Cindi Buku mi coko mi Kwo man tic

YENGA MI NINDO 6-12, DWI MIR 9

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | POI MI CIK 33-34

“Pond i the ‘bot ma rondo ku rondo’ pa Yehova”

it-2-F mba. 1200 udu. 7

Yecurun

Nying’ mi yung mi nyithindho mir Israel. I Septante mi Jugiriki wec ma nia “Yecurun” udoko ni wec mi mer, ma thelembene tie “mir amara.” Lwong’o ma nia “Yecurun” nwang’u ucikere nipoyo wi nyithindho mir Israel i kum lembariba ma Yehova utimo kugi man nipoyo wigi nia gicikiri nibedo ku kura m’atira. (Pc 33:5, 26; Is 44:2) I Poi mi cik 32:15 jutiyo ku lwong’o ma nia Yecurun pi ninyutho lembe m’ukoc ku thelembene ma tap, pilembe kakare nikwo nimakere ku thelembe mi nying’gi ma Yecurun, nyithindho mir Israel gidoko jujai, gikwero Jacwic migi, man wigi doko tek ni Ng’atu m’ularugi.

rr-F mba. 120, sanduku

Kony pi nicungo malu iwi tiendwa

Waromo poy nia oro dupa i wang’ rundi ma Ezekiel ukwo i iye, Jabila Musa ular uyero nia Yehova tie ngo kende kende ku kero, ento etie bende kud ava mi tiyo ku tego pare pi nibodho dhanu pare. Musa ukiewo kumae: “Mungu ma nja en e kabedo peri, Man bot ma rondo ku rondo ni yo piny.” (Pc 33:27) Eyo, watiye kud andha nia ka wageno Mungu mwa i saa mi peko, ebiketho bote mi gwok i wiwa. Ku molo ebiting’owa malu man ebikonyowa nicungo malu iwi tiendwa.​—Eze 37:10.

w11-F 15/9 mba. 19 udu. 16

Ring’ ng’wec ku cirocir

¹⁶ Calu Abraham, Musa bende uneno ngo pong’o mi lembang’ola pa Mungu. Kinde ma nyithindho mir Israel gidhingo mondo i Ng’om mi lembang’ola, Mungu uwacu ni Musa kumae: “Ibineno ng’ombe i weng’i; ento ibicidho kuca ngo i ng’om m’amio ni nyithindho mir Israel.” Eno tie pilembe Musa gikud Harun, ng’eicwiny ugam umakugi i kum jai mir udul dhanu, uketho ‘gidubo ni [Mungu] i kind nyithindho mir Israel ba pi mi Meriba.’ (Poi. 32:51, 52) Nyo lembene uturo cwiny Musa kunoke ekayu lembene? Ungo. Kinde m’ebemiyo mugisa ni udul dhanu, edaru wec pare ku lembe ma e: “In i jamugisa, E Israel: Ng’a ma calu in, ma dhanu ma Yehova bodho, Ban mi kony peri, Man palamularu mi dwong’ peri!”​—Poi. 33:29.

Wagol lonyo mi tipo

it-2-F mba. 312 udu. 4

Musa

Musa utho nang’ etie ku oro 120. Biblia uyero kumae kinde m’ebeweco pi tego pare: “Nwang’u fodi wang’e maku cor ungo, kadi tego pare mi kum de fodi udoko ng’ic ungo.” Yehova ukunye (uyike) kaka ma ng’atu moko mbe m’ung’eyo. (Pc 34:5-7) Copere nia Yehova utimo kumeno pilembe emito eur nyithindho mir Israel kara kud giketh kabuli pa Musa udok igi ni kaka mi timo thier m’andha ngo. Ubenen nia Wonabali umito etii kud avuj Musa pi nitimo lembe moko, pilembe Yuda ma tie Jalub man m’umin Yesu ukiewo kumae: “Mikael ma en e malaika ma jadit, kinde ma gi ii giku wonabali epiemo pi kum Musa, cwinye tek ungo m’ekelo ko lembapoka mi cac i wie, ento ewacu kumae, ‘Dong’ Rwoth ujuki.’” (Yuda 9) I wang’ nimondo i ng’om mi Kanan i the telowic pa Yocuwa, nyithindho mir Israel giwagu Musa pi nindo 30.​—Pc 34:8.

YENGA MI NINDO 13-19, DWI MIR 9

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 1-2

“Kite m’icopo ketho ko yo peri bed miero”

w13-F 15/1 mba. 8 udu. 7

Cwinyi bed tek, Yehova nikudi!

