35 yatichäwi
¿Kun liyiñas walikïskaspati?
AKHAM sasaw Salomón sat apnaqirix säna: “Walja libronaka lurañanxa janiw tukuyapax utjkiti, ukhamarak wali yatiqañanxa qarjasiñaw utji” sasa (Eclesiastés 12:12). Chiqansa Salomonax janiw jan liyiñat parlkänti, jan ukasti kun liyiñsa ajlliñasawa, uk sañ munäna.
Francia markankir René Descartes sat amuytʼir jaqix akham sasaw 1600 maranakanxa säna: “Kunapachatï maynix suma libronak liyki ukhaxa, wali yatiñani nayra jaqinakampis parltʼaskaspa ukhamawa. Kunjamtï maynix khitimp parltʼasiñsa ajllixa ukhama, ukat qillqirix aski amuyunakapwa uka qillqatanxa qhanañchi” sasa. Ukampis janiw wakiskaspati taqi qillqirinakampi parlaskañaxa; kunattix yaqhip qillqirinakax jan wali amuyunakwa qillqapxi.
Ukhamasti kunjamtï Bibliax siski ukarjam sum amuytʼasiñasawa, akham siwa: “Jan wali jaqinakampi sarnaqañax suma luräwinaka chhaqhayañawa” sasa (1 Corintios 15:33). Jïsa khitimpitï parlkta ukhamwa jumax amuyxarakisma. Inas awisax maynimpipuni kuns lurirïsta, ukat jupjamaw kunsa lurxpachätaxa, jupjamarakiw parlpachätasa jan ukax amuyxpachätasa. Jïsa, mä libro liyiñax niya ukhamarakiwa, qillqirimpis walja tiempo parlksna ukhamawa.
Ukat kuntï Jesusax Mateo 24:15 qillqatan siskäna uka arunakax wali askiwa, akham siwa: “Leetʼirix amuytʼpan” sasa. Chiqansa kuntï liyktan ukxa amuytʼañasawa, janiw kunsa ukhamaki liyiñasäkiti. Taqiniw amuyusanxa mä jukʼsa pantjastanxa, ukhamax qillqirinakax janiw kunatix chiqapäki ukxa qillqapkapunispati, awisax jilamp jilampi qillqapxaspa. Ukhamax janiw taqi kun liytʼasas jan ukax istʼasas chiqäkaspas ukham katuqasiñasäkiti. “Jan amuytʼasiri jaqix taqi kuntix sapki ukaruxa iyawsakiwa, ukampis chʼikhi jaqixa amuytʼasiwa kawkinjamas saraski uka.” (Proverbios 14:15.)
Ukat yaqhipax jakañ tuqit kunayman amuyunak apsupxi, ukanakatsa amuyasiñasarakiwa. Sañäni, qʼaxu wayn tawaqunakatakix kunayman amuyunakwa revistanakan qillqapxi: wayn tawaqkam uñtʼasiñatsa jan ukax janïr jaqichatäkasin ikintasiñatsa, taqi ukanakat parlapxi; ukampis uka iwxanakax janiw cristianonakatakïkiti. Ukat yaqhip libronakanxa kuntï yatiñ munktan uka tuqinakatwa jaqin amuyuparjam wali sumsa amuytʼapkaspa ukham parlaraki, ¿ukanak liyiñat kamsarakismasa?
Uka tuqitxa Bibliax siwa: “Wal amuyasipxam, janiraki sallqjayasipxamti khitinakatix kʼari amuytʼanakapampi sallqjañ munapxtam ukanakampixa. Jupanakasti janiw Tatitur iyawsapkiti” sasa (Colosenses 2:8). Ukhamasti Biblia liyiñasawa ukat Bibliat apstʼat qillqatanaksa liyiñasarakiwa, kunjamtï aka libro liyisktaxa ukhama (2 Timoteo 3:16).
¿Munasiñ tuqit parlir novelanakax janit walïki?
Estados Unidos markanxa niya 20.000.000 ukha jaqinakax munasiñ tuqit novelanak liyipxi. Chiqansa, chacha warmjam munasiñasa jaqichasiñas chuymasankiwa, Diosaw ukham luristu (Génesis 1:27, 28; 2:23, 24). Ukatwa walja novelanakanxa uka kasta munasiñanakat wal parlapxi. Ukat yaqhip uka kasta novelanakax wali suma novelat uñtʼatäpxiwa. Ukampis ukham munasiñ tuqit nayra parlir novelanakax jichha uñstir novelanakat sipansa janis walïxaspa, janis chuymar purtʼxaspa ukham amuyapxi, ukatwa jichhürunakanxa novelanak qillqirinakax munasiñ tuqitxa kunayman novelanak qillqapxi, ukhamatwa walja qullqi jikxatapxi. Ukat yaqhipax muspharayañatakisa chuym chʼallxtayañatakisa nayra novelanakar uñtasitwa qillqapxi. Ukampis yaqhipax jichhürunakat qillqapxaraki, kunayman luräwinak tuqita. Chiqansa jichhürunakan qillqat novelanakax mä amtani qillqatakïpkaspas ukhamawa; mä waynampi mä tawaqumpiw uñtʼasipxi, ukat kunayman tuqitsa jupanakar jaljtayañ munapkaspa ukham wali muspharkañ yantʼanakwa atipapxi.
