Bibliankir libron jakhupa 40: Mateo

Qillqiri: Mateo

Kawkins qillqasïna: Palestina

Kuna marans tukuyasïna: 41 jakʼana

Qhawqha marats parlasi: 2 n.p.–33 j.p.

KUNATÏ chiqapäki ukar munir jaqinakar qhispiyañwa Jehová Diosax Edenan kutkatasipkäna ukhatpacha amtawayi, ‘warmipan’ Wawapampi qhispiyañwa amtawayi, uka suytʼäwix wal chuymachistu. Israel markatwa uka Wawax mä arunxa Mesiasax jutañapäna, ukwa Diosax amtäna. Uka Wawaw Diosan Apnaqäwipan apnaqañapäna, ukatxa jupa tuqiw Diosan sutipax jachʼañchasiñapäna, ukat kuna jan walinakatï uka Sutxat parlaskäna ukanakatxa juparakiw qʼumachañapäna, uka tuqitxa walja maranakaw Jehová Diosax Hebreo arut qillqirinakampix walja profecianak qillqayäna. Khititix Jehová Diosar jachʼañchañapäkäna, ukat axsarañampita, tʼaqhisiñampita, juchampita, jiwañampita qhispiyañapäkäna uka Wawatxa uka profetanak tuqiw kunayman tuqit sum qhanañchasïna. Hebreo Arut Qullan Qillqatanakax qillqañ tukuyasxäna ukhaxa, Mesiasax jutapuniniw sasaw judionakax suyapxäna.

² Ukäñkamaxa jan waliruw urunakax saraskäna. Mesiasan jutañapatakixa Diosaw markanakarux mayjtʼayäna, ukat uka suma yatiyäwinakat taqi chiqan yatiyasiñapatakixa tiempox ukatakjamarakïnwa. Grecia markaw uraqpacha apnaqir phisqïri jachʼa markänxa, ukanxa taqinin parlat mä aruw utjäna, uka aruxa walja markanakan uñtʼatänwa. Ukatxa Roma markaw uraqpacha apnaqir suxtïr jachʼa markänxa, ukat jiskʼa markanakapxa mä jachʼa chʼamani markaruw tukuyäna ukatxa taqi chiqar puriñatakixa walja thakinakwa jistʼarayäna. Ukat alisnukut walja judionakaw uka jachʼa markpachan utjantatapxäna, ukhamasti, yaqhanakax Mesiasan jutañapatxa yatipxänwa. Edenan arsuskäna ukat aksarux 4000 maranakäxänwa, ¡ukhaw Mesiasax uñstäna! ¡Walja tiempo suyata jutaniw sat Wawaw purinxäna! Ukhamaw jaqinakan sarnaqäwipax uka urukamax phuqasiskäna, ukäñkamasti aka Uraqinxa taqi chuymaw Mesiasax Awkipan munañap luraskäna.

³ Mayampiw uka wali muspharkañ jachʼa luräwitxa Diosampi amuytʼayatäsinxa qillqasiñapäna. Jehová Diosan ajayupawa yaqha yaqha qillqapxañapatakix chiqa chuymani pusi chachanakar amuytʼayäna, ukhamatwa Jesusan Mesiasätapxa pusi tuqit yatipxäna, jupaw jutaniw sat Wawänxa, juparakiw Apnaqirixa; ukat jupan jakäwipatsa, irnaqäwipatsa wali sumwa qhanañchasïna, jiwäwipatsa, jaktäwipatsa ukhamaraki. Uka qillqatanakaxa Evangelionaka satawa, ukat “evangelio” siski uka aruxa “suma yatiyäwinak sañ muni”. Uka qillqatanakax mä tuqitakwa parli, ukatxa awisax puspachanwa mä luräwitxa qillqataraki, ukampis janiw mayat yaqhanakar copiatakïkiti. Ukat nayrïr kimsa evangelionakaxa mä uñtani satäpxiwa, Jesusan aka Uraqin jakäwipat mä amtakis qillqapkaspa ukhamawa. Ukampis Mateo, Marcos, Lucas, Juan qillqatanakax sapa mayniw yaqha yaqha Criston sarnaqäwipatxa qillqapxäna. Sapa mayniw mä amtampi qillqapxäna, ukat kunjam jaqïpxänsa ukat khititakis qillqapxäna ukas qhanarakiwa. Diosan amuytʼayata uka libronakaxa janiw kipka qillqatäpkiti, ukampis yanaptʼasipxiwa, ukatxa janiw may may parlapkarakiti, aka qillqatanakat yatxatasaxa jukʼampi sumwa ukanakat amuyxañäni.