⁷ Pi nibedo ku tegocwiny mi timo yeny pa Mungu, wacikara niponjo lembe pare man nitiyo ku lembe ma waponjone. Eno tie tap lembe ma Mungu ugam uyero ni Yocuwa nia etim kinde m’ecaku timo tic kaka Musa. Eyero kumae: “Ento bed tek man ku tegocwiny ma dit, kara ikur itim de cal ku cik kpo, ma Musa ma jatic para ng’olo iri. . . . Kitabu maeni mi cik biai kud i dhogi ngo, ento ibipido pire dieceng’ ku diewor, kara ibed ku weng’i m’itim ko calku gin ceke m’ugore i ie: kum tek kumeno ibiketho yo peri bed miero, man ibilund timo ku rieko.” (Yoc. 1:7, 8) Yocuwa ulubo telowic maeno, uketho ‘yo pare ubedo miero.’ Wan bende ka watimo kumeno, wabinwang’u tegocwiny ma dit man wabitimo tic pa Mungu ma ber.

w13-F 15/1 mba. 11 udu. 20

Cwinyi bed tek, Yehova nikudi!

²⁰ Eromo bedo iwa lembe ma tek niworo cik pa Mungu kinde ma wabenwang’ara i wang’ peko m’i ng’om maeni ma rac. Ento watie kendwa ngo. Mungu karacelo ku wode ma jawi cokiri gitiye karacelo kudwa. Bende, watie kud umego ku nyimego mwa ma kadhu 7 000 000 i wang’ ng’om zoo. Karacelo kugi, wek wamedara nibedo ku yiyoyic man warweyu lembanyong’a ma nwang’u wabepoy ko i kum giragora mwa mi oro 2013 m’uyero kumae: “Bed tek man ku tegocwiny. . . . Yehova Mungu peri ni i beng’i.”​—Yoc. 1:9.

Wagol lonyo mi tipo

w04-F 1/12 mba. 9 udu. 1

Lembe ma dongo dongo mi buku pa Yocuwa

2:​4, 5​—Pirang’o Rahab umung’o kaka julib kinde ma ju ma co p’ubimo ubino sayugi? Rahab uketho kwo pare i ariti m’emung’o ko ka julib, pilembe nwang’u dong’ ecaku bedo ku yiyoyic i Yehova. Pieno, ebino mbe ku thelembe mi nyutho kaka julib ni ju ma co m’ubino sayu dhanu pa Mungu kara gitimgi rac. (Mat. 7:6; 21:23-27; Yoh. 7:3-10) I andha, “jukwanu Rahab ni won bedopwe ni kum timo,” uketho i ie timo m’ewiro ko wi jurutic p’ubimo.​—Yak. 2:24-26.

YENGA MI NINDO 20-26, DWI MIR 9

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 3-5

“Yehova miyo mugisa iwi timo mi yiyoyic”

it-2-F mba. 63 udu. 7

Yordan

Wang’ ma pol theng’ kulo Yordan ma ceng’ini ku nam mi Galilaya bebedo thuc ma romo metre 1 nitundo 3 kumeni man lac pa wang’e romo metre 27 nitundo metre 30 kumeni. Ento i nindo pa koth epong’, uketho wang’e doko lac man edoko thuc nisagu. (Yc 3:15) Pieno ku pii m’upong’o lelele, nwang’u ecopo bedo yot ungo ni udul nyithindho mir Israel ma i kindgi junwang’u ju ma co, ju ma mon, man awiya nikadhu kulo Yordan akecane ceng’ini ku ng’om Yeriko. Wang’e tie tek lee uketho nindo moko nyanok i wang’ kadhu mi nyithindho mir Israel egam emolo jumoko ma ging’eyo kwang’. Ento, ku yore mir udu Yehova uculo dhu kulo Yordan uketho nyithindho mir Israel gikadhu ku wi ng’om m’utwo. (Yc 3:14-17) Oro ma dupa i ng’eye, udu ma rom kumeno utimere bende ni Elia kinde ma gibino wotho gikud Elica man i ng’eye ni Elica en kende.​—2Ub 2:7, 8, 13, 14.

w13-F 15/9 mba. 16 udu. 17

Keth poyowic pa Yehova unyay anyong’a i adundeni

¹⁷ Timo mi yiyoyic copo konyowa nenedi niketho genogen mwa i Yehova udok tek? Wakenenu lembe ma Biblia ukoro iwi nyithindho mir Isrel kinde ma gibecimondo i Ng’om mi lembang’ola. Yehova umiyo telowic ni julam ma giyeyo Sanduku mi lembariba, nia gimond atira i kulo Yordan. Ento kinde ma gitundo ceng’ini, giwok ginwang’u nia koth ucwi uketho pii pong’o lelele. Ukwayu nyithindho mir Israel gitim ang’o? Nyo ukwayu gigier kagonjo migi i dhu pii keca man gikur pi yenga dupa kunoke nikadhu nitundo ma wi pii ujwiki ko? Ungo. Giketho genogen migi ceke iwi Yehova man gilubo telowic pare. Adwogine ubedo ang’o? Biblia uyero kumae: “Tiend julam m’uyeyo sanduk umulo dhu pi, nia pi m’uai malu loro piny ucungo, . . . E julam m’uyeyo sanduk mi lembariba pa Yehova gicungo ki wi ng’om m’utwo i die Yordan; e Israel ceke kadhu lokaca ku wi ng’om m’uthwo.” (Yoc. 3:12-17) Kepar kite m’ukwayu lembuno uwang’ ko igi nineno nia pii m’ubegegini ucungo! Pieno, yiyoyic mi nyithindho mir Israel udoko tek magwei i Yehova pilembe gigeno telowic pare.

