Cindi Buku mi coko mi Kwo man tic

YENGA MI NINDO 7-13, DWI MI 1

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | TIC MI JUKWENDA 21-22

“Dong’ yeny ma i Yehova uyenyo re m’utimbre”

(Tic 21:8-12) Urwone waai, wabino Kaisaria: e wamondo i ot pa Filipo ma jayer lembayong’a ma juboth ko, ma en e ng’atu acel ma kind juabiro, wabedo i bang’e. ⁹ Nie ng’atuno jumanyir pare gin ang’wen ma gi sumba, ma giewo. ¹⁰ E ka wario keca ceng’ moko, jablia moko ma nyinge Agabo uai i Yahudi loro piny. ¹¹ E ebino i bang’wa, eting’o thondh pier Paolo, etwio ko tiende ku cinge, ewacu kumae, Tipo maleng’ uwacu kumae, Juyahudi ma i Yerusalem gibitwio ng’atu ma won thondh pier maeni kumeni, gibikethe de i cing’ Thekdhanumange. ¹² E ka wawinjo gin maeni, wan ku ju ma kakeca de wakwaye ya kud eidh Yerusalem.

bt-F mba. 177-178 udu. 15-16

‘Dong’ yeny ma i Yehova uyenyo re m’utimbre’

¹⁵ Saa ma Paulo ubino yo pa Filipo, welo mange mir awora ma nyinge Agabo de utundo. Dhanu m’ubino yo pa Filipo ging’eyo cuu dit nia Agabo utie jabila, kum con, egam eewo pi ndru ma dit m’upodho i rundi p’ubimo Klaudio. (Tic mi Jukwenda 11:27, 28) Pieno, copere nia gipenjiri kumae: ‘Pirang’o Agabo ubino keni? Ebino ku lemkwenda ang’o?’ Kinde ma fodi gibeneno bang’e, eting’o thondh pier Paulo, m’ubino mi bongu ma jucopo ketho sente ku piny mange de i ie. Man etwiyo ko tiende ku cinge gire. I ng’eye, eyero lembe m’unyayu can i dhanu m’ubino keca. Eyero kumae: “Tipo maleng’ uwacu kumae, Juyahudi ma i Yerusalem gibitwio ng’atu ma won thondh pier maeni kumeni, gibikethe de i cing’ Thekdhanumange.”​—Tic mi Jukwenda 21:11.

¹⁶ Lembila maeno ubino nyutho nia Paulo bicidho i Yerusalem, man kuca, Juyahudi gibiwok mie i “cing’ Thekdhanumange.” Lembene unyayu can lee dit i ju m’ubino keca. Luka ukoro kumae: “E ka wawinjo gin maeni, wan ku ju ma kakeca de wakwaye ya kud eidh Yerusalem. E [Paulo] lund uloko lembe kumae, Wubeywak, wuturo ko adundena nedi? kum abedo ayika mi twic kende ngo, ento mi tho bende i Yerusalem pi nying Rwoth Yesu.”​—Tic mi Jukwenda 21:12, 13.

(Tic 21:13) E Paolo lund uloko lembe kumae, Wubeywak, wuturo ko adundena nedi? kum abedo ayika mi twic kende ngo, ento mi tho bende i Yerusalem pi nying Rwoth Yesu.

bt-F mba. 178 udu. 17

‘Dong’ yeny ma i Yehova uyenyo re m’utimbre’

¹⁷ Kepar nyanok. Umego mange, man Luka bende, gikwayu Paulo nia timba kud ecidh i Yerusalem. Jumoko uwak ko awaka bu! Calu Paulo uneno nia mer ma gimare ko re m’uketho gibedieng’ pire, eyero igi i ayi ma ber nia ‘gibeturo adundene.’ Re kadok kumeno de, eloko ngo paru pare. Tap calu m’egam etimo saa ma girombo kud umego mi Turo, eweko ngo wec migi kunoke piiwang’gi uketh elok paru pare. Ento ekoro igi nia pirang’o ukwayu ecidhi kuca. Eno ubino tegocwiny mi tuko ngo! Calu Yesu, Paulo ukeco nicidho i Yerusalem. (Juebrania 12:2) I andha, Paulo ubino mito ngo nia etho akakaka. Ento tek biwok kwayu nia etho pilembe etie jalub pa Yesu Kristu, eno bibedo ire ni yung.

(Tic 21:14) E kan ekwero loko pidoie, waweke, wawacu kumae, Dong’ yeny ma i Rwoth uyenyo e m’utimbre.

bt-F mba. 178 udu. 18

‘Dong’ yeny ma i Yehova uyenyo re m’utimbre’

¹⁸ Umego gitimo ang’o? I adundo, giweko nirere. Biblia uwacu kumae: “E kan ekwero loko pidoie, waweke, wawacu kumae, Dong’ yeny ma i [Yehova] uyenyo e m’utimbre.” (Tic mi Jukwenda 21:14) Ju m’ubino thoko Paulo nia kud ecidh i Yerusalem girido ngo nia etim calu ma gimito. Giwinje man giyio paru pare; ginyang’ nia Yehova re m’umito Paulo ucidh i Yerusalem, dong’ gin gicopo kwero ngo, kadok lembene yot ungo de. Paulo uting’o yo ma copo tere i tho. Ka nang’ umego gicere ngo nia kud ecidhi, nang’ lembe bedo yot ire.

