1. Lembila mi Biblia ubekonyowa ning’eyo lembang’o?

JUTIC pa Yehova gibinwang’iri ku lembang’o i nindo m’ubino? Waromo ng’eyo dwokowang’ penji maeno. Lembila mi Biblia ubekonyowa ning’eyo lembe ma dongo ma bitimere ceng’ini eni, ma lembene bimulo kumwa ceke. Re lembila moko acel mi Biblia ubekonyowa ning’eyo lembe ma jubim moko mi ng’om ma gitie weg tego m’usagu zoo gibitimo. Lembilane nwang’ere i buku pa Daniel thek 11. Eweco iwi jubim ario ma gibekiedo i kindgi. Acel julwong’o ubimo ma yor ariwa ma malu, ma kucelo ke ubimo ma yor ariwa ma piny. Theng lembila maeno ma lee udaru pong’o, pieno watie ku genogen nia donge m’udong’ de bipong’o.

2. Nimakere ku Thangambere 3:15 man Lembanyutha 11:7; 12:17, ukwayu ngo wiwa wil i kum lembang’o kinde ma wabeponjo lembila mi buku pa Daniel?

² Kara wanyang’ cuu i lembila ma nwang’ere i buku pa Daniel thek 11, ukwayu ngo wiwa wil nia lembila maeno ubenyutho kende kende jubim man bimobim ma gigam gisendo dhanu pa Mungu. Ka juporo wend jutic pa Mungu ku wend dhanu mange, junwang’u nia jutic pa Mungu gitie nok. Dong’ pirang’o wang’ ma pol jubim mi ng’om gisendo dhanu pa Mungu? Pilembe Sitani ku ng’om pare gitie ku lembakeca acel ma lee: gibemito gidar cen dhanu m’ubetimo ni Yehova man ni Yesu. (Som Thangambere 3:15 man Lembanyutha 11:7; 12:17.) M’umedo maeno, lembila ma Daniel ukiewo urombo bende ku lembila mange mi Biblia. I andha, kara wanyang’ ma ber i lembila pa Daniel, ubekwayu wapore ku lembe ma nwang’ere i buku mange mi Biblia.

3. I thiwiwec maeni ku m’ulubo wabineno lembang’o?

³ Dong’ kawoni wakeng’ii i buku pa Daniel 11:25-39. Wabineno nia jukani ma gibino ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny niai i oro 1870 nicidho i oro 1991, man wabineno nia pirang’o ubekwayu watim alokaloka i kite ma walar wanyang’ ko i theng lembila maeni. I thiwiwec m’ulubo, wabing’io i buku pa Daniel 11:40–12:1, man wabinyang’ cuu nia theng lembila maeno ubenyutho lembang’o iwi oro m’ucaku niai 1991 nicidho i lwiny mir Armagedon. Kinde ma wabeng’io i thiwiwec ario maeni, iromo bolo weng’i bende i kum kart ma ni sanduku ma thiwie tie, “Ubimo ario ma gibekiedo i kindgi i nindo mi kajik.” Re pi nicaku, ukwayu wakeng’ei nia jubim ario mi lembila maeni ginyutho jukani.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU MAN UBIMO MA YOR ARIWA MA PINY UBENYUTHO JUKANI?

4. Lembe adek ma kani m’ubekonyowa ning’eyo ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny?

⁴ I rundi ma con, jubed julwong’o ubimo m’ubed ukwo yo malu mi ng’om mir Israel nia “ubimo ma yor ariwa ma malu,” man ubimo m’ubed ukwo yo piny ke nia “ubimo ma yor ariwa ma piny.” Pirang’o wabeyero kumeno? Kewinj wec ma e ma malaika m’ukelo rwonglembe ni Daniel uwacu ire: “Abino kara aketh ing’ei gin ma biwok ma cen kum juthu [dhanu pa Mungu].” (Dan. 10:14) Thek mir Israel gibino dhanu pa Mungu nitundo i Pentekoste mi oro 33 R.M. Ento niai i oro maeno, Yehova utimo lembe m’unyutho kamaleng’ nia julub pa Yesu ma gigwoko bedoleng’ migi re ma gitie dhanu pare. Pieno, lembila ma pol ma nwang’ere i Daniel thek 11 uweco ngo pi thek mir Israel, ento pi julub pa Kristu. (Tic. 2:1-4; Rum. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Bende, i kind oro ma tung’ tung’, jubim ma dupa gidoko ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny. Ento lembe moko nuti m’ubed urombo i kind jubim maeno ceke. Mi kwong’o, gin ceke gibimo i ng’om ma wend dhanu pa Mungu tie lee i ie, man ginyayu ragedo i kumgi. Mir ario, kite ma gin zoo gisendo ko dhanu pa Mungu unyutho nia gidagu Yehova ma tie Mungu mandha, man mir adek, gin ario kpo gikiedo lwiny i kindgi.

5. Nyo ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny ubino nuti de i kind oro ma niai 100 nicidho i oro 1870? Kekor.

