5 yatichäwi
Awk taykajax yaqhamp jaqichasxaspa ukhaxa, ¿kamachiristsa?
Shanex akham siwa: “Tatajax Ritampi jaqichaski uka uruxa jan walipunïnwa nayatakixa. Walpun colerasta. Tatajax mamajarus jan wal lurkaspa ukham amuytxa. Mamajatakis coleraraktwa, universidadar mantasaw apanukuwayapxitu. Ukat Ritan jan suma yatichat pä wawanakapatakix walirak colerasta, utajaruy jutapxchini sasa [...]. Ukampis Ritaruw jil uñistxa [...] janipuniw uñjañs munkti. Ukham uñisisax naya pachpaw jan walïtap amuyasta, ukatwa naya pachas uñisisiraktxa” Stepfamilies—New Patterns in Harmony, (Wasitat uttʼayat familianaka—kunjamatsa sum apasipxaspa), Linda Craven.
KUNAPACHATÏ awk taykanakax jaljtasin yaqhampi jaqichasxapxi ukhaxa, janiw kutthapipxañapatakix kuna suytʼäwis utjxiti. Jumarus sapaki jaytjapxiristam ukhamaw wali phiñasita jikxatasisma.
Maysa tuqitxa, inas jichhaki wali munat tatamas jan ukax mamamas jiwaskchi, ukat maynix jankʼaki yaqhampi jaqichasxi ukhaxa jukʼamp jan walïkaspas ukhamäspawa. Missix 16 maranïkasaw akham saraki: “Mamajax jiwxi ukhaxa wal llakista. Ukampis tatajan uñtʼatapax mamaj lantis utar mantankaspa ukham amuyta, ukatwa uka warmirux jan walinak lurtxa” sasa. Inas jiwat mamamar jan ukax jiwat tatamar amtasax juma pachpas juch jaquschisma “janiw machaq tatar jan ukax mamar munasiñajäkiti” sasa.
Ukhamatwa yaqhip wayn tawaqunakax coler apaqayasiñatakix jan walinak lurapxi. Ukat yaqhipax jaljtayañatak kunaw chʼamachasipxi. Ukampis ak amtañamawa, tatamas jan ukax mamamas khitimpitï jaqichaski ukampixa mä arustʼäwirus Dios nayraqatan mantkaspa ukhamaw purapat arsuwayapxi. “Ukhamax [janiw khiti wawas] jaljtaykaspati kuntix Diosax mayachkis ukxa” (Mateo 19:6). Inas jaljtaychisma, ukampis janiw tatamampi mamamapix kutthapipkaspati.
Ukat sapakuti machaq awkimpi jan uka machaq taykampi chʼaxwaskañax janiw walïkarakispati. Bibliax akham siwa: “[Utapar jan wali luririxa] jan kunaniw qhiparani” sasa (Proverbios 11:29). Gabriela sat 15 marani mä tawaqux machaq mamapampiw jan waltʼayasïna. ¿Kunarus puripxäna? Machaq mamapax “khitimpis qhiparäta” sasaw chachapar säna. Ukhamasti Gabrielax mamapamp chika jakiriw sarxäna, ukat uka mamapax yaqhampiw jaqichasxarakitayna.
Munasiñaw uka jan walinakar saykatañ yanapätamxa
Tatamas jan ukax mamamas yaqhampi jaqichasxapxi ukhaxa, ¿kunjamatsa nayrar sartaskakisma? Diosan yatichäwinakaparjamaw munasiñ uñachtʼayañama, kunjamtï 1 Corintios 13:4-8 jiskʼa tʼaqanakax siski ukhama:
Khitintix munasiñax utjki ukax “janirakiw kunsa jupatakiki munirïkiti”. Ukhamasti “jaqi masisan askïñap munañasawa”, mä arunxa thaqhañasawa (1 Corintios 10:24). Awkimas jan ukax taykamas yaqhampi jaqichasiñ amtchi ukhaxa, ¿janiw sätati?
