¿Chumngelu müley taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew?

1, 2. a) ¿Chem chaftun dungu müleafuy taiñ piwke mu? b)¿Chem ramtun ngüneduamaiñ?

¿PEKEYMI chumngechi kiñe pichi wentru mulfarkünuwkey küpa feyentunon mu? Tüfachi pichi wentru ñi piwke mew kiñe chaftun dungu müley ñi femal kam femnoal ñi feypingeel, tañi ange mu pengeli tañi weda duamkülen. Allkütuniefi ñi chaw, ka kimniey ñi yamnieafiel, welu fewla pilay ñi femal ñi feypingeel. Ka femngechi dungu mu rupayafuiñ iñchiñ.

² Kiñeke mu, küdawngeafuy yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew. Eymi mu, ¿ka küdawngey tüfa? Eymi müten femngechi dungu mu rupakelaymi. Mapu mew müleyechi pu che, amulerpuy ñi yamnofiel tati pu ngünenielu, welu Biblia ta feypieiñmew taiñ yamnieafiel engün (Proverbios 24:21). Ayüliyiñ taiñ rumel müleal Chaw Ngünechen ñi piwkeyechen mew, müley taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew. Welu, ¿chumngelu fente küdawngey taiñ femal? Jewba, ¿chumngelu feypikeeiñmew taiñ femal tüfachi dungu? ¿Chem kelluafeiñmu taiñ feyentual? Ka ¿chumngechi femafuiñ tüfa? Tüfachi chillkatun mew ngüneduamafiyiñ.

CHUMNGELU KÜDAWNGEY TAIÑ FEMAL

3, 4. ¿Chem dungu ñi rupan mu tuwi taiñ kulpafe chengen? Tüfa, ¿chumngechi katrütuafeiñmew taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew?

³ ¿Chumngelu fente küdawngey ñi yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew? Epu dungu mu: 1) kom kulpafe chengeiñ, ka 2) taiñ pu ngünenieetew ka kulpafe chengeyngün. Ñi rupan mu Eden pingechi lof mew fütra kuyfi mu, tuwi taiñ kulpafe chengen. Adan ka Eva chaftufingu ta Chaw Ngünechen. Feymu, tripay tati kulpan dungu kiñe chaftuwün mew. Feymu fantepu, taiñ choyüngen mu müten iñchiñ, taiñ piwke eluwkülekey ñi chaftuafiel taiñ pu ngünenieetew (Génesis 2:15-17; 3:1-7; Salmo 51:5; Romanu 5:12).

⁴ Kulpafe chengelu am iñchiñ, küdawngelay taiñ mallmachengeal kam che trokichenoal, welu müna küdawngeafuy taiñ ñom piwkengeal ka fentekünunoal taiñ ñom chengen. Feymu, fentren tripantu yefuliyiñ rume taiñ poyefiel ta Jewba, mallmawtuafuiñ ka ayüafuiñ ñi femal taiñ ayüniefiel müten. Feychi dungu mu rupay Kore, Moyse ñi antü mu mülelu. Tüfachi Israel wentru alüñma mu kiñewkülefuy Jewba tañi pu che engün, weda dungu mu rupalu. Welu kidu ayürpuy ñi ngünenieal pu israelche, feymu amultukufi ñi chaftuafiel ta Moyse, tüfa tati doy ñom chengelu mülefulu feychi antü mu (Números 12:3; 16:1-3). Tati longko ülmen Usia ka femngechi dungu rupay, kidu mallmachengelu am koni Jewba tañi ngillatuwe ruka mew, ka femi kiñe küdaw ñi elungenoel tañi femal, tati pu saserdote müten mülefuy ñi femal tüfachi küdaw (2 Crónicas 26:16-21). Kore ka Usia müna weda dungu mu rupayngu, chaftufilu engu am tañi pu ngünenieetew. Ñi femün mu tüfachi epu wentru kiñe falin dungu kimeltueiñmew: müley taiñ eluwküleal ñi famentuafiel taiñ mallmachengen, femngechi tüfa katrütulayaeiñmu taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew.