⁴ Cristot suma yatiyäwinakxa Mateow nayraqat qillqatayna. Inas sutipax “Matatías” hebreo sutit jiskʼaptayatächi, ukaxa “Diosan waxtʼäwipa” sañ muni. Jesusan ajllit 12 apostolanakap taypinkänwa. Palestina markänwa Diosan Apnaqäwipat jaqinakar yatiyiri ukat yatichir saräna, ukhamatwa Yatichirimpix wali sum apasipxäna. Janïra Jesusan arkiripäkasaxa Mateox impuesto apthapirïnwa, uka irnaqäwix jan walipunïnwa judionakatakixa, kunattix Roma jachʼa markan katuntatäpxatapwa amtayäna. Mateon mä sutipaxa Leví satarakïnwa Alfeon yuqapänwa. Jesusax nayar arkita sän ukhaxa taqi chuymaw sarxaruwayäna (Mat. 9:9; Mar. 2:14; Luc. 5:27-32).

⁵ Uka librox Mateon qillqatäkchisa, janiw jupan qillqataw siskiti mä chiqansa, ukampis yupaychäw tuqita nayra yatxatirinakaxa Mateon qillqatäskapuniw sasaw qhanañchapxi. Mateon qillqatapatxa janiw khitis payachaskiti, jan ukasti taqiniw ukhamaw sasax qhanañchapxi, chiqansa janiw ukham nayra libronakax utjkiti. Hierapolisankir Papías sat jaqit (pä patak marax qalltkän ukhaw jupax jakäna) aksaruxa, uka nayra maranakanxa walja qhanañchirinakaw utji, uka librox Mateon qillqatapunïskiwa ukat Diosan Aruparakiwa sasaw sapxi. McClintock ukat Strong Cyclopedia libroxa akham siwa: “Justino Mártir jaqix Diogneto cartapansa (Justin Martyr, de Otto, tomo II uk uñxatäta), Hegesipo, Ireneo, Taciano, Atenágoras, Teófilo, Clemente, Tertuliano ukat Orígenes sat chachanakasa Mateotxa aytasipxapuniwa. Mateo librox chiqäskapuniwa ukat janiw mä akatjamat mayjtʼayatäkiti, janiw qillqatapatakxa ukham sisktanti, jan ukasti kunjamtï uka librot aytasipkixa ukatwa ukham sistanxa, ukat janipuniw payachasipkiti, kamachïkaspas ukhamwa atinisisa uka librotxa parlapxi,”a sasa. Mateox apostoljamaxa Diosan ajayupwa katuqäna, ukhamax qillqatanakapax chiqäskapuniwa.

⁶ Mateox Palestina markanwa qillqäna. Kuna maransa qillqasïna ukaxa janiw sumpach yatiskiti, ukampis (900 maranak qhipata) yaqhip nayra qillqatanakan tukuyanakapanxa 41 maran qillqataw sasaw sapxi. Uka urunakanxa taqinin uñtʼat hebreo aruw utjäna, uka arutwa Mateox nayraqat qillqäna, ukat qhipatwa griego arur jaqukipaskäna. De viris inlustribus (Wali aytat jaqinakata) siski uka libronxa, Jerónimo jaqix kimsïr jaljanxa akham siwa: “Mateox Leví satarakiwa, jupax impuesto apthapirïkasaw Jesusan arkiripar tuküna, Judeankir Cristotwa jupax suma yatiyäwinak qillqäna, hebreo aru qillqanakampiw qillqäna Cristor iyawsir circuncidata jaqinakan askipataki”b sasa. Panfilox Cesarea markan mä biblioteca uttʼaykäna uka utanxa Mateo libron qillqat hebreo arux aka urunakkamax utjaskakiwa sasaw Jeronimox saskaki, (jupax kimsa pataka jan ukax pusi pataka maranak jakʼaw jakäna).