Wagol lonyo mi tipo i Lembagora

(Tic 21:23, 24) Ka kumeno tim maeni ma wawacu iri: Dhanu ang’wen nuti bang’wa ma lembang’ola ni i wigi: ²⁴ igam joni, wudwokru leng’ wukugi, iwodh jupiny igi, kara gigwar wigi: e dhanu ceke gibing’eyo nia lembe ma giwinjo piri en e lemandha ngo; ento nia in giri bende iwotho atira, iworo cik de.

bt-F mba. 184-185 udu. 10-12

“Wukowuwinj lembe para”

¹⁰ Re kadok kumeno de, Paulo ubed unyang’ ku ju m’umaru niworo lembsuru mi Juyahudi, calu ve woro ceng’ Sabatu kunoke kwiro cam. (Jurumi 14:1-6) Bende, eketho ngo cik iwi lembe m’uneno timo yaa. Ku lapor, etimo yaa i kum Timoteo, kara Juyahudi kud gikier nikum Timoteo, pilembe ging’eyo cuu dit nia won utie Jagiriki. (Tic mi Jukwenda 16:3) Nitimo yaa i kumjo utie ng’iong’ic ma ng’atuman timo en gire. Paulo uyero kumae ni Jugalatia: “Yaa loko gin moko ngo, kadok yaango bende; ento yioyic re m’ubetimbre ni kum mer.” (Jugalatia 5:6) Ento tek ng’atu moko uwacu nia ukwayu jutim yaa calu ma Cik uyero, kunoke nia pi ninyayu anyong’a i Yehova, mito jutim yaa, ng’atuno nang’ yioyic pare mbe.

¹¹ Kadok nang’ lembe m’ubino yik ubino vupo de, re lembene unyotho wi Juyahudi m’udoko Jukristu. Pieno, judongo gimio juk ma e ni Paulo: “Dhanu ang’wen nuti bang’wa ma lembang’ola ni i wigi: igam joni, wudwokru leng’ wukugi, iwodh jupiny igi, kara gigwar wigi: e dhanu ceke gibing’eyo nia lembe ma giwinjo piri en e lemandha ngo; ento nia in giri bende iwotho atira, iworo cik de.”​—Tic mi Jukwenda 21:23, 24.

¹² Nang’ Paulo copo wacu igi nia gin m’unyayu lembe utie ngo awiw m’ubeyik ku nyinge, ento amora ma Juyahudi ma Jukristu gitie ko mi woro Cik pa Musa re. Kakare nicerere, ewinjo juk ma judongo gimio, kum jukne uturo ngo cik mir ukungu pa Mungu. I wang’e, elar ekiewo kumae: “Ni ju ma gini the cik ke, [adoko] calu ani the cik, ma nwang’u an gira ke ani the cik ungo, kara alim ju ma gini the cik.” (1 Jukorinto 9:20) Paulo utio ku juk ma judongo mi Yerusalem gimio ire, man etimere ve ‘eni the cik.’ Eweko iwa lapor ma ber dit m’umito walubi: ukwayu watii ku juk ma judong cokiri gimio iwa, man ku wabed warid nia jutim lembe ceke i ayi ma wamito wan.​—Juebrania 13:17.

(Tic 22:16) Kawono igalu nedi? ai malu, mak baputisi, lwok dubo peri woko, m’ilwong’ ko nyinge bende.

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 22:16

lwok dubo peri woko, m’ilwong’ ko nyinge: Kunoke “lwok dubo peri cen man lwong’ nyinge.” Utie ngo pii mi batizo re ma lwoko dubo, ento dubo pa ng’atini lwokere nang’ elwong’o nying’ Yesu. Nilwong’o nying’ Yesu uketho i ie nibedo ku yioyic i ie, man ninyutho yioyicne ku timo.​—Tic 10:43; Yk 2:14, 18.

YENGA MI NINDO 14-20, DWI MI 1

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | TIC MI JUKWENDA 23-24

“Judote nia e jaganda man nia ebethubo dhanu”

(Tic 23:12) E ka piny uru, Juyahudi giribri karacelo, man gitwiri gigi ku kwong’, giwacu nia gibicamu giracama kadi madhu giramadha de ngo ma fodi gikunego Paolo ngo.

