Cindi Buku mi coko mi Kwo man tic
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
YENGA MI NINDO 3-9, DWI MIR 7
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | EZRA 4-6
“Kud wucer tic”
Nyo ibeneno gin ma Zekaria uneno?
13 Jugam jukwero tic mi giedo. Re asu Yecuwa ma jalam ma dit ku Zerubabel ma jabim “gimaku gomo ot pa Mungu.” (Ezr. 5:1, 2) Copere nia Juyahudi moko giparu nia eno tie yub ma cuu ngo, pilembe tic mi giedone ubino gin ma copo kanere ngo ni judegi migi m’ubesayu yo ceke ma giketh ko tije ujiki. Pieno, Yecuwa giku Zerubabel ma gibetelo wi Juyahudi gibino ku yeny mi tielocwiny nia Yehova ni kugi. De andha ginwang’u tielocwiny. Nenedi?
w86-F 1/2 mba. 29, Sanduku udu. 2-3
Wang’ Yehova “ni wi Judongo”
Oro 16 ukadhu ma jutimo ngo tic, i ng’ey ma dong Juhayudi m’udong’ i Babeli udwogo. Jabila Hagai man Jabila Zekaria gimaku yub mi yawu kum Juyahudi ma nang’u dong’ gikwiyo, man tic mi giero hekalu ugam ucaku wang’ acel. Nyanok i ng’eye, judongo mi Persi gikwero ticne. Judongone gipenjo kumae: “Ng’a mio iwu ng’ol ya wugom ot maeni, wudar gang’kidi maeni de?”—Ezra 5:1-3.
Dwoko wang’ penji maeno ubino lembe ma tek. Ka nang’u judongo giweko junyayu lworo i igi, kuno di tic mi giero hekalune jik. Ka nwang’u judongo mir Israel ucak niteliri kugi, e nang’u dong’ gicero dhu tije magwei. Ento judongo (ma Zerubabel ma jabim man Yecuwa ma Jalam ma dit re ma gibino telo wigi) gidwoko wec ma timo tic, re ku bodho. Gipoyo wi judongo mi Persi i kum ng’ol kunoke oda m’ubimo Kuro umiyo m’uyiyo nia Juyahudi gitie agonya nimediri ku tic mir hekalu. Calu ma judongo maeno ging’eyo nia cik mi Persi lokere ngo, ging’iyo ku riekowang’ nijai ungo i kum cik p’ubimo. E juweko tic umedere cil ma ubimo Dario uoro ko waraga m’ucwaku nia ukwayu tic umedere i wang’e!—Ezra 5:11-17; 6:6-12.
Nyo ibeneno gin ma Zekaria uneno?
7 Alokaloka m’utimere umiyo jukocwiny moko ni jurugiedo mir hekalu. Etie alokaloka ma kani? I oro 520 W.N.Y., ubimo ma nyen ma nyinge Dario ucamu ker i Perse. I oro mir arionde mi bimobim pare, enwang’u nia giedo mir hekalu ma jukwero utie lembe m’urombo ngo ku cik. I ng’eye Dario ung’olo nia jugier hekalune uthum. (Ezr. 6:1-3) Lembe m’ubimo ung’olo eno uwang’u i dhanu ceke. Re ejik keno kende ngo, eng’olo bende ni dhanu mange nia giwek nicero Juyahudi man gimii igi sente ku piny ceke ma gitie ku yenyne kara gidar giedo mir hekalu! (Ezr. 6:7-12) Lembuno uketho Juyahudi gidaru giedo mir hekalu i ng’ey oro ang’wen kende, i oro mi 515 W.N.Y.—Ezr. 6:15.
Nyo ibeneno gin ma Zekaria uneno?
16 Yo mange ma Yehova miyo ko iwa telowic utie nikadhu kud i bang’ “jamiru mandha man ma riek.” (Mat. 24:45) Saa moko jamiru eno copo miyo telowic ma nwang’u wanyang’ ungo cuu i iye. Ku lapor, waromo nwang’u telowic m’uweco iwi kite ma wacopo yikara ko pi lembe ma wok rek, ma nwang’u wan ke wabeparu nia lembene romo timere ngo i bang’wa. Kunoke wacopo paru nia jamiru ulund ubemedo kor lembe dit pi gwokiri i nindo mi thong’om! Wacikara nitimo ang’o tek wanwang’u nia telowic ma jumiyo iwa utie ngo cuu? Wacopo paru pi bero ma nyithindho mir Israel ginwang’u i kum woro juk ma Yecuwa ku Zerubabel gimiyo igi. Waromo paru bende pi lembe mange ma wadaru somo i Biblia. Saa moko dhanu pa Mungu gibed ginwang’u telowic m’ubed unen ve nia tie cuu ngo i wang’ dhanu, ma re ubed ubodho kwo migi.—Pok. 7:7; 8:10.
Wagol lonyo mi tipo
w93-F 15/6 mba. 32 udu. 3-5
Nyo itie ku genogen i Biblia?