⁷ Evangelio libronakat parlkasaxa akham sasaw Orígenes jaqix pä patak maranak qalltkasinxa säna: “Nayraqataxa [...] Mateo librow qillqasïna, [...] jupaw hebreo arutxa qillqäna, ukatxa yaqha chiqanakat jutasin judionakan yupaychäwipar mantapkäna ukat cristianor tukxapxäna ukanakatakirakiw apsurakïna”c sasa ukxa Eusebio sat jaqiw qhanañcharaki. Mateox Jesusan nayra awkinakapatxa Abrahamkamaw qillqatayna, ukat Hebreo Arut Qullan Qillqatanakatxa parlapuniwa, uka qillqatanakaw Mesiasan jutañapat parläna, ukanakaxa judionakatakjam qillqasitapwa uñachtʼayäna. Ukatxa, Hebreo Arut Qullan Qillqatanakat parläna ukhaxa Jehová sutixa aytasipunïnwa uka chiqan uñstkäna ukhaxa, Pusi Qillqanakampiw aytasïna. Ukatwa Traducción del Nuevo Mundo sat Biblianxa Diosan sutipax Mateo libronxa tunka kimsaqallqun kuti uñsti, ukat F. Delitzsch chachax hebreo arutwa Mateon nayra qillqatanakapxa khä 1800 maranakanxa jaqinakatakix apsurakïna, uka qillqatanakanxa ukha kutirakiw Diosan sutipax uñsti. Kunjamtï Jesusax Diosan sutip uñjkänxa ukhamwa Mateox uñjarakïna, jan walinak amuyasaw judionakax Diosan sutip jan apnaqañ munapxirïkänti, ukampis Mateox Diosan sutipxa apnaqapunïnwa (Mat. 6:9; Juan 17:6, 26).

⁸ Niyakixay Mateox impuesto apthapirïchïnxa; qullqi tuqitsa, jakhuñ tuqitsa sum qhanañchi (Mat. 17:27; 26:15; 27:3). Mateox impuesto apthapirïtapatxa wali uñisitänwa, ukampis Diosax juparux khuyaptʼayänwa, suma yatiyäwinakwa jaqinakar yatiyäna, Jesusampis wali sum apasipxäna, ukatxa wal Diosar yuspäräna. Luqtäwinakat sipansa khuyaptʼayasiñaw munasiraki sasaw Jesusax qhanañchäna, ukhamax uka tuqitxa Mateo sapakiw qillqi (9:9-13; 12:7; 18:21-35). Jehová Diosaw munasiñapat jupar khuyaptʼayäna, uk yatisaw Mateox Jesusan arunakapat sum qillqpachäna: “Nayar jutapxam taqi qarjatanaka jatjatanaka, nayaw samarayapxäma. Nayan yugoxa apapxam, ukatsti nayat yatiqasipxarakita. Nayasti llampʼu chuymani, altʼat chuymanirakïtwa, ukatwa almaman samarañapxa jikxatapxäta. Nayan yugoxasti jasa apañakiwa, khumuxasti sinti phisnakirakiwa” sasa (11:28-30). ¡Uka arunakax wal jupar chuymachpachäna, marka masinakapax jan wali arunakampiw impuesto apthapirïtapatxa sutichapxirïpachäna!

⁹ Jesusax Diosan alaxpachankir Apnaqäwipatpunwa, mä arunxa Diosan Reinopatpunwa parläna, ukwa Mateox qhanstayaraki (4:17). Jupatakixa Jesusax Diosan arunakapa Yatiyir Apnaqirïnwa. “Apnaqäwi” arxa apnaqapunïnwa (niya 50 jila kutiw uñsti) uka libroxa Apnaqäwit jan ukax Reinot Suma Yatiyäwinaka satarakïspawa. Jesusax kunjamsa yatichäwinakapxa arstʼäna uksti jupax sum amuyäna, kunapachas arstʼäna uk amuyañat sipansa. Mateox nayrïr 18 jaljanakanxa Apnaqäwitwa sum qhanañchi, ukhamasti janiw qalltat tukuykamax tiemponx kunjamäkäntï ukham qillqkänti. Ukampis qhipa tunka (19-28) jaljanakanxa kunas lurasïna ukanakaxa tiempoparjam qillqatawa, ukatxa Diosan Apnaqäwipatxa qhanañcharakiwa.