Khitintix munasiñax utjki ukax “janiw envidiasirïkiti”. Chiqpachansa wayn tawaqunakax janiw awk taykan yaqhanakar munasiñapxa munktanti. Ukampis janiw axsarañamäkiti, janiw jumataki munasiñapax tukuskaniti, jan ukasti waljaniruw munasispa (2 Corintios 6:11-13 uñxattʼarakïta). Inas yaqhar munasirakchini, ukampis jumarux pachpakwa munasiskätamxa. Ukampis ¿jumax machaq awkimar jan ukax machaq taykamar munasirakismati? Uk lurasax janiw kuna jan walsa lurktati, janirakiw jiwat awkimatsa jan ukax taykamatsa armaskaraktati.
Khitintix munasiñax utjki ukax “janiw kuna jan walsa lurkiti”. Inas machaq jilatanakampi jan ukax machaq kullakanakampi jakasax jan walinak amuyxchisma. Ukham familianakanxa niya 25 familianakanwa sapa patakatxa jupanakkam qʼañu luräwinak lurapxi sasaw yatxatasin sapxi.
Davitan tatapax pusi qʼaxu phuchanakan mä warmimpiw jaqichasitayna, ukat Davitax akham siwa: “Jan walinak jan amuyaskañatakix wal amuyasta” sasa. Ukhamaw jumax amuyasiñamaraki, jan amuyasisax jan walinakwa lurxasma, ukatxa janirakiw jan walinak munayirjamas isisiñamäkisa ni sarnaqañamäkisa (Colosenses 3:5).
Khitintix munasiñax utjki ukax “taqi kun tʼaqhisi”. ¡Awisax jan walinakax janiw armañjamäkiti! Marthax akham siwa: “Inamayakis utankkirista ukham amuyasta. Janis utjkiriskäta sas kunaw mamajar sista”. ¡Marthax jan walinak lurasaw utat sarxatayna! Ukat jichhax akham sarakiwa: “Aguantañaw wakisi” sasa. Jan walinak tʼaqhisïta ukhaw jukʼat jukʼat uka jan walinakax chhaqtxani, ukat janirakiw qalltanjam chuym wal usuyasxätati.
“¡Jumax janiw tatajäktati (jan ukax mamajäktati)!”
Chiqpachansa khititï tatas jan ukax mamas lanti uttʼaski ukar istʼañax wali chʼamäspawa. Ukat uka jaqin kun luram satas inas akham sañjamächispa: “¡Jumax janiw tatajäktati (jan uka mamajäktati)!” sasa. Ukampis Bibliax kamsis uk amtañasawa, akham siwa: “Amuytʼasiñ tuqinsti jachʼa jaqinakjamapxarakim” sasa (1 Corintios 14:20).
Ukat jumatï machaq awkimar jan ukax machaq mamamar istʼäta ukhaxa ‘amuytʼasiñ tuqin jachʼa jaqïtamwa’ uñachtʼayäta. Uka jaqirakiw awkim jan ukax taykam lantix kunsa lururaki, ukhamaxa wali sum uñjañaw wakisispa (Proverbios 1:8; Efesios 6:1-4). Bibliax qillqaskäna uka urunakanxa, Ester sat mä wajcha wawaw utjäna. Ukampis Mardoqueo sat mä jaqiw jupar jilsuyañkam uywasitayna ukat ‘yaticharakitayna’. Mardoqueox janiw Esteran chiqa awkipäkänti, ukampis ‘yatichataparjamaw sarnaqayäna’, ukat Esterax jachʼakamas istʼasirikïskänwa (Ester 2:7, 15, 17, 20). Chiqansa munasiñatwa yatichapxistu, jiwasan sum sarnaqasiñaswa munapxi (Proverbios 13:24).
