Cristianjam Jakañataki ukat Yatiyañataki - Referencias
JUNIO 4-10
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | MARCOS 15, 16
“Jesusar phoqasir profecianaka”
(Marcos 15:3-5) Jilïr sacerdotenakajj kunayman toqetwa jupar juchañchapjjäna. 4 Pilatojj mä kutimpiw jupar akham sasin jisktʼäna: “¿Janit kuns kamskäta? Uñjam ukhataqeraksa juma contrajj parlapjjejjä” sasa. 5 Jesusajj janiw kamsjjänsa, ukatwa Pilatojj wal musparäna.
(Marcos 15:24) Lawar chʼakkatasajja patjja isinakap jaljasiñatakiw suertenak willtapjjäna, ukhamat kunsa apasipjjani uk yatiñataki.
(Marcos 15:29, 30) Uka cheq pasir jaqenakajj chuym ustʼayir arunakampiw jupa contra parlapjjäna, pʼeqsa khiwisipjjarakïnwa, akham sasa: “Templo allthapisin kimsürut saytʼayir jaqe, 30 uka tʼaqesiñ lawat saraqasin salvasim” sasa.
nwtsty Mr 15:24, 29 textotak notanaka
patjja isinakap jaljasiñatakiw: Juan 19:23, 24 textojja, kuntï mayni Evangelionakajj jan sapki ukwa qhanañchi. Ukarjamajja, Jesusan patjja isipampi, manqha isipampi jaljasiñatakiw romano soldadonakajj suertenak willtapjjäna. Ukatsti, patjja isip pusiruw jaljasipjjäna, ukhamat sapa mayni apasiñataki, manqha isip jan chʼiyjañatakejj suertenak willtapjjäna. Ukhamatwa Salmo 22:18 texton siski uka profeciajj phoqasïna. Amuyatajja, juchañchatanakar jiwayir soldadonakaw jiwirin isinakap katusipjjerïna. Janïr jiwaykasaw isinakapsa, kunapatï utjkäna ukanaksa aparapjjerïna, ukhamatwa juchañchatarojj jukʼamp jiskʼachapjjerïna.
pʼeqsa khiwisipjjarakïnwa: Uka tiemponjja, maynir jiskʼachañatakiw yaqhepajj pʼeqe khiwisis parlapjjerïna. Pʼeqe khiwisis pasirinakajj jan yatisaw kuntï Salmo 22:7 texton siskäna uk phoqapjjäna.
(Marcos 15:43) Arimatea markankir mä jaqew jutäna, José sutini. Jupasti Judionakan Jachʼa Tribunalapan wali aytat jaqënwa, Diosan Reinopsa suyarakïnwa. Jupajj jan ajjsartʼasaw Pilaton ukar sarasajj Jesusan cuerpop mayïna.
(Marcos 15:46) Joseasti linot lurat mä suma tela aläna, ukampiw jiwat cuerpo apaqasajj llawuntäna. Ukatjja qarqar lurat mä sepulturaruw imjjäna. Mä jachʼa qalampiw uka sepulturarojj punkut nukkatarakïna.
nwtsty Mr 15:43 textotak nota
José: Mateo, Marcos, Lucas, Juan chachanakajj janiw José chachat mä kikpaki qhanañchapkänti. ¿Kunsa ukajj amuytʼayistu? Sapa mayniw sutinakap apki uka libro qellqapjjäna. Impuestonak cobriri Mateojja, José chachajj “qamir jaqew” sasaw säna. Romanonakat amuytʼasin qellqeri Marcos chachajja, Joseajj “judionakan Jachʼa Tribunalapan wali aytat jaqënwa, Diosan Reinopsa suyarakïnwa” sasaw qellqäna. Wali sinttʼasiri Lucas doctorajja, Joseajj “cheqapar sarnaqer suma jaqënwa”, Jesusar jiwayañ amtapkäna ukarus janiw mitiskänti sasaw qellqarakïna. Juan sapakiw José chachat akham säna: “Jesusan discipulopänwa, judionakar ajjsarañatwa jupar creyitap yaqhanakar jan arskänti” sasa (Mt 27:57-60; Mr 15:43-46; Lu 23:50-53; Jn 19:38-42).
