¿Familian kusisit jakasiñatakix kunas munasi?

1. ¿Kunatsa familiax sumäñapa jaqinakan sum jakasipxañapatakixa?

NAYRATPACHPUNWA familiax aka Uraqin utjatayna, ukat jaqinakan sum jakasipxañapatakix wali wakiskiripuniwa. Familianakax suman uñjasipxi ukhaxa markanakax sumanwa jikxatasipxaraki, nayratpachsa ukhamapunïnwa. Familiax wawanak uywañatakix wali wakiskirirakiwa, ukhamat wali amuytʼasir jaqir tukupxañapataki.

2-5. 1) Mä suma familianxa kunjams wawanakax jikxatasipxi uka tuqit qhanañchtʼma. 2) ¿Kuna jan walinakas yaqhip familianakan utji?

² Mä suma familianxa sumankañaw utji. Ukham suma familianïkasmas ukham amuytʼañäni. Manqʼtʼasiñatakiw wali munasir awk taykax wawanakapamp chika quntʼasipxi, ukatxa kunanaksa uka urux uñjawayapxi, lurawayapxi ukanakatwa parltʼasipxi. Wawanakax wali kusisitaw escuela tuqitxa arstʼapxaraki. Ukham tantachtʼasisaw sapa maynis wali chʼamañchtʼata jikxatasipxi, ukhamat sapürunjam akapachan jan walinakar saykatañataki.

³ Mä suma familianxa wawax ak sum yati: usuntani ukhaxa awk taykaw juparux uñjaskani, inas arumanakax mayniraki mayniraki ukham uñjapxchini. Wawjamax kuna jan walin uñjasisas awk taykapampiw yanaptʼayasispa jan ukax yatichtʼayasispa uksa yatirakiwa. Akapachanxa kuna jan walinakasa utjaskpan wawax janiw ukanak axsarkiti.

⁴ Wawanakax jilsutäxapxi ukhaxa niya taqiniw jaqichasxapxi ukat familiap uttʼayasipxi. “Awk taykax kunjamsa jupanakar uywapxatayna ukxa wawanïxapxi ukhaw amuyasipxi” sasaw sapxi. Ukhamatwa wawanakax pachpa familiapxa wali yuspärasisa ukat wali munasiñampi uttʼayasipxi, ukat janirakiw chuymankipstata awk taykanakapat armasipkiti, jan ukasti uñjasipkakiwa, ukat jupanakax allchhinak uñjasax wal kusisipxaraki.

⁵ Inas jumax akham amuysta: ‘Chiqpachansa wal familiajarux munasta, ukampis janiw ukham sum jakkti. Chacha warmjamax janikiw irnaqäw laykux uñjasxapxti. Ukat qullqi tuqitakwa parlxapxta’ sasa. Jan ukax ‘wawanakajas allchhinakajas yaqha markanxay jakxapxchixa, ukat janipuniw uñjasxapxti’, ¿ukham sasmacha? Chiqpachansa familianakax janiw suman jakasxapxiti, kunayman jan walin uñjasipxi. Ukampisa yaqhipax kusisitaw familian jakasipxi. ¿Kunatsa? ¿Familian kusisit jakasiñatakix kunas munasispa? Janïra ukanak yatxatkasax yaqha jisktʼa amuytʼañasawa.

¿KUNAS FAMILIAXA?

6. ¿Kuna kasta familianakatsa aka libronxa parlañäni?

⁶ Inti jalant tuqinkir aksa markanakanxa, mä familiax awkini taykani ukat wawanakani ukhamawa. Achachil awichax yaqha chiqan jakirjamäpxchi ukhaxa yaqha utanwa jakasipxi. Ukat familiaranakat jan sinti jayarstʼatäkchisa, janirakiw sinti jakʼa puras jakapkiti. Uka kasta familianakatwa aka libronxa yatxatañäni. Ukampis aka qhipa maranakanxa yaqha kasta familianakaw uñstawayaraki: yaqhip familianakanxa jan awkini jan ukax jan taykaniw qamapxi, yaqhipasti yaqhanakan wawanakapwa uywapxi, ukat yaqhip familianakanxa janiw taqinis mä utanak jakapkiti.

7. ¿Kunas mä jachʼa familiaxa?