w13-F 15/9 mba. 16 udu. 18

Keth poyowic pa Yehova unyay anyong’a i adundeni

¹⁸ Ku lemandha, Yehova tiyo ngo ku yore mir udu ma rom kumeno pi nibodho dhanu pare tin eni, ento ebemiyo mugisa iwi timo migi mi yiyoyic. Mungu ubetiyo ku tego pare pi nimiyo igi copo mi timo tic mi rweyo lembanyong’a mi Ker i wang’ ng’om zoo. Man jamulembe pa Yehova ma kwong’a ma en e Yesu Kristu m’ucer ku kind ju m’utho uyero ni Julub pare nia ebibedo kugi i tic maeno ma pire tek. Eyero kumae: “Wucidhi, man wuketh dhanu m’i thek ceke udok julub . . . Atie karacelo kudwu i nindo ceke nitundo i kajik mi ng’om.” (Mat. 28:19, 20) Jurwey dupa ma nwang’u gicopo bedo ku lworo mi rweyo, gineno kamaleng’ kite ma tipo ma leng’ pa Mungu umiyo ko igi tego mi weco ku dhanu ma ging’eyo ngo i tic mi rweyo lembanyong’a.​—Som Zaburi 119:46; 2 Jukorintho 4:7.

Wagol lonyo mi tipo

w04-F 1/12 mba. 9 udu. 2

Lembe ma dongo dongo mi buku pa Yocuwa

5:​14, 15​—Ng’a m’utie “jaditmawijo mir udul pa Yehova?” Copere nia jaditmawijo m’ubin umiyo tego ni Yocuwa kinde ma gicakubekiedo lwiny pi nimaku Ng’om mi lembang’ola copo koso ngo nibedo “Lembe” niwacu Yesu Kristu kinde ma fodi ebin enyolere ngo iwi ng’om. (Yoh. 1:1; Dan. 10:13) Etie lembe ma tielo cwinyjo akeca ning’eyo nia Yesu Kristu m’unwang’u dwong’ utie karacelo ku dhanu pa Mungu tin eni i lwiny ma tek ma gibekiedo i thenge mi tipo!

YENGA MI NINDO 27, DWI MIR 9–NINDO 3, DWI MIR 10

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 6-7

“Uriri cen kud i kum piny ma tije mbe”

w10-F 15/4 mba. 20 udu. 5

Ur weng’i cen kud i kum piny ma tije mbe!

⁵ Oro dupa i ng’eye, wang’ Akan ma Jaisrael uwonde uketho ekwalu jamtic moko i adhura mi Yeriko kinde ma gitwodo adhurane. Mungu ung’olo nia ginyoth piny ceke ma gibinwang’u i adhurane, ento giweki piny ma pire tek ma jucopo ketho i kakanpiny pa Yehova. Ecimo wang’gi kumae: “Wugwokru giwu ni gin m’akwong’a, kara ka wukwong’e, kud wugam kum gin m’akwong’a.” Man kud wuting’ piny moko mir Adhurane. Akan uturo cik maeno, uketho dhanu mir adhura mi Ai usendo nyithindho mir Israel lee mandha, man wel dhanu ma lee m’i kindgi utho. Akan uumo wi kwo pare nitundo ma lembene uwok ko kamaleng’. Eyero en gire kumae: ‘Kinde m’aneno jamticne e aketho cwinya i kumgi, man agamugi.’ Awanya mi wang’e ukele i nyoth karacelo “ku gin ceke m’ebedo ko.” (Yoc. 6:18, 19; 7:1-26) Akan uketho cwinye i kum piny ma jukwero ire.

w97-F 15/8 mba. 28 udu. 2

Pirang’o ukwayu ngo i ling’ iwi lembe ma rac?

Thelembe acel ma pire tek utie nia nitimo kumeno ketho cokiri bedo leng’ m’umbe cilo i wang’ Mungu. Yehova tie Mungu ma leng’, Mungu m’umbe ku dubo. Ebekwayu nia dhanu ceke ma gibewore gibed leng’ i thenge m’i tipo kud i kum zoo. Lembe pare m’eyuyo i wiye uyero kumae: “Calu awiya ma wor, wuwek niwotho nimakere kud awanya ma rac ma wubino ko con kinde ma nwang’u fodi wumbe ku ng’eyong’ec, ento calu Ng’atu ma leng’ m’ulwong’owu, wun bende wudok leng’ i timo mwu ceke, kum egorere kumae: ‘Wucikuru nibedo leng’, pilembe an a leng’.’” (1 Pet. 1:14-16) Ka ng’atu moko mi cokiri utimo lembe ma rac kunoke dubo, eno copo cido cokiri zoo. Ka jumaku ngo yub mi twinye kunoke mi koye cen kud i cokiri, lembene romo ketho Yehova jolo ngo thier mi dhanu ceke mi cokiri maeca.​—Nen bende Yocuwa thek 7.

w10-F 15/4 mba. 21 udu. 8

Ur weng’i cen kud i kum piny ma tije mbe!