Ukampis awisax chiqapuniw jan walin uñjasisma. Ukhaman uñjasisax janiw jan amuytʼasisax kuna jan walsa lurañamäkiti. Kunjamtï Colosenses 3:13 jiskʼa tʼaqax siskixa: “Jumanak purax llampʼu chuymampi sarnaqapxa[ñamawa], maynit maynirus perdonasipxa[ñamarakiwa] jan wali lurasipxsta ukapachaxa”.
Janiw jarkʼasiñamäkiti
Jaimex 15 maranïkäna ukhaxa sapakiw mamapampi jakasïna, ukat jila alani isinakampi isthaptʼata ukhamaw mä cuarton sapaki jakasirïna. Ukampis mamapax pusi jiskʼa wawanakani mä chachampiw jaqichasitayna, ukhamatwa Jaimex mä jachʼa familian uñjasïna. Ukat akham siwa: “Janiw jichhax cuartojan sapaki jakxtti. Janiw kunas naya sapankxiti” sasa.
Inas jumax ukhaman uñjasirakchisma, janiw sapakïxasmas ni jilïrïxasmasa. Inas sapa yuqall wawäsin mä awkjam utan sarnaqchiyäta, ukampis jichhax janiw ukhamäxaspati, jan ukasti machaqa tataw utar mantanxi. Jan ukax jumatï sapa imill wawästa ukhaxa inas mamamampi wal sum apasipxirïsta, jila sullkjama, inas mä utanaki ikisipxirïsta, ukampis jichhax machaqa tatamas mamam apaqiristam ukhamäspawa.
Diosan Arupax akham siwa: “Suma chuymanïpxatamax taqi jaqinakan uñtʼatäpan” sasa (Filipenses 4:5). Suma chuymani sas jaqukipatäki uka aruxa “jan jarkʼasiña” sañ munaraki, janis jiwasan askisaki thaqhañäkaspa ukham sañ muni. Ukhamasti, janiw munañamar kunsa lurañamäkiti, jan ukasti mayninakax kamsapxchïya ukarjam sarnaqañamawa. Jichhax kunjamxay jikxatassta ukarjam nayrar sartañataki wal chʼamachasiñamawa, janiw nayra amtanakampikix jakkasmati (Eclesiastés 7:10). Machaq jilat kullakanakamampis sum apasiñamawa janiw yaqhachañamäkiti (1 Timoteo 6:18). Chiqpachansa, jankʼaki taqinis sum apasiñataki chʼamachasipxäta ukhaxa, jankʼakirakiw munasiñas jumanak yatpin utjxani. Ukampis machaq tatar uñkatasax janiw chuym usuyasiñamäkiti. Chiqansa, jupaw utan kun lurañsa yanapätamxa, ukhamasti kusisiñamawa.
¿Yaqhachat uñjasisax kun lurañas wakisispa?
Machaq awkijax munasiriwa, “ukampis mayaw utji. Nanakarux kuns suytʼayapxakituwa, wal chiqañchapxitu, janirakiw nanakat kuns istʼañ munkiti [...] ukat janiw nanak mita wawanakaparux ukham uñjkiti. Ukatwa wal chuym usuyasipxta” sasaw mä tawaqux saraki.
Ak amuyañasawa, jupax janiw chiqa awkisäkiti, ukhamasti janiw wawanakaparjam uñjkistaspati. Ukat janirakiw wawanakapätap laykukis jan ukax walja tiempo jupanakampi jakatap laykukis ukhamäkarakispati. Chiqansa chiqa awk taykanakas janirakiw taqi wawanakaparux mayaki uñjapkiti, inas mayniruki wali jil munasipxchispa (Génesis 37:3). Ukampis jan mayaki uñjañampi jan walinak lurañampix may mayawa. Sapa mayniw mayj mayjätanxa, janiw taqinis mä amtanikïksnati. Ukhamasti, janiw mayninakarjam uñjkituti sasa amuyañat sipansa, machaq awkimax jan ukax machaq taykamax jumar wakiskirinak churañatakis chʼamachasiskaspa ukham uñjañamawa. Ukampis jan ukham lurkani ukhaxa jupamp parltʼañaw wakisispa.