⁷ Yaqhip chiqanakanxa wali jachʼa familianakaw utji. Uka kasta familianakanxa, wawanakax chuymankipstata awk taykanakaparux uñjasipkakiwa, ukat jaya familiaranakampisa purapatwa yanaptʼasipxi. Familiankirinakax taqinitakiw manqʼañanaksa thaqhapxi, ukat sobrinonakas jan ukax jaya familiaranakas escuelar sarapxañapatakiw yanaptʼasipxi. Aka libron yatiqkañäni uka iwxanakaxa jupanakatakix askirakiwa.

FAMILIANAKAX JAN WALIN UÑJASI

8, 9. ¿Yaqhip markanakanxa kuna jan walinakasa familian jan walir puriskatap uñachtʼayi?

⁸ Familianakax jan waliruw jichhürunakan puriski, ukax llakkañawa. India markat parltʼañäni. Uka markanxa walja warminakaw chachan familianakapamp chika qamapxi, ukatxa jupanakatakiw irnaqapxi. Ukampis jichhürunakanxa walja warminakaw uka markanxa irnaqirix sarapxi, ukat kuntï utan lurañapäki ukxa phuqaskañapakiwa. Akhamwa walja markanakan jisktʼasipxi: “¿Mayninakat sipansa qhawqsa irnaqäwini mä warmix utapan lurañapa?” sasa.

⁹ Khä inti jals tuqinkir markanakanxa wali jachʼa familianakaw utji, jupanakkamaw yanaptʼasiñ yatipxi. Ukampis aksa markanakankir familianakanxa kunjamtï jaqinakax munañanakapaki thaqhapkixa ukhamwa sarnaqasipki, qullqi tuqitsa aynachtʼasipkarakiwa, ukatwa uka jachʼa familianakax jan walin uñjasipxaraki. Ukhamax chuymankipstata familianakar uñjañax wali chʼamäxiw jupanakatakixa, janiw mä askjam uñjxapxiti. Yaqhip chuymankipstatanakax tʼaqhisiyat kunaw uñjasipxi, yaqhip markanakanxa janiw chuymaninakarux sum uñjxapxiti, armasxapxiwa.

10, 11. Europa uksanakanxa familiax jan walin uñjasi, ¿kunas uk uñachtʼayi?

¹⁰ Niya taqi chiqansa divorcio tuqitakwa istʼasiski. Sapa patakatxa mä jaqichäwikiw España markanxa divorcior nayrax puripxirïna, ukampis jichhax niya tunka payani ukhaw sapa patakatxa divorcior puripxi. Europa uksanxa, Gran Bretaña markanxa waljanipuniw divorciasipxi (tunka jaqichäwitxa pusiniw jaljtañar puripxi), ukhamatwa walja familianakax jan awkini jan ukax jan taykani ukham uñjasipxi.

¹¹ Alemania markanxa janiw nayrjam familian sarnaqxapxiti. Uka markanxa 1990 maranakat aksaruxa waljaniw sapaki jakasxapxi. Francia markanxa jukʼanikiw jaqichasxapxi, ukat casaratanakas nayrat sipansa jankʼakiw divorcior purxapxi. Kuntï chachjam jan ukax warmjam phuqañapäki ukanakxa maysaruw apanukupxi. Taqi chiqanwa ukham jan walinakax uñjasi.

12. ¿Kunatï familian pasaski ukanakax kunjamansa wawanakar uñjasiyi?

¹² ¿Wawanakat kamsaraksnasa? Estados Unidos markansa yaqha markanakansa jan jaqichasit tawaqunakaw wawani uñjasipxi (yaqhipax wali qʼaxu tawaqukïsipkiwa). Yaqhip tawaqitanakax mayn maynimpi sarnaqasaw walja wawani uñjasipxi. Walja wawanakaw jan utan uñjasisax thakinakan sarnaqapxi sasaw yatiyäwinakanxa istʼasi; waljaniw familian jan wal uñjataxa utat sarxapxi, yaqhipax wali pisinkir familianïsaxa utat jaqunukutaw uñjasipxi.

13. ¿Kuna jan waltʼäwinakas taqi chiqansa familianakar jan waltʼayki?

¹³ Familiax jan walinpun uñjasi. Ukatxa walja wayn tawaqunakaw awk taykapar kutkatasipxi, wawanakas jan walin uñjasipxi, chacha warmis nuwasipxi, machañaw utji, ukat kunayman ukham jan walinakaw utji, ukatwa familianakax jan sum jakxapxiti. Yaqhip wayn tawaqunakas jilïr jaqinakas janiw familianxa sum jakasxapxiti.