Jubed juyiko sente mi tongolo i Tharso, adhura ma nwang’ere yo piny ma tin julwong’o ng’om mi Turquie. Jukwong’o yiko sente mi tongolo eno i saa mi bimobim pa Mazaeus m’ubimo mi Persi, i rundi mir ang’wende W.N.Y. Tongolo maeno unyutho nia Mazaeus utie jabim mi ng’et ker ma “Loka kulo,” ma tie kulo ma dit Efrath.
Dong’ pirang’o wec maeno pire tie teki? Pilembe ibinwang’u wec ma rom eno i Biblia peri de. Ezra 5:6–6:13 ukoro nia ubimo Dario mi Persi ucamu ker i oro ma rom mi camuker pa jabim mi ng’et ker ma nyinge Tatenai. I saa maeno Juyahudi ubino giero hekalu i Yeruzalem. Ezra ke ubino jagor ma jabodho mi Cik pa Mungu, kum ibinwang’u nia ekoro lembe ma tap man mandha. Ibineno wec ma rom i Ezra 5:6 man 6:13 nia Tatenai tie “jabim ma loka Kulo.”
Ezra ukiewo lembuno i kum oro 460 W.N.Y., oro moko 100 kumeni i wang’e ma fodi juyiko ngo sente mi tongolo maeca. Re jumoko copo paru nia lembe ma jukoro pi jabim eno tie nyanok dit. Ento tek igeno ju m’ugoro Biblia kadok i lembe ma nok ma kumeno, nyo eno copo medo ngo genogen peri i lembe mange ma gigoro?
YENGA MI NINDO 10-16, DWI MIR 7
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | EZRA 7-8
“Timo pa Ezra umiyo yung ni Yehova”
w00-F 1/10 mba. 14 udu. 8
Niponjo Biblia miyo mugisa man anyong’a
8 Eyo, mer ma wamaru ko lembe pa Yehova ucikere niai kud i adundewa. Ukwayu wakewacung nyanok iwi giragora moko ma waai wasomo. Ukwayu wanyam i paru ma thuc mi lembe mi tipo, wamiyara zoo i iye, man wapar lembe cuu i wiye. Lembuno ceke ubekwayu nibedo kaka ma ting’ man nirwo. Ve Ezra, wan de ukwayu wayik adundewa kinde ma wabemito somo Lembe pa Mungu man niponje. Lembagora uyero pire kumae: “Ezra ketho adundene mi yenyo cik pa Yehova, kara etime, eponj cik ku lembapoka de i Israel.” (Ezra 7:10) Nen lembakeca adek ma Ezra utimo pi niyiko adundene: Niponjo lembe pa Mungu, nitiyo kude i kwo pare, man niyere ni dhanu. Wacikara nilubo lapor pare.
si-F mba. 75 udu. 5
Buku mi Biblia namba 13—1 Lemkei
5 Ng’atu moko acel de mbe m’ubino riek calu Ezra pi nigoro kpawa atira man tap tap. “Kum Ezra ketho adundene mi yenyo cik pa Yehova, kara etime, eponj cik ku lembapoka de i Israel.” (Ezra 7:10) Yehova ukonye ku tipo pare ma leng’. Ubimo mi Persi m’ubino jabim mi ng’om zoo ung’eyo nia Ezra ubino ku rieko pa Mungu i iye, uketho emiyo ire tic mi telo wi lwak mi ng’et ker mi Yuda ceke. (Ezra 7:12-26) Calu Ezra ubino ku rieko pa Mungu man dito ma lee i bimobim mi ng’om, uketho egoro kpawa ma ber mandha niai kud i dokima m’ebino ko.
it-1-F mba. 1155 udu. 8
Jwigiri
Ketho junwang’u telowic m’atira. Ng’atu m’ubejwigere i wang’ Mungu copo nwang’u telowic pare. Ezra unwang’u rwom ma pek mandha mi telo wi jumaco ma kadhu 1 500 niai i ng’om mi Babeli pi nidok i Yeruzalem, uketho i iye julam, Junethinim, man mon kud awiya. M’umedo maeno, giyeyo mola ma kwar i wel ma lee mandha man sente pi niyiko hekalu mi Yeruzalem. Gibino ku yeny mi gwok i woth maeno, re Ezra ukwayu ngo ubimo mi Persi nia umii juaskari ulwok tokgi, bimaru nyutho nia ejengere iwi tego mi dhanu. M’uweko maeno, elar eyero ni ubimo kumae: “Cing’ Mungu mwa ni wi dhanu ceke m’uyenye, mi bero.” E Ezra twong’o nia dhanu gikwir cam, kara gijwigiri i wang’ Yehova. Gikwayu Mungu, e ewinjo man egwokogi i kum judegi migi ma gikanu ambuc i yo, uketho giwotho ang’aya wigi. (Ezr 8:1-14, 21-32) Jabila Daniel, m’ubino ng’eca i Babeli, unwang’u bero pa Mungu niai kud i bang’ malaika m’eoro kud i ginmawokiwang’, pilembe Daniel ujwigere i wang’ Mungu man esayu telowic man ng’eyong’ec pare.—Dn 10:12.