Maysa tuqitxa machaq jilat kullakanakampi jan waltʼayasiñaw utjarakispa. Janiw armañamäkiti, jupanakax ukham jan walinwa uñjasipxaraki. Inas jumar jan wal uñjxapxiristam yaqhäkasmas ukhama. Ukhamasti jupanakar munasiñampi uñjañataki chʼamachasiñamawa. Jan wal uñjataxa, aski luräwinakampi atipjañataki chʼamachasiñamawa (Romanos 12:21). Awisax jila sullkas wal nuwasiñ yatipxi (6 yatichäwi uñxatäta).
Llampʼu chuymanïñax wali askiwa
“Mä kuna luräwi qalltañat sipansa tukuyañawa jukʼamp askixa. Jachʼa jachʼa tukuñat sipansa, llampʼu chuymanïñawa jukʼamp askixa.” (Eclesiastés 7:8.) Chiqansa ukham yaqha familianakat apthapita utan sum jakasiñatakix walj maranakaw pasañapa, ukhamatakwa yatthaptasin sum apasiñax utjaspa. Ukhamatwa kun lurañarus yatinuqtapxarakispa. Ukhamasti, ¡janiw kunsa jankʼaki munañamäkiti, jan ukasti suytʼañamawa! Janiw jankʼaki munasitäñ suyañamäkiti, janirakiw mä familjamas jankʼaki sarnaqapkasmati.
Kunapachatï Tomas waynan mamapax mayampi jaqichasïna ukhaxa, jan walinpun Tomasix uñjasïna. Jupanakax pusi jila sullkäpxänwa, ukat mamapax jaqichaskäna uka chachax kimsa phuchanakanirakïnwa. Ukat akham siwa: “Walpun nuwasipxirïta, kunatsa jan waltʼyasiñakiw utjaskiri” sasa. Ukampis ¿kunjamatsa nayrar sartapxäna? Jupax akham saskakiwa: “Biblian yatichäwinakaparjamaw sarnaqapxta, jukʼat jukʼatwa jan walinakax askichasiwayxi, ukat tiempompix kunjamatix qullan ajayun luräwiparjam sarnaqañäkixa ukarjam sarnaqasaw kuna jiskʼa jan walinaksa askichapxta” sasa (Gálatas 5:22, 23).
Chiqansa, Biblian yatichäwinakaparjam sarnaqañax familianakar yanaptʼaskapuniwa. Ukwa aka wayn tawaqunakan sarnaqäwinakapax uñachtʼayaraki:
Yaqha yaqh awk taykani wayn tawaqunaka
Jisktʼa: ¿Machaq awkin chiqañchatax kunjamatsa chuym jan ustʼayaskta?
Lynch: Mamajampi machaq tatajampix nayar chiqañchañatakix panpachaniw parltʼasipxi. Kuna jan walsa lurta ukhaxa panpachaniw nayar chiqañchañatakix arustʼasipxi. Ukhamatwa panpachani chiqañchapxitu.
Linda: Qalltanxa nayatakix wali chʼamänwa. “¡Jupax janiw nayar kuns sañapäkiti!” sasaw sirïta. Ukampis Bibliax kamsis ukwa amtarakirïta, ukanxa akham siwa: “Wawanaka, awkimaru taykamaru istʼapxam” sasa. Jupax janis chiqa awkijäkchïnxa, Diosatakix chiqa awkijäkaspas ukhamawa.
Robin: Khitirutï mamajax munaski ukataki phiñasisax mamajaruw wal chuym ustʼayiristxa.
Jisktʼa: ¿Kunjamatsa sum parltʼasiñ yatiqapxta?
