Chuymankipstatanakax kunjamatsa sum jakasipxaspa

1, 2. 1) ¿Chuymanïxtan ukhaxa kuna jan walinakas utjaspa? 2) ¿Bibliax qillqaskäna uka tiempon jakasir jaqinakax kunjamatsa chuymankipstatäkasinsa sum jakasipxäna?

MAYNIX chuymankipstaski ukhaxa kunayman jan walinakan uñjasi. Janikiw chʼamas utjxiti. Ajanus sipʼüxaraki, ñikʼutas qaqäxi jan ukax tukusxi ukhamawa, ukanakwa espejot uñkatasisax amuyastanxa. Taqi kun amtañas chʼamäxarakiwa. Wawanakax jaqichasxapxi ukhaxa, janikiw nayrjam jakxtanti, ukat allchhinakax utjxi ukhaxa ukhamarakiwa. Ukat yaqhipax jubilasxapxi ukhaxa, janiw kuntï lurirïpkäna ukxa lurxapxiti.

² Chiqpachansa, maynix chuymankipstaski ukhaxa wali chʼamawa (Eclesiastés 12:1-8). Ukampis khitinakatix nayra tiempon Diosar luqtapkäna ukanakat amtañasawa. Diosat jan jithiqtasaw jiwxapxäna, uka chachanakas warminakas wali amuytʼasiri yatiñani ukhamäpxänwa, ukatwa chuymanïxapxäna ukhaxa wali sum jakasipxänxa (Génesis 25:8; 35:29, NM; Job 12:12; 42:17, NM). ¿Kunjamatsa chuymankipstxasas sum jakasipxäna? Chiqpachansa, kuntï Biblian uñjktanxa uka kamachinakarjam sarnaqasaw sum jakasipxäna (Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

3. ¿Chuymankipstat chachanakarus warminakarus kamsataynas Pabloxa?

³ Khitinakatix chuymanïxapxi ukanakaruw Pablox Titor qillqäna ukhaxa akham iwxtʼarakïna: “Chuyman jilïrinakasti jan kamskayäpxpan, axsartʼañani, suma amuyuni, suma iyawsañani, munasiñani, ukhamarak llampʼu chuymani. Ukhamaraki jilïri warminakax suma sarnaqirïpxpan. Janiraki aru apnaqirïpxpati ni machirïpxpasa. Mayninakatakisti mä sumar uñtatäpxañapawa” sasa (Tito 2:2, 3). Chuymanïñax wali chʼamäxiwa, ukampis uka arunakar istʼasaw jan walinakar atipsna.

WAWANAKAX SARXAPXANI UKHA

4, 5. ¿Wawanakax utat sarxapxi ukhaxa kunjamas awk taykanakax jikxatasipxi, ukat jan sinti llakisiñatakix kunsa yaqhipax lurapxi?

⁴ Kunas mayjäxi ukhaxa yatinuqtañaw wali chʼamäxi. Wawanakax jilarxasin jaqichasxapxi ukhax utas chʼusakïxiwa. Wawanakax sarxapxi ukhakiw yaqhip awk taykanakax chuymanïxapxatap amuyasipxi. Wawanakar uñkatasax wal kusisipxi, ukampis waljaniw akham jisktʼasipxi: “¿Sapaki jakasxañapatakix wali sumti yatichpachätxa?” sasa. Wawanakax sarxapxi ukhaxa sapakiw uñjasipxi, janiw armirjamäpkiti.

⁵ Wawanakax jayankxapxi ukhasa awk taykax jupanakat llakisipkakiwa. Mä taykax akham sänwa: “Jupanakax walikïsipkiw siri istʼirista ukhaxa wal kusisiristxa” sasa. Ukat mä awkix akham sarakiwa: “Phuchax utat sarxi ukhaxa wal llakisipxta. Utas wali chʼusakïxiwa, nayrax jupampipuniw taqi kunsa lurapxirïta” sasa. Ukampis ¿kunjamatsa awk taykanakax wawanakan sarxipanxa jan sinti llakisipkaspa? Yaqhanakar yanaptʼasaw sumaki jikxatasipxaspa.

6. Familianxa taqi kunas kunjamäñapäkitï ukhamäñapawa, ¿kunas uk lurañatakix yanaptʼistaspa?

⁶ Wawanakax jaqichasxapxi ukhaxa janiw awk taykax nayrjam jakxapxiti. Génesis 2:24 jiskʼa tʼaqax akham siwa: “Chachax awkipsa, taykapsa jaytxanixa, warmipampi mayachasxañataki, panpachanisti mä sapa jaqikïpkaspasa ukhamäpxaniwa” sasa. Diosan uka yatichäwinakapar istʼasaw awk taykanakax familiar sum uñjapxaspa, kunjamäñapäkitï ukhama (1 Corintios 11:3; 14:33, 40).