5. Tati pu ngünenielu, ¿chem wedake dungu femkefingün tati pu che ñi ngünenieel engün?

⁵ Kafey, tati pu ngünenielu ñi femün mu, kakelu pu che yamnielaeyew engün. Fentren pu ngünenielu kutranpiwkeyechekelayngün, norchengelayngün, ka weda ngüneniefingün tati pu che. Feymu, kom chi dungu ñi rupael Mapu mew pengelkey pu ngünenielu ñi müna weda femkefiel tati pu che. Biblia feypi: “Kom tüfachi dungu pefiñ, ka küme ngüneduamniefun kom tati küdaw femngekelu Mapu mew, kom feychi antü mu tati pu che ñi ngüneniefiel kakelu pu che, fey kiñentrür ñi wedalkalerpual engün” (Eclesiastés 8:9). Tukulpayaiñ ñi rupan Saul. Jewba dullifilu ñi longko ülmenküleal, küme chengefuy ka ñom piwkeniefuy. Welu amulelu ñi mongen, Saul mallmawi ka ütrirchefengetuy, feymu ta kayñetufi ta David, nor wentrungelu (1 Samuel 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11). Fey rupalu chi antü, David longko ülmenkülerpuy. Kidu küme longko ülmen-ngefuy Israel mu, welu allmalltuy ñi longkolen mu tañi müntuñmayafiel ta Uria ñi domo, kafey David wüne tukufalfi ta Uria ti weychan mew femngechi ñi larpual, chem dungu no rume ñi femnofel tüfa (2 Samuel 11:1-17). Feymu llemay, ñi kulpafe chengen mu, chem che no rume küme ngünenierpulayafuy, ka tüfa engün doy weda amulerpuy ñi ngünenieel feyentukenolu am ta Jewba mew. Feymu, weda ngüneniefilu am tati pu che, ramtuwafuiñ chi: “¿Chumngelu müley taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew?”.

CHUMNGELU MÜLEY TAIÑ YAMNIEAFIEL TAIÑ PU NGÜNENIEETEW

6. Piwkeyefilu am iñchiñ ta Chaw Ngünechen, ¿chumkeiñ ka chumngelu (chemu)?

⁶ Tati doy falin-ngechi dungu taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew, küpay taiñ piwkeyeniefiel mu ta Jewba, taiñ chafche ka kidutu piwkeyewnieel. Wünelu, doy piwkeyeniefiyiñ ta Jewba chem dungu mew rume, feymu ta küpa ayüwülkefiyiñ. Biblia feypi: “Kimchengeaymi, iñche ñi fotüm, ka ayüwülelman tañi piwke, femngechi pepi wiñoldunguafiñ tañi ayentumekeetew” (Proverbios 27:11; papeltunge Marku 12:29, 30). Kimnieiñ Eden pingechi lof mew ñi chaftungeel Jewba ñi ngünenieel, ‘ngen-ngelay ñi ngünenieal itrokom dungu’ pingey, ka fantepu mu amulerpuy ñi dalluntukungeel. Kafey kimnieiñ epe kom pu che famentufi Chaw Ngünechen ñi ngünenieel, ka tati pu che kiñewküley Weküfü engün ñi chaftuniefiel. Welu iñchiñ ayüwün mu kelluntukuleiñ Jewba ñi ngünenieel. Apokalipsi 4:11 pengeli Jewba tañi doy alüpüralen, feymu taiñ papeltun mu, müna ayüwülpiwkekeeiñmu. Iñchiñ rüf kimnieiñ Chaw Ngünechen ñi ngen-ngen tañi ngünenieal itrokom dungu, feymu kom taiñ piwke mu kelluntukukeiñ, ka fill antü taiñ mongen mu inaniefiyiñ ñi feypiel.

7. ¿Chumngechi pengelafuiñ ñi eluwkülen taiñ ngünenieaetew Jewba?