⁵ Nindo ma nok i ng’ei oro 100 R.M, Jukristu dupa mi ndra gicaku mondo i kind Jukristu mandha i cokiri. Gicaku ponjo ndra, man giumo wi lemandha ma nwang’ere i Lembe pa Mungu. Niai eca nitundo i oro 1870, Yehova ubino mbe ku dilo iwi ng’om. Jukristu mi ndra gimew calu lum, pieno ebino lembe ma yot ungo ning’io Jukristu mandha. (Mat. 13:36-43) Pirang’o pire tie tek ning’eyo lembe maeno? Pilembe eno ubekonyowa ninyang’ nia jubim kunoke bimobim ma gibedo nuti i kind oro ma niai 100 nicidho i oro 1870 gibino ngo ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny. Ungu mi dhanu ma gibino timo ni Mungu i dilo ubino mbe ma gicopo nyayu ragedo i kumgi.b Ento nyanok i ng’ei oro 1870, ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny udok uwok kendo. Wang’eyo lembuno nenedi?

6. Dhanu pa Mungu gicaku timo ire kendo i ungu niai awene? Kekor.

⁶ Niai i acaki mi oro 1870, dhanu pa Mungu gicaku timo ire i ungu. I oro maeno re m’umego Charles Taze Russell ku juwagi gicaku ponjo Biblia i ungu. Umego Russell ku juwagi gibino jakwenda ma jular juewo pire: ‘giyiko yo’ ma fodi Ker pa Masiya ucaku ngo nibimo. (Mal. 3:1) Eno uketho ebino yot ning’io dhanu pa Yehova kendo! I saa maeno, nyo bimobim moko ubino nuti de ma gibedo kud adwogi iwi dhanu pa Mungu? Wakenenu.

NG’A MA TIE UBIMO MA YOR ARIWA MA PINY?

7. I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, ng’a m’ubino ubimo ma yor ariwa ma piny?

⁷ I kum oro 1870, Grande-Bretagne ucaku bimo wi theng ng’om dupa, man ebino ku wend juaskari m’usagu ng’om mange ceke. Lembila moko mi buku pa Daniel ular uewo nia tung’ moko ma nok bivoyo tung’ mange adek. Tung’ ma nok maeno ubenyutho Grande-Bretagne, man tung’ mange adek ke ubenyutho France, Espagne, man Pays-Bas. (Dan. 7:7, 8) I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, Grande-Bretagne re m’ubino ubimo ma yor ariwa ma piny. I kind saa ma rom eno, Amerika udoko ng’om ma kwong’a m’ulony lee, man etwio mer ku Grande-Bretagne.

8. Ng’a m’utie ubimo ma yor ariwa ma piny niai ma nindo mi kajik ceng’ ucaku?

⁸ I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, Grande-Bretagne kud Amerika gikiedo lwiny karacelo, man tego migi umedere lee mandha. E gidoko bimobim ma dit ma julwong’o Angleterre kud Amerika (Puissance mondiale anglo-américaine). Calu ma Daniel ular uewo, ubimo maeno ucoko ‘njuru askari ma dit.’ (Dan. 11:25) Pieno niai ma nindo mi kajik ceng’ ucaku, bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika re m’utie ubimo ma yor ariwa ma piny.c Dong’ ng’a m’udoko ubimo ma yor ariwa ma malu ke?

NG’A M’UDOKO UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU?

9. Ubimo ma yor ariwa ma malu mange uwok awene, man Daniel 11:25 upong’o nenedi?

⁹ I oro 1871, niwacu oro acel i ng’ei m’umego Russell ku juwagi gicaku ponjo Biblia i ungu, ubimo ma yor ariwa ma malu mange uwok. I oro maeno, jadit moko ma nyinge Otto von Bismarck udiko kabedo ma tung’ tung’ m’uwodho ng’om ma tek ma julwong’o Allemagne. Wilhelm mi kwong’o re m’udoko ubimo mi ng’om maeno m’ucaku ma nyen, man eng’io Bismarck ubed jatela mi bimobim pare.d Nok nok, Allemagne umaku bende ng’om moko mir Afrika, Nam ma dit mi Pacifique, man ecaku timo kero kara tego pare ukadh mi Grande-Bretagne. (Som Daniel 11:25.) Bende, Allemagne umedo wend juaskari dupa ma tek, pieno edoko ng’om mir ario ma tie kud udul mony ma tek i ng’ei Grande-Bretagne. I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, Allemagne ukiedo i dhu judegi pare ku juaskari maeno.

10. Daniel 11:25b, 26 upong’o nenedi?

¹⁰ Daniel udok uewo bende pi lembe ma binwang’u Allemagne kud udul mony pare. Lembila m’eewone uyero nia ubimo ma yor ariwa ma malu “bicungo ngo.” Pirang’o? Pilembe “gibiporo lembapora i kume. Eyo, ju m’ucamu kum cemo ma mit pare gibinyothe.” (Dan. 11:25b, 26a) I rundi pa Daniel, dhanu ma gibed gicamu “cemo” ma mit p’ubimo ubino ju ma gibed ‘gicungo i wang’ ubimo.’ (Dan. 1:5) Dong’ lembila maeni uweco pi jukani? Lembila maeni uweco pi judongo pa Gavmenti mir Allemagne, man judong askari ma gibed gitimo tic karacelo kud ubimo. Lembe ma judongo maeno gitimo uketho tego p’ubimo uthum, pieno kit bimobim ma nyen ucaku i Allemagne.e Lembila ular uewo ngo kende kende nia ubimo ma yor ariwa ma malu bipodho, ento eewo bende pir adwogi mi lwiny m’ebikiedo i dhug ubimo ma yor ariwa ma piny. Eewo pir ubimo ma yor ariwa ma malu kumae: “Lembe bivoyo udul mony pare, man jubinego dhanu dupa.” (Dan. 11:26b, B.L.L.) Tap calu ma lembila ular uewo, i Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, lembe uvoyo Allemagne, man dhanu ma dupa utho. Lwiny maeno unego dhanu nikadhu mange ceke m’ular utimere i wang’e.

11. Ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny gigam gitimo ang’o?

¹¹ Daniel 11:27, 28 ular unyutho lembe ma bitimere i wang’ Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo. Eyero nia ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny ‘gibicwayu ndra dhu meza acel.’ Eyero bende nia ubimo ma yor ariwa ma malu bicoko ire “piny ma dit.” Lembe maeno de ugam utimere. Grande-Bretagne man Allemagne giyero i kindgi nia gibemito kwiocwiny. Ento i oro 1914, gicaku kiedo lwiny i kindgi; eno unyutho kamaleng’ nia wec ma giyero ubino ndra. Bende, i kum oro 1914, Allemagne udoko ng’om mir ario m’ulony lee. I ng’eye, Allemagne ukiedo kud ubimo ma yor ariwa ma piny, ento lwiny uloye; eno ugam upong’o lembila ma nwang’ere i Daniel 11:29, man 30, thengene mi kwong’o.

JUBIM GIKIEDO I DHU DHANU PA MUNGU

12. I saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny gitimo ang’o?

¹² Niai i oro 1914, lwiny umedere lee mandha i kind jubim ario maeno, man gikiedo bende i dhu dhanu pa Mungu. Ku lapor, i saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, bimobim mir Allemagne man mi Grande-Bretagne ceke ginyayu ragedo i kum dhanu pa Mungu ma gikwero nimaku atum. Bende, bimobim mir Amerika utwio umego ma gibino telo wi tic mi rweyo lembanyong’a. Ragedo maeno upong’o lembila ma nwang’ere i Lembanyutha 11:7-10.

13. Niai i oro 1933 man i saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo, ubimo ma yor ariwa ma malu utimo ang’o?

¹³ I ng’eye, niai i oro 1933 man asagane i saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo, ubimo ma yor ariwa ma malu usendo dhanu pa Mungu ku rac. Kinde ma bimobim mi Nazi umaku ng’om mir Allemagne, Hitler ku jupare gikwero tic mi dhanu pa Mungu. Ubimo ma yor ariwa ma malu unego dhanu pa Yehova ma tundo 1 500, man etero ju ma dupa i kambi mi masendi. Daniel ular uewo pi lembe maeno. Bende, ubimo ma yor ariwa ma malu ‘ucido kamaleng’’ man ‘ekabu lam m’awang’a ma thiri thiri.’ Nenedi? Ekwero dhanu pa Yehova kud gipak nyinge nikadhu kud i tic migi mi rweyo lembanyong’a. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler m’ubino jabim mir Allemagne ukwong’o akwong’a zoo nia ebidaru dhanu pa Mungu pet kud i Allemagne.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU MANGE UWOK

14. I ng’ei Lwiny mir ario mi ng’om zoo, ng’a m’udoko ubimo ma yor ariwa ma malu? Kekor.

¹⁴ I ng’ei Lwiny mir ario mi ng’om zoo, Union Soviétique ucaku bimo wi theng ng’om ma pol m’ular ubino i the bimobim mir Allemagne, man edoko ubimo ma yor ariwa ma malu. Tap calu ma bimobim mi Nazi ugam utimo, Union Soviétique de ucaku nyayu ragedo ma lake tek i kum dhanu ceke ma giketho thier migi ni Yehova i kabedo ma kwong’a i kwo migi.

15. I ng’ei ma Lwiny mir ario mi ng’om zoo uthum, ubimo ma yor ariwa ma malu utimo ang’o?

¹⁵ Nyanok i ng’ei ma Lwiny mir ario mi ng’om zoo uthum, ubimo ma yor ariwa ma malu m’uwok ma nyen, niwacu Union Soviétique ku ju m’udiko cing’gi kugi, gicaku nyayu ragedo i kum dhanu pa Mungu. Buku mi Lembanyutha 12:15-17 uporo ragedo ma junyayu i kum dhanu pa Mungu ku “kulo.” Nimakere ku lembila maeno, ubimo ma yor ariwa ma malu ukwero tic mwa mi rweyo lembanyong’a man etero dhanu pa Yehova dupa i ng’eca i ng’om mi Sibérie. M’umbe jiji, niai ma nindo mi kajik ceng’ ucaku, ubimo ma yor ariwa ma malu umedere ninyayu ragedo i kadhiri ma lee i kum dhanu pa Mungu, re etuc ungo nijigo tic migi nyanok de.f

16. Daniel 11:37-39 upong’o nenedi iwi gavmenti mi Union Soviétique?

¹⁶ Som Daniel 11:37-39. Lembila maeni upong’o iwi ubimo ma yor ariwa ma malu, pilembe eworo ngo “mungu pa weggi.” Eworo ngo nenedi? Gavmenti mi Union Soviétique ubino ku lembakeca mi nego the dini cen, pieno etimo kero nidaru tego mi ponji mi dini. Ku lapor, yor i acaki mi oro 1918, ewodho cik moko m’ugam uketho jucaku ponjo i somo nia Mungu mbe. Dong’ ubimo ma yor ariwa ma malu “uyungo mungu mi ot ma tek” nenedi? Gavmenti mi Union Soviétique utio ku sente ma lee pi nimedo wend juaskari pare man niponjogi, bende eyiko atum ma dongo kara tego pare umedere lee. Ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny ceke gigam gicoko dhu jamlwiny ma dongo ma copo nego dhanu milioni dupa!