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Marcos 15:25) Niya llätunka alwa horasäjjäna ukhaw lawar chʼakkatapjjäna.
nwtsty Mr 15:25 textotak nota
llätunka alwa horasäjjäna: Marcos 15:25 textompi Juan 19:14-16 textompejj may maywa parli sasaw yaqhepajj sapjje. Juan libronjja, “niya chika uröjjäna” ukhaw Pilatojj Jesusaru jiwayapjjañapatak judionakar katuyäna sasaw qhanañchi. Kunatsa ukham may maya horanak aytasi uk janis Bibliajj sum qhanañchkchejja, uk sum amuytʼañaw wakisispa. Mateo, Marcos, Lucas, Juan libronakajja, Jesusar jiwayapkäna uka urojj kunanakatï paskäna ukjjat parlkasajj pachpa horanakwa aytapjje. Sañäni, sacerdotenakampi jilïr irpirinakampejja, qhantati horasaruw Jesusarojj Poncio Pilato gobernadorar katuyapjjäna sasin puspachaniw qhanañchapjje (Mt 27:1, 2; Mr 15:1; Lu 22:66-23:1; Jn 18:28). Mateo, Marcos, Lucas qellqerinakajja, Jesusajj lawar chʼakkatatäkäna ukhajj ‘niya chika urut niya kimsa jaypʼu horaskamaw taqe oraqen chʼamaktʼäna’ sasaw qhanañchapjje (Mt 27:45, 46; Mr 15:33, 34; Lu 23:44). Maysa toqet ak amuytʼañasarakiwa, jiwañatak juchañchatäkäna ukar janïr jiwaykasajj jawqʼjapjjerïnwa sasaw yaqhep jaqenakajj sapjje. Cheqas awisajj wal jawqʼjapjjatap laykojj jiwjjapjjerïnwa. Jesusarojj ukhamwa wal jawqʼjapjjarakïna, ukatwa yaqha jaqejj chʼakkatatäñapäkäna uka lawap apañ yanaptʼäna (Lu 23:26; Jn 19:17). Amuytʼañäni, niyakejjay janïr jiwaykasajj Jesusar wal jawqʼjapjjchïnjja, uka horasat lawar chʼakkatapkäna ukhakamajj mä qhawqha horanakaw paspachäna. Ukatwa Mateo 27:26, Marcos 15:15 qellqatanakan Jesusar jawqʼjapkäna, lawar chʼakkatapkäna ukanakajj juntuk qhanañchasi. Yateqaniwayktan ukarjamajja, kuna horarus Jesusar jiwayañ qalltapjjäna ukajj janiw Mateo, Marcos, Lucas, Juan qellqerinakatakejj pachpäkpachänti, inas maynitakejj jiwayañajj jawqʼjasin qalltchïna, maynitakisti lawar chʼakkatäpkäna ukharakiw qalltpachäna, ukatwa mä pachpa horanak jan sapkpachänti. Inas ukat Pilatojj kunatsa Jesusajj lawar chʼakkatatajj jankʼak jiwäna uk jan creyiñ puedkchïnti (Mr 15:44). Uka tiemponjja, mä urjja pusi tiemporuw jaljapjjerïna, sapa tiempojj kimsa horanakanïnwa, arumjja ukhamwa jaljapjjarakirïna. Biblia qellqerinakajj ukarjamaw qellqapjjarakïna. Ukatwa Biblian llätunkïr horasa, chika uru, kimsa jaypʼu horasa sasin qhanañchi, ukajj Inti jalsuta jan ukajj niya 6 alwa horasatwa jakhuñ qalltasïna (Mt 20:1-5; Jn 4:6; Hch 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Uka tiemponjja kuna horapunïnsa ukajj janiw yatiñjamäkänti, ukatwa “niya” sasin sapjjäna, kunjamtï Juan 19:14 texton siski ukhama (Mt 27:46; Lu 23:44; Jn 4:6; Hch 10:3, 9). Ukhamasti, Marcos chachajj Jesusar jawqʼjapkäna uka horasatwa jakhuñ qalltäna, Juan chachasti Jesusar lawar chʼakkatapkäna uka horasatwa parlarakïna. Maysa toqetjja, Marcos chachajj urun nayrïr tiempopatwa parlaskpachäna, Juan chachasti urun payïr tiempopatwa parlaskarakpachäna. Ukhamarus Juan chachajj janiw mä exacto horat parlkänti, jan ukasti ‘niya chika uru’ sasaw säna. Taqe ukanakatwa kunatsa Marcos, Juan chachanakajj jan mä pachpa hora aytapkäna uk amuysna. Tukuyañatakejja, Juan chachajj walja maranak qhepatwa sutip apki uka libro qellqäna, ukhamajj yaqha hora aytatapajj Marcos librot jan copiasitapwa uñachtʼayistu.
(Marcos 16:8) Sepulturat mistusasti wali sustjata, wali khatattʼasisaw uka warminakajj escapjjapjjäna. Ajjsarañatjja janirakiw khitirus kuns yatiyapkänti.
nwtsty Mr 16:8 textotak nota
Ajjsarañatjja: Nayra qellqatanakarjamajja, Marcos librojj capítulo 16 versículo 8 ukampiw tukuyi. Yaqhep jaqenakajja, Marcos librojj janiw mä akatjamatak tukuykaspati sasaw sapjje. Ukham amuyañajj janiw walïkiti, kuna laykutejj Marcos chachajj mä jukʼa arunakampikiw qhan kuns sirïna. Jesusan jiwatapat mä 300 maranak qhepatjja, Bibliat yatjjattʼat Jerónimo chachampi, Eusebio chachampejj Marcos librojj “ajjsarañata” sasaw tukuyi sapjjänwa.
