu gitim tic i acel pi lembakeca ma rom, tap calu en ku Won bende gitie “acel.” Eno ubenyutho nia gitimo tic karacelo, man gitie i acel kadok i paru bende. (Yh 17:22) I 1Jukorinto 3:6-9, Paulo ukoro ayi bedo i acel maeno m’utie i kind Jukristu pilembe gibetimo tic i acel karacelo ku Mungu.—Nen 1Ko 3:8 man nyithi korolembe iwi Yh 10:30; 17:11.
giteng’ni i acel: Kunoke “gitwiyiri i acel.” I verse maeni, Yesu unyutho kamaleng’ nia bedo i acel wotho karacelo ku mer pa Mungu. Paru ma rom eno nwang’ere bende i Jukolosai 3:14, m’uwacu kumae: “Mer . . . en e twic mi doko cu ma ndhu.” Bedo i acel maeno ubenyutho ngo nia Jukristu ceke gitie ku copo, kura man pidocwiny ma rom. Ento ebenyutho nia julub pa Yesu gitie i acel i lembe ma gitimo, i yioyic man i ponji.—Rm 15:5, 6; 1Ko 1:10; Ef 4:3; Flp 1:27.
(Yohana 17:24) Vwa, ayenyo nia gin bende m’imio ira wabed kugi karacelo ka m’ani ie, kara ginen dwong’ para, m’imio ira: kum imara ma fodi ng’om ku thekre ngo.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 17:24
thekri mi ng’om: Wec mi dhok mi Jugiriki ma juloko nia “thekri,” juloke nia “ninwang’u ic mi nyodo” i Giragora mi Juebrania 11:11. Ecicopere nia “thekri mi ng’om” ma jutio ko i verse maeni ubenyutho nyoliri mir awiya p’Adamu giku Eva. Kinde ma Yesu ubino weco iwi “thekri mi ng’om,” eweco bende pir Abel, ma copere ubino ng’atu ma kwong’a ma juwaru, man ma nyinge ‘gore i kitabu mi kwo ugambre i thek ma ng’om uthekre ko.’ (Lk 11:50, 51; Ny 17:8) Pieno, wec maeno ma Yesu uyero kinde m’eberwo i bang’ Won, ubenyutho kamaleng’ nia ma fodi Adamu giku Eva ginyolo ngo awiya, nwang’u dong’ Mungu umaru Wode m’acel kulong’.
Som mi Biblia
(Yohana 17:1-14) Yesu yero gin maeni; e eng’ayu wang’e malu de i polo, ewacu kumae, Vwa, saa daru wok; yung Wodi, kara Wodi de yungi: 2 cil calu imio ire ng’ol wi kum nzu, kara emi kwo ma rondo ku rondo ni ceke m’imio ire. 3 E kwo ma rondo ku rondone e eni, nia ging’ei in m’i Mungu mandha i kendi, ku ng’atu m’ioro, ma Yesu Kristu. 4 Ayungi i ng’om, adaru timo tic m’imio ira atim. 5 Vwa, kawono keth abed dwong’ karacelo kudi ku dwong’ ma yang’ abedo ko karacelo kudi ma fodi ng’om de mbe. 6 Anyutho nyingi ni ju m’imio ira kud i ng’om: gi peri, man imiogi ira: man gidaru woro lembe peri. 7 Kawono ging’eyo nia gin ceke ma tek imio ira uai i beng’i: 8 kum amio igi lembe m’imio ira; man gijologi, man ging’eyo andha nia aai i beng’i, giyio de nia iora. 9 Akwayu pigi: akwayu pi ng’om ungo, ento pi ju m’imio ira; kum gi peri: 10 man gin ceke ma para gi peri, man ma peri de gi para: abedo dwong’ de ni kumgi. 11 Anuti i ng’om kendo ngo, gin re gini i ng’om, man abino i beng’i. Vwa Maleng’, gwok ju m’imio ira i nyingi, kara gibed acel, calu wan. 12 Kinde ma fodi wani karacelo kugi, agwoko ju m’imio ira i nyingi: akurogi de, ng’atu acel de mbe i kindgi m’urwinyo, ndhu wod nyoth kende; kara lembagora pa Mungu timbre kakare. 13 Ento kawono abino i beng’i; e gin maeni ayero i ng’om, kara gibed kud anyong’a para m’upong’ i igi. 14 Adaru mio igi lem peri; ng’om de dagugi, kum gi mi ng’om ungo, cil calu an a mi ng’om ungo.