JUBIM ARIO MA GIDAGIRI GITIMO KARACELO

17. “Ginmajudagu ma timo uvuru” utie ang’o?

¹⁷ Ubimo ma yor ariwa ma malu gidiko cing’gi karacelo kud ubimo ma yor ariwa ma piny pi nitimo lembe moko ma lee: giketho ‘ginmajudagu ma timo uvuru ucungo.’ (Dan. 11:31) “Ginmajudagu” maeno utie ONU (UN).

18. Pirang’o julwong’o ONU nia “ginmajudagu”?

¹⁸ Julwong’o ONU nia “ginmajudagu” pilembe egoyere nia etie ku copo mi kelo kwiocwiny i ng’om zoo, ma ke i andha Ker pa Mungu kende re ma copo kelo kwiocwiny i ng’om zoo. Bende, lembila uyero nia ginmajudagu ‘ubetimo uvuru’ pilembe ONU bilokere i kum dini mi ndra, man ebinyothogi ceke.​—Nen sanduku ma thiwie tie, “Ubimo ario ma gibekiedo i kindgi i nindo mi kajik.”

PIRANG’O UBEKWAYU WANG’EI LEMBE MAENI?

19-20. (a) Pirang’o ubekwayu wang’ei lembe ma jukoro i thiwiwec maeni? (b) I thiwiwec m’ulubo, wabidwoko wang’ penji ma kani?

¹⁹ Ubekwayu wang’ei lembe ma jukoro i thiwiwec maeni pilembe ebekonyowa ning’eyo nia, niai i oro 1870 nicidho i oro 1991, lembila ma Daniel uewo iwi ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny upong’o. Pieno, wacopo bedo ku yioyic nia donge m’udong’ de bipong’o.

²⁰ I oro 1991, Union Soviétique upokere. Dong’ niai i oro maeno nitundo tin eni ng’a ma tie ubimo ma yor ariwa ma malu? Thiwiwec m’ulubo udwoko wang’ penji maeno.

1-2. I thiwiwec maeni wabiweco iwi lembang’o?

TIN lembe tie dupa dit m’ubenyutho nia wabekwo i nindo ma tokcen mi ng’om maeni ma rac. Ceng’ini eni, Yehova giku Yesu Kristu gibinyotho bimobim ceke m’ubejai i kum Ker pa Mungu. Re ma fodi lembe maeno utimere ungo, ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny gibimediri nikiedo i kindgi man i dhu dhanu pa Mungu.

² I thiwiwec maeni, wabiweco iwi lembila ma nwang’ere i Daniel 11:40–12:1. Wabing’eyo nia ubimo ma yor ariwa ma malu tie ng’a tin eni, man wabineno nia pirang’o ubekwayu wabed ku tegocwiny man ku genogen nia Yehova bibodhowa kud i peko ceke ma wabinwang’ara ko.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU MANGE UWOK

3-4. Ng’a m’udoko ubimo ma yor ariwa ma malu? Kekor.

³ Kinde ma Union Soviétique upokere i oro 1991, dhanu pa Mungu ma gibino kwo i theng ng’om ma tung’ tung’ mi Union Soviétique ginwang’u bedagonya pi nindo moko. Daniel ulwong’o bedagonya maeno nia “kony ma nyanok.” (Dan. 11:34) Pieno, gicaku rweyo lembanyong’a ma gitie agonya, man nyanok i ng’eye, wend jurwei umedere lee mandha i ng’om ma tung’ tung’ ma Union Soviétique ubino bimo wigi. Ento oro moko i ng’eye, Russie ku ng’om m’udiko cing’gi kude gidoko ubimo ma yor ariwa ma malu. Calu ma waneno i thiwiwec m’ukadhu, kara julwong’ bimobim moko nia ubimo ma yor ariwa ma malu kunoke ubimo ma yor ariwa ma piny, ukwayu epong’ lembe adek ma e: (1) ukwayu ebim wi ng’om ma dhanu pa Mungu tie lee i ie, (2) enyuth nikadhu kud i timo nia etie jadhu Yehova ku dhanu pare, man (3) ubekwayu ekied kud ubimo ma jadhoge.

⁴ Wakenen thelembe adek m’ubecwaluwa niyero nia ubimo ma yor ariwa ma malu tin utie Russie ku ju m’udiko cing’gi kude. (1) Gibedo kud atelatela iwi dhanu pa Mungu, niwacu gikwero tic migi mi rweyo lembanyong’a man ginyayu ragedo i kum umego ku nyimego dupa m’ubekwo i ng’om ma gitelo wie. (2) Timo maeno unyutho nia gidagu Yehova ku dhanu pare. (3) Gikiedo kud ubimo ma yor ariwa ma piny, niwacu bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika. Kawoni wakenenu lembe ma Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gitimo m’unyutho nia andha gitie ubimo ma yor ariwa ma malu.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU KUD UBIMO MA YOR ARIWA MA PINY GIMEDIRI NIKIEDO I KINDGI

5. Daniel 11:40-43 uweco pi nindo ma kani, man ekoro nia lembang’o ma bitimere i saa maeno?

⁵ Som Daniel 11:40-43. Theng lembila mi verse maeni uweco pi nindo mi kajik ceng’. Lembila maeno ukoro pi lwiny ma ni kind ubimo ma yor ariwa ma malu kud ubimo ma yor ariwa ma piny. Daniel uewo nia i nindo mi kajik, ubimo ma yor ariwa ma piny “bipiembre” kud ubimo ma yor ariwa ma malu, niwacu gibikiedo i kindgi.​—Dan. 11:40.