⁸ Jukristu mandha bende gikoc ungo ku dhanu mange, saa moko gin bende ginwang’u awanya mi wang’ man mi kum. Kadok kumeno de, Lembe pa Mungu ubetielo cwinywa nia wabed ku kwerigijo i kum gin ma wabeneno man kadhiri ma wabenene i iye. (1 Kor. 9:25, 27; som 1 Yohana 2:15-17.) Won bedopwe ma Yob ugam uyiyo nia winjiri utie i kind nineno piny moko man nibedo kud awanya i kume. Eyero kumae: “Atimo lembariba ku wang’a; Ka kumeno acopo neno nyaku ma sumba nenedi?” (Yob 31:1) Yob ukwero ngo kende kende nimulo kum ng’atu ma dhaku pi nitimo kude lemb sasa, ento ecerere bende niroyo paru mi lembe maeno i wiye. Yesu uwacu nia jucikiri nibedo leng’ i paru i kum lembe m’uneno lemb sasa mi tarwang’; kinde m’eyero kumae: “Ng’atu m’ubemedere nineno ng’atu ma dhaku i ayi ma ketho ava timo kude ribiri mondo i iye, nwang’u edaru timo abor kude i adundene.”​—Mat. 5:28.

Wagol lonyo mi tipo

w15-F 15/11 mba. 13 udu. 2-3

Penji mi jusom

I rundi ma con Juaskari gibed gitwodo adhura i wang’ ni nyothe. Kadok nwang’u gitwode pi nindo ma nok kunoke ma lee de, re tek givoyo judhoggi, giyaku lim ceke mir adhurane uketh’i ie dero migi mi cam. Ento kinde ma junyotho adhura mi Yeriko, ju ma gisayu dong’ piny ma con ginwang’u cam lee m’udong’. Buku moko ma julwong’o Biblical Archaeology Review ukoro pi lembuno kumae: “Kud i kind piny ma pol ma junwang’u i uvuru mir Adhurane, ma dupa ubino cam; m’uweko piny mange ma calu adekle. . . . Eno tie lembe ma fodi junwang’u wang’ ma kwong’a i buku mi kpawa mi dong’ piny ma con mi ng’om mi Palestine. Cam moko nyanok re nang’u copo nwang’ere ento ninwang’u camne lee ve ma junwang’u i uvuru mi Yeriko e re, utie lembe ma fodi utimere ngo niai con.”

Nimakere ku lembe ma Biblia ukoro, nyithindho mir Israel gibino ku thelembe ma ber m’uketho giyaku ngo cam mir Adhura mi Yeriko. Yehova re m’ung’olo igi nia kud giyaki. (Yoc. 6:17, 18) Nyithindho mir Israel gimaku adhura mi Yeriko tap i nindo mi kayucam, kinde ma nwang’u cam ucek lee i ng’ombe. (Yoc. 3:15-17; 5:10) Lembe ma nia cam udong’ lee i adhurane ubenyutho nia nyithindho mir Israel gimaku ngo adhurane pi nindo ma lee tap calu ma Biblia ukoro.

YENGA MI NINDO 4-10, DWI MIR 10

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 8-9

“Ponji ma wacopo nwang’u i kpawa mi dhanu mi Gibeon”