Wagol lonyo mi tipo
w06-F 15/1 mba. 19 udu. 10
Lembe ma dongo m’i buku pa Ezra
7:28–8:20—Pirang’o Juyahudi ma pol m’ubino i Babeli gibino maru ngo nidok i Yeruzalem ku Ezragi? Kadok nang’ oro ma kadhu 60 udaru kadhu niai ma ungu ma kwong’a mi Juyahudi udok i ng’om ma thugi de, re asu Yeruzalem ubino ku dhanu ma nyanok. Nidok i Yeruzalem tie nidok thego the kwo ma nyen ma tek de, man nikwo i hali mir ariti. Yeruzalem mi nindo maenone ubino mbe ku jamtic ma pol ma romo ketho Juyahudi gikwo ma ber ve ma gibed gikwo ko i Babeli. Kud wawil bende nia ebino wotho mir ariti mandha. Ju m’ubedokne ucikiri nibedo ku yiyoyic ma tek mandha i bang’ Yehova, gibed kud amora i kum thier mandha, man tegocwiny. Kadok Ezra en gire de edwokere tek nikum cing’ Yehova ma n’i wiye. Nikum tielocwiny pa Ezra, juot ma tung’ tung’ 1 500, nyo gicopo bedo dhanu 6 000 ma gidok i Yeruzalem. I ng’eye, Ezra umaku yub mange m’elwong’o ko Julawi 38 man Junethinim 220 gidok kugi.
YENGA MI NINDO 17-23, DWI MIR 7
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | EZRA 9-10
“Matoke ma rac mi tegowic”
w06-F 15/1 mba. 20 udu. 1
Lembe ma dongo m’i buku pa Ezra
9:1, 2—Pirang’o ebino lembe ma rac dit ni Juyahudi nigamiri ku dhanu mi ng’om m’udhokogi? Juyahudi m’uai i ng’eca gibino ku rwom mi gwoko thier pa Yehova nitundo ma Masiya ubin ko. Pieno, nigamiri ku dhanu mi thek mange ubino ariti ma lee pi thier mandha. Calu ma nwang’u dong’ jumoko gidaru gamiri ku dhanu ma woro ayi gin m’acwiya, nwang’u nok nok thek mi Juyahudi ubecijebere i kind thek ma gi jukafiri. E nwang’u thier ma leng’ ubecirwinyo kud i ng’om. Dong’ nwang’u Masiya ubecibino i bang’ jukani? Wabenyang’ nia pirang’o dhu Ezra uthwo kinde m’eneno lembe m’ubetimere!
w09-F 1/10 mba. 10 udu. 6
Yehova ubekwayu ang’o i bang’wa?
Woro mwa m’uai kud i adundewa bimiyo iwa mugisa dupa. Musa ukiewo kumae: ‘Gwok lembang’ola . . . m’ang’olo iri tin [pi] bedober peri.’ (Poi. 10:13) Eyo, cik pa Yehova ceke, niwacu lembe ceke m’ebekwayu i bang’wa tie pi bero mwa. M’umbe cik maeno nwang’u lembe cibedo nenedi? Biblia uyero nia “Mungu en e mer.” (1 Yoh. 4:8) Pieno, cik pa Yehova miyo iwa bero kwa. (Isa. 48:17) Nitimo gin ceke ma Yehova ubekwayu i bang’wa biketho wabiuro peko dupa kawoni, man i nindo m’ubino, wabinwang’u mugisa ma yawe mbe i the bimobim mi Ker pa Mungu.
Wagol lonyo mi tipo
w06-F 15/1 mba. 20 udu. 2
Lembe ma dongo m’i buku pa Ezra
10:3, 44—Pirang’o juriemo mon karacelo kud awiya migi ceke? Ka nwang’u juweko awiya udong’, nwang’u jumamon maeno ma juriemo gibecimito dit nidwogo pir awiyane. M’umedo maeno, wang’ ma pol awiya bebedo ku yeny pa meggi.
YENGA MI NINDO 24-30 DWI MIR 7
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 1-2
“Ka kumeno arwo”
w08-F 15/2 mba. 3 udu. 5
Keth Yehova ubed i weng’i saa ceke
5 Saa moko copo mito wakway kony pio pio i bang’ Yehova. Nindo moko, Artazerses m’ubimo mi Persi uneno nia Nehemia ma jamii kong’o pare utie ku can. E epenje kumae: “Girang’o m’ikwayu?” Ndhundhu Nehemia ugam ‘urwo ba Mungu m’i polo.’ Copere nia i saa maeno Nehemia urwo ngo rwo ma bor. Re asu Mungu udwoko wang’ rwone, pilembe ubimo ukonyo Nehemia kara egier gang’ kidi mi Yeruzalem. (Som Nehemia 2:1-8.) Eyo, kadok rwo m’adundo man ma nyaling’ ling’ de Mungu copo winjo.