6. Jubim ario gibekiedo i kindgi nenedi?

⁶ Ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny gibemediri nikiedo lwiny i kindgi, pilembe ng’atuman ubemito en re m’ebed bimobim ma tek i ng’om zoo. Ku lapor, wakenen lembe m’utimere i ng’ei Lwiny mir ario mi ng’om zoo. Union Soviétique ku ju m’udiko cing’gi kude gicaku telo wi ng’om ma pol mir Europe. Eno uketho ubimo ma yor ariwa ma piny utimo lembariba ku ng’om mange, kara gicok dhug udul mony migi karacelo man gikied i dhug ubimo ma yor ariwa ma malu. Lembariba ma gitimone julwong’o OTAN (Organisation du traité de l’Atlantique Nord). Ubimo ma yor ariwa ma malu kud ubimo ma yor ariwa ma piny ginyotho sente ma lee pi nimedo wend basuda migi kara gidok udul mony ma tek. Lwiny ma ni kindgi unen bende kamaleng’ kinde ma ng’atuman utielo jukwor mi judhoge i Afrika, Asia, man Amerika ma yo piny. Niai i kind oro m’ukadhu ceng’ini eni, Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gitie kud atelatela i ng’om ma tung’ tung’. Bende, gini lwiny ma gwai kud ubimo ma yor ariwa ma piny nikadhu kud i yore mir Internet. Ng’atuman ubedoto wadi nia ubetio ku program ma reco mir Internet pi ninyotho lonyo ku lembgamba mi ng’om pa wadi. M’umedo maeno, ubimo ma yor ariwa ma malu ubemedere nisendo dhanu pa Mungu, tap calu ma Daniel ular uewo.​—Dan. 11:41.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU UMONDO I “NG’OM MA BER”

7. “Ng’om ma ber” utie ang’o?

⁷ Daniel 11:41 uyero nia ubimo ma yor ariwa ma malu bimondo i “ng’om ma ber.” Ng’om maeno utie ang’o? I rundi ma con, ng’om mir Israel re m’ubino “ng’om ma leng’ m’usagu ng’om mange ceke.” (Eze. 20:6, B.L.L.) Pirang’o ebino ng’om ma pire tek lee? Pilembe i ng’ombe re ma jubed jutimo thier mandha ni Yehova. Re niai i Pentekoste mi oro 33 R.M., “ng’om” maeno utie ngo ng’om moko ma nwang’ere kaka moko, pilembe dhanu pa Yehova gini wang’ ng’om zoo. Ento tin, dilo pa Yehova re ma juporo ku “ng’om ma ber” pilembe i dilo maeno re ma dhanu pare gibetimo thier ire nikadhu kud i coko man tic mi rweyo lembanyong’a.

8. Ubimo ma yor ariwa ma malu umondo i “ng’om ma ber” nenedi?

⁸ I kind nindo mi kajik ceng’, ubimo ma yor ariwa ma malu umondo wang’ dupa i “ng’om ma ber.” Ku lapor, i the bimobim mi Nazi, kinde ma Allemagne ubino ubimo ma yor ariwa malu, egam emondo i “ng’om ma ber,” asagane i saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo. Nenedi? Enyayu ragedo i kum dhanu pa Mungu man enego jumoko m’i kindgi anega. I ng’ei Lwiny mir ario mi ng’om zoo, kinde ma Union Soviétique ubino ubimo ma yor ariwa ma malu, en bende emondo i “ng’om ma ber” saa m’esendo dhanu pa Mungu man etero ju ma pol m’i kindgi bor ku pacu migi.

9. I kind oro m’ukadhu ceng’ini eni, Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gimondo i “ng’om ma ber” nenedi?

⁹ I kind oro m’ukadhu ceng’ini eni, Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gimondo i “ng’om ma ber.” Nenedi? I oro 2017 Russie ma tin utie ubimo ma yor ariwa ma malu ukwero tic mi dhanu pa Yehova, man ebolo umego ku nyimego mwa moko i kol. Russie ukwero bende girasoma mwa ma tung’ tung’ man Biblia, Lok mi ng’om ma nyen (Traduction du monde nouveau). M’umedo maeno, Russie umayu Udi Ker, Udi mi coko ma dongo man Bethel mi ng’ombe. I ng’ei lembe maeno, i oro 2018, Guriri m’utelowic unyutho nia Russie ku ju m’udiko cing’gi kude gitie ubimo ma yor ariwa ma malu. Re kadok jubenyayu ragedo ma lake tek i kum dhanu pa Yehova de, gikwero nimondo i lembe ceke ma dhanu timo kara juwil gavmenti moko. Ento giworo cik mi Biblia m’uyero nia warwo pi judong ng’om ceke, asagane kinde ma gibemaku yub m’umulo kum bedagonya mi timo thier ni Yehova.​—1 Tim. 2:1, 2.

NYO UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU BINYOTHO UBIMO MA YOR ARIWA MA PINY?

