Kunatix ‘inamayäki’ ukanakat jarkʼaqasipxañäni
“Jan amuytʼasiri jaqisti inamaya luräwinakan sarnaqi.” (PROVERBIOS 12:11.)
1. ¿Kuna askinakas utjistu, ukanakampix kamachsnasa?
TAQININWA kunayman askinakasax utjistu, amuytʼañataki, yaqhipanakax kʼumaräsktanwa, ukat chʼamanïsipkaraktanwa, ukat yaqhipanakasti kunanaksa sum lurañ yatipxaraktanxa jan ukax qullqis utjaskarakistuwa. Taqi ukanakampi Jehová Diosar munasitas layku luqtasaxa wal kusistanxa. “[Jehová] Tatiturux taqi qamir kankañamampi jachʼañcham” siski uka arunakarux ukhamatwa phuqasktanxa (Pro. 3:9).
2. ¿Jan kunatakis askïki ukanak tuqit kamsistus Bibliaxa, ukat Proverbios 12:11 qillqatax kuna tuqitsa parli?
2 Jan kunatakis askïki, mä arunxa, inamayäki ukanakatxa Biblian parlarakiwa, ukatxa, taqi ukanakar thaqhasina jan chʼam aptʼañasatakisa iwxarakistuwa. Proverbios 12:11 siwa: “Yapuchiri jaqix walja manqʼañaniwa; jan amuytʼasiri jaqisti inamaya luräwinakan sarnaqi” sasa. Kuna tuqitsa aka qillqatax parlaski ukax qhanäskiwa: mä jaqitix familiapar qullqi tuqit yanaptʼañataki wal qʼaphachtʼasispaxa qullq jikxataspawa (1 Tim. 5:8). Ukampis jan kunatakis askïki ukanak jikxatañ layku qullqip aptʼasir jaqixa “jan amuytʼasiri” jaqiwa, ukhamarak jan suma amtan jaqiwa. Ukham sarnaqir jaqinakax pisinkañanakaruw puripxi.
3. Diosan yupaychirinakapaxa, ¿inamay luräwinakar purtʼasipxarakispati?
3 Jichhax uka Proverbion yatichäwiparjamax yupaychäwit parltʼarakiñäni. Mä cristianotix Jehová Diosat jan jithiqtasa taqi chuyma luqtaskchi uka cristianoxa, jan axsartʼasaw sarnaqi, kunattix Diosaw jupar bendici ukat jutïrpacharu suytʼañaw yanaptʼaraki (Mat. 6:33; 1 Tim. 4:10). Ukampis kunatix inamayäki ukanakar tiemp aptʼaspaxa, Jehová Diosampis janiw sumankxaspati, ukat janiw suytʼäwinïxaspasa. Jan ukhamar purtʼasiñatakixa, ¿kamachañapasa? Kunanakas inamay luräwinakax ukwa uka cristianox amuyañapa, ukat taqi ukanakat jarkʼaqasiñatakiw amtxañapa (Tito 2:11, 12 liytʼasiñapawa).
4. Chiqpachansa, ¿kunanakäspasa inamay luräwinakaxa?
4 Ukhamasti, ¿kunanakas inamay luräwinakaxa? Chiqpachansa, kunanakatix Jehová Diosar luqtañat tiemp apaqkistu ukhamaraki chʼam laqʼaykistu ukanakawa. Sañäni, kʼuchirtʼäwinaka, anattʼañanaka. Chiqas taqiniw awisax kusistʼañ muntanxa. Ukampis walja tiempo ukham kusistʼäwinakan sarnaqaskañäni ukhaxa, Diosar luqtañäkis uka luräwinakwa armtʼsna ukax janiw walïkaspati. Ukhamäsp ukhaxa uka kusistʼäwinakax inamayakïspawa ukat Diosar yupaychañ tuqitxa usuntksnas ukhamaruw purtʼassna (Ecl. 2:24; 4:6). Jan ukhamar purtʼasiñatakixa, amuytʼasirïñasawa, janiw kunatix inamayäki ukanakar tiemp aptʼañasäkiti (Colosenses 4:5 liytʼasiñapawa). Ukampis kusistʼäwinak jiljañat sipansa, jukʼampi jan kunatak askïki ukanakaw utji, sañäni, inamay diosanaka.
Inamay diosanakar janipun luqtapxañäniti
5. ¿Diosan Arupanxa kunarus “inamay” sasin sutichasi?
