Иблис мөвҹуддурму?

“Бу ҝүн Аллаһ азсајлы инсанлар үчүн нә гәдәр реалдырса, христиан килсәсинин тарихиндә, иблиси — Баал-зевулу вә ја пислијин һөкмдары олан Шејтаны да о дәрәҹәдә реал вә гүввәтли сандыглары вахт олубдур. Иблис — јары адам, јары һејван формасында, јәһудиләрин вә илк христианларын ујдурмасы олан мәхлуг — онларын өз әтрафларында ҝөрдүкләри бүтүн писликләри өзүндә тәҹәссүм етдирирди. Сонралар христианлар, бу ујдурулмуш сурәтин реаллыгла һеч бир әлагәси олмадығыны е’тираф едиб, сакитҹә ондан имтина етдиләр” (Lüdovik Kennedi, “All in the Mind —A Farewell to God”).

ЈАЗЫЧЫ вә диктор Лүдовик Кеннединин сөзләринә ҝөрә, Иблисин мөвҹуд олдуғуна Христиан дүнјасында әсрләр әрзиндә һеч ким шүбһә етмәјиб. Профессор Норман Кон гејд едир ки, бә’зән христианлар, “Шејтан вә онун ҹинләри һаггындакы фикирләрә мүбтәла олурлар” (“Europe’s Inner Demons”). Инсанларын бејнинә һәкк едилән бу ҹүр фикирләр тәкҹә садә, савадсыз кәндлиләрә тә’сир ҝөстәрмирди. Мәсәлән, профессор Конун сөзләринә ҝөрә, пис гүввәләрә вә налајиг мәрасимләрә рәһбәрлик етмәси үчүн, Иблисин һејван донуна ҝирмәси тәсәввүрү јалныз “фолклорда — савадсыз күтләнин јарадыҹылығында мөвҹуд дејилди. Әксинә, бу тәсәввүр, һамы тәрәфиндән гәбул олунан зијалы мүһитинин дүнјаҝөрүшү иди”. Мәһз бу зијалы мүһити, о ҹүмләдән тәһсилли руһаниләр, XV әсрдән XVII әсрә гәдәрки дөврдә Авропада чохлуг тәшкил едән ҹадуҝәрләрин мәһвинә гәрар вермишдир; бу арада исә, овсунчулугда иттиһам олунан 50 000-ә јахын адам килсәләрин вә дөвләтин фәрманына әсасән әзаба мә’руз галмыш вә өлдүрүлмүшдүр.

Бир чохларынын Иблис һаггында олан идејаны габа мөвһумат кими инкар етмәләри тәәҹҹүблү дејил. Һәлә 1726-ҹы илдә Даниел Дефо, “бујнузу, һача дырнағы вә дили, узун гујруғу, јарасанын ганады кими ганады вә с. үзвләрә малик олан” горхунҹ әждаһа һесаб етдикләри Иблисә инамы лаға гојмушду. Онун фикринҹә, бу ҹүр тәсәввүрләр “ағылсызлыг, бош ҹәфәнҝијјат”, “Иблис гаршысындакы горхуну бөјүдән” вә “онун һаггындакы ујдурмаларла авам адамлары алдадан” кәсләрин фантазијасынын сәмәрәсидир.

Бәс сиз нә дүшүнүрсүнүз? “Өз шәхси ҝүнаһларына бәраәт газандырмаг үчүн, иблисин әслиндә инсанлар тәрәфиндән ујдурулдуғуна” инанырсынызмы? Дырнаға алынан бу сөзләр Мүгәддәс Китаб енсиклопедијасындан бириндә јазылыб вә өзләрини христиан сајанларын чоху мәһз белә дүшүнүр (“The Zondervan Pictorial Encyclopedia of the Bible”). Ҹеффри Бертон Расселин дедикләринә ҝөрә, Христиан дүнјасынын илаһијјатчылары үмумијјәтлә “Иблис вә ҹинләр һаггындакы идејаны мөвһумат вә кечмишин галығы кими инкар едибләр”.

Лакин бә’зи адамлар үчүн Иблис тамамилә реал варлыгдыр. Онлар һесаб едирләр ки, бүтүн тарих боју төрәдилән писликләрин архасында нә исә гејри-тәбии гүввә дурур. Расселин сөзләринә ҝөрә, “ХХ әсрин төрәтдији дәһшәтләр, Иблисә узун мүддәт инам етмәдикдән сонра јенидән она инамын сүр’әтлә ҝүҹләнмәсинин сәбәбини мүәјјән дәрәҹәдә ајдын едир”. Јазычы Дон Лүис гејд едир ки, “авам әҹдадларынын” мөвһумати горхусуна “илтифатла ҝүлән” бә’зи тәһсилли инсанларын “өзләри дә фөвгәл-тәбии пис ајинләрә алудә олублар” (“Religious Superstition Through the Ages”).

Беләликлә, Иблис доғрудан да садәҹә гондарма вә мөвһуматдырмы, јохса онун мөвҹудлуғуна, XXI әсрдә дә ҹидди јанашмаг лазымдыр?

[4-ҹү сәһифәдәки шәкил]

Гүстав Доренин гравүрасында ҝөстәрилдији кими, узаг кечмишдә белә мөвһумати тәсәввүр варды ки, Иблис јары адам, јары һејван формасындадыр.

[Иҹазә илә]

The Judecca —Lucifer/The Dor Illustrations For Dante’s Divine Comedy/Dover Publications Inc.