Griego arut nayra qellqatanakansa, yaqha arur jaqokipat Biblianakansa Marcos librorojj conclusión larga, conclusión corta ukanakampiw yaptʼapjje. Conclusión larga ukajj 12 versiculonakaniwa. Ukajj Manuscrito Alejandrino, Códice Ephraemi Syri Rescriptus, ukhamarak Códice de Beza Cantabrigense ukanakanwa utji (ukanakajj 400-500 maranakan qellqatawa). Ukhamarakiw Vulgata latina, Peshitta siríaca, Siríaco Curetoniano qellqatanakan uñsti. Ukampis 300-400 maranakan griego arun qellqata Códice Sinaítico, Códice Vaticano ukanakan janiw utjkiti. Janirakiw Códice Sinaítico Siríaco qellqatansa (300-500 maranakan qellqata), ni nayra maranakan qellqata copto shaídico del Evangelio de Marcos ukansa utjkiti (400-500 maranakan qellqata). Marcos librot armenio, georgiano arunakar copiaqata nayra qellqatanakanjja, Marcos librojj capítulo 16 versículo 8 ukampiw tukuyaraki.
Uka maranak qhepatjja, griego arut yaqhep nayra qellqatanakansa, yaqha arur jaqokipat yaqhep Biblianakansa conclusión corta ukampiw Marcos librojj mä qhawqha arunakampik tukuyi. 700-800 maranakan qellqata Códice Regio ukajja, conclusión corta, conclusión larga ukanakaniwa, conclusión corta ukampiw nayraqat tukuyi. Ukanakampi janïr tukuykasajja, ‘yatjjattʼatanakajj uka versiculonakajj walikïskiw sapkchisa, Marcos librojj cheqapuniti uka arunakampi tukuyi janicha ukajj janiw sum yatiskiti’ sasaw mä notan qhanañchasi. Aymar arun utjki uka Biblianakanjja, 9-20 versiculonakampiw yaptʼapjje.
9-20 VERSICULONAKA
[9 Jesusasti willjta horasaw jaktäna. Ukürusti semana qallta urünwa. Ukatsti Magdalankiri Mariaruw nayraqat uñstäna, kawkïrittejj jupajj paqallq ñanqha ajayunak alisskäna ukaru. 10 Warmisti sarasinjja, Jesusamp chik sarnaqapkäns ukanakaruw yatiyi, jupanakasti llakitäpjjänwa, jachasipkarakïnwa. 11 Jupanakasti Jesusan jaktatap istʼasinjja, ukhamarak Marian uñjatap yatisinsa, janiw iyawsapkänti. 12 Uka qhepatsti Jesusajj mayjatarakwa pani discipulonakaparojj uñstäna, kunapachatï jupanakajj pampar sarasipkän ukha. 13 Ukatsti jupanakajj mayninakar yatiyiriw sarapjjäna, ukampis ukanakajj ukham yatiykatpachasa janipuniw iyawsapkänti. 14 Uka qhepatsti Jesusajj tunka mayan discipulonakaparuw uñstäna mesan qontʼatäsipkiriru. Jupanakarusti pisi iyawsañanïpjjatapatwa qhantʼäna, qala chuymanïpjjatapataraki, Jesusan jaktatap yatiyirinakaru jan iyawsapjjatap layku. 15 Ukjjarusti Jesusajj jupanakarojj sarakïnwa: “Taqe akapachar sarapjjam taqe jaqenakar qhespiyasiñ arunak yatiyiri. 16 Khititejj iyawskani, bautisaskarakinejja, ukajj qhespiyatäniwa, jan iyawsiristi, juchañchatäniwa. 17 Aka chimpunakarakiw iyawsirinak taypinjj utjani: Sutejjanwa ñanqha ajayunakjja alissupjjani; machaq parlanak parlapjjarakini; 18 amparanakaparusti katarinak wayjjarupjjani, venenonak umantasasa janirakiw kamachatäpkanisa. Usutanakarusti kʼumaraptayapjjarakiniwa, amparanakapamp loqjjatasa”. 19 Jupanakar parlatap qhepatjja, Tatit Jesusajj alajjpachar aptatäjjänwa. Jupasti Diosan kupëjjaparuw qontʼasjje. 20 Ukatsti discipulonakapajj qhespiyasiñ arunak taqe toqen yatiyapjjäna. Pachpa Tatiturakiw jupanakarojj yanapaskäna, kunayman muspharkañanak lurayasa, arunakapan cheqätap uñachtʼayañataki.]
Biblia liyiñataki (Marcos 15:1-15)
JUNIO 11-17
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | LUCAS 1
“Mariat yateqasis humilde chuymanïpjjañäni”
(Lucas 1:38) Ukjjarusti Mariajj sarakïnwa: “¡Nayajj Jehová Diosan esclavapätwa! Kuntï jumajj siskta ukajj nayan phoqaspan” sasa. Ukatsti uka angelajj jupan ukat sarjjänwa.