14. 1) ¿Kunats familianakax jan walin uñjasipxi sasax sapxi? 2) ¿Nayra patak maranakanxa kamsataynas mä uñtʼat jaqix jichhürunakatxa, ukat uka arunakan phuqasitapax kunjamsa familianakar uñjasiyi?

¹⁴ ¿Kunatsa jichhürunakanxa familianakax jan walin uñjasipxi? Warmiw irnaqir sari ukatwa, sasaw yaqhipax sapxi; jan wali sarnaqäwinakaw utji sasaw yaqhipax sapxaraki, ukat yaqha tuqit amuytʼirinakas utjarakiwa. Familianakax kunayman tuqit jan waltʼayataw uñjasini sasaw wali uñtʼat mä jaqix nayra patak maranakan säna, akham qillqatayna: “Yatiñamarakiwa, qhipa urunakanxa jan wali tiemponakaw jutani. Jaqinakax michʼaw tukupxani, qullqi chuymaraki, jachʼa jachʼaw tukupxani, jilamp parlirinakaraki. Diosat jan wali parlapxani, awkinakaparus janiw istʼkxapxaniti, jan yäqasirïnakäpxaniwa, Diosar arkañarus janirakiw jayskxapxaniti. Jan munasiñanïpxaniwa ukhamarak jan khuyapayasiñani, arunak apnaqirinaka, jan wali luräwinakapxa janiw apanukupkaniti, wali qhurunakäpxaniwa, aski luräwinakan uñisirinakaparakïniwa. Aljantasirïpxarakiniwa, jan axsarasaw kuna jan walsa arsupxarakini, jachʼa jachʼa tukuñampi phuqhantatäpxarakiniwa, jupanakan pachpa munañanakapakwa thaqapxani Diosan munañap thaqañat sipansa” sasa (2 Timoteo 3:1-4). Uka arunakax phuqasiskapuniwa, janiw khitis janiw ukhamäkiti siskaspati. Ukham jan walinakampi phuqantatawa akapachaxa, ukatwa familianakax jan walin uñjasipxi.

FAMILIAN SUM JAKASIÑATAKIXA KUNAS MUNASI

15-17. ¿Familiasan kusisit jakasiñ tuqitxa kuna librotsa aka qillqatanxa parlañäni?

¹⁵ Familian sum jakasiñatakix kunayman iwxanakaw utji. Inti jalant tuqinkir aksa markanakanxa kunayman libronakaw familianakar yanapañatakix utji. Ukampis janiw suma iwxanakanïkiti, kunattix may may parlapxi, kunatï jichhürutakix askïki ukaxa janiw qharürutakix askïxiti.

¹⁶ Ukhamasti, ¿familian sum jakasiñatakix kawkinsa suma iwxtʼanak jikxatsna? Mä nayra libro utjaspa, ukat qillqañ tukuyaskäna ukat aksarux niya 2000 maranakäxaspa, ¿uka libron familia tuqit iwxtʼanak thaqasmati? ¿Jan ukax ukham nayra librox janiw walïkit sasmacha? Chiqpachansa, kunjamatsa familiasan kusisit jakassna ukaxa ukham mä libronkiwa.

¹⁷ Uka librox Biblia satawa. Diosan amuytʼayatawa ukat kunayman tuqitwa ukan yatichi. Akham siwa: “Taqi Qillqatasti Diosan amuytʼayatawa, askirakiw yatichañataki, chiqachañataki, ukhamarak qʼuma jakañan sarnaqañ yatichañatakisa” sasa (2 Timoteo 3:16). Familiasax aka urunakan jan walin uñjaschi ukhaxa kunjamsa Bibliax ‘chiqachañ’ yanaptʼistaspa ukwa aka libronxa uñjañäni.

18. Biblianxa suma iwxanakaw jaqichasitanakatakix utji, ¿kunatsa ukar iyawsañax wali askixa?

¹⁸ Bibliax janiw familian kusisit jakasiñ yanaptʼkistaspati sas amuysta ukhaxa, aka tuqit amuytʼañamawa: khititix Biblia qillqaykixa ukan uttʼayatarakiwa jaqichäwixa (Génesis 2:18-25). Sutipax Jehová sataw siw Biblianxa (Salmo 83:18, NM). Jupaw taqi kun Luririxa, ‘familianakax’ munañapatwa utjaraki (Efesios 3:14, 15, MT). Jehová Diosax qalltatpachwa familiarux uñjäna. Kuna jan walinakas utjaspa ukxa sum yati ukat kunjamatsa askichasispa uksa wali sum qhanañcharaki. Khitinakatix Biblian yatichäwinakaparjam familian sarnaqapki ukanakaxa wali kusisitaw familian jakasipxi, nayratpach ukhamänxa.

