Ушагларын тәрбијәси нијә корланыб?

Сон заманлар гәрб өлкәләриндә аиләләрдәки вәзијјәт 180 дәрәҹә дәјишиб. Вахт вар иди, евдә валидејнин сөзү кечәрди, ушаглар онларын дедији илә отуруб-дурарды. Амма бу ҝүн вәзијјәт бамбашгадыр. Ҝәлин һәр ҝүн үзләшә биләҹәјимиз вәзијјәтләрә нәзәр салаг.

• Ана дөрдјашлы оғлу илә мағазада оларкән ушаг әлини ојунҹаға узадыр. Ана ону дилә тутмаға чалышыр: «Евдә јүз дәнә ојунҹағын вар, буну нејнирсән?» Ана сонрадан баша дүшүр ки, ҝәрәк суал вермәзди. Ушаг зар-зар ағламаға башлајыр: «Мән ону истәјирәм». Ана ушағын ојун чыхараҹағындан горхуб ојунҹағы алыр. Ушағын һәмишәки һијләси бу дәфә дә ишә јарајыр.

• Ата киминләсә данышан заман бешјашлы гызы онун сөзүнү кәсиб дејир: «Јорулдум, евә ҝедәк». Атасы сөзүнү јарымчыг гојур вә әјилиб гызыны сакитләшдирир: «Балам, ики дәгигә ҝөзлә ҝедирик, јахшы?»

• 12 јашлы Орхан бу дәфә дә мүәллимәсинин үстүнә гышгырыб. Атасы буну ешидәндә ганы гаралыр, амма о, оғлуна јох, мүәллимәсинә әсәбләшиб. Оғлуна дејир: «О, һәмишә сәни ҝөзүмчыхдыја салыр, ҝедиб директорла данышаҹағам!»

Бу нүмунәләр һәгигәтән дә баш вермиш һадисәләр олмаса да, реаллыгдан узаг дејил. Бунлар ушагларынын тәрбијәсизлијинә ҝөз јуман, онларын һәр истәдијини едән вә пис давранышларынын агибәтиндән онлары гуртаран аиләләрдәки проблеми әкс етдирир. «Нарсизим епидемијасы» китабында гејд олунур: «Сон заманлар сүканы ушагларына верән валидејнләрин сајы ҝүнү-ҝүндән артыр. Һалбуки јахын кечмишдә ушаглар өз јерини билирди» («The Narcissism Epidemic»).

Сөзсүз ки, бир чох валидејнләр ушагларына лазыми дәјәрләри ашылајырлар. Бунун үчүн онлар ушагларына нүмунә гојмагла јанашы, јери ҝәләндә, гәти вә ејни заманда мәһәббәтлә дүзәлиш едирләр. Јухарыда гејд олунан китабда һәмчинин дејилир ки, буну етмәјин ваҹиблијини дәрк едән валидејнләр «ҹәмијјәтдә ахына гаршы үзүрләр».

Неҹә олду ки, вәзијјәт бу јерә ҝәлиб чыхды? Ушагларын тәрбијәси нијә позулуб?

Валидејнлик сәлаһијјәти зәифләјир

Бәзиләринин фикринҹә, валидејнлик сәлаһијјәти 1960-ҹы илләрдән бәри зәифләмәјә башлајыб. Һәмин илләр мүтәхәссисләр валидејнләрә ушагларына ҝүзәштә ҝетмәји төвсијә едирдиләр. Онлар белә фикирләр ирәли сүрүрдүләр: «Сәлаһијјәтли шәхс јох, дост олун», «Тәриф тәнбеһ етмәкдән јахшыдыр», «Сәһв һәрәкәтинә дүзәлиш етмәкдәнсә, јахшы һәрәкәтини ҝөрмәјә чалышын». Мүтәхәссисләр тәрифлә дүзәлиш арасында таразлығы горумағы вурғуламаг әвәзинә, дејирдиләр ки, данлаг ушағын көврәк үрәјини гыра биләр. Бөјүјәндә исә бу ушаглар валидејнләринә гаршы гәзәбли олаҹаглар.

Чох кечмәмиш експертләр ушаглара өзүнәһөрмәт һиссини ашыламағын ваҹиблијини ҹар чәкмәјә башладылар. Онлар дүшүнүрдүләр ки, нәһајәт јахшы валидејн олмағын дүстуруну тапыблар. Бу садә дүстур белә сәсләнирди: «Елә един ки, ушагларыныз өзләри һагда јахшы фикирдә олсунлар». Сөзсүз ки, ушагларын өзүнә әминлијини артырмаг лазымдыр. Амма експертләр бу саһәдә ифрата варан мәсләһәтләр верирләр, мәсәлән: «Валидејнләр, ушагларыныза “јох”, “олмаз” сөзләрини демәјин», «Ушагларыныза һәмишә дејин ки, онлардан јохдур, онлар һәјатда истәдикләринә чата биләрләр». Елә бил, өзләри һагда јахшы фикирдә олмаг, јахшы олмагдан даһа јахшыдыр.

Лакин бәзиләринин фикринҹә, ушагларда өзүнәһөрмәти артырмаг һеч бир ишә јарамады. Ушаглар садәҹә өзләри һагда јүксәк фикирдә олдулар, санки, бүтүн дүнја онлара борҹлудур. «“Мән” нәсли» китабында дејилир ки, бу үсулла тәрбијә олунан ушаглар реал һәјатын аҹы дадына һазырлыгсыз олдулар, чүнки бу дүнјада тәнгид вә уғурсузлуг гачылмаздыр. Һәмин китабда бир атанын сөзләри ҝәтирилир: «Иш дүнјасында һеч ким сәнин өзүнәһөрмәт һиссини нәзәрә алан дејил... Әҝәр иш јериндә јахшы һесабат тәгдим етмирсәнсә, мүдирин сәнә: “Афәрин, сечдијин кағызын рәнҝи нә гәшәнҝдир”, — демәјәҹәк. Ушагларынызы бу ҹүр тәрбијә етмәклә, әслиндә, онлара пислик едирсиниз» («Generation Me»).

Сәбатсыз фикирләр

Онилликләрдир ки, валидејнликлә бағлы тәҹрүбә инсанларын сәбатсыз фикирләрини әкс етдирир. Мәсләһәтчи Роналд Мориш дејир: «Тәрбијә үсулу даим дәјишир. Бу да ҹәмијјәтдәки дәјишикликләрин әксидир»a. Буна ҝөрә дә һәр ҹүр тәлим, күләк кими, валидејнләри асанлыгла ора-бура апара, дәниз далғалары кими, атыб-тута биләр (Ефеслиләрә 4:14).

Ајдындыр ки, бу ҝүнләри күләјин апардығы истигамәт, јәни ушаглара гаршы тәләбкар олмамаг мәнфи нәтиҹәләр вериб. Бу, валидејнлик һүгугуну зәифләтмәклә јанашы, дүзҝүн гәрар вермәләри вә әсил әминлик һиссинә саһиб олмалары үчүн онлара һеч бир рәһбәрлик верилмәјиб.

Бәс ҝөрәсән, бундан даһа јахшы тәрбијә үсулу вар?