¹⁰ Kunanaktï Mateon qillqat libron utjki ukanakatxa sapa patakatxa pusi tunka payaniw mayni libronakanx jan utjkitid. Niya mä tunka uñtasïwinakamapi jan ukax uñachtʼäwinakampiwa uka taypinxa mayninakan jan utjkiti: yapur phawantat jan wali qura (13:24-30), imantat quri (13:44), jila alani perla (13:45, 46), chawlla katuñ qäna (13:47-50), jan sinttʼasir uywata (18:23-35), yapu apthapirinakampi ukat denario qullqimpita (20:1-16), mä awkimpi pä yuqampi (21:28-32), apnaqirin yuqapax casarki ukat (22:1-14) tunka tawaqunaka (25:1-13) ukat qullqi katuqirinaka (25:14-30). Taqpachaxa Jesusax 2 nayrïr pacha maran yurkäna ukhata 33 maran janïra alaxpachar sarxasa arkirinakapampi qhip qhipa tantachasiwaykäna ukhakamaw parli.

KUNATSA WALI ASKIXA

²⁹ Hebreo Arut Qullan Qillqatanakatxa wali sum Mateo librox Griego Arut Qullan Qillqatanakarux arktixa. Diosan Apnaqäwipan Apnaqiri Mesiasatxa yäpar wali sumpunwa qhanañchi, ukat Jesusan arkiripäñatakix kunanak phuqañas wakisi ukanaksa qhanañcharakiwa, ukatxa arkirinakax kunsa aka Uraqin lurapxañapa uksa uñachtʼayarakiwa. ‘Diosan Apnaqäwipaw jakʼankxi’ sasaw bautisir Juanax nayraqat yatiyäna, ukat Jesusax uka pachparakiw yatiyäna, qhipatsti Jesusan arkirinakapaw uk yatiyapxarakïna. Ukatxa Jesusan arunakapax aka qhipa urunakan tukusiñapkamaw phuqasiñapa: “Diosan reinopat aka suma yatiyäwisti aka uraqpachanwa yatiyatäni, ukhamat taqi markanakan yatipxañapataki, ukatsti akapachan tukusiñapaw jutani” sasaw säna. Chiqpachansa Diosan Apnaqäwipat yatiyañaxa wali askïnwa ukat jichhürunakansa ukham wali askikïskiwa, ukat Jesusat yatiqasisa ‘akapachankir jaqinakar yatiyasina jupan arkiripar tukuyañaxa’ ukhamarakiwa, ukham yaqha lurañax janiw utjkaspati (Mat. 3:2; 4:17; 10:7; 24:14; 28:19).

³⁰ Chiqpachansa Mateon qillqatapax “suma yatiyäwinakapunïskiwa”. Nayra patak maranakan istʼasirinakatakix “suma yatiyäwinakänwa”, ukat uka “suma yatiyäwinakxa” Jehová Diosaw jichhürkam utjayaski. Jan cristianonakasa wali chʼamaniw uka librox sasaw sapxi, maynix hindú pʼiqiñchir Mohandas Gandhi satawa, jupax akham sasaw lord Irwin, India markan nayra apnaqir chacharux satayna: “Markajampi ukat markamampix Jesusan wali Uñtʼat Arstʼäwiparjam sarnaqxapxanixa, janiw markanakasan jan waltʼäwipak askichksnati jan ukasti Uraqpachan jan waltʼäwinakapasa askichasirakispawa”e sasa. Mä kutix akhamarakwa Gandhi chachax säna: “Jesusan wali Uñtʼat Arstʼäwipatxa jukʼamp yatxataskakim [...] wali Uñtʼat Arstʼäwinkki uka yatichäwinakaxa sapa maynitaki uchatawa”f sasa.