be-F mba. 177 udu. 4
Wec ma jupangu ngo niyero
Ka jupenji rek kumeni nia ikekor pi yiyoyic peri, girang’o ma copo konyi niyero lembe m’ukwayere? Lub lapor pa Nehemia m’urwo nyaling’ ling’ i wang’ nidwoko wang’ penji p’ubimo Artazerses. (Neh. 2:4) I ng’eye, nyapio pio cwii paru moko i wii. Icopo ketho parune lubere i ayi ma e: (1) Lond wec moko acel kunoke ario m’icopo yero kinde m’ibekoro lembe (Iromo tiyo ku paru m’i buku Comment raisonner à partir des Écritures). (2) Ng’ii verse m’ibitiyo ko pi nicero bang’ paru m’iwodhone. (3) Pang ayi m’ibicaku ko the wec peri ku bodho, kara ng’atu m’upenji ubed ayika niwinji. E i ng’eye cak wec wang’ acel.
Wagol lonyo mi tipo
w86-F 15/2 mba. 25
Thier mandha ubamu zoo
Ungo, kum pi nindo ma dupa i wang’e nwang’u dong’ Nehemia berwo “dieceng’ ku diewor” pi hali mi nyoth ma Yeruzalem ubino i iye. (Neh. 1:4, 6) Kinde ma Nehemia unwang’u kaka mi koro ni ubimo Artazerses pidoic pare mi cigiero kendo gang’ kidi mi Yeruzalem, saa maeno de etimo calu m’ebed etimo wang’ ma pol, niwacu erwo. Yehova udwoko wang’ rwo pa Nehemia, uketho juore ecidh egier kendo gang’ kidi mi Yeruzalem.
Ponji ma wacopo nwang’u: Nehemia usayu telowic i bang’ Yehova. Wan de kinde ma wabenwang’ara i wang’ yub ma pek m’ukwayu wamaki, mito ‘wamedara nirwo’ man walub telowic pa Yehova.—Jurumi 12:12.
YENGA MI NINDO 31, DWI MIR 7–NINDO 6, DWI MIR 8
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 3-4
“Nyo ibecayu tic moko mi kum pilembe nia piri tie tek lee?”
w06-F 1/2 mba. 10 udu. 1
Lembe ma dongo m’i buku pa Nehemia
3:5, 27. Wacikara ngo nicayu tic moko m’ubetielo thier mandha, nia utie tic mi nivo mwa ngo, calu ma “judongo” mi Tekoa gitimo. Ento walub lapor mi Jutekoa mange ma gimiyiri ku berocwinygi i tic.
Yehova romo tio kudi pi nipong’o yeny pare!
11 Oro ma lee i ng’eye, jumanyir pa Calum gibino i kind dhanu ma Yehova utio kugi pi nidogiero gang’kidi mi Yerusalem. (Neh. 2:20; 3:12) Kadok nwang’u Calum ubino ku dito de, re jumanyir pare gibino ayika nitimo tic maeno ma tek man mir ariti. (Neh. 4:15-18) Gikoc bor ku judongo mi Tekoa ma ‘giketho ngo ng’utgi i kum tic,’ niwacu gimiyiri ngo nitimo tic! (Neh. 3:5) Kepar pi mutoro ma jumanyir pa Calum gibino ko kinde ma i ng’ei nindo 52 kende ci gang’kidi maeno ugam uthum! (Neh. 6:15) Tin bende, nyimego ma dupa gibemiyiri nitimo tic moko ma segi: gibegiero udi ma jutimo ie thier ni Yehova, man gibeyiko kum udine. Kara tije ucidh i wang’e, watie ku yeny mi nyimego maeno ma gitie ku bodho, ma gimiyiri kud anyong’a i tic man ma gigwoko bedoleng’ migi.
w04-F 1/8 mba. 18 udu. 16
Wabed ku nen pa Kristu iwi dito
16 Jukristu ceke, nik’ebed aradu kunoke ju ma wang’gi teng’ini, gicikiri nibedo ku nen pa Kristu iwi dito. I cokiri, kit tic utie dupa m’ukwayu jutim. Tek jukwayu nia itim tic moko ma in ibenwang’u nia tie ngo tic mi nivo peri, kud iyim weng’i. (1 Samwel 25:41; 2 Ubimo 3:11) Junyodo, nyo wubed wumiyo amora i kum awiya mwu nia gitim tic moko ci ma jumiyo igi ku mutoro, nik’ebed i Otker, kunoke kaka ma jubetimo coko ma dongo i iye? Nyo gibed ginenowu de nia wubetimo tic ma jucayu? Umego moko ma kawoni ubetimo i kabedo ma dit mi Jumulembe pa Yehova ubepoy ma ber mandha pi lapor mi junyodo pare. Ekoro kumae: “Kite ma gibed gitimo ko tic mi ketho leng’o i Otker kunoke i kabedo mi coko ma dongo uketho anyang’ nia karaman tije ubino gin ma pire tek i igi. Gibed giwodhiri wang’ ma pol nitimo tic ma copo miyo bero ni cokiri kunoke ni juruot mir umego, kadok etie tic mi hali ma piny magwei de. Lapor migine ukonya niyiyo ku berocwinya, tic ceke ma jumiyo ira i Bethel keni.”