⁷ Taiñ yamnieafiel ta Jewba, müley taiñ inanieafiel ñi werkün dungu, welu ka dungu müley taiñ femal. Müna piwkeyefilu am inchiñ, femkeiñ Jewba ñi feypiel. Welu tati pichi wentru reke taiñ nütramkapeel ellaka mu, kiñeke mu feypieliyiñmu taiñ femal kiñe dungu taiñ ayükenoel, fey küdawngeafuy taiñ feyentuafiel taiñ Wenu Chaw, feymu müley taiñ eluwal taiñ ngüneniengeal. Tukulpayaiñ, Jesus rumel femkefuy chem ñi feypikeetew ñi Chaw, weda dungu mu rupalu rume, feymu feypifi tañi Chaw: “Felekilpe iñche kisu ñi ayüel, welu may eymi tami ayüel” (Luka 22:42).

8. a) Eluwküleliyiñ taiñ ngünenieaetew Jewba, ¿chumaiñ? Ka ¿chem dungu rupalu pengeli chem ñi rakiduamkülen Jewba tüfachi dungu mu? b)Ngülamtungeliyiñ ka norümngeliyiñ, ¿chem kelluaeiñmu taiñ küme llowafiel? (Ngüneduamnge ti wichulechi dungu “Allkütunge tati ngülam ka llownge tami norümaetew”.)

⁸ Welu fantepu mew Jewba dungukelaeiñmew, kidu ta feypikeeiñmew ñi ayünieel Biblia mew ka tati pu wentru kidu ñi elkünuel ñi longkoleal. Feymu eluwküleliyiñ taiñ ngünenieaetew Jewba, feyentuafiyiñ tati pu wentru ñi longkokünuel. Llownofiliyiñ taiñ norümaetew tüfachi pu wentru ka taiñ ngülamtukeetew Biblia mu, fey pengelkeiñ taiñ chaftuniefiel tüfa engün, ka lladkülkayafuiñ ta Chaw Ngünechen. Tüfachi dungu femingün pu israelche. Weda dunguyefingün ta Moyse ka chaftufingün, welu Jewba feypi ‘iñche ta chaftumuken’ (Números 14:26, 27).

9. Ñi yamniefiel mu taiñ pu ngünenieetew, ¿chumngelu pengelkeiñ ñi piwkeyeniefiel taiñ pu chafche?

⁹ Kafey iñchiñ yamniefiyiñ taiñ pu ngünenieetew, piwkeyefilu am iñchiñ taiñ pu chafche. Tüfa kiñe trokiñ weychafe reke feley kiñewkülelu. Kiñe weychafe inanole ñi feypingeel, kakelu weychafe ngüneduamafeyew, fey inayentuafeyew ñi weda femün mu. Fey kiñewkülewelayafuy ti trokiñ weychafe, ka wedalkayafuy tañi pu kompañ. Ka femngechi iñchiñ chaftufiliyiñ tati pu wentru Jewba ñi longkokünuel, fey wedalkayafuiñ taiñ pu kompañ Jewba ñi trokiñche mew. Feymu kiñe peñi kam lamngen küpa feyentunofule tati pu longkolelu tati trawünche mew, kakelu pu peñi ka lamngen kutrankawafuy (1 Korintio 12:14, 25, 26). Kiñe yall reke ñi feyentuwenofiel tañi pu chaw: kom tañi pu che kutrankawafuy. Feymu llemay yamniefiliyiñ ka feyentuniefiliyiñ taiñ pu ngünenieetew, femngechi pengelaiñ ñi piwkeyefiel taiñ pu chafche.

10, 11. Jewba feypikeeiñmew chumngelu taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew, ¿chumngechi kellukeeiñmu tüfa?

¹⁰ Kafey yamniefiyiñ taiñ pu ngünenieetew, tüfachi femün kümelkakeeiñmew. Jewba feypieiñmu taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew, ka feypieiñmew chumngechi tüfa taiñ kümelkayaetew. Kiñe pengelün: yamniefiliyiñ taiñ pu chaw, alüntuay taiñ mongen ayüwün mu (Deuteronomio 5:16; Efesio 6:2, 3). Ka allkütuliyiñ taiñ ngülamtuetew pu longkolelu ti trawünche mu, fey amuleay taiñ küme weniyerpufiel taiñ Chaw Jewba (Ebrew 13:17). Ka yamniefiliyiñ tati pu awtoridadkülelu, tüfa kuñiwtukuaeiñmew (Romanu 13:4).