YENGA MI NINDO 29, DWI MIR 10–NINDO 4, DWI MIR 11
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOHANA 18-19
“Yesu utuco pi lemandha”
(Yohana 18:36) Yesu dwoko lembe kumae, Ker para en e mi ng’ombuni ngo: tek ker para en e mi ng’ombuni, kuno di jumiru para gikiedo, kara ku jumia ni Juyahudi: ento kawono ker para en e ma keni ngo.
(Yohana 18:37) Pilato lund uwacu ire kumae, Kara in i ubimo? Yesu loko lembe kumae, Iyero dhe nia an a ubimo. Junyola pi maeni, man abino i ng’om de pi maeni, kara anyuth pi lemandha. Ku ba dhanu ceke ma mi lemandha winjo dwanda.
nwtsty nyithi korolembe iwi Yh 18:37
anyuth pi: Calu ma jutio ko i Lembagora mi Jugiriki mi Jukristu, wec (mar·ty·reʹo) mi dhok mi Jugiriki ma juloko nia “ninyutho,” man wec (mar·ty·riʹa; marʹtys) ma juloko nia “lembatuca,” utie ku thelembe dupa. Wec ario maeno ceke jutio kugi pi nikoro lembe moko ma ng’atini ukadhu kud i ie kunoke m’eng’eyo; thelembe copo bende “nikoro; niyio nia utie andha kumeca; niweco ber pi.” Yesu ujik ungo kende kende nituco man ninyutho pi lemandha m’eyio, ento ekwo bende nimakere ku lemandhane, pi nicero ba lembila man lembang’ola pa Won. (2Ko 1:20) Jular juewo cuu dit pi lembakeca pa Mungu iwi lembe m’uneno Ker, man bimobim pa Masiya. Lembe ceke ma Yesu utimo i kwo pare nitundo ma junege ko, upong’o lembila pet ma jular juewo pire, m’uketho i ie tipopiny, niyero lanyuth m’ubino i lembariba mi Cik. (Kl 2:16, 17; Eb 10:1) Pieno, Yesu ‘utuco pi lemandha’ nikadhu kud i wec man i timo pare.
lemandha: Yesu ubino weco ngo iwi lemandha moko ci, ento ebino weco pi lemandha m’uneno lembakeca pa Mungu. Lembe ma pire tek i lembakeca pa Mungu, utie nia Yesu ma “wod Daudi” ubed Jalam ma dit man Ubimo mi Ker pa Mungu. (Mt 1:1) Yesu ukoro nia thelembe ma kwong’a m’uketho ebino iwi ng’om, m’ucwale nitimo tic mi lembanyong’a, utie pi ninyutho lemandha iwi Ker pa Mungu. Jumalaika ular uyero lembe m’urombo ku maeno i saa ma Yesu unyolere i Bethlehem mi Yahudi, m’utie adhura ma Daudi unyolere i ie.—Lk 1:32, 33; 2:10-14.
(Yohana 18:38a) Pilato penje kumae, Lemandha en e ang’o?
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 18:38a
Lemandha en e ang’o?: Ecicopere nia Pilato ubino penjo pi lemandha mange m’uweko “lemandha” ma Yesu ubino weco pire. (Yh 18:37) Ka nwang’u Pilato upenjo penjine pi ning’eyo lemandha, m’umbe jiji nwang’u Yesu ubedwoko wang’e. Ento ubenen nia Pilato upenjo penjine m’unyutho jiji man cac m’ebino ko; udok ubedo ve epenjo kumae: “Lemandha? Lemandhane tie ang’o? Lemandha moko mbe keno!” I andha, Pilato ubino kuro ngo nia Yesu udwok wang’ penji pare, uketho eai ecidho woko i bang’ Juyahudi.
Wagol lonyo mi tipo i Lembagora
(Yohana 19:30) Ka Yesu jolo picwa, ewacu kumae, Ethum: e ekulo wie, man eweko cwinye [kunoke tipone] kadhu.