Wagol lonyo mi tipo
w06-F 1/2 mba. 9 udu. 1
Lembe ma dongo m’i buku pa Nehemia
4:17, 18—Ng’atini romo timo tic mi giedo ku cinge acel kende nenedi? Ni ju ma ging’iyo ku yeyo ter, eno ubino gin moko ngo. Ka ng’atini udaru ketho ter i wiye kunoke ebiele iwi goke, ecopo maku kum terne ku cinge acel, nwang’u “cinge acel ke emaku ko jamtho pare.” Jurugiedo ma gibino ku yeny mi tiyo ku cing’gi ario zoo gibed gigiero gang’ kidi ma nwang’u “ng’atuman utwio palamularu pare i [wang’] ng’ete.” Gibino ayika nikiedo lwiny ka judegi migi ucoro rek i wigi.
YENGA MI NINDO 7-13, DWI MIR 8
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 5-7
“Nehemia umito etim ni jumange, ento ungo nia en re ma jutim ire”
w02-F 1/11 mba. 27 udu. 3
Ju ma gitielo thier mandha con man ma gibetielo tin
Nehemia utiyo ngo kende kende ku saa pare man bodho pare mi pangu lembe pi nitielo thier mandha. Etiyo bende ku jamcinge. Ewodho sente pare kara juwar ko umego pare ma Juyahudi kud i ng’eca. Ebed emiyo sente ni dhanu, ma gibidwoke ngo ku faida i wiye. ‘Enuro’ ngo Juyahudi ku kwayu ajok ma jucikiri nimiyo ire en e jabim (gavna), ma ke nwang’u eno ubino twero pare. Ento saa ceke dhugola pare ubedo ayaba pi nimiyo cam ni ‘dhanu dak acel ku pier abic, m’umedo ju m’uai i kind thek m’udhokogi.’ Kubang’ nindo, ebed ewodho “[thwon] dhiang’ acel ku rombe abusiel ma beco [man winyo]” ni welo pare. M’umedo maeno, wang’ acel i ng’ey nindo apar, ebed emiyo igi “pigulok ceke ma kwonde tung’ tung’.” Piny maeno zoo eng’iewo ku sente pare.—Nehemia 5:8, 10, 14-18.
w16.09-F mba. 6 udu. 16
“Kud ikonj cingi”
16 Ku kony pa Yehova, Nehemia ku ju ma gibino kugi gidwoko cing’gi tek, niwacu gitieliri i kindgi pi nitimo tic. E pi nindo 52 kende ci gidaru gang’ kidi mi Yeruzalem! (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemia ubed uneno ngo wi tic anena kende. En gire de eroyere i tic mi giero kendo gang’ kidi mi Yeruzalem. (Neh. 5:16) Calu Nehemia, tin judong cokiri dupa ma jumer gidikiri i tic mi giero udi mi theokrasi kunoke mi ketho leng’o man mi yiko Otker migi. Bende, gitielo cwiny jurwey m’adieng’a unuro adundegi nikadhu kud i liew mi kwac, man rweyo lembanyong’a ma giberweyo karacelo kugi.—Som Isaya 35:3, 4.
w00-F 1/2 mba. 32
Yehova bipoy piri nenedi?
I kare ma pol, Biblia utiyo ku wec ma nia Mungu ‘bepoi’ pi ninyutho nia etimo lembe moko ma ber iwa. Ku lapor, i ng’ey ma pii ma dit umwonyo ng’om pi nindo 150, “Mungu poi kum Noa . . . man Mungu [ketho] yamu ukadh wi ng’om, e pige dwono.” (Tha. 8:1) Oro dupa i ng’eye, kinde ma Jufilisti gitwiyo Samson man giloyo wang’e, ekwayu Mungu kumae: “E Rwoth Yehova, poi pira, akwei, man imi ira tego akwei, wang’ acel maeni kende.” Andha Yehova upoy pi Samson. Nenedi? Emiyo ire tego m’ukadhu pa dhanu uketho eculo kwor i kum judegi pa Mungu. (Jupoklembe 16:28-30) Nehemia ke Yehova umiyo mugisa iwi kero pare, man thier mandha udok kendo kakare i Yeruzalem.