(Tic 23:16) Ento wod nyamin Paolo winjo nia gikanu adhi, e ebino emondo i ot ma tek eyero ni Paolo.

bt-F mba. 191 udu. 5-6

“Cwinyi bed tek”

⁵ Lembuno utielo cwiny Paulo lee dit, kum lembene bino tap i saane. Urwonde kugweno, Juyahudi ma co ma kadhu 40 “giribri karacelo, man gitwiri gigi ku kwong’, giwacu nia gibicamu giracama kadi madhu giramadha de ngo ma fodi gikunego [Paulo] ngo.” “Kwong’” maeno ubenyutho nia andha Juyahudi gikeco ninego Paulo. Giyio nia, ka lembe ma gikecone utimere ngo, kwong’ ubed i wigi kunoke ruvwa unwang’gi. (Tic mi Jukwenda 23:12-15) Lembe ma gipangu ma julam ma dongo ku judongo de yio, ubino nia jukel Paulo kendo i Sanedrini, kara unen ve gibemito luro i lembe pare cuu akeca. Ento gipangu nia gibiwok ng’ole i yo, man gibinege.

⁶ Wo nyamin Paulo uwinjo pi lembe ma gipangune man ecidh epoyo Paulo. Saa ma Paulo uwinjo lembuno, eore ecidh enyuth lembene ni Klaudio Lusia ma jadit mir askari. (Tic mi Jukwenda 23:16-22) Ma jiji mbe, Yehova umaru lee dit aradu ma calu wo nyamin Paulo, ma giketho bero mi dhanu pa Mungu i wang’ migi ku tegocwinygi, man ma gimiiri zoo kara tic mi Ker pa Mungu ucidh i wang’e.

(Tic 24:2) E ka julwong’e, Tertulo maku dote, ewacu kumae, Kum wanwang’u kwiocwiny ma dit ni kumi, in i Feliki ma dwong’, man ni kum gwok peri gin ma rac uyikre ni thek maeni,

(Tic 24:5, 6) Kum wanwang’u ng’atu maeni en e jaganda, e jathub ali i kind Juyahudi ceke i ng’om ngung’, man en e jatel wi weg pokri mi Junazareti: ⁶ man kendo eponjo cido hekalu: e wamake: wabeyenyo wapok lembe pare de ku cik mwa.

bt-F mba. 192 udu. 10

“Cwinyi bed tek”

¹⁰ I Kaisaria, kinde ma jubino kuro ju m’udoto Paulo ma biai i Yerusalem, juketho Paulo i “Odtiti pa Herode.” (Tic mi Jukwenda 23:35) Ju m’udotene gidok gitundo i ng’ei nindo abic; ubino Anania ma Jalam ma dit, jabodho moko mi wec ma nyinge Tertulo ku judongo mange de dupa. Pi nicaku wec, Tertulo ukeuyungo Felix ayunga pi lembe ma beco m’etimo ni Juyahudi, pi ninyayu anyong’a i ie. I ng’eye, ekelo adote iwi Paulo, eyero kumae: “Ng’atu maeni en e jaganda, e jathub ali i kind Juyahudi ceke i ng’om ngung’, man en e jatel wi weg pokri mi Junazareti: man kendo eponjo cido hekalu: e wamake.” Juyahudi mange de gicwaku lembene, “giwacu ya gin maeni bedo kumeno.” (Tic mi Jukwenda 24:5, 6, 9) Nitimo ganda, ninyayu pokiri man nicido hekalu, eno gitie dubo ma jung’olo ko tho iwi ng’atini.

(Tic 24:10-21) Ka jabim ugwelo ire ya eyer, Paolo loko lembe kumae, Kum ang’eyo nia ibedo japoklembe mi thek maeni rundi dupa, agonyo lembe para ku tegocwiny: ¹¹ kum icopo ng’eyo nia esagu ceng’ apar wi ario de ngo m’aidho ko nirwo i Yerusalem: ¹² man kadok i hekalu ginwang’u apiemo ku ng’atu moko ngo kadi athubo i njuru dhanu de ngo, kadi i kacokri, kadi i adhura de. ¹³ Gin de ecopre igi ngo ma nia giketh ing’ei ya gin ma gidota i kume en e andha. ¹⁴ Ento maeni atuco iri, nia i Yo ma gilwong’o pokri, e ma atimo ie ni Mungu pa kwaruwa, ma wayio ko gin ceke ma gi calku cik, ku lembe m’ugore i kitabu mi jubila bende; ¹⁵ m’abedo ku genogen yo ba Mungu, ma gin gi joni bende gigeno, nia cer ma jucer ko bibedo nuti ni weg bedopwe ku ni weg bedopwe ngo de. ¹⁶ Kum kumeno aponjra gira kara abed ku pidocwiny ma ber m’umbe kier yo ba Mungu ku ba dhanu de thiri thiri. ¹⁷ Nie ka rundi moko kadhu abino nikelo giramia ba thek mwa, kud ajok bende: ¹⁸ ginwang’a i maeni ma ia leng’ i hekalu, ku njuru dhanu de ngo, ku yakni de ngo: ento Juyahudi moko ma giai i Asia ginuti, ¹⁹ ma maku gin de gibed nuti i weng’i keni, gikel adote de, tek gibedo ku lembe moko i kuma. ²⁰ Kadi wek joni gin giwac pi tic ma rac ma ginwang’u kan acungo i wang’ dilo, ²¹ tek en e pi dwal acel maeni ngo, ma nia akok kumae kan acungo i kindgi, Pi cer mi ju m’utho ketho jubetonda i weng’i tinuni.