“¡Nayajj Tatitun serviripätwa!”
12 Kuntï Mariajj siskäna ukjja, iyawsäwini jaqenakajj jichhürkamas amtasisipkakiwa. Jupan amuykañ arunakapajj altʼat chuymanïtapa ukat istʼasirïtapwa uñachtʼayäna. Mariajj akham sänwa: “Nayajj [Jehová] Tatitun serviripätwa. Jupajj arsutaparjam nayampejj lurpan” sasa (Luc. 1:38). Uka tiempon tawaqo esclavanakajj janipuniw jachʼar aptatäpkänti, jakäwipajj uywiripan amparapankänwa. Ukhamwa Mariajj Jehová Dios uywiripar uñjäna. Jupajj taqe chuyma yupaychirinakapat jan armasitapjja sum Mariajj yatïna. Ukat nayatï Diosan mayitanakap sum phoqhañataki chʼamachasï ukhajja, Jupajj bendecitaniwa sasaw atinisïna. Ukhamajj Diosan amparapankkasajj janiw kunatsa llakiskänti (Sal. 18:25).
(Lucas 1:46-55) Mariajj sarakïnwa: “Nayajj Jehová Diosaruw jachʼañchta. 47 Nayar salviri Diosaj laykojj walpun chuymajan kusista. 48 Nayajj jan yäqat esclava warmïkayäta ukhaw jupajj uñtanitu. Jichhat uksarusti taqe jaqenakaw Diosan bendisit warmi sasin sapjjetani. 49 Wali chʼaman Diosaw nayampejj wali musparkañanak luri, jupan sutipajj santowa. 50 Khitinakatejj jupar ajjsarapki ukanakarojja, wiñayan wiñayapatakiw khuyaptʼayi. 51 Jupajj wali chʼamani amparapampiw taqe kuns luri, chuymanakapan jachʼa jachʼa tukupki ukanakarus ananukurakiwa. 52 Jupajj trononakatsa munañan jaqenakarojj apaqewa, jan yäqat jaqenakarus jachʼaruw apti. 53 Jupajj manqʼat awtjatanakarus kunatejj sumäki ukanakampiw sistʼayi, qamirinakarusti chʼusa amparak khitanukuraki. 54 Jupajj khuyapayasiñapat wiñaypach amtañatakiw Israel serviripar yanaptʼir juti, 55 kunjamtï jupajj Abrahán nayra awkisarus wawanakaparus siskäna ukhama” sasa.
ia págs. 150, 151 párrs. 15, 16
“¡Nayajj Tatitun serviripätwa!”
15 Kuntï Mariajj Elisabetar säna ukajj Biblian suma imatäskiwa (Lucas 1:46-55 liytʼasiñapawa). Uka qellqatanakwa Marian arunakapajj jukʼamp uñsti ukat wal jupat yatichistu. Mariajj wali yuspärasir tawaqönwa, jupatakejj Mesiasan taykapäñajj wali askipunïnwa ukatwa Diosar wal jachʼañchäna. Ukat arunakapajj wali iyawsäwinïtapwa uñachtʼayarakistu. Jehová Diosaw chʼamaninakarusa, jachʼa jachʼa tukurinakarusa jiskʼachi ukat pisinkirinakarusa, altʼat chuymaninakarusa yanaptʼiwa sasaw säna. Ukat Diosan Arupatsa wal yatpachäna, kuna laykutejj pä tunka jila kutiw Hebreo arut Qellqatanakat arsüna.
16 Mariajj Diosan arunakapat yatjjatasajj wal lupʼpachäna. Ukampis jupan amuyunakapak arsuñat sipansa, kunatï Diosan Arupan qellqatäkäna ukakwa arsüna. Purakapankaskiri wawasti ukhamarakiw qhepat amuyäna. Ukatwa akham säna: “Yatichäwejjajj janiw nayankkiti, jan ukasti khitankitu ukankiwa” sasa (Juan 7:16). ¿Jiwasajj Diosan Aruparojj ukhamarakit wali respetomp uñjtan? ¿Jan ukajj amuyunakasakcha yatichañ muntan? Cheqas Mariat yateqasiñajj wali askipunïniwa.
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Lucas 1:69) Jiwasatakejj jupar servir Davidan utapanwa wali chʼaman mä salviri saytʼayarapistu.
nwtsty Lu 1:69 textotak nota
wali chʼaman mä salviri: Jan ukajj “salvasiñ wajjra”. Biblianjja, animalanakan wajjranakapajj chʼamanïñata jan ukajj atipjañat parlañatakiw apnaqasi. Sañäni, Bibliajj qellqaskäna ukhajja, “wajjra” siski uka arojj aka textonakan uñstäna: 1 Samuel 2:1; Salmos 75:4, 5, 10; Salmo 148:14. Maysa toqetjja, wajjranakajj suma jan suma gobernantenaka reyinaka sañ muni, wajjrampi nuktʼañasti atipjaña sañ munaraki (Dt 33:17; Da7:24; 8:2-10, 20-24). Aka texton qhanañchäwipan “salvasiñ wajjra” siski ukajja, Mesiasatwa parlaski, jupaw wali chʼamani salvirisajja.