it-1-F mba. 1046 udu. 3

Gibeon

Winjiri migi ku Yocuwa. I rundi pa Yocuwa, Juhivi re m’ubed ukwo i adhura mi Gibeon, man gibino bende thek acel m’i kind thek abiro mi Kanan ma Yehova ung’olo nia Juisrael unyothi. (Pc 7:1, 2; Yc 9:3-7) Jubed julwong’o dhanu mi Gibeon ku nying’ ma nia Juamori. Copere nia jubed jutiyo ku nying’ maeno pi nilwong’o thek ceke mi Kanan. (2Sm 21:2; nen bende Th 10:15-18; 15:16.) Tung’ ku thek mange ceke mi Kanan, dhanu mi Gibeon kende re ma ginyang’ nia kadok adhura migi utie lac lee man gitie ku jamlwiny ma dongo man ma tek de, nyithindho mir Israel bivoyogi i lwiny pilembe Yehova re m’ubekiedo pigi. Pieno, kinde ma Juisrael ginyotho adhura mi Yeriko man mi Ai, dhanu mi Gibeon gioro ju ma co migi moko i bang’ Yocuwa i Gilgal kara gitim kugi kwiyocwiny. Copere nia ju ma co maeno gibino bende i nying’ dhanu mir adhura mange adek ma e mi Juhivi: Kifira, Beroth, man Kiriath-jearim (Yc 9:17). Ju ma co ma juoro kud i Gibeon gikendo kendi ku wara m’uti ma juthubo wang’e athuba, kud usaw pigulok m’uti ma juthubo wang’e athuba ku kwen m’utal m’ufur de; gibino ko i bang’ Juisrael calu ve giai kud i ng’om ma bor akeca ma ju yero ngo nia Juisarael unyothi. Ging’eyo pi lembe ma Yehova ular utimo i wang’e i kum dhanu mi Misiri man i kum jubim ario mir Amori Sihon giku Og. Ento gitimo ku rieko giweco ngo pi lembe ma Juisrael utimo i kum dhanu mi Yeriko man mi Ai; pilembe rwong’ lembe maeno fodi nwang’u romo tundo ngo “i ng’om ma bor” calu kaka ma gibewacu nia giai i iye nimakere ku nindo ma gibekoro nia gicoko woth i iye. Jutelwic mi nyithindho mir Israel ging’iyo i lembuno, e giyiyo lembene man gitimo kugi lembariba nia gibinegogi ngo.​—Yc 9:3-15.

w11-F 15/11 mba. 8 udu. 14

“Kud ijengiri iwi rieko peri giri”

¹⁴ Calu wan ceke wakoso bedoleng’ uketho kadok judong cokiri ma ging’eyo lembe lee de gitie ku yeny mir umego ku nyimego mange ma copo poyo wigi i kum lembe m’uneno sayu telowic i bang’ Yehova pi nimaku yub m’atira. Wakewec iwi lembe ma Yocuwa m’udong’ kaka Musa karacelo ku judongo mange mir Israel gitimo kinde ma ju ma co mi Gibeon ubino i bang’gi. Giranjiri, giwilo ayi migi man giwacu nia giai i ng’om ma bor. Yocuwa karacelo ku judongo mange gitimo kwiyocwiny man lembariba ku dhanu mi Gibeon m’umbe nisayu telowic pa Yehova. Kadok nwang’u tokcen Yehova udog uyiyo lembene de, re eketho jukiewo pi lembe maeno i giragora kara umii iwa ponji.​—Yoc. 9:3-6, 14, 15.

w04-F 15/10 mba. 18 udu. 14

“Woth kud i ng’ombe”

¹⁴ Ju ma co ma juorone ceke giwacu kumae: “Jutic peri giai kud i ng’om ma bor ngbir kum nying’ Yehova Mungu peri.” (Yoc. 9:3-9) Kendi migi man cam migi uyenyo nyutho nia ve giai kud i ng’om ma bor andha. Ento i andha, ng’om mi Gibeon ubino i kilometre ma romo 30 kende ku Gilgal. Giketho Yocuwa karacelo ku judongo mange mir Israel giyiyo nitimo kwiyocwiny ku ng’om mi Gibeon man bende kud adhura mange ma ceng’ini m’udikere ku ng’ombe. Nyo dhanu mi Gibeon gitimo lembe maeno pilembe gibino lworo nia jubinegogi? Ungo. Gitimo kumeno pilembe gimito ginwang’ bero i wang’ Yehova Mungu mir Israel. Yehova uyiyo nia dhanu mi gibeon gidok “jutong’ yen man jutwom pi mir udul, man mi pemblam pa Yehova”, eno uketho gibed gimwodo yen mi pemblam mi thier. (Yoc. 9:11-27) Dhanu mi Gibeon ginyutho pidoic ma ber ma gibedo ko ayika man giyiyo nitimo tic ma kabang’e mbe pi nikonyo tic pa Yehova. Copere nia ju moko m’i kindgi ubedo nuti bende i kind Junethini m’udwogo kud i adhura mi Babeli man m’udong’ ukonyo tic mi giedo mir hekalu. (Ezr. 2:1, 2, 43-54; 8:20) Wacopo lubo lapor migi nwang’u wan bende wabeii niketho kwiyocwiny i kindwa ku Mungu man nibedo ayika nitimo kadok tic ma kabang’e mbe ma jumiyo i korwa pi nitielo tic pa Mungu.

Wagol lonyo mi tipo

it-2-F mba. 523 udu. 3

Niliero

I the Cik ma Yehova umiyo ni nyithindho mir Israel, jubed junego dhanu moko ma gitimo dubo m’uromo ku tho. I ng’eye, juliero avujgi iwi yen, man gibedo “akwong’a ni Yehova.” Jubed julierogi tap kaka ma dhanu copo nenogi i iye kara ubed ni cimowang’ ni jumange. Jubed juloro avuj dhanune man juyikogi ma fodi piny unyutho ngo. Pilembe ka juweke iwi yen diewor traka, ecopo cido ng’om ma Mungu umiyo ni nyithindho mir Israel. (Pc 21:22, 23) Nyithindho mir Israel gibed giworo cik maeno kadok nwang’u ng’atu ma junegone utie ngo Jaisrael.​—Yc 8:29; 10:26, 27.