Wagol lonyo mi tipo
w07-F 1/7 mba. 30 udu. 15
“Mediri nivoyo lembe ma rac ku ma ber”
15 Mir adek, judegi pa Nehemia gitiyo ku won acibe moko pi niketho Nehemia utur Cik pa Mungu; ebino Jaisrael moko ma nyinge Cemaya. En eno eyero ni Nehemia kumae: “Dong’ wacoku dhogwa i ot pa Mungu, i hekalu, man wek waciku dhugola mir hekalune: kum gibibino negi.” Cemaya uyero nia jubebino nego Nehemia, re ecopo bodho kwo pare, ndhu tek ecidh epondo i hekalu. Re Nehemia ubino ngo jalam. Ka nwang’u ecidh epondo i ot pa Mungu, eca nwang’u etimo dubo. Nyo Nehemia copo turo Cik pa Mungu pi nibodho kwo pare? Edwoko kumae: ‘Ng’a ma nuti, ma, tek e calu an, [copo] mondo i hekalu [man ebedo] kwo? Abimondo ngo!’ Pirang’o Nehemia upodho ngo i uwic ma juciko ire? Pilembe eng’eyo nia kadok Cemaya ubino Jaisrael wadi de, re “Mungu ore en ungo.” Jabila mandha copo miyo ngo ire juk nia etur Cik pa Mungu. Kendo, Nehemia uweko ngo judegi migi ma gibino dhanu ma reco givoye. Nyanok i ng’eye, edok ekiewo kumae: “gang’kidine thum i ceng’ pier ario wi abije mi dwi Elul, i ceng’ pier abic wi ario.”—Nehemia 6:10-15; Wel 1:51; 18:7.
YENGA MI NINDO 14-20 DWI MIR 8
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 8-9
“Anyong’a pa Yehova en e tego mwu”
w13-F 15/10 mba. 21 udu. 2
Ponji ma waromo nwang’u niai kud i rwo ma juyiko ma ber
2 Dwi acel i wang’ coko ma dit ma juweco pire malu no, Juyahudi gidaru giedo mi gang’ kidi mi Yeruzalem. (Neh. 6:15) Dhanu pa Mungu gidaru ticne i ng’ey nindo 52 kende, man i ng’eye gicaku ketho wigi zoo i kum yeny migi mi tipo. Pieno i nindo ma kwong’a mi dwi ma nyen, niwacu Tishri, gicokiri karacelo i lela ma lac pi niwinjo Ezra ku Julawi mange, ma gibesomo man gibekoro i Cik pa Mungu igi. (Cal mi 1) Juruot ceke, uketho i iye dhanu ceke ma gibino ku copo mi “winjo [man mi nyang’],” gicungo man giwinjo “ugambre pir kugweno cil dieceng’.” Eno tie lapor ma ber iwa, wan ma tin watimo coko i Udiker ma beco, nwang’u wabedo ma kumwa upoto! Re kinde ma in’i coko, nyo saa moko ibed inwang’u nia wii ucaku beringo rr, kunoke icaku beparu pi lembe moko m’iweko i ng’eyi, ma ke pire tek akeca ngo? Ka tie kumeno, kenen kendo lapor mi Juisrael maeno ma con, ma giketho wigi i kum winjo lembe awinja kende ngo, ento emulo adundegi uketho gicaku wak awaka buu pi Cik pa Mungu ma gituro.—Neh. 8:1-9.
w07-F 15/7 mba. 22 udu. 9-10
Nyo ibimediri “niwotho nimakere ku tipo”?
9 Nibedo ku mutoro tie ninwang’iri kud anyong’a ma lee i cwinyjo. Yehova en e “Mungu ma jamutoro.” (1 Timoteo 1:11; Zaburi 104:31) Wode ubino kud anyong’a nitimo yeny pare. (Zaburi 40:8; Juebrania 10:7-9) Man “anyong’a pa Yehova en e tego [mwa].”—Nehemia 8:10.
10 Mutoro m’uai i bang’ Mungu ketho cwinywa kwiyo kinde ma wabetimo yeny pa Mungu kadok i saa ma lembe tie tek, saa mi can kunoke mi ragedo. “Ng’eyong’ec pa Mungu” miyo iwa anyong’a ma yawe mbe! (Lembrieko 2:1-5) Watie ku mutoro nibedo ku mer ma ceng’ini ku Mungu; merne ujengere iwi ng’eyong’ec ma tap, man iwi yiyoyic i iye man i jamgony ma Yesu thiero. (1 Yohana 2:1, 2) Gin mange ma miyo iwa mutoro utie nibedo i kind juruot acel kende mandha, mi utumego mi wang’ ng’om zoo. (Zefania 3:9; Hagai 2:7) Genogen mi Ker man rwom ma dit ma watie ko mi rweyo lembanyong’a bende miyo iwa mutoro. (Matayo 6:9, 10; 24:14) Genogen mi kwo ma rondo ku rondo de miyo iwa mutoro. (Yohana 17:3) Nikum genogen ma dit maeno ma watie ko, dong’ ‘anyong’a negwa dwanya.’—Poi mi Cik 16:15.
Wagol lonyo mi tipo
it-1-F mba. 151 udu. 7
Dhu Juaramea
Oro dupa i ng’ey ma Juyahudi gidwogo kud i ng’eca i Babeli, Ezra ma jalam usomo buku mi Cik ni Juyahudi ma gicokiri i Yeruzalem, man Julawi ma tung’ tung’ gikoro iye ni dhanu. Nehemia 8:8 uwacu kumae: “E gisomo i kitabune, i cik pa Mungu, ku dwandgi m’acanya: e gituco there, man giketho ging’eyo gin ma jusomo.” Copere ayi ma gikoro ko i Cikne uketho i iye nilwodho paru ma dongo dongo mi lembe ma jukiewo ku dhu Juebrania, man nidoyere ku dhu Juaramea, pilembe ve nia dhu Juaramea re m’ubino dhok ma Juebrania giwok gicaku weco kinde ma gin’i Babeli. M’umbe jiji, pi nikoro i Cikne, gibed ginwoyo toke ku wec mange ma terere, kara kadok Juyahudi ginyang’ i dhu Juebrania de, gitund ning’eyo cuu mandha thelembe mi gin ma jubesomo.