(Lucas 1:76) Jiskʼa yoqall wawa, jumarojj Jachʼa Diosan profetapa sasaw sapjjätam. Jumaw Jehová Diosan nayraqatap saräta, thakinakap wakichañataki,
nwtsty Lu 1:76 textotak notanaka
Jehová: Aka textonjja, bautisir Juanan Zacarías tatapajj Isaías 40:3, Malaquías 3:1 versiculonakatwa aytaskäna. Uka versiculonakanjja, hebreo arun nayra qellqatanakan Diosan sutipajj יהוה (YHWH) letranakampiw uñsti. Ukatwa griego arun yaqhep nayra qellqatanakan Kýrios (Señor) arus uñstkchejja, Diosan Arunakapa Biblian Diosan Jehová sutip uchasiwayi.
Jumaw Jehová Diosan nayraqatap saräta: Bautisir Juanajj Jesusan jutañapatakiw thak wakichañapäna, ukwa “jumaw Jehová Diosan nayraqatap saräta” siski uka arunakajj sañ muni, cheqansa Jesusajj Awkipan sutipjjaruw jutañapäna (Jn 5:43; 8:29; Jehová siski uka nota uñjjattʼarakïta).
Biblia liyiñataki (Lucas 1:46-66)
JUNIO 18-24
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | LUCAS 2, 3
“Wayn tawaqo, ¿Diosan amigopäskakiñatak chʼamachasisktati?”
(Lucas 2:41, 42) Awk taykapajja sapa maraw Jerusalén markar Pascua fiestatak sarapjjerïna. 42 Uka yoqall wawajj tunka payani maranëjjäna ukhajja, uka fiestaruw jupanakajj makatapjjäna, kunjamtï sarapjjerïkäna ukhama.
nwtsty Lu 2:41 textotak nota
Awk taykapajja sapa maraw [...] sarapjjerïna: Pascua fiesta amtañatak janis warminakan Jerusalenar sarapjjañapajj wakiskchïnjja, Mariajj sapa maraw Joseamp chikajj Jerusalenar sarirïna (Éx 23:17; 34:23). Jerusalenar jut sarasajj mä 300 kilometronakwa viajipjjerïna, familiapas marat maratjamaw jukʼamp jiltaskäna.
(Lucas 2:46, 47) Kimsa urutwa juparojj templon jikjjatapjjäna, yatichirinak taypin qontʼata, jupanakaruw istʼaskäna, jisktʼaskarakïna. 47 Taqe jupar istʼirinakasti, wali amuytʼasirïtapatsa jisktʼanakar qhanañchatapatsa wal musparapjjäna.
nwtsty Lu 2:46, 47 textotak notanaka
jisktʼaskarakïna: ‘Jesusar istʼirinakajj wal musparapjjäna’ sasaw Bibliajj qhanañchi, ukhamajj Jesusan jisktʼanakapajj janiw mä wawan jisktʼanakapjamakänti (Lu 2:47). Aka texton griego arut “jisktʼaskarakïna” sasin jaqokipasiwayki ukajja, jisktʼasajj yaqha jisktʼamp qhanañchaña sañwa munarakispa, kunjamtï juicionakan luraski ukhama (Mt 27:11; Mr 14:60, 61; 15:2, 4; Hch 5:27). Historia toqet yatjjattʼata jaqenakan arunakaparjamajja, yaqhep yatichirinakajj templor mantañäki (pórtico) ukanwa fiesta pasatat yatichañatakejj quedasipjjerïna. Ukanwa jaqenakajj istʼañatakisa jisktʼañatakis yatichirin jakʼapan qontʼasipjjerïna.
wal musparapjjäna: Griego arut “wal musparapjjäna” sasin jaqokipasiwayki uka arunakajja, musparatäskakiña, walpun musparaña sañwa munarakispa.
(Lucas 2:51, 52) Ukatjja jupajj awk taykapamp saraqasaw Nazaret markar sarjjäna, jupanakar istʼasapuniw sarnaqarakïna. Mamapasti taqe ukanakwa chuymapar imjjäsïna. 52 Jesusasti jiltaskakïnwa, yatiñapas ukhamarakiw jiljjattaskäna, Dios nayraqatansa jaqenak nayraqatansa wali munatarakïnwa.
nwtsty Lu 2:51, 52 textotak nota
jupanakar istʼasapuniw sarnaqarakïna: Jesusan Diosan Arup sum uñtʼatap uñjasajja, templon yatichirinakajj wal musparapjjäna. Uka qhepatjja, Jesusajj awk taykapampiw utar sarjjäna, humilde chuymampiw jupanakar istʼas sarnaqarakïna, ukwa ‘istʼasapuniw sarnaqäna’ sasin griego arut jaqokipasiwayki uka arunakajj amuytʼayistu. ¿Kunatsa Jesusajj mayni wawanakat sipansa awk taykapar istʼañatak jukʼamp chʼamachasiñapäna? Jupajj Moisesan Leyipwa sum phoqañapäna (Éx 20:12; Gál 4:4).