10. Nyo ubimo ma yor ariwa ma malu binyotho ubimo ma yor ariwa ma piny? Kekor.

¹⁰ Lembila ma nwang’ere i Daniel 11:40-45 uweco asagane iwi lembe m’ubimo ma yor ariwa ma malu utimo. Nyo eno ubenyutho nia ebinyotho ubimo ma yor ariwa ma piny? Ungo. Ubimo ma yor ariwa ma piny bibedo “kwo” niwacu ebibedo nuti kinde ma Yehova giku Yesu gibinyotho bimobim mi dhanu i lwiny mi Armagedon. (Nyu. 19:20) Pirang’o wayero kumeno? Wakewec iwi lembila ma nwang’ere i buku pa Daniel man i buku mi Lembanyutha.

11. Daniel 2:43-45 utie ku thelembe ma kani? (Nen cal m’i ng’eye.)

¹¹ Som Daniel 2:43-45. Jabila Daniel ukoro pir ayi gin m’acwia ma dit ma juyiko ku kit cuma ma tung’ tung’. Watkume acel acel ubenyutho ker ma tung’ tung’ m’ubed ubimo kaka ma dhanu pa Mungu tie lee i ie. Kerne gibed gibimo i saa ma rom ungo. Tiend ayi gin m’acwiane juyiko ku nyunyu m’ujebere kud ulobo. Tiendene ubenyutho bimobimo ma dit mir Angleterre kud Amerika. Lembila maeno ubenyutho nia kinde ma Ker pa Mungu ubenyotho bimobim ceke mi dhanu, binwang’u Angleterre kud Amerika ubebimo asu.

12. Wic mir abiro pa yedi ubenyutho ang’o, man pirang’o pire tie tek ning’eyo lembe maeno?

¹² Jakwenda Yohana bende ukoro pi bimobim ma tung’ tung’ m’ubed ubimo kaka ma dhanu pa Yehova ni ie. Eporo bimobimne ku yedi ma wiye abiro. Wiye mir abiro ubenyutho bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika. Pire tie tek ning’eyo gin maeni pilembe i ng’ei wic mir abiro, mange mbe m’uwok. Kinde ma fodi ebebimo asu, Kristu kud udul mony pare gibinyothe karacelo ku dong yedine m’udong’.b​—Nyu. 13:1, 2; 17:13, 14.

UBIMO MA YOR ARIWA MA MALU BITIMO ANG’O CENG’INI ENI?

13-14. ‘Gog mi ng’om mi Magog’ ubenyutho ang’o, man copere lembang’o ma bicwale nikelo masendi iwi dhanu pa Mungu?

¹³ Lembila moko ma Ezekiel ukiewo ubekonyowa ning’eyo lembe ma copere bitimere i wang’ nyoth p’ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny. Ubenen nia lembila ma nwang’ere i Ezekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44–12:1; man Lembanyutha 16:13-16, 21 ubeweco zoo iwi lembe ma rom. Ka tie kumeno andha, wabeparu nia lembe m’ulubo e bitimere.

¹⁴ Nyanok i ng’ei ma masendi ma dit bicaku, jubim “m’i ng’om ngung’” gibidikiri karacelo ni ungu acel. (Nyu. 16:13, 14; 19:19) Biblia ulwong’o ungu maeno mi thek nia ‘Gog mi ng’om mi Magog.’ (Eze. 38:2) Ungune bikelo masendi iwi dhanu pa Mungu, man gibimito gidargi kpo. Ang’o ma bicwayu wang’gi niroko dhanu pa Mungu? I lembila moko m’uweco pi nindo mwa eni, jakwenda Yohana uwacu nia lungu pei ma dongo mandha bicwii iwi judegi pa Mungu. Lungu pei maeno ubenyutho rwonglembe ma kwiny mi pokolembe ma dhanu pa Yehova gibitwong’o. Ecicopere nia rwonglembene biketho Gog mi Magog bikelo masendi iwi dhanu pa Mungu, man ebimito edargi pet kud iwi ng’om.​—Nyu. 16:21.

15-16. (a) Copere nia Daniel 11:44, 45 ubeweco iwi lembang’o? (b) Ang’o ma binwang’u ubimo ma yor ariwa ma malu man dong thek mange ceke ma gitie bende Gog mi Magog?

¹⁵ Ecicopere nia rwonglembe ma kwiny man masendi ma tokcen ma judegi pa Mungu gibikelo iwi jutic pare utie lembe ma rom ma juweco pire i Daniel 11:44, 45. (Som.) I giragora maeni, Daniel uwacu nia “rwonglembe m’uai yo nyangu ku yor ariwa ma malu” bing’abu cwiny ubimo ma yor ariwa ma malu, man ebicidho ku “kwinyo ma dit.” Ubimo ma yor ariwa ma malu bimito “enyoth man ekab dhanu dupa.” Ubenen ve “dhanu dupa” maeno ubenyutho dhanu pa Yehova.c Copere Daniel ubino weco pi masendi ma tokcen ma yawe mbe ma jubikelo iwi dhanu pa Mungu.

¹⁶ Kinde m’ubimo ma yor ariwa ma malu ku gavmenti mange gibicaku sendo dhanu pa Mungu tap ci, ng’ecwiny pa Mungu ma Jategokpo biopo, e lwiny mi Armagedon bicaku. (Nyu. 16:14, 16) I saa maeno, jubinyotho ubimo ma yor ariwa ma malu karacelo ku dong thek mange ceke ma gitie bende Gog mi Magog, man “ng’atu moko mbe ma bikonye.”​—Dan. 11:45.