Ukat uka waynax wali chʼamani, jan yäqasiri ukham jaqiwa, jupa pachas wal atinisiraki. Ukampis tawaqux janiw jan walinakat jarkʼaqasirjamäkiti, janis chʼamanïkaspa ukhamawa, waynat sipansa tunkan jan ukax tunka phisqan mara sullkäkaspas ukhamawa. Ukat waynan jan wali uñjatas uka tawaqux jupa jakʼankaskakiwa, walpunsa jupar munkaspa ukhama.
Ukatxa yaqha waynaw uñstaraki. Inas uka waynax suma chuymani jan ukax suma jaqïchi, ukampis tawaqux janiw jupar munkiti. Jan ukasti khitirutï munki uka chʼamani waynaruw jan amuykañanak lurasa jukʼamp jakʼachasi, ukat suma jaqir tukuyi, ukat uka waynax wiñayaw wali sum jakasiñäni sasa uka tawaqur saraki. Ukhamaw jan walinak sum qhanañchasina jan ukax atipasin wali kusisita sum jaqichasipxi, ¡ukatxa wiñayatakiw wali kusisit jakasipxi!
Chiqpach munasiñax janiw ukhamäkiti
¿Ukham novelanak liyisax munasiñ tuqit mayjti amuyxasma? Bonnie sat mä tawaqut parltʼañäni, jupax 16 maranïkasaw uka novelanak liyiñ qalltatayna, ukat akham siwa: “Nayaxa, jachʼa tansa, suma uñtani, qhana aruni, munañjama ukat niya chʼiyar kasta mä wayna munirïtxa” sasa. Ukat akham saskakiwa: “Maynimpi uñtʼasipkta ukat jupax jan jampʼatisiñ munki jan ukax jan qhumantkitu ukhaxa janis walïkaspa ukhamwa uñjirïta, inas suma jaqïskchi jan ukax khuyapayasirïskchi. Ukampis kunjamtï novelanakan parlkixa ukhamäspa sirïtwa” sasa.
Bonniex jaqichatäkasas ukham novelanak liyiskakïnwa, ukat akham saskakiwa: “Wali sumaw familiajampi jakasipxirïta, ukampis nayax janiw munasiñ tuqitxa chuymas phuqtʼata ukham jikxatasirïkti. [...] Kunjamtï novelanakan mä waynampi mä tawaqumpix wali sum munasipkixa ukham nayax lurañ munarakirïta. Janis chacha warmi sum apasipkirista ukham amuyasirïta” sasa. Ukampis Diosan Arupaw uka warmirux sum amuytʼayatayna, chachax janiw ukham munasiñ tuqit phuqhayasiñatakïkiti, jan ukasti Bibliax siwa: “Chachax warmiparux munasiñapa, pachpa janchiparjama. Khititix warmiparux munaski ukax jupa pachpaw munasi. Janiw khitis pachpa janchiparux uñiskiti, jan ukasti manqʼayiwa ukhamarak imaraki” sasa (Efesios 5:28, 29).
Ukat uka novelanakanxa yaqha jan walinakaw utjaraki, munasiñ tuqitsa jan ukax jan walinak askichañ tuqitsa mayj parlapxi. Chiqansa janiw ukham lurañax wakiskiti. Bonniex akham sasaw amtasiraki: “Chachajampi jan waltʼayasisax kunjamtï novelan parli uka tawaqux jan walinak askichki ukham lurañ munirïta, janiw sum parltʼasisax askichapxirïktti. Ukat chachajax uka novelankir waynjam jan kuns lurxäna ukhaxa wal colerasirïta” sasa. Ukampis ¿janit Biblian yatichäwinakaparjam jan walinak askichañax jukʼamp wakiskaspa? Ukanxa akham sasaw warminakar yatichi: “Warminaka, chachanakamaru istʼapxam” sasa (Colosenses 3:18).
Qʼañu luräwinakat wal parlapxi
Yaqhip markanakanxa, libronak maytʼañ utanakansa uka tuqit parlir novelanakakiw utjaski, walja qʼaxu wayn tawaqunakaw uka kasta liyiñ wal munapxi, ¿jupanakar jan waliruti puriyaspa? Karen sat 18 marani mä tawaqux siwa: “Nayax uka libronak liyisaw uka jan walinak munxarakta, kunjamäpachas uk yatiñ munayitu. Uka tawaqumpi uka waynampix wali sumsa jikisisax munasipkaspa ukhamwa parli, ancha askipunïkaspas ukhama, ukatwa ukham lurañ munarakirïta. Ukhamax mä waynampi sarnaqkasax ukham munasiñ laykuw nayax uka tuqir chʼamachirïta. Ukatwa wachuq juchar purtʼasta” sasa. Ukampis ¿jupax novelan parlki uka tawaqjamati wali munasita jikxataspachäna? Karenax saskakiwa: “Chiqansa qillqirinakakiw ukanakxa jilamp jilampi parlapxi. Janiw ukax chiqäkiti” sasa.