¹¹ Jewba ayükey taiñ yamnieafiel taiñ pu ngünenieetew, ka feypikeeiñmew chumngelu femal tüfa. Femngechi newe küdawngelay taiñ yamnieafiel. Fewla inaduamafiyiñ küla dungu mu taiñ pengelal ñi yamniefiel taiñ pu ngünenieetew.

YAMNIEWAYIÑ TAIÑ REÑMAWEN MU

12. ¿Chem küdaw elfalkünungey tati wentru tañi pu che mew? ¿Chumngechi müley ñi femürpual?

¹² Jewba elkünufi tati pu reñmawen (familia) Mapu mew. Kidu ta ayükey ñi küme adkünual itrokom dungu, feymu küme adkünuy tati reñmawen femngechi ñi küme amuleal (1 Korintio 14:33). Jewba longkokünufi tati wentru tañi pu che mew, feymu tüfa müley ñi küme adkünuyenieafiel. Ti wentru müley ñi yamnieafiel ta Jesus, longkolelu am kidu mew. Feymu inayentufi chumngechi ñi adkünuel ñi trawünche (Efesio 5:23). Tati küme wentru eluwkülekey tañi femal ñi elfalkünungeelchi küdaw, femkey chumngechi ñi femkeel kiñe rüfngechi wentru. Feymu weda ngünenielafi tañi pu che, kidu ta piwkeyechefengey, poyechefengey ka küme piwkengey. Tukulpaniekey ñi ñidolkülenoel itrokom dungu mu, Jewba ñidolkülelu am.

13. Tati domo küpa ayüwülfile ta Jewba, ¿chumngechi müley ñi femürpual tañi elfalkünungeel?

¹³ Tati domo müley ñi kelluafiel tañi wentru kiñe kompañ reke. Kidu ka elfalkünungey ñi reñma mu, feymu Biblia ta feypi: “ngoymakilnge tami ñuke mi kimeleletew” (Proverbios 1:8). Welu tati domo inayentufilu ta Jesus, kimniey kidu adkünuniefule rume tañi reñma, tañi wentru longkoley, feymu kellukefi tañi wentru ñi küme yenieal ñi elfal küdaw. Tati domo ngelay ñi illamkayafiel tañi wentru, ka ayükelay ñi müntuñmayafiel tañi longkolen. Welu femngenole ñi ayükeel, rulpaduamkelafi tañi wentru weda ngünen mew. Trürkülenole ñi rakiduam engu, yamüwün mew feypikefi chem ñi rakiduamkülen, ka inaniekey tañi wentru ñi dulliel. Welu ¿tañi wentru feyentunole Jewba mu? Wedake dungu mu rupayafuy, welu müley ñi eluwal tañi ngünenieaetew, femngechi tati wentru küpalechi antü mu fülmawafuy Jewba mu. Biblia feypi: “Ka femngechi, eymün pu domo, eluwkülemün tamün ngünenieaetew tamün füta, femngechi, inanienofule engün tati werkün dungu, tamün kümeke femken mew rulpayafuymün ñi feyenturpual engün, chem ñi feypingenoel rume” (1 Pedro 3:1, TNM).

14. Tati pu yall, ¿chumngechi ayüwülafingün ta Jewba ka tañi pu chaw?

¹⁴ Kafey tati pu yall inaniefile tañi pu chaw ñi feypiel, femngechi pengelayngün ñi yamniefiel ka ayüwülafi engün (Proverbios 10:1). Welu doyelchi may ayüwülafingün ta Jewba. Tañi ñuke engu mülele müten kam tañi chaw müten, doyelchi may müley ñi inanieafiel tañi feypietew, feychi dungu mu doy duamfalngelu am ñi kelluafiel tañi chaw kam ñuke. Kom tati pu reñma femürpule engün ñi küdaw Chaw Ngünechen ñi elfalkünuleletew, ayüwküleayngün ka tüngküleayngün. Femngechi püramyenieafingün ta Jewba, kidu am Elkünulu kom pu reñmawen Mapu mew.