bt-F mba. 193-194 udu. 13-14

“Cwinyi bed tek”

¹³ Paulo uweko iwa lapor ma ber dit m’ukwayu walubi. Tek jubiterowa nindo moko i wang’ judongo pa gavmenti pi yioyic mwa, kunoke ka jubicwayu vupo i wiwa nia wanyayu yakini, wajai i kum gavmenti kunoke nia wabepoko kind dhanu, mito walub lapor pare. Paulo utio ngo ku wec mi yung ma kathere mbe pi ninyayu anyong’a i jabim calu ma Tertulo utimo. Eweco ku woro man ma kume poto. Emio lembatuca ma terere ku rieko wang’e. Paulo uyero nia “Juyahudi moko ma giai i Asia” ma gigam gidote nia ebecido hekalu gimbe, ma ke nimakere ku cik, nang’ umaku gin de gibin gikor nia gidote pirang’o.​—Tic mi Jukwenda 24:18, 19.

¹⁴ M’usagu zoo, lworo nego ngo Paulo nikoro pi yioyic pare. Ku tegocwiny, edwogo kendo iwi yioyic m’etie ko pi cer, tap lembe m’ugam uketho kind judong Sanedrini upokere. (Tic mi Jukwenda 23:6-10) Kinde ma Paulo ubino weco, eketho peko akeca iwi genogen mi cer. Pirang’o? Pilembe ebino mio lembatuca iwi Yesu man iwi cer m’ecer ko ku kind jum’utho. Eno tie lembe ma judhoge gicopo yio ngo ayia nyanok de. (Tic mi Jukwenda 26:6-8, 22, 23) Eyo, ponji mi cer, asagane yioyic i Yesu man cer pare re m’ugam uthubo dhanu.

Wagol lonyo mi tipo i Lembagora

(Tic mi Jukwenda 23:6) Ento ka Paolo ng’eyo nia jukucel gi Jusadukayo jukucel ke gi Jufarisayo, ekok her i dilo kumae, Umego, an a Jafarisayo, a wod Jafarisayo: jupoko lembe i wia kum genogen ku cer mi ju m’utho.

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 23:6

an a Jafarisayo: Jumoko m’ubino keca ging’eyo Paulo cuu. (Tic 22:5) Pieno, kinde ma Paulo uyero nia e wod Jafarisayo, judong Sanedrini ma gi Jufarisayo ginyang’ nia kadok Paulo udoko Jakristu ma won amora de, re ebino Jafarisayo ve gin. Ginyang’ bende nia ebewondogi ngo awonda. Ento wec ma Paulo uyero unyutho ngo nia etie Jafarisayo i lembe ceke. Ewacu nia e Jafarisayo, pilembe calu gin, en de eyio nia cer unuti. Eyero lembe ma copo ketho giwinjiri ku Jufarisayo. Ubenen ve Paulo uparu nia kan eyero lembe ma copo thubo kind judong Sanedrini, jumoko m’i kindgi bicwake. De andha lembe rombo. (Tic 23:7-9) Lembe ma Paulo uwacu ma nwang’ere i Tic mi Jukwenda 23:6 urombo ku lembe m’edok ekoro i wang’ Ubimo Agripa. (Tic 26:5) Man saa m’ebino kiewo barua niai kud i Roma ni Jukrisu mi Filipi, eyero kendo nia e Jafarisayo. (Flp 3:5) M’umedo maeno, Jukristu ma con ma gilar gibino Jufarisayo de julwong’ogi kumeno i Tic mi Jukwenda 15:5.​—Nen nyathi korolembe iwi Tic 15:5.

(Tic 24:24) Ento yo ng’ei ceng’ moko, Feliki gibino giku Drusila, ma cege, ma en e Nyayahudi, e elwong’o Paolo, man ewinje pi yioyic ma ni i Kristu Yesu.

(Tic 24:27) Ento ka rundi ario kadhu, Portio Festo kabu Feliki; man kum eyenyo Juyahudi gifoye, Feliki weko Paolo atwia.

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 24:24

Drusila: Ebino nyaku mir adek man ma cogo pa Herode Agripa I ma juweco pire i Tic mi Jukwenda 12:1. Junyole i kum oro 38 R.M., man ebino nyamin Agripa II man nyamin Berenike. (Nen nyathi korolembe iwi Tic 25:13.) Felix ma jabim ubino cware mir ario. Elar egiero Ubimo Azizus mir adhura mir Emesa i ng’om mi Cami, ento gierne ulal. I ng’eye, edok egiero Felix i kum oro 54 R.M., nang’ fodi etie ku oro 16 kumeni. Copere nia Drusila bino nuti saa ma Paulo uweco i wang’ Felix iwi “lembe mi bedopwe, man pi kwerigijo, ku mi pokolembe ma bibino.” (Tic 24:25) Kinde ma Felix uweko bimobim ni Festo, eweko Paulo ubedo atwiya i kol kara “Juyahudi gifoye.” Jumoko wacu nia etimo kumeno pi ninyayu anyong’a i Drusila ma dhaku pare m’aradu ma Nyayahudi.​—Tic 24:27.