17. Mikael ma tie “jaditmawijo ma dwong’” ma Daniel 12:1 uweco pire utie ng’a, man etimo ang’o?

¹⁷ Lembe mange ma Daniel udok ukoro i verse m’ulubo unyutho kite ma jubinyotho ko ubimo ma yor ariwa ma malu ku ju m’udiko cing’gi kude, man kite ma wabiboth ko. (Som Daniel 12:1.) Mikael ma verse maeno uweco pire utie nying’ mange ma jumio ni Yesu Kristu ma tie Rwoth mwa m’ubebimo. ‘Ecungo i kum’ dhanu pa Mungu niai i oro 1914 kinde ma Ker pa Mungu ucaku bimo i polo. Ceng’ini eni, ‘ebicungo’ niwacu ebinyotho judegi pare ceke i lwiny mi Armagedon. Lwiny maeno bitwiyo dhu “nindo mi masendi” ma yawe mbe ma Daniel uweco pire. I lembila pa Yohana ma nwang’ere i lembanyutha, julwong’o nindo maeno ma wabikadhu kud i ie i wang’ Armagedon nia “masendi ma dit.”​—Nyu. 6:2; 7:14.

NYO JUBIKIEWO NYINGI I “KITABU”?

18. Pirang’o wacikara ngo nilworo lembe ma bitimere i nindo m’ubino?

¹⁸ Daniel giku Yohana zoo ginyutho nia Yehova giku Yesu gibibodho jutic migi kud i masendi ma dit. Pieno, wacikara ngo nilworo lembe moko ci ma bitimere i nindo m’ubino. Daniel uyero nia ju ma nying’gi binwang’ere i “kitabu” re ma gibiboth. (Dan. 12:1) Dong’ wacopo timo ang’o kara jukiew nyingwa i kitabu maeno? Wacikara ninyutho nikadhu kud i timo nia watie ku yioyic i Yesu ma tie Nyathi Rombo pa Mungu. (Yoh. 1:29) Bende, wacikara nithiero kwo mwa ni Mungu man nilimo batizo. (1 Pet. 3:21) M’umedo maeno, wacikara nitielo Ker pa Mungu nwang’u wabemiyara zoo pi nikonyo jumange kara ging’ei Yehova.

19. Wacikara nitimo ang’o kawoni, man pirang’o?

¹⁹ Eni re m’utie saa m’ukwayu wagen Yehova nisagu zoo man wagen dilo pare ma tie ku dhanu ma gigwoko bedoleng’ migi ire. Kawoni re m’ukwayu watiel Ker pa Mungu. Tek watimo kumeno, wabiboth kinde ma Ker pa Mungu binyotho ubimo ma yor ariwa ma malu man ubimo ma yor ariwa ma piny.

Lembila moko ma nwang’ere iwi kart maeni uweco iwi lembe m’utimere i kind saa ma rom. Ginyutho i ayi ma tung’ tung’ nia wabekwo i ‘nindo mi kajik.’​—Dan. 12:4.

• 

  

  Giragora: Nyu. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Lembila: “Yedi” ubimo wi dhanu mi ng’om pi oro ma kadhu 3 000. I nindo mi kajik, wie mir abiro unwang’u ret. I ng’eye rem mi wie ukei, man “ng’om ngung’” ulubo tok yedi. Sitani utio ku yedine pi ‘nitimo lwiny ku kodhi m’udong’.’

  Pong’o pare: I ng’ei pii ma dit m’uumo ng’om, bimobim ma tung’ tung’ ma gibino judegi pa Yehova ubed ubimo wi dhanu. Oro ma kadhu 3 000 i ng’eye, i saa mi Lwiny ma kwong’a mi ng’om zoo, bimobimne acel ma dit, niwacu Grande-Bretagne tego pare uthum. Edok enwang’u tego kendo kinde m’edikere kud Amerika. Asagane i nindo mi kajik ceng’, Sitani ubetio ku gavmenti ceke mi ng’om pi ninyayu ragedo i kum dhanu pa Mungu.

• 

  Giragora: Dan. 11:25-45

  Lembila: Ubimo ma yor ariwa ma malu gikud ubimo ma yor ariwa ma piny gikiedo i kindgi i nindo mi kajik ceng’.

  Pong’o pare: Allemagne ukiedo i dhu bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika. I oro 1945, Union Soviétique ku ju m’udiko cing’gi kude gidoko ubimo ma yor ariwa ma malu. I oro 1991, Union Soviétique upokere, man i ng’eye Russie ku ju m’udiko cing’gi kude re ma gidoko ubimo ma yor ariwa ma malu.

• 

  Giragora: Isa. 61:1; Mal. 3:1; Lk. 4:18

  Lembila: Yehova uoro “jakwenda” pare ‘uyiko yo’ ma fodi Ker pa Masiya ucaku ngo nibimo. “Jakwenda” maeno ucaku “yero lembanyong’a” ni ju ma mol.

  Pong’o pare: Niai i oro 1870, Charles Taze Russell ku juwagi giponjo Biblia kud amora pi nikoro i lemandha ma nwang’ere i ie. I oro 1881, gicaku ketho peko nia jutic pa Mungu ceke gicikiri nirweyo lembanyong’a. Giwodho jamtic m’ubino ku thiwiwec ma tung’ tung’ i igi, calu ve “Wayeny jurwei 1 000” man “Juwirogi pi nirweyo.”

• 

  Giragora: Mat. 13:24-30, 36-43

  Lembila: Ng’atu moko ucoyo nganu i podho. I ng’eye, jakwor de ucidh ucoyo ngoli i podho ma rom eno. Ngoli udongo man udiyo nganu. I nindo mi kayucam, jupoko kind ngoli ku nganu.