5 Hebreo arut nayra Qillqatanakanxa “inamaya” sasaw idolonakarux niya taqi chiqan sutichasi. Amuytʼañataki, israelitanakarux Jehová Diosax akham sänwa: “Janipuni kuna casta yaqha [“inamay”, NM] diosanaksa ni lluchʼitanaksa lurasipxamti; janiraki jumanakan markamanxa serviña qalanaksa saytʼayasipxamti, ni kuna casta qillqani qalanaksa; janiraki ukanak nayraqatarux killtʼasipxamti” sasa (Lev. 26:1). Rey Davitasa ukham qillqarakïna: “[Parlapxarakim Jehová Diosax] jachʼätapata, yupaychatäñapasa wakisitap layku; ¡taqi diosanakat sipansa wali axsarkañätapataraki! Yaqha markanakana diosanakapaxa janiw kunäkisa, ukampis [Jehová] Tatitux alaxpachwa luri” sasa (1 Cró. 16:25, 26).
6. ¿Kunatsa lurat diosanakax inamayapxi?
6 Kunjamtix Davitax siskänxa, Jehová Diosax kunja jachʼa Diosasa, ukaw taqi luratanakapan uñjasi (Sal. 139:14; 148:1-10). Taqi kun lurir Diosax israelitanakampiw mä arustʼäwir mantäna, ¡ukax wali askipunïnwa! Ukampis jupanakaxa qalanakarusa ukat kuna kasta qillqani qalanakarusa qunqurtʼasisipkakïnwa, ¡jan amuytʼasirinakäpxapunïnwa! Ukat jan wali tiempon uñjasipxäna ukhaxa janiw inamay diosanakapax yanaptʼkänti. Ni jupanakpachas qhispiyasirjamäpkiti, ¿kunjamatarak yupaychirinakapar qhispiyaspasti? (Jue. 10:14, 15; Isa. 46:5-7.)
7, 8. ¿Kunjamatsa qullqix diosar tukuspa?
7 Jichhürunakanxa, walja markanakanwa jaqin lurat diosanakaru yupaychasipkaki. Ukampis kunjamäkäntix nayrax ukham inamayasipkakiwa (1 Juan 5:21). Ukat Bibliax yaqha kasta diosanakatwa parlaraki. Jesusan arunakapat amtañäni, akham sänwa: “Janiw khitis pä patronarux sirvkaspati, maynirux munaniwa, maynirusti uñisirakiniwa, jan ukax maynirux jachʼachaniwa, maynirusti jiskʼacharakiniwa; Diosampiru qullqimpirux janiw khitis sirvkaspati” sasa (Mat. 6:24).
8 ¿Kunjamatsa qullqix diosar tukuspa? Amuytʼañataki, nayra Israel markana mä jaqix mä jachʼa qala aptaspa. Uka qalax mä uyu saytʼayañatakisa jan ukax ut utachañatakis askïspawa. Ukampis maynix uka qala saytʼayasin yupaychxaspa ukhaxa, Jehová Diosan markaparus jan waliruw aptʼaspa (Lev. 26:1). Qullqix uka qalar uñtatäspawa. Jichhürunakanxa qullqix wakisiriwa. Manqʼañatak isisiñatakiw muntanxa, ukat Jehová Diosar luqtañatakis uka qullqx irtaraksnawa (Ecl. 7:12; Luc. 16:9). Ukampis Diosax churkistu uka luräwinakat armtʼasisa, qullqik thaqhasksna ukhawa qullqix diosasar tukuspa (1 Timoteo 6:9, 10 liytʼasiñapawa). Akapachanxa, jaqinakax qullqi thaqhañaruw nayraqat waytasipxi. Ukatwa qullqi tuqit sum amuytʼasiñasaxa (1 Tim. 6:17-19).
9, 10. 1) ¿Yatiqañ utar sarañatxa kamssnasa? 2) Universidadar sarasaxa, ¿kuna jan waltʼäwinakansa cristianonakax uñjasipxaspa?
9 Yatiqañ utanakar sarañax inamayäkaspas ukhamaruw tukuspa. Wawanakasax suma yatichäwi katuqapxaspa ukxa taqiniw muntanxa, ukhamatwa jakäwitakix wakichasipxani. Ukat ukham suma yatichäwi katuqasaxa, Qullan Qillqatanaksa sum liytʼapxani ukat sum amuytʼapxarakini, ukat Bibliarjamaw sum amtapxani ukat kuna jan waltʼäwirus saykatapxakirakiniwa ukat qhana arunakampiwa taqi chuyma Biblian yatichäwinakapsa yatiyapxani. Yatiqañ utanakan yatxatañax tiempotakiwa, ukampis ukax askiwa.