7. ¿Phuchanakapax utat sarxapxäna ukhaxa kunsa mä awk taykax lurapxatayna?

⁷ Mä familianxa pä phuchanïpxänwa, ukampis panpachan jaqichasxapxän ukhaxa sapakiw awk taykax uñjasipxäna. Qalltanxa, janiw awkix tullqanakapampix waltʼayaskänti. Ukampis khitis pʼiqtʼañapa uka tuqit amuytʼasïna ukhaxa, tullqanakaw sapa mayni utanakapan apnaqañapa sasaw amuytʼasïna. Ukhamax kunapachatï phuchanakapax jupar kunsa jisktʼasipxäna ukhaxa, kamsis chachamax sasaw jupax sirïna, ukhamatwa tullqanakan amtanakap phuqayañar chʼamachäna. Jichhax wali sumwa tullqanakapampix apasxi, jupan iwxtʼanakapsa wali sumwa tullqanakapax katuqapxi.

8, 9. ¿Yaqhip awk taykanakax kunjamsa yatinuqtapxi wawanakax utat sarxapxi ukhaxa?

⁸ Ukampis jichhaki casaratanakax awk taykar jan istʼasa kunsa lurapxaspa, ukat Bibliarjamax walikïskaspa ukhaxa, ¿kun lurañas wakisispa? Casarat wawanakani mä awk taykax uka tuqitxa akham sapxiwa: “Jehová Diosax kamsisa ukpunwa amuytʼayapxta, ukampis wawanakax yaqha amtanïpxi ukhaxa, nanakax iyawsxapxaktwa, ukatxa jupanakarux yanaptʼapxtwa” sasa.

⁹ Yaqhip chiqanakanxa janiw mamanakax yuqall wawanakan utat sarxañapxa munapkiti. Ukampis khitis mä cristiano familian pʼiqtʼi ukar respetapxañapawa, ukhamatwa yuxchʼampis sum apasipxaspa. Yuqapax utat sarxäna ukhaxa mä taykax akham sänwa: “Kunayman tuqit kusisiñaw utji” sasa. Kunjamsa machaq familiap jichhax apnaqi uk uñjasaw kusisipxi, maysa tuqitxa, chuymankipstata awk taykax janiw juparux sum uñjirjamäxapxänti.

KUNJAMATSA CHACHA WARMI SUM APASISKAKSNA

10, 11. ¿Niya chuymanïxapxi ukanakarux Biblian kuna yatichäwinakapas jan walinakat amuyasiñ yanaptʼaspa?

¹⁰ Kunapachatï maynix jilïrïxi ukhaxa janiw nayrjamäxiti. Yaqhip chachanakax waynar tukutaw isisipxi. Ukat warminakasti menopauciankapxi, jan ukax phaxsi wilax saytʼxi ukhaxa kunayman jan walinakanwa uñjasipxi, uka tuqitwa wal llakisipxaraki. Yaqhipax wayn tawaqunakaruw uñchʼukipxi, ukhamatwa warmiparus jan ukax chachaparus chuym ustʼayapxi, ukax wali llakkañawa. Ukampis Diosar yupaychir jilïr jaqinakax ‘wali amuyumpiw sarnaqapxi’, janiw jan wali amtanakampix atipayasipkiti (1 Pedro 4:7). Amuytʼasir warminakax ukhamäpxarakiwa, chachar munatap laykusa, Jehová Diosar kusisiyañ laykusa, chacha warmjam wali sum apasiñatakiw chʼamachasipxi.

¹¹ Lemuel sat apnaqirix mä ‘suma warmiruw’ Diosan amuytʼayatäsax jachʼañchäna, uka warmix ‘taqi jakäwipa urunakanwa chachapar suma askinak luras yanaptʼäna. Niya chuymanïxapxi ukhax walja jan walinakanwa warminakax uñjasipxaraki, ukhamax uka jan walinakar atipas sum jakasiñ munir warmirux sumwa mä cristian chachax uñjañapa. Jupar munasitam laykuw ‘jachʼañchätaxa’ (Proverbios 31:10, 12, 28).

12. ¿Chuymanïxapxi ukhax chacha warminakax kunjamatsa sum apasipxaspa?