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Lucas 2:14) “Diosajj alajjpachan jachʼañchatäpan, aka oraqen sumankañajj utjarakpan, khitinakatejj jupan katoqatäpki uka jaqenak taypina” sasa.
nwtsty Lu 2:14 textotak notanaka
aka oraqen sumankañajj utjarakpan, khitinakatejj jupan katoqatäpki uka jaqenak taypina: Yaqhep nayra qellqatanakarjamajja, uka arunakajj “aka oraqen sumankañajj utjpan, jaqenakatakis khuyapayasiñajj utjarakpan” sasaw jaqokipasispa, yaqhep Biblianakanjja ukhamaw jaqokipasiwayi. Ukampis walja nayra qellqatanakaw kunjamtï Diosan Arunakapa Biblian siski ukham sapjjaraki. Angelan arunakapajja, Diosajj taqe jaqenakarusa mä arunjja, jan wali jaqenakamppacharus sum katoqkaspa ukham janiw sañ munkiti. Jan ukasti, Diosar taqe chuym confiyapki, Yoqapan discipuloparus tukupki uka jaqenakakiw Diosamp katoqatäpjje, ukwa angelan arunakapajj sañ muni (khitinakatejj jupan katoqatäpki uka jaqenak siski uka nota uñjjattʼarakïta).
khitinakatejj jupan katoqatäpki uka jaqenak taypina: Uka arunakajja, griego arun eudokía siski uka arutwa juti. Uka arojj “kusisiña”, “katoqaña”, “suma jaqet uñjaña” sasaw jaqokipasiraskispa. Ukhamajj angelan arunakapajja, janiw Diosajj taqe jaqenakarus sum katoqkaspa ukham sañ munkiti. Jan ukasti, Diosajj jupar taqe chuym confiyirinakaru, Yoqapan discipulopar tukupki ukanakaruk katoqatapa sañwa muni. Griego arun eudokía siski ukajja, jaqenakajj chuymapat Diosar serviñ amtapki uka toqet parlañatakiw yaqhep textonakan apnaqasi (Ro 10:1; Flp 1:15), ukampis jilapartejja, Diosajj jupar kusisiyapki, munañaparjam sarnaqapki ukanakar katoqatap uñachtʼayañatakiw apnaqasi (Mt 11:26; Lu 10:21; Ef 1:5, 9; Flp 2:13; 2Te 1:11). Septuaginta qellqatanjja, Diosajj jaqenakar katoqatapat parlañatakiw eudokía arojj apnaqasiraki (Salmo 51:18 [50:20, LXX]).
(Lucas 3:23) Jesusajj Diosan arunakap yatiyañ qalltäna ukhajja, niya kimsa tunka maranïnwa. Kunjamtï jaqenakajj sapkänjja, jupajj Josean yoqapänwa, Joseajj Helí chachan yoqapänwa,
¿Yatiyätati?
Joseyan awkipajj ¿khitïnsa?
Nazaretankir José chachajja, Jesusan uywasir awkipänwa. ¿José chachajj khitin wawapänsa? Mateo qellqatanjja, awkipajj Jacob satänwa sasaw qhanañchi, ukampis Lucas qellqatanjja, “Elí chachan yoqapänwa” sasaw saraki. ¿Kunatsa ukham mayj mayja parlapjjpacha? (Lucas 3:23; Mateo 1:16).
“Jacobusti Josean awkipänwa” sasaw Mateojj qellqäna. Uka arunakajj griego arurjamajja, Joseyan cheqpach awkipawa sañwa muni. Kuna familiatsa Joseyajj jutäna ukjja Mateo qellqerejj sum qhanañchäna. Ukarjamajja, Joseyajj Davidan tronop katoqañapäna ukasti Jesús uywat yoqaparuw pasayatäjjäna.
Lucasajja, “Joseasti Elí chachan yoqapänwa” sasaw qellqarakïna. Ukajj “uywat wawa” jan ukajj “tollqa” sañwa munaspa. Lucas 3:27 qellqatanjja, Salatielajj “Nerin yoqapänwa” sasaw qhanañchi. Ukampis Salatielajj Jeconías chachan yoqapänwa (1 Crónicas 3:17; Mateo 1:12). Amuyatajja, jupajj Nerí chachan phuchapampi jaqechatänwa, ukhamajj tollqapakïnwa. Joseyat amuytʼarakiñäni, Elí chachan María sat phuchapampi jaqechatätap laykojja ‘yoqapjam’ uñtʼatänwa. Ukhamasti kuna familiatsa Jesusajj jutäna ukwa Lucasajj qhanañchaskäna mä arunjja, Mariatwa jutäna saskänwa (Romanos 1:3). Ukhamajja, Jesusajj kawkïr familiatsa juti ukjja, pä toqetwa Bibliajj qhanañchi, ukajj wal yanaptʼistu.