10 ¿Ukat universidadanakan yatichaski uka tuqit kamsaraksnasa? Universidadar sarañax jakäwitakix wali wakisiriwa sasaw walja jaqinakax sapxi. Ukampis uka yatiqañ jachʼa utanakanxa walja yatiqirinakaw jan wali amuyunakampi pʼiqinakapar phuqtʼayasipki. Ukhamaraki, cristianonakax ukar sarasaxa Jehová Diosar luqtañat sipansa ina chʼusaruw waynakankañanakap aptʼapxaspa (Ecl. 12:1). Ukatxa, kawki jachʼa markanakantix yatiqañ jachʼa utanakar yatiqir sarapki ukanakanxa jukʼanikiw Diosar iyawsxapxi. Ukatpï cristianonakax akapachan yatichäwipar jan atinisipkiti, jan ukasti Jehová Diosarukiw atinisipxi (Pro. 3:5).
Janipun janchin munañanakapxa diosar tukuyapxamti
11, 12. ¿Kunatsa Pablox yaqhipanakan diosapax purakapaw sasax säna?
11 Filipos markankir cristianonakar qillqkasaxa, Pablox kunas diosjam tukurakispa ukwa qillqarakïna. Khitinakatix Jesusar arkañat saraqxapxatayna uka jaqinakatwa apostolax akham säna: “Uksti walja kutiw sapxsma, jichhasa jachtʼasis sasipkaksmawa, waljaniw Criston tʼaqhisiñ lawap uñisisa sarnaqapxi, jupanakan tukusïwipax jiwañawa, ukat jupanakan diosapasti purakapawa ukat uraqinkir yänakatakwa lupʼisipki” (Fili. 3:18, 19, NM). ¿Kunatsa Pablox uka jaqinakan diosapax purakapawa sasax sispachäna?
12 Amuyataxa, uka jaqinakaxa Jehová Diosar luqtañat sipansa janchin munañanakapampiwa apayasipxäna. Inas yaqhipanakax manqʼañansa umañansa jiljapxchïna, inas sinti manqʼañar machañaru puripxchïna (Pro. 23:20, 21; uñxattʼarakismawa Deuteronomio 21:18-21). Inas yaqhipanakax janchin munañanakaparjam sarnaqasa, kusistʼäwinakan sarnaqasa tiempo aptʼapxchïna, ukhamatwa Diosar luqtañatxa jithiqtapxpachäna. Janipun jiwasax ukhamar purtʼasipxañäniti: Jehová Diosar taqi chuyma luqtañatxa janipuni “suma jakäwi” satäkis ukampix apaqayasipxañäniti (Col. 3:23, 24).
13. 1) ¿Kunjamas michʼa jaqixa, ukat michʼäñax kun lurañampi sasispasa? 2) ‘Maynitakik kuns munañxa’, ¿kunjamatsa apanuksna?
13 Pablox idolonakar yupaychañäkaspas ukham yaqha tuqitwa arsurakïna. Akham sasaw säna: “Aka uraqin jucha lurañanakax jumanakan utjki ukanakasti jan utjkxpanti: jan khitis yaqhampi wachuqa juchan sarnaqpati, janirak qʼañu luräwinaksa lurpati, janirak jañchipan munañanakapsa, ni jan wali amtatanakapsa lurpati, janirak michʼäpasa (ukasti idolonakarus yupaychksna ukhamarakikiwa)” sasa (Col. 3:5). Michʼa jaqixa, jupakiw kuns munaski, sañäni, qullqxa wal muni. Ukhamaraki, jan warmipäki jan chachapäki ukar qʼañu amtampi munir jaqixa michʼa jaqïkaspas ukhamarakiwa (Éxo. 20:17). Pablox taqi ukham munañanakarux idolonakar yupaychañäkaspas ukhamaw sasaw säna. Ukhamaxa, jachʼa juchawa. Kunatsa jan wali amtäwinak apanukuñasaxa uka tuqitwa Jesusax mä amuytʼayäwimpi sum qhanañchäna (Marcos 9:47 liytʼasiñapawa; 1 Juan 2:16).