¹² Chiqpachansa wawanakax jiskʼäsipki ukhaxa, awk taykanakax jupanakar sum uywañ laykuw jupanak pachpatsa armasipxi. Ukampis wawanakax utat sarxapxi ukhaxa, panpachanitakiw tiempox utjxi. Mä tatax akham sänwa: “Phuchanakax utat sarxapxi ukhaxa, kunjamtï wayn tawaqükasin sarnaqapkayäta ukhamwa jichhax warmijar munasiraktxa” sasa. Yaqhax akham sarakiwa: “Purapatwa kʼumar sarnaqañ tuqitxa parltʼasipxta, ukatxa janiw mayawjankañ munapktti, sarnaqiriw mistupxta” sasa. Jan sapaki jikxatasiñatakix uka chacha warmix jilat kullakanakaruw jawstʼañ yatipxi. Ukhamawa, yaqhanakat amtasiñax wali askiwa. Ukatxa Jehová Diosaruw kusisiyaraki, ukaw jukʼamp askixa (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13. Mä chacha warmix jilïrïxapxi ukhaxa, ¿kunatsa qhana parltʼasiñasa, chiqa chuymanïñas wali wakiskirixa?

¹³ Chacha warmix parltʼasiñasapuniwa. Qhana arunakamp parltʼasiñasawa (Proverbios 17:27). “Kunjamsa sapa maynis jikxatasipxta ukxa purapatwa yatisiñ munapxta, purapat sum uñjasipxarakta, ukhamatwa jukʼamp jukʼampi sum uñtʼasisipkaktxa” sasaw mä tatax säna. Warmipax akham sarakïnwa: “Niya chʼama qaritäxasax panpachani juntʼüm umañsa, parltʼasiñsa jan ukax yanaptʼasiñsa wal munapxta” sasa. Purapatwa qhan parltʼasipxañapa, chiqa chuymanïpxañaparakiwa, ukhamatwa wali sum sarnaqasipxaspa, Supayan jan wali luräwinakaparusa saykatapxarakiniwa, jupaw jaqichäw tʼunjirixa.

ALLCHHINAKAX WALI KUSISKAÑAWA

14. ¿Timoteon awichapax kunjamsa cristianjam jilsuñapatakix jupar yanaptʼpachäna?

¹⁴ Allchhinakax chuymaninakan ‘coronapawa’ (Proverbios 17:6). Jilïrinakatakix wali askïspawa allchhinakaxa, chuymsa qhanartʼayapxaspawa, wal munasipxaspa. Bibliax wali sumwa Loida warmitxa parli, jupax phuchapamp chikaw Timoteo sat allchhipar Bibliat wali sum yatichapxatayna. Timoteon awichapas mamapas wali sumwa Biblian yatichäwinakapxa uñjapxäna, uka amuyuniw Timoteox jilsüna (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

15. ¿Achachil awichanakax kunjamatsa allchhinakar wali sum yanaptʼapxaspa, ukat kunsa jan lurapxañapäki?

¹⁵ Ukhamarakiw achachil awichax allchhinakar yatichapxaspa, ukax wali askipunïspawa. Wawanakaparux Jehová Diosan amtanakap tuqitxa yatichxapxiwa. Jichhax allchhinakaruw yatichapxaspa. Bibliat apstʼat sarnaqäwinakatwa yatichapxaspa, walja wawanakaw jupanakat uk istʼañ munapxi. Chiqpachansa, janiw awk taykjampun allchhinakar yatichapxañapäkiti, ukampis yanaptʼapxaspawa (Deuteronomio 6:7). Achachil awichanakax salmonak qillqirjamarakiw Diosar akham sasa mayisipxaspa: “Diosaxay, chʼama qarit pachan uñjaskasasa, janqʼu ñikʼutan pachankkasasa, janikiy jaytanuktʼasistati, jutir [“wawanakar”, NM] chʼamamat yatiyañaxaw waktʼaskitu” sasa (Salmo 71:18; 78:5, 6).

16. ¿Familian jan waltʼayasiñax utji ukhaxa kunjamsa achachil awichax yanaptʼapxaspa?