YAMNIEWAYIÑ TRAWÜNCHE MU

15. a) Tati trawünche mu, ¿chumngechi pengelkeiñ ñi yamniefiel taiñ ngünenieetew Jewba? b)¿Chem fillke ngülam kelluaeiñmu taiñ inanieafiel ñi feypin pu longkolelu trawünche mu? (Inaduamnge tati wichulechi dungu “Inanieaiñ taiñ feypietew pu longkolelu trawünche mu”.)

¹⁵ Jewba longkokünufi ta Jesus tati trawünche mu (Efesio 1:22). Kafey Jesus elfalkünufi ti “kim manelfal kona” ñi kelluafiel taiñ Chaw Ngünechen ñi pu che ñi poyeafiel mu (Matew 24:45-47, TNM). Tati Kiñewkülechi Ngünenielu pu Dungukelu Iney Ngen Jewba mu, tüfa tati “kim manelfal kona”. Tati wünen siglo reke, ti Kiñewkülechi Ngünenielu wüldungulelkefi tati pu longkolelu ti trawünche mu tañi ngülam ka adkünu dungu. Kimelelfi engün fillke karta mew, kam elfalkünufi kakelu peñi ñi kimelelafiel, kiñeke tüfa engün tati pu witran-ngepakechi longkolelu. Feymu llemay, yamniefiliyiñ taiñ ngünenieaetew pu longkolelu, femngechi pengelaiñ ñi feyentuniefiel ta Jewba (papeltunge 1 Tesalonisense 5:12; Ebrew 13:17).

16. Pu longkolelu dullingeyngün Chaw Ngünechen tañi newen mu, ¿chumngelu feypiafuiñ tüfa?

¹⁶ Tati pu longkolelu ka tati pu konakechi kellukelu ka kulpafe chengeyngün. Kom iñchiñ reke, welulkakeyngün. Welu kiñe yewün reke feleyngün Jewba ñi eluel tañi kelluafiel tati pu trawüluwkelu ñi doy küme weniyerpuafiel. Biblia ta feypiley pu longkolelu dullingeyngün Chaw Ngünechen tañi newen mu (Hecho 20:28). ¿Chumngelu feypiafuiñ tüfa? Epu dungu mu: 1) Biblia ta feypiley ñi chumngechi che ngeal pu longkolelu ka pu konakechi kellukelu, feymu petu ñi dullingenon kiñe peñi ñi elungeal tüfachi küdaw, pu longkolelu ngüneduamfingün ñi chem pilen ta Biblia, wirintukungelu Chaw Ngünechen tañi newen ñi kellun mu (1 Timotew 3:1-7, 12; Tito 1:5-9). Ka, 2) ngüneduamlu tüfachi dungu tati pu longkolelu, ngillatufingün ta Jewba tañi ngüyulaetew ñi newen mu.

17. Ñi femün mu kiñeke küdaw ti trawünche mu taiñ pu lamngen, ¿chumngelu müley ñi munulongkokünuwal?

¹⁷ Tati trawünche mu pu longkolelu ka konakechi kellukelu femkeyngün fillke küdaw, kiñe tüfa ñi amulniefiel ti trawün ñi amuldungual. Welu ¿mülenofule kiñe longkolelu kam konakechi kellukelu? Kakelu peñi fawtisawkülelu femafuy tüfa. Ka ¿kiñe ngenofule rume? Kiñe lamngen pepikawkülelu femafuy. Femkafule kiñe lamngen kiñe küdaw koneltulelu ñi femal kiñe wentru fawtisawkülelu, tati lamngen müley tañi munulongkokünuwal (1 Korintio 11:3-10).a Ñi femün mu tüfachi dungu, tati lamngen illamkangelayafuy ñi domongen mu. Welu may femngechi pengelafuy ñi yamniefiel chumngechi ñi adkünuel Jewba tati pu reñmawen ka tati trawünche.

