Садә дилдә олан Мүгәддәс Китаб

«ӘҜӘР сиз Мүгәддәс Китабын Аллаһын кәламы олдуғуна инанырсынызса, демәли, Аллаһын инсанларла үнсијјәт етдијини гәбул едирсиниз... Әҝәр дининиз сизин һәјатыныза тәсир едирсә, онда [Мүгәддәс Китаб] башадүшүлән данышыг дилиндә олмалыдыр». Мүгәддәс Китаб алими Алан Дати «Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәләриндән һансыны сечмәли?» адлы китабында белә јазыр («Bible Translations: And How to Choose Between Them»).

Аллаһын Кәламыны үрәкдән севән инсанлар бу сөзләрә шәрикдирләр. Онлар үрәкдән инанырлар ки, «Мүгәддәс Јазылардакы һәр кәлмә Аллаһ тәрәфиндән илһамланмышдыр вә тәлим, тәнбеһ, ислаһ вә салеһлик јолунда тәрбијә үчүн фајдалыдыр» (2 Тимотејә 3:16). Мүгәддәс Китаб һеч дә көһнәлмиш, заманын тәләбинә ҹаваб вермәјән моизәләр топлусу дејил. Ҝүндәлик проблемләрин өһдәсиндән ҝәлмәји өјрәтдији үчүн Аллаһын Кәламы «ҹанлы вә гүдрәтлидир» (Ибраниләрә 4:12). Лакин бу китабы анлајыб орада јазыланлары јеринә јетирмәк үчүн инсанлар ону ҝүндәлик данышдыглары дилдә охумалыдырлар. Гејд етмәк лазымдыр ки, Мүгәддәс Китабын Әһди-Ҹәдид адландырылан һиссәси Платон кими философларын данышдығы классик јунан дилиндә јох, ади данышыг дили олан вә којнé адланан јунан дилиндә јазылмышды. Бәли, Мүгәддәс Китаб елә јазылыб ки, садә инсанлар ону охујуб баша дүшә билсинләр.

Бу сәбәбдән, сон илләрдә Мүгәддәс Китабын бәзи дилләрдә чохлу сајда тәрҹүмәләри мејдана ҝәлмишдир. Үмуми ҝөтүрдүкдә, бунун бөјүк фајдасы олуб. Мүгәддәс Јазылар ҝениш охуҹу күтләси үчүн даһа әлчатан олмушдур. Лакин әфсуслар олсун ки, јени тәрҹүмәләрин әксәријјәтиндә дәгиглијә вә ардыҹыллыға риајәт олунмур. Мәсәлән, бәзи тәрҹүмәләрдә өлүләрин вәзијјәтинә, руһ анлајышына вә һәгиги Аллаһын адына даир Мүгәддәс Китабдакы ајдын тәлимләр тәһриф олунуб.

Буна ҝөрә дә, Аллаһын Кәламыны севән инсанлар Азәрбајҹан дилиндә «Јунан Мүгәддәс Јазыларынын Јени Дүнја тәрҹүмәси»ни алмаға чох шад олдулар. Бу мүасир тәрҹүмәнин чыхмасы барәдә Јеһованын Шаһидләри тәрәфиндән 2010-ҹу илин 12 ијун тарихиндә елан едилди. Бу нәшр диҝәр тәрҹүмәләрдән гәрәзсиз вә сон дәрәҹә дәгиг олмасы илә фәргләнир. Бу дәгиглијин сајәсиндә, гәдим дилләри билмәјән инсанлар үчүн әввәлләр ајдын олмајан Мүгәддәс Китабы дәриндән баша дүшмәк мүмкүн олаҹаг. Јәгин, сизә мараглыдыр, ҝөрәсән, бу тәрҹүмәнин мүәллифи кимдир?

Аллаһы иззәтләндирән тәрҹүмәчиләр

«Јунан Мүгәддәс Јазыларынын Јени Дүнја тәрҹүмәси» азәрбајҹандилли охуҹулар үчүн инди әлчатан олса да, инҝилис дилиндә артыг 1950-ҹи илдән мөвҹуддур. Бу тәрҹүмә илк дәфә инҝилис дилиндә бурахылмышдыр. О, узун илләрдир ки, Мүгәддәс Китабы нәшр едән Ҝөзәтчи Гүлләси, Мүгәддәс Китаб вә Трактатлар Ҹәмијјәти — бејнәлхалг Мүгәддәс Китаб Ҹәмијјәти тәрәфиндән нәшр едилмишдир. Бу јени тәрҹүмә өз ады илә бөјүк бир чеврилиш етмиш, Мүгәддәс Китабын «көһнә» вә «јени» әһдләрә бөлүнмәси әнәнәсиндән узаглашмышдыр. Бу тәрҹүмәнин ады ону башга тәрҹүмәләрдән фәргләндирән ҹәһәтләрдән садәҹә биридир. «Ҝөзәтчи Гүлләси»нин 1950-ҹи илин 15 сентјабр (инҝ.) сајында дејилирди: «Тәрҹүмә комитәсини тәшкил едән инсанлар адларынын ҝизли галмасыны, һәтта өлдүкдән сонра да дәрҹ едилмәмәсини истәмишләр... Тәрҹүмәнин мәгсәди јашајан һәгиги Аллаһы иззәтләндирмәкдир».