Biblia liyiñataki (Lucas 2:1-20)
JUNIO 25 - JULIO 1
BIBLIAN SUMA YATICHÄWINAKAPA | LUCAS 4, 5
“Jesusat yateqasis yantʼanakar saykatañäni”
(Lucas 4:1-4) Jesusajj espíritu santon phoqtʼataw Jordán Jawirat sarjjäna, espíritu santon irpataw jupajj wasaran sarnaqaskäna, 2 pusi tunka urunaka. Ukanwa Diablojj jupar yantʼarakïna. Uka urunakanjja Jesusajj janiw kuns manqʼkänti, ukhamajj uka urunak tukuyarojj manqʼat wal awtjayasïna. 3 Ukatwa Diablojj jupar akham säna: “Jumatï Diosan yoqapästajja, aka qaljja tʼantʼar tukuyam” sasa. 4 Jesusajj jupar sarakïnwa: “Qellqatawa: ‘Janiw jaqejj tʼantʼa sapampikejj jakañapäkiti’ sasa”.
Kunjam jaqëñasasa uk amuyasiñasawa
8 Jesusajj wasarankkaskäna ukhajja, ukhamarakwa Supayajj sallqjañ munäna. Niyakejjay Jesusajj 40 uru ukat 40 aruma jan manqʼatäkchïnjja, Supayajj Jesusan manqʼañ munañapatakejj akham sänwa: “Jumatejj Diosan Yoqapästajja, aka qalanakarojj tʼantʼar tukuyam” sasa (Luc. 4:1-3). ¿Jesusajj kuns luraspäna? Jupajj akanak luraspäna: manqʼañatakejj mä milagro luraspäna, jan ukajj janiw lurkaspänti. Jesusajja, jupan askip jikjjatañatakikejj janiw chʼamap apnaqañapäkänti uk sum yatïna. Manqʼat awtjatäkchïnsa, Jehová Diosamp sum apasiñaw jupatakejj jukʼamp wakiskirïnjja. Ukatwa akham säna: “Qellqatanjj siwa: ‘Janiw jaqejj tʼantʼa sapampikiti jakkani, jan ukasti taqe kuntejj Diosajj siski uka arunakampiw jakarakini’” sasa (Luc. 4:4).
(Lucas 4:5-8) Ukatsti mä qolluruw Diablojj irpsurakïna, mä chʼipjjtanakwa oraqpachan utjir taqe markanak uñachtʼayäna. 6 Diablojj akham sasaw jupar säna: “Taqe aka markanakjjar munañanïñwa churäma, kunja qamirïpkitejj ukas jumankarakiniwa. Taqe ukanakasti nayar katuyatawa, khitirutï nayajj churañ munkta ukaruw churarakta. 7 Ukhamasti jumatejj mä kutiki adoritäta ukhajja, taqe ukanakaw jumankani” sasa. 8 Uk satasti Jesusajj jupar akham sänwa: “Qellqatawa: ‘Jehová Diosamarukiw adorañama, jupa saparukiw serviñama’ sasa”.
Kunjam jaqëñasasa uk amuyasiñasawa
10 ¿Kunjamsa Supayajj ‘kuntï nayrajj uñjki ukanak munañampi’ Jesusar sallqjañ munäna? “Taqe akapachan utjkis uka markanak Jesusarojj uñachtʼayäna. Sarakïnwa: ‘Nayajj taqe akapach markanakan munañanïñ churäma, ukanakan jachʼa kankañapampi [...]’” sasa (Luc. 4:5, 6). Jesusajj janiw cheqpachapun taqe uka markanak uñjkänti. Jan ukasti mä visión toqew Supayajj ukanak uñachtʼayäna. Ukhamat taqe uka markanak uñjasin apnaqañ munañapataki. Ukatsti Supayajj akham sänwa: “Jumatejj nayar killtʼasisin yupaychitätajja, taqpachaw jumankjjani” sasa (Luc. 4:7). Ukampis Jesusajj janiw kunjam jaqëñaptï Supayajj munkäna ukham jaqëñ munkänti. Ukatwa akham säna: “Qellqatanjja siwa: ‘[Jehová] Tatitu Diosamaruw yupaychäta, jupa saparukirakiw servïta’” sasa (Luc. 4:8).