Inamay arunakat amuyasipxañäni
14, 15. 1) Jeremías profetax jakkäna ukhaxa, ¿kunatsa jaqinakax jan walir purtʼasipxäna? 2) ¿Kunatsa Moisesan arunakapax wali valoranïnxa?
14 Inamay arunakax utjarakiwa. Uka tuqitxa Jehová Diosax Jeremiasarux akham sänwa: “Uktix profetanakax nayan sutixaru sasipkchixa, ukapachax kʼarisipxiwa. Janiw nayax jupanakaru khitankti, janiw kuna aruxsa churkaraktti, ni jupanakarux kunsa siskaraktti. Ukanakax kʼari yatiyäwinakakiwa, kʼari uñjäwinakak parlapxaraki, jupanakan amtatanakaparu parlapxatapakiwa. Ukanakakwa uka profetanakax yatiyapxixa” sasa (Jer. 14:14). Uka kʼari profetanakax Jehová Diosan sutipxaruw amuyunakap parlapxäna. Ukatwa uka arunakapax kʼarïnxa, mä arunxa, inamay arunakänwa; ukatxa, Diosan markaparusa yupaychañ tuqit jan walir puriyirjamänwa. Chiqpachansa, 607 nayrïr maranwa, uka inamay arunakar istʼirinakaxa babilonionakan jiwarayat uñjasipxäna.
15 Ukampisa, Moisesax israelitanakar akham sasaw iwxäna: “Sum amuytʼasipxam taqi kuntï jichhüruna sapksma ukanakata [...]. Jumanakasti janiw aka arunakxa aliqaki istʼapkasmati; jan ukasti aka leyinakax jumanakatakix jakañawa, ukatjamarakiwa walja maranaka jakapxäta, kawkïri uraqtï katupkäta Jordán jawirat khursa tuqina” sasa (Deu. 32:46, 47). Moisesax Diosan amuytʼayatäsinwa parläna; ukatwa arunakapax israelitanakatakix wali valoranïnxa. Wali wakiskirïnwa uka arunakar istʼapxañapaxa, ukhamatwa kusisita walja maranak jakasipxañapäna. Jiwasax ukhamaraki chiqa arunakäkis ukanak tuqit saytʼasipxañäni, janipun inamay arunakxa jaysapxañäniti.
16. Ciencia tuqit yatxatirinakax Diosan Arup contra parlapki ukanakatxa, ¿kamstans cristianonakaxa?
16 ¿Kuna inamay arunakas jichhürun istʼasiraki? Ciencia tuqit yaqhip yatxatirinakaxa ina chʼusatakwa uñsttan ukat janiw Diosax utjkiti sasaw sapxi, ukatxa taqi kunas ina chʼusat jiltaski ukxa qhanañchapxiristwa sasin sapxaraki. Ukham yatiñanakaparjam arunak istʼasaxa, ¿llakisiñasäspati? Janiwa. Jaqin yatiñapaxa janiw Diosan yatiñapjamäkiti (1 Cor. 2:6, 7). Ukatpï, kunapachatix payachasiñax utjki ukhaxa, Diosan Aruparuw nayraqat istʼtanxa, janiw jaqin yatichäwinakaparuxa, kunattix jaqinakax pantjasipxapuniwa (Romanos 3:4 liytʼasiñapawa). Ciencia tuqitxa, jaqinakax nayrarusay sartasipkpan, ukampis Bibliax jaqin yatiñapat kamsis ukax pachpakïskaniwa: “Akapacha yatiñ kankañasti Diosatakix luqhi kankañawa”. Diosan yatiñapampita jaqin yatiñapampita amuytʼataxa, jaqin yatiñapax janiw kunäkisa, inamayakïspas ukhamawa (1 Cor. 3:18-20).
17. Kʼari yupaychäw irpirinakan arunakaparusa ukat jaqsutäsin Diosan markap contra parlirinakan arunakaparusa, ¿kunjamsa uñjañasa?