19-21. Jaqichäwin utjki uka jan walinakxa Bibliax askichaspawa, ¿kuna sarnaqäwinakas uk uñachtʼayi?

¹⁹ Indonesia markankiri, utan qamasir mä mamax walpun anatirïna. Mara maraw kimsa wawanakapar jan sum uñjxänti, sapa kutiw chachapampi nuwasirïna. Ukampis Bibliat yatiqañwa qalltäna. Ukat Biblian taqi yatichäwinakapax chiqäskatappunwa tiempompix amuyäna. Yatiqatarjam sarnaqasax wali suma warmiruw tuküna. Biblian iwxanakapampi yanaptʼataw sum sarnaqxäna, ukat familiapanxa kusisitaw jakasxapxäna.

²⁰ España markankiri, utan qamasir mä mamax akham siwa: “Mä mara jaqichatäkasaw jan waltʼäwinakan uñjasipxta” sasa. Uka chacha warmix janiw waltʼayasipkänti, janiw jupanak purax parltʼasipxirïkänti, tuqisipxi ukhakiw parlapxirïna. Mä jiskʼa imill wawanïpkchïnsa kamachinakarjam jaljtañwa amtapxatayna. Ukampis Bibliat yatiqapxañapatakiw jupanakar iwxtʼapxatayna. Jaqichasitanakatakix kuna iwxanakas Biblian utji ukanak yatiqasax ukarjam sarnaqañ qalltapxäna. Mä qhawqha tiempotxa wali sum jupanak purax parltʼasipxäna, ukat wali kusisitaw kimsanix suman jakasxapxäna.

²¹ Chuymankipstatanakarus Bibliax yanaptʼarakiwa. Japón markankir mä chacha warmit parltʼañäni. Uka chachax wali qhuru, nuwasiri ukham jaqïnwa. Awkin jan munkipansa phuchanakapaw Bibliat yatiqañ qalltapxatayna. Ukat juparakiw Bibliat yatiqañ qalltäna, ukampis warmix janiw munkänti. Biblian yatichäwinakapax kunjamsa familiapan yanaptʼäna ukwa warmix amuyatayna. Phuchanakapax wali sum mamaparux uñjapxäna, chachas janirakiw ukham qhurüxänti. Ukanak uñjasaw jupax Bibliat yatxatäna, ukat suma jaqiruw tukurakïna. Uka jilïr mamax akham sasaw walja kuti säna: “Mä chiqpach suma familiäxapxtwa” sasa.

22, 23. ¿Kunjamsa Bibliax taqi kasta jaqinakar familiapan sum jakasipxañapatakix yanaptʼi?

²² Kunjamsa familiasan kusisit jakassna ukwa uka jaqinakasa yaqhanakas yatiqawayapxi. Biblian yatichäwinakap iyawsasaw ukarjam sarnaqapxi. Chiqansa, mayninakjamarakiw jan wali luräwinakampi ukat nuwasiñanakampi phuqantat aka ñanqha pachan jakapxi, qullqi tuqit pistʼatas uñjasipxarakiwa. Ukat pantjasirïpxarakiwa; ukampis familia uttʼayir Diosan munañap lurasaw kusisiñ jikxatapxi. Kunjamtï Bibliax siskixa, Jehová Diosaw ‘kunatix askïki ukxa yatichistu, kawki thakinjamtix sarañasäki ukanjam irparakistu’ (Isaías 48:17).

²³ Bibliax qillqañ tukuyasïna ukat aksarux niyaw pä waranq maranakäxani, ukampis iwxanakapaxa wali askipuniw jichhürunakatakixa. Janiw inti jals tuqinkir jaqinakatakiki qillqaskänti, ni inti jalant tuqinkir jaqinakatakikis qillqaskänti. Jan ukasti taqinitakiw qillqasïna. Jehová Diosax “mä sapa jaqitakrakwa taqi cast jaqinaksa mirtayi taqi akapachan utjañapataki”, ukhamasti taqi kasta jaqinakaruw sum uñtʼi (Hechos 17:26). Biblian yatichäwinakapax taqinitakis wali askipuniwa. Jumax ukarjam arkätaxa, kunjamatsa familiaman kusisit jakasisma ukwa yatxatarakïta.