YENGA MI NINDO 21-27, DWI MI 1

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | TIC MI JUKWENDA 25-26

“Paulo ukwayu jutit kesi pare i wang’ Kaisari, man emio lembatuca ni Ubimo Herode Agripa”

(Tic 25:11) Ka kumeno tek an a jadubo, man atimo gin moko ma romo ku tho, akwero ngo ya atho; ento tek gin maeni andha ngo ma joni gidota ko, ng’atu moko mbe ma copo mia igi. Ayenyo ndhu ba Kaisari.

bt-F mba. 198 udu. 6

Akwayu jucidh jutit kesi para i wang’ Kaisari

⁶ Lem ma Festo umito enyai ko anyong’a i Juyahudi uketho juyenyo nego Paulo. Pieno, Paulo utio ku twero pare m’etie ko anyoli mi Roma. Eyero kumae ni Festo: “Acungo wang’ kom mi pokolembe pa Kaisari, ka ma maku jupok ie lembe para: ni Juyahudi atimo gin moko ma rac ungo, calu in bende ing’eyo cu. . . . Ayenyo ndhu ba Kaisari.” Con eca, ka ng’atu moko ukwayu ya jucidh jutit kesi pare i ot pido ma malu, wang’ mapol jubed jukwero ngo ire. Festo de yero ni Paulo kumae: “Iyenyo ba Kaisari: ba Kaisari ibicidho.” (Tic mi Jukwenda 25:10-12) Lembe ma Paulo utimo m’ekwayu ko nia jucidh jutit kesi pare i wang’ jabim ma malu ubemio ponji ni Jukristu ma tin. Kinde ma judhogwa gibepangu ‘nitimowa rac ku cik,’ wa Jumulembe pa Yehova watio ku twero ma cik umio iwa pi nicero ba lembanyong’a.​—Zaburi 94:20.

(Tic 26:1-3) E Agripa wacu ni Paolo kumae, Juyio ya igony lembe peri giri. E Paolo lund urieyo cinge, man egonyo lembe pare kumae: ² Kud i bang’a mutoro nega gira, ubimo Agripa, kum abegonyo lembe para i weng’i tinuni pi gin ceke ma Juyahudi gidota pire: ³ ma sagu kum in i riek dit i kura ku penji ma kind Juyahudi: kum kumeno akwei iwinja ku twiocwiny.

bt-F mba. 198-201 udu. 10-16

Akwayu jucidh jutit kesi para i wang’ Kaisari

¹⁰ Ku woro, Paulo ufoyo ubimo Agripa pilembe emio ire kaka m’ekor ko lembe pare i wang’e. Ewacu nia ubimo ung’eyo cuu dit pi suru man pi pokiri m’i kind Juyahudi. I ng’eye, ekoro ire kite m’ebino ko con; eyero kumae: “Abedo Jafarisayo m’ulubo pokri m’arida mi kisoma mwa.” (Tic mi Jukwenda 26:5) Kinde ma Paulo ubino Jafarisayo, ebedo ku genogen nia Masiya bibino. Kawoni ma dong’ etie Jakristu, etuco ku tegocwinye nia Yesu Kristu re m’utie Masiya ma jubino kuro niai con. Paulo ukoro nia gin ma judote i wie, utie gin ma en ku ju m’udote ceke de giyio, niwacu genogen ma nia lembe ceke ma Mungu ung’olo ni kwarugi bipong’o kakare. Lembe m’ekoro eno utelo nen pa Agripa lee dit.

¹¹ Paulo ukoro bende lembe ma reco m’ebed etimo i kum Jukristu. Eyero kumae: “Awacu gira andha nia e ber tek atimo gin dupa ma tung’ ku nying Yesu ma Nazareti . . . Kum ng’ecwiny unega dit apila i kumgi [julub pa Kristu], anyayu ragedo i kumgi cil i adhura mi juwirok.” (Tic mi Jukwenda 26:9-11) Paulo umedo ngo kor lembe ameda, pilembe dhanu dupa ung’eyo pi lembe ma reco m’etimo i kum Jukritstu. (Jugalatia 1:13, 23) Pieno, ecicopere nia Agripa upenjere nia, ‘Ang’o m’uloko kura pa ng’atuni?’