(Lucas 4:9-12) Ukjjarusti Jerusalén markaruw irparakïna, templo perqa patjjar saytʼayasaw jupar akham säna: “Jumatï Diosan yoqapästajja, akat jaqoqtam. 10 Qellqatanjja siwa: ‘Jupajj angelanakaparuw juman ukar khitanini, jumar jarkʼaqañataki’, 11 ‘jupanakaw amparampi katthapipjjätam, ukhamat kayumajj qalar jan usuchjasiñapataki’ sasa”. 12 Uk satasti Jesusajj jupar sarakïnwa: “Qellqatawa: ‘Janiw Jehová Diosamarojj yantʼañamäkiti’ sasa”.
nwtsty foto
Templon perqa patjjapa
Supayajj inas Jesusarojj templon perqa patjjapar cheqapun apasajj akat jaqoqtam sasin sischïna, kawki cheqarus apäna ukajj janiw yatiskiti. Aka texton “templo” sasinjja taqpach templot parlaski, ukhamajj inas Jesusajj templon Inti jalsu aynach (sureste) esquinankaskchïna, jan ukajj yaqha esquinankaskchïna. Jesusatï uka esquinanakat jaqoqtaspänjja, jiwataw pampar purispäna, Jehová Diosan yanaptʼatakiw jan jiwkaspänti.
Kunjam jaqëñasasa uk amuyasiñasawa
12 Ukampis Jesusajja, janiw Eva warmjam jachʼa jachʼa tukkänti, jan ukasti wali altʼat chuymanïnwa, ukajj wali yateqaskañapuniwa. Ukatjja, Supayajj kunatï jaqer wal muspharaykaspäna ukat Jehová Diosar yantʼkaspäna ukampiw yantʼañ munarakïna. Ukat Jesusatï Supayar istʼaspäna ukhajja, jachʼa jachʼa tukutapwa uñachtʼayaspäna uk Jesusajj sum yatïna. Ukatwa jan pächasis akham säna: “Qellqatanjja sarakiwa: ‘Janiw [Jehová] Tatit Diosamar yantʼätati’” sasa (Lucas 4:9-12 liytʼasiñapawa).
Suma yatichäwinak Bibliat thaqapjjañäni
(Lucas 4:17) Ukatwa juparojj Isaías profetan rollop churapjjäna, uka rollo llawurasasti, kawkjantï akham qellqatäki uka cheq jikjjatäna:
nwtsty Lu 4:17 textotak nota
Isaías profetan rollop: Isaías profetan rollop Mar Muerto ukan jikjjatapkäna ukajja, 7,3 metroni, chʼukthapit 17 pergamino hojanakani, 54 columna textonakani ukhamawa. Nazaret markankir sinagogan liytʼapkäna uka rollojj inas ukchʼarakïchïna. Nayrïr patak maranakanjja, Biblian libronakapan janiw capitulonakasa ni versiculonakas utjkänti, ukhamasti Jesusajj jan uka yanaptʼanakampiw liytʼañ munkäna uka cheq jikjjatäna. Ukhamäkchïnsa, kawkjantï qellqatäki uka cheq jikjjatänwa, ukajj Diosan Arup sum uñtʼatapwa uñachtʼayi.
(Lucas 4:25) Cheqpachapuniw sapjjsma, Eliasan urunakapanjja walja viuda warminakaw Israel markan utjäna. Alajjpachajj kimsa mara chikataniw jistʼantasirakïna, manqʼat pistʼañas taqe oraqenwa utjäna.
nwtsty Lu 4:25 textotak nota
kimsa mara chikataniw: 1 Reyes 18:1 qellqatarjamajja, ‘kimsa mara pasatatwa’ Elías profetajj ‘jallojj purjjaniwa’ sasin arsüna. Ukatwa Jesusan arunakapampi 1 Reyes 18:1 qellqatampejj janiw pachpäkiti sasin yaqhepanakajj sapjje. Ukampis Hebreo Qellqatanakajja, janiw kimsa marat minusas jallojj jan purkaspa ukham amuyaykiti. ‘Kimsa mara pasatat’ sasinjja, Elías profetajj janiw jallojj purjjaniti sasin Acab reyir siskäna ukhatwa jakhuñ qalltasïna (1Re 17:1). Waña tiemponwa Elías profetajj jallojj janiw purjjaniti sasin Acab reyir yatiypachäna, uka waña tiempojj sojjta phajjsinakänwa, ukampis uka pachajj jukʼamp phajjsinakaw jallojj jan purjjpachänti. Waña tiempojja, janiw kimsa mara pasatat Elías profetajj ‘jallojj purjjaniwa’ sasin Acab reyir siskäna ukhajj tukuykänti, jan ukasti janïr jallu purkasajja, Carmelo qollunwa Diosan ninapajj alajjpachat saraqanïna (1Re 18:18-45). Ukhamasti Jesusan arunakapasa, Santiago 5:17 texton siski uka arunakasa, 1 Reyes 18:1 qellqatan siski ukampejj pachpakiwa.
Biblia liyiñataki (Lucas 4:31-44)