¹⁶ Maysa tuqitxa, yaqhipax wal allchhinakar munasipxi arxatapxi ukhamawa, ukhamatwa wawanakapampi jan waltʼayasiñar puripxi, ukax wali llakkañawa. Ukampis allchhinakar chiqpachapun munasirinakax awk taykar atinisiñwa yatichapxañapa, awk taykar arxayañax axsarañjamäkchisa jupanakaruw wawanakax yatiyapxañapa, uk lurañatakiw chʼamachapxani. Achachil awichaw istʼitani, ukat jupanakaw awk taykat arxatitani sasaw yaqhip wawanakax amuyasipxi. Ukhamächi ukhaxa, ¿kun lurañas wakisispa? Achachil awichax amuytʼasirïpxañapawa, wawanakax janiw kunsa awk taykat imtʼapxañapäkiti. Ukhamatwa Jehová Diosax kusisini sasaw sum amuytʼayapxañapa (Efesios 6:1-3). Wakisin ukhaxa jupanakaw nayraqat wawan awk taykapar parlapxaspa, ukhamatwa yanaptʼapxaspa. Kuntï walja tiempon yatiqawayapkixa uka tuqitwa qhana arunakampi allchhinakar amuytʼayapxañapa. Ukham qhana arunak istʼasaw jupanakax amuytʼasipxarakispa.

KAWKHAKAMATÏ CHʼAMAX UTJKI UKARJAM SARNAQASIPXAÑÄNI

17. ¿Chuymankipstat cristianonakax kunsa salmonak qillqirit yatiqasiñasa?

¹⁷ Tiempompix janiw taqi kunas lurañjamäxiti, janirakiw nayrjam taqi kun lurañatakis chʼamax utjxiti. Ukhamax ¿kunjamsa chʼamasarjam sarnaqsna? Inas awisax 30 maranïkasmas ukham amuyassta, ukampis espejot uñkatasta ukhaxa janiw ukhamäkiti. Ukampis janiw sinti llakisiñasäkiti. Salmonak qillqirix akham sasaw Jehová Diosar achikasïna: “Janikiy chʼama qarit tuqir jiskʼachistati, chʼamaxax tukusiskiwa, janikiy jaytanukustati” sasa. Ukatxa akham sarakïnwa: “Nayasti jumarukiw suytʼaskäma, jukʼamp jachʼaruw aptäma” sasa. Jupat yatiqasisa Jehová Diosar suytʼañasawa (Salmo 71:9, 14).

18. ¿Amuytʼasir cristianox kunsa jubilatäxi ukhax luraspa?

¹⁸ Jubilatäxapxi ukhaxa waljaniw Jehová Diosatakix jukʼampi irnaqapxi, janïräkipanwa ukatakix wakichasipxi. Jubilat mä awkix akham sasaw säna: “Phuchax yatiqañ tukuyxani ukhaxa kunsa luräxa sasaw janiräkipan wakichasta. Jehová Diosatak sapürjam irnaqañwa amtawayta, qhatuniyätwa, ukat qhatxa yaqharuw pasayxta, ukhamatwa Jehová Diosatakix wal irnaqta. Juparuw yanap maytʼasta” sasa. Niya jubilasiñampïxstan ukhaxa, kuntï Luriris Jachʼa Jehová Dios Awkix siskäna ukaw chuymachistaspa, akham sänwa: “Chuymani jaqinakäxapxät ukkhax nayax pachpakïskäwa; qaqa pʼiqïxapxät ukkhasa uñjasipkakïmawa” sasa (Isaías 46:4).

19. ¿Khitinakatix niya chuymanïxapxi ukanakax kunsa lurapxañapa?

¹⁹ Jubilatäxasin jan irnaqir sarxasaxa, yatinuqtañax chʼamakïspawa. Chuyman jaqinakax “jan kamskayapxpan” sasaw Pablox satayna. Ukhamax taqi kunansa amuytʼasirïpxañapawa, janiw jan kun luras jakasiñ thaqhapxañapäkiti. Kuns lurañasapuniwa, janiw ukhamak qhiparañax wakiskaspati. Ukhamasti jan inaktʼapxañäniti, ‘Tatitun luräwipanxa jukʼampi jukʼampi irnaqasipkakiñäni; jiwasax yattanwa Tatitumpi mayaki irnaqatasax janiw inamayäkaniti’ (1 Corintios 15:58). Yaqhanakar yanaptʼañatakiw Jehová Diosar jukʼamp luqtañasa (2 Corintios 6:13, NM). Walja jilat kullakanakaw chʼamaparjamax Diosan suma yatiyäwinakapxa jaqinakar yatiyasipki, ukhamatwa yaqhanakar yanaptʼapxi. Chuymankipstkasax “suma iyawsañani, [...] llampʼu chuymani”, mä arunxa aguantiri ukhamäñasawa (Tito 2:2).

