Пул вә мә’нәвијјат. Тарихдән алдығымыз дәрсләр

АПРЕЛИН 7-си, 1630-ҹу ил иди. Дөрд јүз нәфәрдән ибарәт дөрд ҝәми Инҝилтәрәдән Јени Дүнјаја — Шимали Америкаја јола дүшдү. Онларын әксәријјәти али тәһсилли иди. Диҝәрләри уғурлу иш адамлары, бә’зиләри һәтта парламент үзвләри иди. Инҝилтәрәнин онсуз да бөһран вәзијјәтиндә олан игтисадијјатыны бир тәрәфдән дә Авропада ҝедән Отуз иллик мүһарибә (1618-1648) ағырлашдырырды. Беләликлә, игтисадијјатын сабитләшәҹәјиндән үмидләрини үзән бу инсанлар өз евләрини, ишләрини вә гоһумларыны тәрк едиб, даһа јахшы һәјат ахтарышы илә башга јерә јола дүшдүләр.

Бу никбин груп садәҹә олараг мәнфәәт далынҹа гачан таҹирләрдән дејил, дини тә’гибләрдән јаха гуртармаға чалышан фәал пуританлардан ибарәт идиa. Онларын әсл мәгсәди елә бир диндар ҹәмијјәт јаратмаг иди ки, орада нәсилләри Мүгәддәс Китаб нормаларына зидд ҝетмәдән мадди ҹәһәтдән чичәкләнә билсинләр. Массачусетс штатынын Сејлем шәһәриндә саһилә јан алдыгдан аз сонра онлар саһил бојунҹа узанан кичик торпаг саһәсинә өз иддиаларыны ирәли сүрдүләр вә јени мәскәнләрини Бостон адландырдылар.

Таразлығы горумағын чәтинлији

Пуританларын рәһбәри вә губернатору Ҹон Уинсроп һәм јени колонијанын үзвләринин ајры-ајрылыгда, һәм дә иҹманын бүтөвлүкдә зәнҝин јашамасы һаггында идејаларыны јајмаг үчүн әлиндән ҝәләни едирди. О истәјирди ки, инсанлар һәм мадди, һәм дә мә’нәви ҹәһәтдән зәнҝин олсунлар. Лакин бу ишдә таразлығы горумаг һеч дә асан дејилди. Е’тиразларла үзләшәҹәјини габагҹадан дујараг, Уинсроп колонијасына вар-дөвләтин диндар ҹәмијјәтдә ојнадығы ролу һәртәрәфли изаһ етди.

Башга пуритан рәһбәрләри кими, Уинсроп да баша дүшүрдү ки, вар-дөвләт өз-өзлүјүндә пис шеј дејилдир. О, инсанлары инандырмаға чалышырды ки, варлыларын әсас мәгсәди башгаларына көмәк етмәк олмалыдыр. Беләликлә, инсан нә гәдәр чох зәнҝиндирсә, о гәдәр дә чох башгаларына јахшылыг етмәк имканы вар. Патрисиа О’тул јазыр: «Пуританлары вар-дөвләт гәдәр һеч бир шеј нараһат етмирди. Бу, бир тәрәфдән Аллаһын хејир-дуасынын әламәти олдуғу кими, диҝәр тәрәфдән дә инсанлары гүрурландыран вә бәдәнин ҝүнаһлы арзуларыны иҹра етмәјә јөнәлдән бөјүк бир гүввә иди».

Зәнҝинлијин вә ҹаһ-ҹәлалын инсаны ҝүнаһа сүрүкләмәмәси үчүн Уинсроп колонија үзвләрини тәмкинли вә өзүнә һаким олмаға тәшвиг едирди. Лакин чох тезликлә һәмвәтәнләриндә баш галдыран саһибкарлыг руһу илә Уинсропун диндарлыға вә бир-бирини севмәјә тәшвиг едән тә’лимләри арасында тоггушма јаранды. Онун фикирләри илә разылашмајанлар өз наразылыгларыны билдирмәјә башладылар. Онларын фикринҹә Уинсроп һеч бир һаггы олмадан онларын шәхси ишләринә гарышырды. Бә’зиләри, гәрар гәбул етмәкдә иштирак едәҹәк ганунвериҹи мәҹлисин сечилмәси һаггында тәшвигат апармаға башладылар. Диҝәрләри исә өз фикирләрини сәс вермәклә дејил, садәҹә олараг, шәхси мәнфәәтини ҝүдмәк үчүн гоншу Коннектикут штатына көчмәклә билдирдиләр.

О’тул јазыр: «Уғур, хош ҝүзаран, демократија — бүтүн бунлар Массачусетс Пуританларынын һәјатында һәрәкәтвериҹи гүввә иди вә Уинсропун коллективлик идеалоҝијасынын әксинә олараг һамы шәхси мәнфәәтини ҝүдмәјә даһа чох мејлли иди». 1649-ҹу илдә Уинсроп 61 јашында икән, демәк олар ки, јохсуллуг ичиндә өлдү. Парчаланмаг үзрә олан колонија бүтүн чәтинликләрә бахмајараг мөвҹудлуғуна давам етсә дә, Уинсроп даһа јахшы дүнја гурмаг арзусуна һеч вахт чата билмәди.

Ахтарышлар давам едир

Ҹон Уинсропун јахшы дүнја һаггындакы идеалист хәјаллары онунла бирликдә мәһв олмады. Јүзләрлә инсан һәр ил Африка, Ҹәнуб-Шәрги Асија, Шәрги Авропа вә Латын Америкасындан даһа јахшы һәјат үмиди илә мүһаҹирәт едир. Онларын бә’зиләрини зәнҝин олмағын сирләрини ачыгламағы вә’д едән јүзләрлә јени дәрҹ олунмуш китаблар, семинарлар вә һәр ил јарадылан интернет сәһифәләриндәки мә’луматлар руһландырыр. Ајдындыр ки, чохлары мә’нәви дәјәрләри тапдалајараг, үмидлә пул газанмаға ҹан атырлар.

Ачыг данышсаг, нәтиҹә һеч дә үрәкачан дејилдир. Вар-дөвләт архасынҹа гачанларын һамысы әксәр һалларда өз принсипләрини вә һәтта Аллаһа иманы вар-дөвләт јолунда гурбан верирләр. Буна ҝөрә дә сиз суал верә биләрсиниз: «Һәгиги мәсиһчи олмагла јанашы зәнҝин олмаг да мүмкүндүрмү? Мадди ҹәһәтдән фираван јашамагла бәрабәр мә’нәви дәјәрләри горујан вә Аллаһ горхусуна малик олан ҹәмијјәт бир заман олаҹагмы? Нөвбәти мәгалә бу суаллара Мүгәддәс Китаб әсасында ҹаваб верир.

[Һашијә]

[Иҹазә илә]

Boats: The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck; Winthrop: Brown Brothers