YENGA MI NINDO 11-17, DWI MIR 10

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 10-11

“Yehova ukiedo pi nyithindho mir Israel”

it-1-F mba. 48 udu. 1

Adonizedek

Ubimo mi Yeruzalem i rundi ma nyithindho mir Israel gikiedo lwiny pi nimaku Ng’om mi lembang’ola. Adonizedek gidikiri karacelo ku ker mange ma thindho ma nwang’ere i ariwa ma yo reto mi Yordan pi nikiedo i dhu tego mi lwiny pa Yocuwa. (Yc 9:1-3) Ento Juhivi ma gikwo i ng’om mi Gibeon gitimo kwiyocwiny ku Yocuwa. Adonizedek ubino lworo nia thek mange bilokiri bende i kumgi, uketho ediko juaskari pare i kum ungu mange ang’wen mir askari mi jubim mir Amori, man gicidh gitwodo adhura mi Gibeon e gikiedo lwiny i dhoge. Yocuwa ucidh ukonyo dhanu mi Gibeon ku kiedo lwiny uketho givoyo ungu mi juaskari m’ucokiri i dhoggi. Yocuwa uriemo jubim abic maeno m’udikiri karacelo, giringo man gicidh gipondo i odng’om mi Makeda. Adonizedek karacelo ku jubim mange ang’wen ma gidikiri kugi zoo Yocuwa unegogi en ku kume; enegogi i wang’ udul juaskari pare; i ng’eye, elierogi iwi yen. Tokcen judok jubolo avujgi de i odng’om kaka ma gilar gipondo i ie, e edoko ni kabuli migi.​—Yc 10:1-27.

it-1-F mba. 1028 udu. 2

Pei

Gin ma Yehova utiyo ko. Pei utie gin acel m’i kind piny ma Yehova ugam utiyo ko pi ninyutho tego pare man copo pare ma dit kara lembe m’elar eyero con utimere kakare. (Zb 148:1, 8; Is 30:30) Wang’ ma kwong’a ma Yehova utiyo ku pei ubino kinde me sendo dhanu mi Misiri ku masedi mir abiro. I nindo maeno, pei ugam ucwi ujwero uboko, uturo yen, man unego dhanu ku lei ceke ma gibino woko i saa maeca. Ento emulo ngo kum nyithindho mir Israel i Gocen. (Ai 9:18-26; Zb 78:47, 48; 105:32, 33) Nindo moko i ng’eye, kinde ma nyithindho mir Israel gimondo i Ng’om mi lembang’ola; i the telowic pa Yocuwa, gicidh gikonyo dhanu mi Gibeon ku kiedo lwiny, pilembe nwang’u jubim abic mir Amori gidikiri karacelo man gibino sendo dhanu mi Gibeon lee dit. Yehova uketho pei ma pek ucwi iwi juaskari mir Amori. Lembuno unego wend dhanu ma lee nisagu ma juisrael unego ku lwiny.​—Yc 10:3-7, 11.

w04-F 1/12 mba. 11 udu. 1

Lembe ma dongo dongo mi buku pa Yocuwa

10:13​—Lembe ma kumeno romo timere nenedi? Nyo “gin moko nuti ma voyo Yehova,” Jacwic mi polo ku ng’omi? (Tha. 18:14) Ka Yehova umito, ecopo ketho ng’om wirere i ayi ma dhanu m’i ng’om ceke gineno nia ceng’ ku dwi gicungo tip kakagi. Kunoke ecopo ketho ng’om man dwi giwiriri ngo gicungo kakagi, man eromo ketho ceng’ ku dwi ceke girieny ungo ma re nang’u der migi gin ario zoo ubecaru ng’om. Kadok lembe maeno utimere kumeno kunoke ngo de, re ‘ceng’ acel de mbe’ m’ubedo calu mi rundi pa Yocuwa niai ma jucwiyo dhanu.​—Yoc. 10:14.

Wagol lonyo mi tipo

w09-F 15/3 mba. 32 udu. 5

Penji mi jusom

Buku moko ubino nuti ma juweco pigi i Biblia man jubed jutiyo kugi bende; re lembuno ucikere ngo nicwaluwa niparu nia buku maeno de gitie buku ma Mungu uyuyo i wigi en. Yehova Mungu ugwoko giragora ceke m’utie ku “lembe pa Mungu mwa” i ie, man lembe parene ceke “bicungo mi nja.” (Isa. 40:8) I andha, lembe ceke ma Yehova ung’iyo nia juroy i buku 66 m’i Biblia ma wanuti ko, tie tap lembe ma watie ku yenyne “kara dhanu pa Mungu ubed m’eromo kakare, m’etie ku gin moko ci m’ukwayere pi tic ceke ma ber.”​—2 Tim. 3:16, 17.