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 19:30
eweko [tipone] kadhu: Kunoke “etho; ejigo niyuyo.” Wec (pneuʹma) mi dhok mi Jugiriki ma juloko i verse maeni nia “tipo” copo nyutho “yuyo” kunoke “tego mi kwo.” Lembuno urombo ku wec mi dhok mi Jugiriki ek·pneʹo (ma thelembene tie “niwodho yuyo) ma jutio ko i Giragora pa Mk 15:37, man i Lk 23:46 (nimakere ku nyithi korolembe iwi verse maeno, thelembene tie nia “ewodho yuyo pare ma tokcen”). Dhanu moko giyero nia, wec mi dhok mi Jugiriki ma juloko nia “eweko,” ubenyutho nia Yesu uweko en gire nitimo kero pi nibedo kwo, pilembe lembe ceke udaru pong’o. Eng’io en gire nia ‘ekonj ng’eyong’ec pare ni tho.’—Is 53:12; Yh 10:11.
(Yohana 19:31) Ka kumeno, kum ceng’ maeni ceng’ mi Yikopiny, Juyahudi lund upenjo Pilato nia jutur tiendgi, jutergi cen, kara avujgi kud ubed kor yen [mi can] ceng’ sabatu (kum ceng’ sabatu maeno ceng’ ma dit).
nwtsty nyathi korolembe iwi Yh 19:31
ceng’ sabatu maeno ceng’ ma dit: Nindo m’i ng’ei Kadhukuwijo, niwacu nindo 15 mi dwi mi Nisan, ubed ubedo ceng’ sabatu, kadok nwang’u nindone podho kas’adi de. (Law. 23:5-7) Ka ceng’ Sabatu maeno ma segi upodho i ceng’ Sabatu ma kubang’ yenga (ma caku kas’abic i mwony pa ceng’, nitundo ceng’ soko de i mwony pa ceng’), jubed julwong’e ni Sabatu “ma dit.” Sabatu ma kumeno re ma jutimo nindo m’i ng’ei tho pa Yesu m’utho kas’abic. Niai i oro 29 nitundo i 35 R.M., oro ma nindo 14 mi dwi mi Nisan upodho i ie kas’abic ubino oro 33 R.M. kende. Lembuno ubenyutho nia Yesu utho andha nindo 14 mi dwi mi Nisan, oro 33 R.M.
Som mi Biblia
(Yohana 18:1-14) Ka Yesu daru yero lembe maeni ecidho ku julubne loka kulo Kedron, ka ma podho ni i ie, m’emondo i ie, en ku julubne. 2 Nwang’u Yuda bende m’ucibe, eng’eyo kakeca: kum Yesu gibegicokri keca ku julubne wang’ udul. 3 Ka Yuda gamu udul asikari, kud asikari mange de m’uai ba julam ma dongo ku Jufarisayo de, elund ebino kakeca ku thala ku ridhro ku jamtho de. 4 Ka kumeno Yesu, m’ung’eyo gin ceke ma bibino i wie, ewok woko, man ewacu igi kumae, Wuyenyo ng’a? 5 Giloko ire lembe kumae, Yesu ma Nazareti. Yesu wacu igi kumae, An a en. Yuda bende, m’ucibe, gicungo gikugi. 6 Ka kumeno kan ewacu igi kumae, An a en, gidok ku ng’eigi, gipodho i ng’om. 7 Elund epenjogi kendo kumae, Wuyenyo ng’a? man giwacu kumae, Yesu ma Nazareti. 8 Yesu loko lembe kumae, Adaru wacu iwu nia an a en; ka kumeno tek wuyenyo an, wuwek joni gicidh migi: 9 kara lembe m’eyero timbre kakare kumae, Ju maeni m’imio ira acel de mbe m’i kindgi m’urwinyo ira. 10 Nwang’u Simon Petro m’e won palamularu ewodhe, egoyo ko jamiru pa jalam ma dit, ethumo ithe ma yor acwic bir cen. Nwang’u nying’ jamirune Malko. 11 Ka kumeno Yesu wacu ni Petro kumae, Roi palamularu i ukorone: kikombe ma Wego mio ira ni, kud amadhi? 12 Ka kumeno udul asikari ku jego ma dit, man asikari mi Juyahudi, gimaku Yesu gitwie de, 13 gilar gipeye ba Ana; kum en e jalkwaru Kayafa, ma en e jalam ma dit rundi maeno. 14 Nwang’u Kayafa en e ng’atu m’umio poro thelembe ni Juyahudi, nia en e ber ya ng’atu acel utho pi dhanu.