CHACHAT JAN UKAX WARMICH JIWXI

20, 21. 1) Aka ñanqha urunakanxa, ¿kunas jaqichatanakarux tukjaski? 2) ¿Qhiparir chachanakas jan ukax warminakas kunsa Ana warmit yatiqasipxaspa?

²⁰ Aka ñanqha pachanxa jiwax kunjamatsa chacha warmxa jaljakipuniwa, janiw kunas kamachañjamäkiti. Ukampis jiwatax aliqakiw samaraski, ukwa qhiparir cristianox yati, mä urux mayampi uñjasiñwa suyapxi (Juan 11:11, 25). Ukampis maynix jiwxi ukhaxa wali llakkañawa. ¿Jan sinti llakisiñatakix kunsa qhiparirix luraspa?a

²¹ Kunsa mä warmix luratayna uk yatxatañaw yanaptʼistaspa, jupatxa Biblian qillqatawa. Paqallq marakiw jaqichatäsipkäna, ukhaw Ana warmin chachapax jiwxatayna, ukat kimsaqallq tunka pusini maranïxän ukhakiw jupatxa parlasi. Chiqpachansa chachapax jiwxän ukhaxa wal llakispachäna. ¿Jan llakimpi atipayasiñatakix kuns luräna? Uruy arumaw Jehová Diosar yupaychañ utan luqtäna (Lucas 2:36-38). Ukampis sapaki sarnaqasin jan llakimpi atipayasiñatakix jan inaktʼasawa Diosar luqtäna, ukatxa wal Diosar mayisirakïna.

22. ¿Sapaki qhiparxapxi uka chachanakatsa jan ukax warminakatsa kunjamsa yaqhipax llakit armasipxi?

²² Paqallq tunk payani marani mä viuda warmix akham sänwa: “Janiw khitimpis parltʼasiñjamäkiti, sapakiw uñjasta. Chachajax wali sum istʼasiri. Tantachäwi tuqinakatsa, jaqinakar yatiyañ tuqitsa parltʼasipxapunirïtwa” sasa. Yaqha ijma warmix akham sarakiwa: “Tiempompix llakinakax armasikiwa sasaw sapxi, ukampis kuntï tiemponïkasin lurktanxa ukaw llakinak armañxa nayar yanapitu. Yaqhanakar yanaptʼañatakix wali wakichtʼatätwa” sasa. Suxta tunk paqallq marani mä chachax akham sarakiwa: “Yaqhanakar chuymachasaw llakinakat armasta” sasa.

CHUYMANKIPSTATANAKARUX DIOSAX WAL MUNASI

23, 24. ¿Chuymanïxapxi ukanakarux kunjamsa Bibliax chuymachi, ukat sapakïxapxi ukanakarusa?

²³ Inas sapakïxstan jan ukax inas chacha warmit maynix jiwxchiñäni, ukampis Jehová Diosax janipuniw jaytjkistaniti. David sat mä nayra jaqixa akham sasaw qʼuchüna: “[Jehová] Tatitut mä mayisiñaxakiw utji, ukakirak thaqä: jakañ urunakaxan utapan utjasiña; utapan jupar yupaychañataki, qhapaq kankañap uñjasin kusisiñataki” sasa (Salmo 27:4).

²⁴ “Chiqpach jan tumpirini viudanakarux yanapam” sasaw Pablox säna (1 Timoteo 5:3). Khitinakatix sum sarnaqapki ukat jan yanapirinïpki ukanakarux qullqimpiw tamankir jilat kullakanakax yanaptʼaspa, ukwa uka arunakax sañ muni. Ukampis ‘yanapapxam’ siski uka arux sum uñjapxam sañ munaraki. Khitinakatix sapakïxapxi ukanakarux Jehová Diosaw sum uñjaski, uk yatiñaw jupanakar wal yanaparakispa (Santiago 1:27).

25. ¿Chuymankipstatanakax kuna amtanïpxañapasa?

²⁵ Diosan Arupax akham siwa: “Chuyman awkinakanxa janqʼu ñikʼutanakapawa mä jachʼañchäwixa” ukat “janqʼu ñikʼutanïxañaxa mä suma coronjamawa, chiqa thakin sarnaqatata jikxatataxa” sasa (Proverbios 16:31; 20:29). Ukhamax panïskañänis jan ukax sapakïxañänisa, Jehová Diosar nayraqat luqtaskakiñasawa. Ukhamatwa Diosatakjam sarnaqañäni, ukhamatarakwa paraison wiñay jakañ churistaspa, ukanxa janiw chuymankipstañax utjxaniti (Salmo 37:3-5; Isaías 65:20).