Lynch: Kunsa machaq awkix luraski uk amuyañaw wakisi. Nayax jupar irnaqañwa yanaptʼirïta. Ukat irnaqkasax parltʼasipxapunirïtwa. Ukatwa kunjamsa jupax amuyi ukxa amuyarakta. Awisax kuna tuqit parltʼasiñatakis jupamp chikaw quntʼasirïta.
Valeria: Machaq mamajampi nayampix walja tiemponakaw kunsa lurapxta, ukhamatwa jupar sum uñtʼtxa. Wali sum jupampi apasipxta.
Rubén: Tatajan jiwatapatxa mä marakïskänwa, ukhaw mamajax yaqhampi jaqichasxi. Janiw machaq tatajar munasirïkti, janiw tataj lanti uñjañ munkayätti. Tatajar armañatakis ukat machaq awkijar sum uñjañatakis Diosaruw mayista. Ukatxa walpun Jehová Diosar mayista, chiqapuniw jupax yanaptʼitu.
Jisktʼa: ¿Jumanakkam sum apasiñatakix kunsa lurapxirïta?
Valeria: Awisax kun uñjiris jumamp saraskañäni sasaw machaq mamajar sirïta, ukhamatwa panpachani sarapxirïta. Ukat awisax kawk sarasas panqar jan ukax panqar uchañwa alarapirïta, ukhamata jupat jan armasitaja uñachtʼayañataki. Jupax wal yuspärtʼasiri.
Eric: Kunas panpachanitaki askïspa uk thaqhañaw yanaptʼasiraki. Qalltanxa mamajax yaqhampi jaqichatakïkaspas ukat ukhamakis mä utan jakapkirista ukhamwa amuyirïta. Ukampis machaq awkijampi Bibliat yatiqañwa qalltta ukaw wal yanaptʼitu. Jehová Diosar jakʼachasisax jukʼampirakiw machaq awkijar jakʼachastxa. ¡Jichhax janiw nayrjamäxiti!
Jisktʼa: ¿Kuna askinaksa katuqta?
Rubén: Mamajampiki qamasiyäta ukhaxa jan istʼasiri wali kʼullu wawäyätwa. Munañajarukiw kuns lurañ munaskirïta. Jichhax yaqhanakat amuyañwa yatiqtxa, janirakiw nayatakikis askinak thaqxtti.
Lynch: Machaq tatajaw jilïr jaqjam amuytʼasiñ yatichitu. Juparakiw kun sum lurañsa yatichitu, amparamp kun lurañsa yaticharakituwa. Kuna jan walin uñjasisasa jan ukax yanap munasasa, juparukipuniw atinisirïtxa. Janipuniw jupjam suma awkix utjkaspati.
Amuytʼañataki
◻ ¿Awk taykanakax yaqhampi jaqichasxapxi ukhaxa kunjamsa walja wayn tawaqunakax jikxatasipxi, ukat kunatsa?
◻ ¿Cristianjam munasiñax kunjamsa wayn tawaqunakar jan walinakanxa yanaptʼaspa?
◻ ¿Machaq awk taykar istʼañax wakisispati?
◻ ¿Kunatsa taqi kunat jarkʼasiñas jan ukax jiwasatakiki kun munañas jan walïkaspa?
◻ ¿Jumax machaq awkin jan ukax taykan wawanakapjam uñjatäñti suyarakta? ¿Ukat jan walinak luratax kun lurañas wakisispa?
◻ ¿Machaq awkimampi jan ukax machaq taykamampi sum apasiñatakix kunsa jumax lurasma?
[45 janan qhanañchäwipa]
“Tatajan uñtʼatapax mamaj lantis utar mantankaspa ukham amuyta, ukatwa uka warmirux jan walinak lurtxa”
[43 janan fotopa]
Awkis jan ukax taykas machaqat jaqichasxapxi ukhaxa wal wawanakax colerapxi axsarapxi
[46 janan fotopa]
Machaq awk taykan chiqañchäwipax janikiw suma uñjatäkiti