³¹ Ukampis taqi chiqanwa jan waltʼäwinakax utjaski, cristianüpxtwa siri markanakansa jan walinakax utjaskakiwa. Mateo libron qillqatäki uka Jesusan wali Uñtʼat Arstʼäwsa, ukat wali suma iwxanakapsa mä qhawqhanikiw akapachan sum uñjapxi, ukat yatxatasinxa ukarjamaw sarnaqapxi, jupanakaw chiqpach cristianüpxi, ukatxa wali askinakwa katuqapxi. Kunjamsa chiqpach kusisiñ jikxatsna, kunjam sarnaqañasasa uka tuqinakatwa Jesusax parläna, ukatxa jaqichasiñ tuqitsa; munasiñ tuqitsa; Diosampi istʼayasiñatakix kunjam mayisiñasa; yänaksa ukat Diosampi suma apasiñsa kunjamsa uñjañasa; kunatsa Diosan Apnaqäwip nayraqat munañasa; kunatï qullanäki ukanakar sums uñjañasa; ukat kunatsa amuyasirïñasa ukat istʼasirïñasa, taqi ukanakatwa yatichäna, ukat ukanak kutin kutini yatxatañax wali askipuniwa. Khitinakatix Diosan Apnaqäwipat suma yatiyäwinak apaña qalltasipki ukanakatakiw Mateo 10 jaljanxa Jesusan yatichäwinakapax utjaraki. Jesusax uñachtʼäwinakampiw yaticharakïna, uka uñachtʼäwinakanxa wali suma yatichäwinakaw utji ‘istʼañ munirinakatakixaʼ. Jesusan profecianakapax mä suytʼäwi churistu, kunas jutïrin pasani ukxa janiw añcha axsarxtanti, mayax ‘jutañapxat utjir chimpunakäspawa’ (5:1–7:29; 10:5-42; 13:1-58; 18:1–20:16; 21:28–22:40; 24:3–25:46).

³² Mateo libron utjki uka profecianakatxa waljaw phuqasxi. Uka profecianakan phuqasitapa uñachtʼayañatakirakiwa Hebreo Arut Qullan Qillqatanakat apsutäki uka jiskʼa tʼaqanakaxa. Jesusan Mesiasätapxa sumpun ukanakax qhanañchi, jan ukham qhanañchaskaspän ukhaxa janiw kunäkipansa yatiñjamäkasapänti. Amuyañatakixa, Mateo 13:14, 15 ukat Isaías 6:9, 10 qillqatanak uñxatäta; Ukat Mateo 21:42 qillqatas Salmo 118:22, 23 qillqatas kamsisa uka uñxatarakïta; ukatxa Mateo 26:31, 56 qillqatampi Zacarías 13:7 qillqatampi uñxatarakïta. Ukhamax Mateon qillqata Jesusan taqi profecianakapaxa tiempoparuw phuqasini, Jehová Diosan amtapax alaxpachankir Apnaqäwipataki lurasiskani ukäñkamaw phuqasini.

³³ ¡Kunjamänis Apnaqirin jakäwipaxa ukxa sumpunwa Qillqatanakax qhanañchawayi! ¡Ukat kunjamsa uka profecianakax phuqasïna ukxa sumpunwa Diosan amuytʼayat Mateox qillqäna! Mateo libronxa phuqasit walja profecianakaw utji, ukat kunsa jutïrin katuqañäni ukanakas qillqatarakiwa, uka tuqinakat sum amuytʼasax kunatï chiqapäki ukar munir jaqinakax wal kusisipxi Diosan Apnaqäwipar uñtʼasaxa, ukatxa mä suytʼäwinïpxiwa, uka Apnaqäw tuqiw Jehová Diosax sutip jachʼañchani. Khitinakatix llampʼu chuymanïpki ukat Diosat wal yatiqañ munapki ukanakatakixa Jesusax Apnaqäw tuqnamwa walja bendicionanak jakañatak apanini ukhamarak kusisiñsa apanirakini, “kunapachatix taqi kunas wasitat machaq luraskan ukkhaxa, kunapachatix Jaqin Yuqapax qunuñapxar quntʼaskan ukkhaxa” taqi ukanakwa apanini (Mat. 19:28). Taqi ukanakaw “Mateon qillqat” suma yatiyäwinak taypinki.

[Qhanañchäwinaka]