¹² Lembe ma Paulo ukoro i ng’eye udwoko wang’ penji maeno. Ekoro kumae: “Kan abecidho Dameski ku ng’ol man lembaketha mi julam ma dongo, dieceng’ ma ling’, E ubimo, aneno i yo der m’uai i polo, ma sagu rieny mi ceng’, m’erieny i kuma i kum ju ma wawotho wakugi de. E ka wan ceke wapodho i ng’om, awinjo dwal m’uwacu ira ku dhu Juebrania kumae, Saul, Saul, inyayu ragedo i kuma nedi? cwanyu lak kenge ku tiendi tek iri. An ke awacu kumae, In i ng’a, Rwoth? E Rwoth uwacu kumae, An a Yesu m’ibenyayu ragedo i kuma.”​—Tic mi Jukwenda 26:12-15.

¹³ Ma fodi ginmawokiwang’ maeno unyuthere ngo ni Paulo, ebino ‘cwanyu lak kenge ku tiende.’ Tap calu lei ma yeyo ter nyayu ret mananu i kume gire kan ebegweyo lak kenge ku tiende, Paulo de ubino nyayu ret i kume i thenge mi tipo, pilembe ebino jai i kum yeny pa Mungu. Saa ma Yesu unyuthere ire kinde m’ebino cidho i Dameski, ekonyo Paulo niloko paru pare, kum ebino timo lembe m’eng’eyo ngo.​—Yohana 16:1, 2.

¹⁴ Paulo utimo alokaloka ma lee dit i kwo pare. Eyero kumae ni Agripa: “Ajai ngo kum ginmawokiwang’ m’uai i polo: ento ku kwong’a ayero ni ju ma Dameski, i Yerusalem de, kud i ng’om Yahudi ngung’ bende, ni Thekdhanumange bende, nia gilok cwinygi man gilokri ba Mungu, gitim tic de m’uromo ku lokocwiny.” (Tic mi Jukwenda 26:19, 20) Pi oro ma dupa, Paulo utimo tic ma Yesu Kristu umio ire i ginmawokiwang’ maeca m’eneno ku dieceng’. Adwogine ubino ang’o? Dhanu m’ujolo lembanyong’a ma Paulo urweyo giloko cwinygi, giweko nitimo lembe ma reco ku lembsasa mi tarwang’, man gilokiri i bang’ Mungu. E gidoko dhanu ma cuu, ma woro cik man ma nyayu ngo yakini.

¹⁵ Judhu Paulo ma gi Juyahudi gidieng’ ungo nyanok de ku bero maeno. Paulo uwacu kumae: “Kum lembe nini ketho Juyahudi gimaka i hekalu, [gimito] nega de. Ka kumeno kan adaru nwang’u kony m’uai ba Mungu, acungo cil i ceng’ maeni m’abetuco ko ni dhanu ma thindho ku ma dongo de.”​—Tic mi Jukwenda 26:21, 22.

¹⁶ Calu Paulo, wa Jukristu mandha de wacikara nibedo “ayika thiri thiri” nicero ba yioyic mwa. (1 Petro 3:15) Kinde ma wabekoro pi yioyic mwa i wang’ jurucik man i wang’ judongo pa gavmenti, etie ber nia wakwany ayi bodho ma Paulo utio ko kinde m’ebino weco i wang’ Agripa man Festo. Ka wakoro igi ku woro kite ma Biblia uloko ko kwo mwa man kwo mi jumange m’ujolo lembanyong’a, saa moko lembene copo mulo adundegi.

(Tic 26:28) E Agripa wacu ni Paolo kumae, Nyakanok ci iyenyo thoka ni dwoka Jakristu.

bt-F mba. 202 udu. 18

Akwayu jucidh jutit kesi para i wang’ Kaisari

¹⁸ Ento Paulo udwoko ni jabim maeno kumae: “An a [abelu] ngo, Festo ma dwong’: ento abeyero lembe mi lemandha ku ma nger de. Kum ubimo ng’eyo gin maeni . . . Ubimo Agripa, iyio jubila? Ang’eyo nia iyio.” E Agripa uyero ni Paulo kumae: “Nyakanok ci iyenyo thoka ni dwoka Jakristu.” (Tic mi Jukwenda 26:25-28) Ung’eyere ngo nia wecne uai andha i adundene kunoke ngo; re lembe m’edwoko unyutho nia lembatuca ma Paulo umio umulo adunde ubimo.

Wagol lonyo mi tipo i Lembagora

(Tic 26:14) E ka wan ceke wapodho i ng’om, awinjo dwal m’uwacu ira ku dhu Juebrania kumae, Saul, Saul, inyayu ragedo i kuma nedi? cwanyu lak kenge ku tiendi tek iri.