YENGA MI NINDO 21-27, DWI MIR 8
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 10-11
“Giweko piny migi pi Yehova”
w98-F 15/10 mba. 22 udu. 13
Yeruzalem ma nying’ne uromo kude tap
13 “Lembariba mandha” ma jumwono ayi i kume i rundi pa Nehemia uketho dhanu pa Mungu ubedo ayika pi timo agba mi thiero gang’ kidi mi Yeruzalem. Ento nwang’u lembe mange ma pire tek m’ukwayu jutim pio pio fodi udong’. Kawoni ma dong’ gang’ kidi ma dwong’ ma tie ku dhugola 12 udhoko Yeruzalem tingili, ukwayu dhanu ma wendgi lee ubed i adhurane. Kadok nwang’u dong’ Juisrael moko gibekwo keca de, re ‘adhurane [bino] lac man e dit; ento dhanu [bino] nok i ie, man udi fodi jugomo ngo.’ (Nehemia 7:4) Pi nidaru lembe maeno, ‘dhanu gigoyo gagi, kara gikel ng’atu acel ma kind juapar kara ubed i Yerusalem ma [tie] adhura ma leng’.’ Kite ma ju ma dupa ujolo ko yub maeno ucwalu dhanu nimiyo mugisa ni ju “ceke m’uwodhri gigi ku berocwinygi ya gibed i Yerusalem.” (Nehemia 11:1, 2) Eno tie lapor ma ber dit tin eni, ni Jukristu mandha ma hali migi ubeyiyo igi nidok kaka ma yeny mi Jukristu m’uteng’ini n’i iye!
w86-F 15/2 mba. 26
Thier mandha ubamu zoo
Niweko giralaga man nidok i Yeruzalem ubino lembe ma camu jamcing’, man ve nia peko mange de bino nuti. Copere nia ju ma gibekwo i Yeruzalem gibino bende i ariti ma tung’ tung’. Pi thelembe maeno re ma dhanu ginwang’u nia ju m’uwodhiri pi nidok kuca giromo ku yung, man m’umbe jiji girwo nia Yehova upok mugisa iwi ju maeno m’uwodhiri.
w16.04-F mba. 8 udu. 15
Yiyoyic ketho junwang’u bero i wang’ Mungu
15 Cing’ ma wathierara ni Yehova, wang’olo nia wabimiyara zoo nitimo yeny pare. Wang’eyo nia kara wakwo calku lembang’ola maeno, bikwayu watwonara ku lembe moko kokoro. Re ka jukwayu watim gin moko ma i acaki unyang’uwa ngo, ecopo bedo tek mandha niwodhara ku berocwinywa. Ento ka watwonara man waweko kaka ma nwang’u wabekwo ma ber i iye pi nicitimo ni Yehova, eno binyutho nia watie ku yiyoyic. Wang’ ma pol mugisa ma wadok wanwang’u i ng’eye sagu piny ma watwonara ko swa, kadok ebino lembe ma lith de. (Mal. 3:10) Ka nyaku pa Yeftha ke?
Wagol lonyo mi tipo
w06-F 1/2 mba. 11 udu. 1
Lembe ma dongo m’i buku pa Nehemia
10:34—Pirang’o jukwayu nia dhanu gikel yeni? Cik pa Musa ukwayu ngo nia jukel lam mi yen. Yeny m’ubino nuti saa maeca re m’ukwayu nia jukel yen. Jubino ku yeny mi yen kadhiri ma lee pi niwang’u lam iwi pemlam. Ubenen ve nia wend Junethinim ubino nok; gin eno gibino ng’eca ma Juisrael ungo, ma gitimo tic mir hekalu. Pieno, jugoyo gagi pi ninwang’u dhanu ma romo mediri nikelo yen.
YENGA MI NINDO 28 DWI MIR 8–NINDO 3 DWI MIR 9
LONYO MA NWANG’ERE I LEMBE PA MUNGU | NEHEMIA 12-13
“Mok kii i kum Yehova kinde m’ibeng’iyo jurimbi”
it-1-F mba. 100 udu. 8
Juamon
I ng’ey ma juriemo Tobia kud i hekalu, jusomo man jutiyo ku Cik pa Mungu ma nwang’ere i Poi mi Cik 23:3-6, m’ukwero nia Juamon ku Jumoab kud gimond i cokiri mir Israel. (Ne 13:1-3) Juwodho cik maeno oro 1 000 i wang’e, pilembe Juamon ku Jumoab gigam gikwero nikonyo Juisrael kinde ma gidhingo ng’om mi lembang’ola; wang’ ma pol junyang’ i cikne nia, thek maeno gibino mbe ku kaka mi doko ve Juisrael, niwacu jubed jumiyo ngo igi twero moko ci, man gibed ginwang’u ngo bero ma jucopo nwang’u nikum bedo ve anyoli mir Israel. Re eno ubenyutho ngo nia Jaamon kadi Jamoab moko copo dikere ngo kunoke copo bedo ngo i kind Juisrael, man ninwang’u mugisa pa Mungu m’ebemiyo ni dhanu pare; lapor pa Zelek ma judaru weco pire unyutho lembuno kamaleng’; ebino i kind judong jurumony pa Daudi; lapor mange tie pa Rutha ma Nyamoab.—Rt 1:4, 16-18.