YAMKEAFIYIÑ TATI PU AWTORIDADKÜLELU

18. ¿Chumngechi kimelafuymi tati ngülam müleyelu Romanu 13:1-7 mu?

¹⁸ Taiñ pu rüfngechi kristiano ngen küme yafüluwkeiñ taiñ inayal ti ngülam mülelu Romanu 13:1-7 (papeltunge). Jewba eli ñi müleal tati pu awtoridad ñi femal fillke falin-ngechi küdaw, kiñeke tüfa ñi adkünuafiel ti pu che kam elual fillke dungu taiñ duamnieel. ¿Chumngechi pengelkeiñ taiñ yamniefiel tati pu awtoridad? Müley taiñ inanieal ñi feypiel engün. Feymu kuñiwtukukeiñ taiñ kullial ti impuesto, rüf wirintukuaiñ tati fillke papel taiñ feypietew pu awtoridad, ka inayaiñ ñi ley dungu nüwkülelu iñchiñ mew, taiñ reñma, taiñ negosio, kam taiñ nieelchi chemkün. Welu feypieliyiñmu taiñ feyentunofiel ta Chaw Ngünechen, feyke ta femlayaiñ. Pu apostol reke feypikeiñ: “Iñchiñ feley taiñ doy müngeltuafiel [feyentuafiel] ta Ngünechen ta che mew” (Hecho 5:28, 29; ngüneduamnge ti wichulechi dungu “¿Müley ñi feyentual itrokom tañi ngünenieetew?”).

19. Chumngechi taiñ yamniefiel pu awtoridad, ¿ka iney am müley taiñ yamnieafiel?

¹⁹ Chumngechi taiñ yamkefiel pu awtoridad, ka femngechi müley taiñ yamafiel tati pu che ñi serfinieetew, doyelchi may nütramkaliyiñ tüfa engün. Kiñe rupa ti apostol Pablo yengey tati longko ülmen Erode Agripa ka tati gobernador Festo. Pablo kimniefuy tüfa engu ñi weda welulkaken, welu yamüwün mew nütramkayefi (Hecho 26:2, 25). Iñchiñ müley taiñ inayentuafiel ñi femün, nütramkaliyiñ kiñe ñidolkünungelu engu kam kiñe soltaw engu. Tati pu wechekeche ka müley ñi yamnieafiel tañi pu kimeltuchefe kam chem che rume ñi küdawkülen ti chillkatuwe ruka mu. Iñchiñ müley taiñ yamnieafiel kom tati pu awtoridad, kayñetukefilu kütu tati pu Dungukelu Iney Ngen Jewba. Kom tati pu che feyentukenolu rume Jewba mu, müleafuy ñi ngüneduamal taiñ yamchefengen (papeltunge Romanu 12:17, 18; 1 Pedro 3:15).

20, 21. Yamniefiliyiñ taiñ pu ngünenieetew, ¿chem kümelkan llowaiñ?

²⁰ Ngelay taiñ fentekünual taiñ yamchefengen, inayaiñ ñi wirintukuel ti apostol Pedro: “Kom che ta yamnieafimün” (1 Pedro 2:17). Fantepu mu tati pu che yamchekelay, feymu yamchefengeliyiñ, fentren che afmatuleay tati. Taiñ femün mu tüfachi dungu, inayentukeiñ Jesus ñi feypiel: “Eymün tamün pelon feley ñi alofael ta kom che mew, feymew pefile engün eymün tamün femken kümeke dungu, püramyeafi engün ta wenu mapu mülechi Ngünechen” (Matew 5:16).

²¹ Fantepu mu tati pu ñomngelu küpalngeyngün reke Jewba tañi rüf dungu mew. Feymu yamchefengeliyiñ taiñ reñma mew, ti trawünche, ka tati pu awtoridad, kiñeke che ayürpuafuyngün ñi poyeafiel ta Jewba kiñentrür iñchiñ mu. Müna kümeafuy tüfa. Welu kiñe che kon-nole rume Jewba tañi trokiñche mu, ayüwülafiyiñ taiñ Chaw Ngünechen ka rumel müleaiñ ñi piwkeyechen mu.