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 26:14

cwanyu lak kenge ku tiendi: Kenge (dindo) utie uluth ma bor ma jucomo cuma i dhoge, man ma jutio ko pi nileko the lei (Pk 3:31) ‘Nicwanyu lak kenge ku tielo’ utie lemb’abola m’uai kud i dhu Jugiriki, man enyutho ayi ma thwon dhiang’ ma japiem nwang’u ko ret kan egweyo kenge ma juleko ko there ku tiende. I wang’ nidoko Jakristu, Paulo bende ubed utimere tap calu thwon dhiang’ maeno ma japiem. Eyenyo nyayu ret ma lee i kume gire, kinde m’ebino kiedo i dhu julub pa Yesu ma Yehova re m’ubino konyo. (Nen bende Tic 5:38, 39; 1Tm 1:13, 14.) I Eklizia 12:11, juporo “dindo” ku wec pa ng’atu ma riek, ma copo cwalu ng’atu m’uwinje i timo.

nwt Thewec mi Biblia

Kenge. Kenge (dindo) utie uluth ma bor ma jucomo cuma ma lake mbilimbili i dhoge; jukwac tio kude pi nileko the lei. Juporo kenge ku wec ma ng’atu ma riek yero, ma cwalu ng’atu m’uwinje i timo. ‘Nicwanyu lak kenge ku tielo’ uai kud i ayi ma thwon dhiang’ ma japiem nwang’u ko ret, kan egweyo kenge ma juleko ko there ku tiende.​—Tic 26:14; Pk 3:31.

(Tic 26:27) Ubimo Agripa, iyio jubila? Ang’eyo nia iyio.

w03-F 15/11 mba. 16-17 udu. 14

Kony jumange kara gijol lembanyong’a mi Ker

¹⁴ Paulo ugam ung’eyo nia Agripa utie Jayahudi nikum nyinge, uketho eweco iwi lembe m’Agripa ung’eyo iwi dini mi Juyahudi, pi nitelo nen pare. Ewacu nia ebeyero ngo gin mange “ndhu gin ma jubila ku Musa giwacu ya bibino,” niwacu tho man cer pa Masiya. (Tic. 26:22, 23) I ng’eye, epenjo Agripa atiratira kumae: “Ubimo Agripa, iyio jubila?” Dwoko wang’ penji maeno ubino tek ni Agripa. Pirang’o? Pilembe kan edwoko nia eyio ngo jubila, yung m’etio ko i wang’ Juyahudi binyothere. Ento kan eyero nia eyio jubila, bicinen nia ecwaku jakwenda Paulo man nia eyio iwang’ dhanu ceke nia edoko Jakristu. Ku rieko, Paulo udwoko wang’ penjine en gire kumae: “Ang’eyo nia iyio.” Lembuno umulo adunde Agripa lee dit, uketho eyero ni Paulo kumae: “Nyakanok ci iyenyo thoka ni dwoka Jakristu.” (Tic. 26:27, 28) Kadok Agripa udoko ngo Jakristu de, re lembe ma Paulo uwacu umulo adundene lee mandha.​—Ebr. 4:12.

YENGA MI NINDO 28, DWI MI 1–NINDO 3, DWI MIR 2

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | TIC MI JUKWENDA 27-28

“Paulo ucidho i Roma ku yo mi pii”

(Tic 27:23, 24) Kum malaika pa Mungu ma an a pare, m’atimo ire bende, ecungo i vuta i diewor maeni, ²⁴ ewacu kumae, Kud ilwor, Paolo; ibikocungo wang’ Kaisari be: man nen, Mungu mio iri dhanu ceke ma wubewotho wukugi.

bt-F mba. 208 udu. 15

“Kwo moko mbe ma birwinyo i kindwu”

¹⁵ Ma jiji mbe, Paulo umio lembatuca ni dhanu ma gibino kugi i yei iwi “genogen mi lembang’ola ma Mungu ng’olo.” (Tic mi Jukwenda 26:6; Jukolosai 1:5) Calu m’ubenen nia yei udhingo ng’eny kugi, Paulo ukoro thelembe m’uketho etie ku genogen nia gibitho ngo. Eyero kumae: “Kum malaika pa Mungu . . . [ucungo] i vuta i diewor maeni, ewacu kumae, Kud ilwor, [Paulo]; ibikocungo wang’ Kaisari be: man nen, Mungu mio iri dhanu ceke ma wubewotho wukugi.” I ng’eye, Paulo udok uwacu kumae: “Paco, cwinywu bed tek: kum ayio Mungu, nia ebibedo kumeno cil calu eyere ira. Ento wabioi wi cula moko be.”​—Tic mi Jukwenda 27:23-26.

(Tic 28:1, 2) E ka waboth, walund wang’eyo nia cula nino julwong’o Melita. ² Dhanu ma saine gi juwat dit i kumwa: kum gikudho mac, man gijolowa ceke, kum koth m’ubecwi, man kum koyo.

bt-F mba. 209 udu. 18

“Kwo moko mbe ma birwinyo i kindwu”

¹⁸ Dhanu m’uboth kud i yei m’ung’eny gibino i cula mi Melita, yor i the Sisili. (Nen sanduku “ Où situer ‘ Malte ’ ? ”) Dhanu mi cula maeno ma weco dhok mange ginyutho igi berocwiny ma lee dit. (Tic mi Jukwenda 28:2) Calu ma gitundo ma gitop man ma koyo ubemielo kumgi, gikudho igi mac ma gioyo. E kumgi udoko mor, kadok nang’ koth ubino cwii man koyo ubino lee de. Majene uketho udu moko de utimere.