YENGA MI NINDO 18-24, DWI MIR 10

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 12-14

“Lub Yehova kud adundeni ceke”

w04-F 1/12 mba. 12 udu. 2

Lembe ma dongo dongo ma nwang’ere i buku pa Yocuwa

14:​10-13. Kinde ma Kaleb udoko ku oro 85, jukwaye nia etim tic ma tek mi dwoko ng’om mir Hebron udok leng’. I ng’ombe Juanaki re m’ubino kwo, dhanu maeno dongo migi nyayu lworo. Re ku kony pa Yehova, jurumony maeno ma jubodho giloyo lwiny, e ng’om mir Hebron udoko ni adhura mi karingo. (Yoc. 15:13-19; 21:11-13) Lapor pa Kaleb ubeponjowa nia ukwayu ngo walwor tic ma tek ma ka jumiyo iwa i dilo pa Yehova.

w06-F 1/10 mba. 18 udu. 11

Yiyoyic man lworo Mungu miyo tegocwiny

¹¹ Kit yiyoyic maeni tie ngo yiyoyic ma bedo dii kakare. Ento edongo nwang’u wabeng’eyo lemandha. ‘Wabilo’ berone, nwang’u ‘wabeneno’ kite ma Yehova ubedwoko ko wang’ rwo mwa man kite m’ebetelo ko wi kwo mwa. (Zab. 34:8; 1 Yoh. 5:14, 15) Waromo bedo kud andha nia yiyoyic pa Yocuwa giku Kaleb udoko tek kinde ma gibilo bero m’uai i bang‘ Mungu. (Yoc. 23:14) Wakenen lembe ma e: Tap calu ma Mungu ular ung’olo igi, ebodhogi kinde ma gibedo wotho i langa pi oro ma tundo 40. (Wel 14:27-30; 32:11, 12) Pieno jugam jumiyo igi tic ma tek mandha i kind oro 6 ma gibino kiedo pi nimaku ng’om mi Kanan. Tokcen ne, ginwang’u anyong’a i kwo migi man gibino ku leng’kum ma ber, bende gin ceke ginwang’u giralaga migi ma dhe. Etie anyong’a ma lee dit nineno kite ma Yehova miyo ko sukulia ni ju m’ubegwoko bedoleng’ migi man m’ubetimo ire ku tegocwiny.​—Yoc. 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29.

Wagol lonyo mi tipo

it-1-F mba. 1032 udu. 2

Gebal

I rundi pa Yocuwa, Yehova ukwanu bende “ng’om mi Jugebali” i kind ng’om ma tung’ tung’ ma nyithindho mir Israel gibimaku. (Yc 13:1-5) Ento dhanu ma giluro i lembe ginwang’u nia ecicopere ngo pilembe Gebal tie bor yo malu mir Israel (Kilometre ma tundo 100 ku Dan) man ubenen ve nia Juisrael gibimo ngo wi ng’ombe. Ju ma sayu thelembe iwi Biblia giyero nia junyotho theng verse maeno mi dhu Juebrania man giwacu nia i giragora ma con jubed jusome kumae: “Ng’om ma ceng’ini ku Lebanon” kunoke ‘nitundo i kiew mi Jugebali.’ Ento ukwayu wang’ey nia, lembang’ola ma Yehova utimo ni nyithindho mir Israel ma nwang’ere i Yocuwa 13:2-7 ubino ni cik. Pieno copere nia Juisrael gigam gimaku ngo ng’om mi Gebal ni kum tegowic migi ma giworo ko ngo cik.​—Nen bende Yc 23:12, 13.

YENGA MI NINDO 25-31, DWI MIR 10

LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | YOCUWA 15-17

“Gwok aba peri ma pire tek”

it-1-F mba. 1101 udu. 2

Hebron

Kinde ma nyithindho mir Israel gibemediri nigonjo i ariwa ma yo piny mi ng’om Kanan, jung’olo igi nia ginyothi dhanu ceke mir Hebron uketho i iye ubimo migi (copere nia etie jabim m’ubino i ng’ei Hoham) (Yc 10:36, 37). Kadok nwang’u nyithindho mir Israel ma Yocuwa ubino telo wigi givoyo tego mi dhanu mi Kanan de, re copere nia giketho ngo wang’ acel ungu mi juaskari migi moko ma romo cero bang’gi. Pieno, kinde ma nyithindho mir Israel gicidho nikiedo lwiny kaka ma bor, Juanaki gikiyo tap saa maeno pi nidwogo i ng’om mir Hebron. Lembuno uketho i ng’ei nindo moko maku adhurane udoko yot ni Kaleb (kunoke ni wot Yuda ma Kaleb ubedo telowigi en). (Yc 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Pk 1:10) I wang’e jular jumiyo Hebron ni Kaleb mi suru pa Yuda, man i ng’eye ke, Hebron udog udoko adhura ma leng’ mi karingo. Hebron ubino bende adhura mi Julam. Pieno “pothi mir adhurane [Hebron]” ku pacune ceke jumiyo ni aba ni Kaleb.​—Yc 14:13, 14; 20:7; 21:9-13.