Jïsa, yaqhipax munasiñ tuqit jan walinak amuyayañatakikiw qillqapxi. Mä kutix libronak aljiriw munasiñ tuqit novelanak qillqirinakar akham satayna: “Novelan parlki uka wayn tawaqux kunjamas jikthaptasax jikxatasipxi, tawaqux kunjamas jampʼattʼatas munartʼatas jikxatasi ukwa jil amuyayapxañamaxa” sasa. Ukat qillqirinakarux sapxaraki: “Liytʼirinakax uka tuqinakat liykasaxa, jupanakas ukham jikxatasipkaspa, chuymapanxa uksa wal munkaspa ukhamwa amuyasipxañapa” sasa. Chiqansa uka jan walinak liyisax jan walinakaruw pursna, janiw Diosan kamachinakaparjam sarnaqañjamäxaspati, ukanxa akham siwa: “Aka uraqin jucha lurañanakax jumanakan utjki ukanakasti jan utjkxpanti: jan khitis yaqhampi wachuqa juchan sarnaqpati, janirak qʼañu luräwinaksa lurpati, janirak jañchipan munañanakapsa, ni jan wali amtatanakapsa lurpati” sasa (Colosenses 3:5).
Sum ajlliñasawa
Ukhamax janiw jan walinak amuyayir novelanak liyiñasäkiti. ¿Janit yaqha libronak liyiñax wakiskaspa? Inas nayra sarnaqäwinakat parlir libronaksa jan ukax ciencia tuqit parlirinaksa liychisma. Maysa tuqitxa amuytʼasiñasarakiwa, janiw taqi novelanakapunix jan walïkiti, yaqhipatxa kuna askinaksa yatiqaraksnawa. Ukampis yaqhip novelanakan qʼañu luräwinakata, nuwasiñanakata, jan ukax layqasiñanakata parlani, ukat qʼawachira, jan wal sarnaqirit parlani ukhaxa, janiw ukanak liyisa tiempxa inamay aptʼasiñasäkaspati.
Ukhamasti amuyasiñamawa. Janïr mä libro liykasax kuna tuqitsa parli ukxa patatpach uñxatasma, inas kuna jan walinakas utjchispa, uka tuqinakatsa amuytʼasiñamarakiwa. Ukat qalltan waljamäskani, ukat jan walinakat parlxani ukhaxa, chʼamäkipansa jaytxañamawa.
Ukampis Biblia liyiñaw wali askïspa, ukat Bibliat apstʼat libronak liyiñas ukham askirakiwa, ukanakax janipuniw jan walinakar apkätamti. Japonan jakasir mä tawaqurux Biblia liyiñaw jan wali amtanak armañxa yanaptʼatayna. Ukhamatwa uka jan walir atipatayna, chiqansa taqi wayn tawaqunakaw awisax ukham amuyapxaspa. Ukat uka tawaqux siwa: “Ikiñ jakʼarupuniw Biblia uchasta ukat janïr ikintkasax mä jukʼsa liytʼapuntwa. Ukat sapakïsin jan kuna lurañas utjki ukhaxa, jan walinak amuyañjamawa. ¡Ukhamasti, Biblia liytxa, chiqansa ukax walpun nayar yanaptʼitu!” sasa. Jïsa Biblian qillqatäki uka aski nayra jaqinakampi parltʼasiñax wali askiwa, jupanakaw sum sarnaqañ yanaptʼapxistu, ukhamatwa wali kusisita jumax sarnaqasirakisma (Romanos 15:4).
Amuytʼañataki
◻ ¿Kunatsa liyktan uka libronak ajlliñax wakisi?
◻ ¿Kunatsa wayn tawaqunakax munasiñ tuqit parlir novelanak wal liyiñ munapxi? Ukampis ¿kuna jan walinakas utji?
◻ ¿Kunjamatsa suma libronak ajllisma?
◻ ¿Biblia ukat Bibliat apstʼat qillqatanak liyiñax kunjamsa yanaptʼistaspa?
[287 janan qhanañchäwipa]
“Wali sumaw familiajampi jakasipxirïta, ukampis nayax janiw munasiñ tuqitxa chuymas phuqtʼata ukham jikxatasirïkti. [...] Kunjamtï novelanakan mä waynampi mä tawaqumpix wali sum munasipkixa ukham nayax lurañ munarakirïta. Janis chacha warmi sum apasipkirista ukham amuyasirïta”
[283 janan fotopa]
Walja libronakaw utji, ukampis ajlliñamawa
[285 janan fotonakapa]
Munasiñ tuqit parlir novelanakax wali sumjamäspawa, ukampis ¿munasiñ tuqitxa chacha warmjam sarnaqañ tuqitsa sumti yatichapxi?