w13-F 15/8 mba. 4 udu. 5-6
Judwokowu leng’
5 Som Nehemia 13:4-9. Tin, etie yot ungo iwa nibedo leng’, kum lembe ma reco ma copo telowa udhokowa tingili. Wakewec pir Eliacib giku Tobia. Eliacib ubino jalam ma dit, Tobia ke ubino Jaamon, man copere ebino ku dito moko i bimobim mi Persi, i thenge mi Yuda. Tobia ku juwagi gijai i kum Nehemia m’ubino timo tego pi nigiero kendo gang’ kidi mi Yeruzalem. (Neh. 2:10) Cik ugam ukwero nia kudi Juamon gimond i hekalu. (Poi. 23:3) Dong’ pirang’o ke jalam ma dit ulund umiyo kabedo ni Tobia i ot ma jucamu i iye i hekalu?
6 Tobia utwiyo mer mi tuko ngo kud Eliacib. Tobia giku wode ma Yehohanan gigamu Nyiyahudi, man Juyahudi dupa gibed giweco ber dit ku nying’ Tobia. (Neh. 6:17-19) Nyakwar Eliacib moko de ugamu nyaku pa Sanbalat ma jabim mi Samaria, m’ulund ubino acel m’i kind jurimb Tobia ma ceng’ni. (Neh. 13:28) Tudo mer maeno zoo uketho wabenyang’ i thelembe m’ucwalu Eliacib ma Jalam ma dit niweko Tobia ma jatic pa Yehova de ngo man ma jajai ubidh wang’e. Ento Nehemia ugwoko bedoleng’ pare ni Yehova: ebayu piny pa Tobia ceke woko kud i ot ma jucamu i iye.
w96-F 15/3 mba. 16 udu. 6
Wagwok bedoleng’ mwa
6 Ka wagwoko bedoleng’ mwa ni Yehova Mungu, wabitheyo ngo mer nyanok de ku judegi pare. Jakwenda Yakobo ukiewo kumae: “Wun ma wu weg abor, nyo wung’eyo ngo nia nibedo jarimb ng’om utie nibedo jadegi pa Mungu? Pieno, ng’atu moko ci m’ubemito ebed jarimb ng’om, ubedwokere gire ni jadegi pa Mungu.” (Yakobo 4:4) Wan de wabemito wanyuth kit bedoleng’ ma Daudi ubino ko, ewacu kumae: “E Yehova, ju m’udegi adagugi ngo? Man can nega kum ju m’uai i kumi ngo? Adagugi kud adegi ma dit: gidoko judegina.” (Zaburi 139:21, 22) Wabemito ngo wang’ii ku dhanu ceke ma timo dubo akakaka, pilembe gin moko mbe m’udiko kindwa kugi. Nyo gwoko bedoleng’ mwa ni Yehova ucikere ngo nicerowa nidikara ku judegi pa Yehova ceke, nik’ebed wang’ ku wang’ kunoke i televizio?
Wagol lonyo mi tipo
it-2-F mba. 359 udu. 7
Mizik
Wer ubino gin ma pire tek lee i hekalu. Lembene unen kamaleng’, kum verse ma dupa uweco pi juruwer, man ukoro nia gibino “agonya ni tic” ma Julawi mange ubed utimo, wek kara gimiyiri zoo i tic migi. (1Ke 9:33) Gibino ungu ma segi mi Julawi, pilembe jukwanugi segi i kind ju m’udwogo kud i Babeli. (Ezr 2:40, 41) Kadok ubimo Artazerses mi Persi (ma nyinge moko tie Longue-Main) de juketho utimo lembe moko pigi. Ekwero kud juketh ‘ajok, kadi jamng’om, kadi piny’ i wigi man iwi ungu mange ma segi. (Ezr 7:24) I ng’eye, ubimo ung’olo nia jubed jumii “giramia ma juketho ni juwer, calu ma cande nuti [kubang’] ceng’.” Kadok jubed juwacu nia ng’ol maeno uai i bang’ Artazerses de, re copere nia Ezra re m’umiyo ng’olne nikum dito ma Artazerses umiyo ire. (Ne 11:23; Ezr 7:18-26) Pieno etie lembe ma winjere nia, kadok juruwer gibino zoo Julawi de, re Biblia ukoyo kindgi nia “Julawi ku juwer,” m’eketho kogi ni ungu ma segi.—Ne 7:1; 13:10.