it-2-F mba. 1097 udu. 1

Tic pa ng’eca

I rundi mi Biblia jubed jutiyo wang’ ma pol ku wec ma nia “tic pa ng’eca”, pilembe ka juloyo jumoko i lwiny ci, jumakugi gidoko ni ng’eca. (Pc 20:11; Yc 16:10; 17:13; Es 10:1; Is 31:8; Yw 1:1) Kinde ma nyithindho mir Israel gibino ng’eca i the telowic mi jubim mi Misiri m’ubino sendogi akeca, juketho gigiero adhura mi Pithom man mi Ramses. (Ai 1:11-14) I ng’eye, kinde ma gimondo i Ng’om mi lembang’ola, kakare niworo lembe ma Yehova ung’olo igi nia giriem thek ceke mi Kanan man ginyothgi cen; nyithindho mir Israel giketho dhanune caku timo igi tic ma thindho thindho ma ng’eca re ma timo. Lembuno ukelo matoke ma rac m’uketho nyithindho mir Israel gicaku woro mungu m’araga. (Yc 16:10; Pk 1:28; 2:3, 11, 12) Ubimo Suleman udog umedere asu niketho thek mange mi Kanan umediri ku tic pa ng’eca; niwacu thek mi Juamori, Juhiti, Juperizi, Juhivi man Juyebusi.​—1Ub 9:20, 21.

it-1-F mba. 390 udu. 4

Kanan

Kadok nwang’u dhanu ma dupa mi Kanan giboth kud i lwiny ma Juisrael ukiedo i dhoggi de, re jucopo yero nia “Yehova umiyo ng’ombe ceke ni Israel [ng’om] m’ekwong’o nia ebimio ni kwarugi,” emiyo igi yom “kun ku kun ceke,” man “gin moko ma ber umbe m’urem ma Yehova yero ni ot mir Israel; gin ceke timbre kakare.” (Yc 21:43-45) Judegi mi Juisrael ma gibino kwo ceng’ini i ng’etgi, lworo ubino negogi lee uketho gicero ngo bedomoth mi nyithindho mir Israel. Mungu ular uyero nindo moko i wang’e nia ebiriemo Jukanan “nok nok” kara yedi mi lum kud unyay i kabedo m’udong’ twolo. (Ai 23:29, 30; Pc 7:22) Kadok nwang’u Jukanan gibino ku jamlwiny ma dongo de, re jucopo yero ngo nyanok de nia lembe uvoyo Yehova avoya nipong’o lembang’ola pare uketho nyithindho mir Israel gimaku ngo theng’ ng’om moko. (Yc 17:16-18; Pk 4:13) Pieno, Biblia ukoro nia nyathi lembe ma nok m’ugam uvoyo nyithindho mir Israel ca, utie pilembe gigwoko ngo bedoleng’ migi ni Yehova.​—Wl 14:44, 45; Yc 7:1-12.

Wagol lonyo mi tipo

w15-F 15/7 mba. 32

Nyo ing’eyo?

Nyo ng’om mir Israel ma con ubino ku luli calu ma Biblia ubeyenyo yero?

BIBLIA uyero nia theng Ng’om moko mi lembang’ola ubino luli man yen ubino ‘dit’ i iye. (1 Ub. 10:27; Yoc. 17:15, 18) Ento ka jubeneno kite ma dong’ judaru nyotho ko luline tin eni, dhanu ma nyayu piem giromo yiyo ngo lembuno.

Buku Life in Biblical Israel ukoro nia “i ng’om mir Israel ma con luli ubino lac lee nikadhu ma tin.” Kadok iwi gudi de jubed junwang’u kit yen ma julwong’o pins d’Alep (Pinus halepensis), chênes de Palestine (Quercus calliprinos), man térébinthes (Pistacia palaestina). I Shéphéla ma tie pacu ma nwang’ere i ng’om gudi m’urieyo i diere mi ng’om Yuda man i dhu wat mi nam Mediteranea junwang’u bende yend ulam (Ficus sycomorus) lee mandha.

Buku Plants of the Bible ukoro nia i theng pacu moko mir Israel kawoni dong’ yen umbe. Ang’o m’uketho edoko kumeno? Bukune ukoro nia lembene ucaku nok nok, ewacu kumae: “Dhanu ucaku tong’o yen akecane pi nimedo kaka ma giromo furo man kaka ma giromo kwayu iye leya migi, ento bende pi ninwang’u jamtic mi giedo man yen mi kudho mac.”