17 Cristianüpxtwa siri kʼari yupaychäwinakan irpirinakapaxa ukham inamay arunakwa parlapxaraki. Diosan sutipxaruw parlapxta sapxiwa, ukampis waljanixa janiw Qullan Qillqatanakarjam sarnaqapkiti. Ukhamasti arsutanakapax inamayakiwa. Nayrax Diosan markapankapxäna ukat jichhax Diosan markap contra parlxapxi uka jaqinakax ukham inamay arunakwa parlapxaraki. Jupanakax Criston uttʼayata Amuytʼasiri Chiqapa Uywatat sipansa jukʼamps yatipkaspa ukham amuyasipxi (Mat. 24:45-47). Ukampisa jupanakan amuyunakapakwa parlasipki. Ukatpï arunakapax inamayakixa; ukat istʼirinakaparux jucharuw puriyaspa, mä arunxa, lanktayaspawa (Luc. 17:1, 2). Jan irpanukuyasiñatakixa, ¿kamachañasäspasa?
Kunjamatsa inamay arunakat jarkʼaqasiñasäspa
18. ¿Kunjamatsa 1 Juan 4:1 qillqatan jikxataski uka arunakar phuqsna?
18 Apóstol Juanax uka tuqit sum iwxäna (1 Juan 4:1 liytʼasiñapawa). Uka iwxarjamaxa, khitinakarutix yatiyktan uka jaqinakaruxa, yatiqatanakapax Bibliarjamaskiti janicha uk yantʼapxañapatakiw chʼamañchtanxa. Jiwasax ukhamaraki lurapxañasa. Maynitix kuna arsutapampi Bibliata, tama tuqita, irpir chuymaninakata jan ukax khiti jilat kullakat payachasiychistu ukhaxa, janiw jankʼaki uka arunakar istʼañasäkiti. Akham jisktʼasiñasäspawa: “¿Ukham parlir jaqix Bibliarjamat parlaski? Arunakapaxa, ¿Diosan Apnaqäwip nayrar uchañatakit chʼamañchaski? ¿Ukat tama taypin sumankañ tuqirut wiytaski?” sasa. Kuna arunakatix jilat kullakanakasar aynachtʼayki uka arunakaxa inamay arunakawa (2 Cor. 13:10, 11).
19. Inamay arunak jan parlañatakixa, ¿irpir chuymaninakax kamachapxañapasa?
19 Ukat irpir chuymaninakax inamay arunakat amuyasisapuniw parlapxaraki. Kunapachatix iwxañax wakiski ukhaxa, janiw taqi kunsa yatipkaspa ukham parlapkiti. Janipuniw yatiñapar atinisipkiti; jan ukasti Bibliatpun kuns parlapxi. Kunjamsa irpir chuymaninakax parlapxañapa ukxa Pablox akham sasaw qillqäna: ‘Kunatix qillqatäki ukatxa jan jukʼampstʼapxamti’ sasa (1 Cor. 4:6). Ukhamasti irpir chuymaninakax janiw Bibliar yapxatapxañapäkiti, ukhamaraki Amuytʼasiri Chiqapa Uywatan Bibliat apstʼat qillqatanakapatsa janiw jukʼampstʼapxañapäkiti.
20. Kunatix inamayäki ukanakat jarkʼaqasiñatakixa, ¿kuna yanaptʼas utjistu?
20 Kunjamtï uñjawayktanxa, —inamay diosanakasa, inamay arunakasa, ukat kunanakatix inamayäki ukanakaxa— jan waliruw puriyistaspa. Ukatpï, kunatix inamayäki taqi ukanakata amuyasiñatakixa, Jehová Diosar sapür mayistanxa, ukhamat jarkʼaqasiñasataki. Ukham lurasawa, Salmo qillqirjama saraktanxa: “Janikiy inamay yänakar uñtayistati, thakiman sarañatak jakañ churita” sasa (Sal. 119:37). Kunatsa Jehová Diosampi irpayasiñax wali wakiskirixa uka tuqitwa jutir yatichäwin yatxataskañäni.
¿Qhanañchasmati?
• Chiqpachansa, ¿kunanakas inamay luräwinakaxa?
• Qullqix jiwasatakix diosaruw tukuspa, ¿jan ukhamäñapatakix kamachañasäspasa?
• ¿Kunjamatsa janchin munañanakapax idolonakar yupaychañäkaspas ukham tukuspa?
• ¿Kunjamatsa inamay arunakar janiw sasax sissna?
[11 janan fotopa]
Israelitanakarux ‘yapuchapxañamawa’ sasaw sasïna, janiw inamay luräwinakan sarnaqapxañapäkänti
[13 janan fotopa]
Yänak munañaxa Jehová Diosar luqtañatwa apaqistaspa, janipun ukar purtʼasipxañäniti
[14 janan fotopa]
Irpir chuymaninakan arunakapax wali askinakäspawa