bt-F mba. 210 udu. 21

“Kwo moko mbe ma birwinyo i kindwu”

²¹ Won cula maeca ubino jalonyo moko ma nyinge Publio. Ecicopere nia ebino ng’atu ma Jurumi giketho nia ubim wi cula mi Melita. Luka ulwong’e “rwoth mi cula nino,” tap calu ma jukiewo i kum mbegi moko ario mi poi (monuments) ma junwang’u i cula mi Melita. Publio ujolo Paulo ku ju ma giwotho kugi i bang’e pi nindo adek. Re won Publio ubino twoyo. Luka unyutho cuu kit twoyone. Ekiewo nia ‘evuto ma kume ucek ku thorimo.’ Paulo urwo man eketho cinge i wie, e kume ukei. Udu maeno uwang’u i dhanu mi culane lee dit, uketho gikelo dhanu mange de dupa m’utwoyo kara kumgi kei. Gikelo bende giramia pi nipong’o yeny pa Paulo ku ju ma giwotho kugi.​—Tic mi Jukwenda 28:7-10.

(Tic 28:16, 17) E ka wamondo i Rumi, juyio ya Paolo bed gire kende gikud asikari m’ukure. ¹⁷ Man etimbre, nia ka ceng’ adek ukadhu Paolo lwong’o judongo mi Juyahudi karacelo: e ka gicoko dhoggi, ewacu igi kumae, An, umego, kadok atimo gin moko ngo kum dhanu, kadi kum kura pa wegwa de, ento ku Yerusalem re jumia ni jakol i cing’ Jurumi:

bt-F mba. 213 udu. 10

“Etuco pi Ker pa Mungu”

¹⁰ Kinde ma Paulo karacelo ku jumange ma giwotho kugi gitundo i Roma, “juyio ya [Paulo] bed gire kende gikud asikari m’ukure.” (Tic mi Jukwenda 28:16) Con, ng’atu ma tek jutwiyo pi kosa ma nyanok, wang’ ma pol jutwiyo bende nyoro ma jutwiye ko i kum askari m’ukure, kara kud epieyi. Re kadok kumeno de, Paulo urweyo lembanyong’a mi Ker asu; nyoro ma jutwiye ko ucere ngo. Pieno, saa m’etundo i Roma, eyom nindo adek kende, man i ng’eye, elwong’o judong Juyahudi ma keca kara enyuthere igi man emii igi lembatuca.

Wagol lonyo mi tipo i Lembagora

(Tic 27:9) E ka nindo dupa kadhu, man woth udoko anaka, kum ceng’ ma juweko ie cam udaru kadhu, Paolo jukogi,

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 27:9

ceng’ ma juweko ie cam: Kunoke “nindo mi kwiro cam mir Adunya.” Wec mi dhu Jugiriki ma juloko nia “wekocam” unyutho kwirocam ma Cik pa Musa ugam ung’olo nia jukwir i ceng’ mir Adunya ma kubang’ oro. Kwirocam maeno jubed julwong’e bende Yom Kippur (Ku dhu Juebrania utie yohm hakkippurim, ma thelembene tie “nindo mi umo” dubo). (La 16:29-31; 23:26-32; Wl 29:7) Wec ma juloko nia “nidieng’o cwinyjo,” ma jutio ko pi nindo mir Adunya, wang’ mapol thelembene tie nitwoniri ku lembe moko, calu ve cam. (La 16:29) Ayi ma jutio ko ku “wekocam” i Tic mi Jukwenda 27:9 ubenyutho nia i kind piny ma jubed jutwoniri ko i nindo mir Adunya, mi kwong’o ubino cam. Ceng’ ma jukwiro ie cam mir Adunyane ubed upodho i thum pa dwi mir 9 kunoke i caku pa dwi mir 10.

(Tic 28:11) Man ka dwi adek ukadhu watugo woth ku yo mi pi i combo ma Iskanderia m’ucungo i cula i nindo mi koyo, giranyuthane Umego ma Rut.

nwtsty nyathi korolembe iwi Tic 28:11

[Awiya] ma Rut pa Zeus: Nimakere ku lemb’uda mi Jugiriki ku mi Jurumi, Awiya pa Zeus (Ku dhu Jugiriki, Dioskouroi) ubino Castor giku Pollux. Gibino awiya ma rut ma mungu Zeus (Jupiter) unyolo ku Leda m’ubino ubimo ma dhaku mi Sparta. Gibino i kind piny ma ju ma wotho iwi nam gibed gitio ko kara ugwokgi ku githo iwi nam. Lembe ma jukoro iwi ayi gin m’acwiya ma juketho i dhu um yei eno, ubenyutho bende nia andha ng’atu m’ukiewo lembuno ukiewo ngo lembe ma jukoro ire akora, ento m’eneno ku wang’e gire.