  Pong’o pare: Niai i oro 1870, tung’ tung’ ucaku nen kamaleng’ i kind Jukristu mandha ku Jukristu mi ndra. I nindo mi kajik ceng’, jukoyo Jukristu mandha cen ku Jukristu mi ndra, man jucoko dhoggi i cokiri.

• 

  Giragora: Dan. 2:31-33, 41-43

  Lembila: Ayi gin m’acwia moko ma juyiko ku cuma ma tung’ tung’ utie ku tielo mi nyunyu m’ujebere kud ulobo.

  Pong’o pare: Ulobo ubenyutho dhanu mi the bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika ma gijai i kum bimobimne. Dhanune gikwio lak tego mi bimobim maeno.

• 

  

  Giragora: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Lembila: Jucoko dhu “nganu” i “dero” man juketho ‘jamiru mandha man ma riek’ iwi ‘juot.’ Tic mi rweyo ‘lembanyong’a mi Ker’ ucaku timere i “ng’om ngung’.”

  Pong’o pare: I oro 1919 juketho jamiru mandha man ma riek unen wi dhanu pa Mungu. Niai eca, Juponj Biblia girweyo lembanyong’a lee mandha. Tin, Jumulembe pa Yehova giberweyo i ng’om ma kadhu 200, man gibewodho jamtic i dhok ma kadhu 1 000.

• 

  Giragora: Dan. 12:11; Nyu. 13:11, 14, 15

  Lembila: Yedi ma tunge ario uyero ni dhanu mi ng’om nia gitim “ayi yedi,” man ‘eyuyo lietho i ayi yedine.’

  Pong’o pare: Bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika gicaku the dilo moko ma julwong’o Dikiri mi thek. Thek mange de udiko cing’gi ku Dikiri maeno. Niai i oro 1926 nicidho i oro 1933, ubimo ma yor ariwa ma malu de umondo i Dikiri maeno. Dhanu gibino ku genogen nia Dikiri mi thek copo ketho kwiocwiny iwi ng’om zoo, ma ke i andha Ker pa Mungu kende re ma copo kelo kwiocwiny iwi ng’om zoo. Tin dhanu gitie ku genogen ma rom iwi ONU bende.

• 

  

  Giragora: Dan. 8:23, 24

  Lembila: Ubimo m’ubedo ku wang’ mi kwinyo ‘unyotho piny i ayi ma wang’u ijo.’

  Pong’o pare: Bimobim ma dit mir Angleterre kud Amerika unego dhanu lee man unyotho piny dupa. Ku lapor, i Lwiny mir ario mi ng’om zoo, Amerika ubolo bomb ma dongo ario iwi jukwor migi ku Grande-Bretagne. Bomb maeno unyotho piny nisagu m’i wang’e zoo.

• 

  Giragora: Dan. 11:31; Nyu. 17:3, 7-11

  Lembila: “Yedi ma kwar ngbo” ma tunge apar uwok kud i longro ma there mbe man etie ubimo mir abora. Buku pa Daniel ulwong’o ubimo maeno nia “ginmajudagu ma timo uvuru.”

  Pong’o pare: I saa mi Lwiny mir ario mi ng’om zoo, Dikiri mi thek upodho. I ng’ei lwiny, ONU ‘ucungo.’ Tap calu ma jular juyungo Dikiri mi thek i wang’e, ONU de jumio ire yung m’uromo ku Ker pa Mungu. ONU bilokere i kum dini.

• 

  

  Giragora: 1 Tes. 5:3; Nyu. 17:16

  Lembila: Thek utwong’o nia “kwiocwiny ku bedomoth” udaru mondo i ng’om, man “tung’ apar” ku “yedi” gilokiri i kum “dhaku ma won asara” man ginyothe. I ng’eye, junyotho thek de cen.

  Pong’o pare: Thek biparu nia gidaru ketho kwiocwiny ku bedomoth i ng’om zoo. I ng’eye, thek ma gidiko cing’gi ku ONU gibinyotho dini ceke mi ndra. Eno bibedo acaki mi masendi ma dit. Masendi maeno bithum kinde ma Yesu binyotho dong’ ng’om pa Sitani ceke i Armagedon.

• 

  Giragora: Eze. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Lembila: Gog umondo i ng’om mi dhanu pa Mungu. I ng’eye, jumalaika ucoko “ju ma jugoyo nying’gi.”

  Pong’o pare: Ubimo ma yor ariwa ma malu ku gavmenti mange gibikelo masendi iwi dhanu pa Mungu. Nyanok i ng’ei acaki mi masendi maeno, jubicoko dong’ Jukristu ma juwiro ku tipo.

• 

  Giragora: Eze. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Nyu. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Lembila: “Ng’atu m’ubedo” iwi “riuni ma tar” unyotho Gog kud udul mony pare pi nidaru ‘aloci’ pare. Jubolo “yedi” i “nammac” man i ng’eye kidi urungo i ayi gin m’acwia ma dit.

  Pong’o pare: Yesu ma tie ubimo mi Ker pa Mungu bibodho dhanu pa Mungu. Karacelo ku dhanu 144 000 ma gibibimo kugi man udul jumalaika, ebinyotho thek ceke ma gisendo dhanu pa Mungu. Eno bibedo ajiki mi ng’om pa Sitani.