«Мүгәддәс Јазыларын Јени Дүнја тәрҹүмәси» — Мүгәддәс Китабын инҝилис дилиндә бир ҹилддә там нәшри 1961-ҹи илдә чап олунмушдур. Тәрҹүмәчиләрин адларынын бу ҝүнә кими аноним галмасына бахмајараг, онларын нијјәтләрини вә Аллаһа садигликләрини шүбһә алтына алмаға һеч бир әсас јохдур. 1984-ҹү ил бурахылышынын мүгәддимәсиндә дејилирди: «Мүгәддәс Јазылары тәрҹүмә етмәк Јеһова Аллаһын фикирләрини вә сөзләрини башга дилдә ифадә етмәк демәкдир... Бу иши ҝөрән тәрҹүмәчиләр Мүгәддәс Јазыларын Мүәллифи олан Аллаһдан горхан вә Ону сидг үрәкдән севән инсанлардыр. Онлар Аллаһ гаршысында бөјүк мәсулијјәт дашыдыгларыны баша дүшәрәк Онун фикирләрини вә сөзләрини мүмкүн гәдәр дәгиг чатдырмаға чалышмышлар».

Ҝөрдүјүмүз кими, «Јени дүнја тәрҹүмәси»нин әрсәјә ҝәлмәсиндә мәсулијјәт дашыјан комитә үзвләри бу иши јахшы нијјәтдән ирәли ҝәләрәк етмишләр. Бәс онларын бунун үчүн кифајәт гәдәр билик вә сәриштәләри вар идими? Бәзи тәнгидчи алимләр өз наразылыгларыны билдирәрәк дејирләр ки, әҝәр тәрҹүмәчиләрин ады вә елми дәрәҹәләри һагда мәлумат верилмирсә, онда онларын ҝөрдүјү ишә ҹидди јанашмаг олмаз, бу, садәҹә һәвәскар иши һесаб олунмалыдыр. Лакин алимләрин һамысы бу ҹүр мөвге тутмур. Алан Дати јазыр: «Һансыса Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәсини кимин тәрҹүмә вә ја нәшр етдијини билмәјимиз һәмин тәрҹүмәнин јахшы вә ја пис олдуғу мүәјјән етмәјә көмәк едәҹәкми? Ола билсин, дәрһал јох. Ән јахшы үсул тәрҹүмәнин өзүнү арашдырмагдыр»a.

Минләрлә охуҹу мәһз белә давраныр. Буҝүнкү ҝүнә гәдәр бүтүн дүнјада «Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин там вә ја гисмән 88 дилдә 161 596 362 нүсхәси чап олунмушдур. Орада охуҹулар һансы јениликләрлә растлашмышлар?

Аллаһын адыны иззәтләндирән тәрҹүмә

Матта 6:9 ајәсиндә јазылдығы кими, Иса шаҝирдләринә белә дуа етмәји өјрәтмишди: «Еј ҝөјләрдә олан Атамыз, адын мүгәддәс тутулсун». Буна бахмајараг, тәрҹүмәләрин әксәријјәтиндә Аллаһ адсыз бир варлыг кими, јалныз «Аллаһ» вә «Рәбб» титуллары илә тәсвир олунур. Лакин орижинал мәтндә белә олмамышдыр. Аллаһын шәхси ады Јеһова Ибрани Мүгәддәс Јазыларынын орижинал мәтниндә тәхминән 7 000 дәфә јазылыб (Чыхыш 3:15; Мәзмур 83:18). Сонралар јәһуди халгынын арасында мөвһуматлар јаранмаға башлады вә онлар горхудан Аллаһын адыны чәкмәјә сон гојдулар. Исанын һәвариләринин өлүмүндән сонра бу мөвһумат мәсиһчи јығынҹағында да јајылды. (Һәвариләрин ишләри 20:29, 30; 1 Тимотејә 4:1 ајәләри илә мүгајисә ет.) Мүгәддәс Китабын јунан дилиндә јазылан һиссәсинин үзүнү көчүрәнләр Аллаһын шәхси адыны јунанҹа «Рәбб» мәнасыны верән Кириос вә «Аллаһ» мәнасыны верән Теос сөзү илә әвәз етмәјә башладылар.

«Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин үзәриндә ишләјәнләр ҹәсарәтли аддым атыб Јеһова адыны Јунан Мүгәддәс Јазыларында бәрпа едибләр. Бурада бу ада 237 дәфә раст ҝәлинир. Адын бәрпа едилмәси тәрҹүмәчиләрин шәхси тәшәббүсү дејил, бу гәрар дәрин арашдырмалара әсасланыр. Мәсәлән, Лука 4:18 ајәсиндә Јешаја 61:1 ајәсиндән ситат ҝәтирилир. Орижинал ибрани мәтнинә әсасән, бу ајәдә Јеһованын ады чәкилирb. Буна мүвафиг олараг «Јени Дүнја тәрҹүмәси»ндә Лука 4:18 ајәси белә сәсләнир: «Јеһованын руһу үзәримдәдир, чүнки О, мәни јохсуллара хош хәбәри бәјан етмәк үчүн мәсһ етди».

Бу ҹүр тәрҹүмә охуҹуја Јеһова Аллаһла Онун ваһид Оғлу Иса Мәсиһи ајырд етмәјә көмәк едир. Мәсәлән, бир чох тәрҹүмәләрдә Матта 22:44 ајәсиндә дејилир: «Рәб, Мәним Рәббимә деди». Кимин кимә мүраҹиәт етдији мәлум дејил. Әслиндә бу ајә Мәзмур 110:1 ајәсиндән ситатдыр. Орижинал ибрани мәтнинә әсасән, орада Аллаһын ады јазылыб. Буна ҝөрә дә, «Јени Дүнја тәрҹүмәси»ндә бу ајә белә сәсләнир: «Јеһова Ағама деди: “Дүшмәнләрини ајағынын алтына гојанадәк сағымда отур”». Мүгәддәс Јазыларда Јеһова Аллаһла Оғлу арасында гојулан фәрг садәҹә мүҹәррәд анлајыш дејил (Марк 13:32; Јәһ. 8:17, 18; 14:28). Буну нә дәрәҹәдә баша дүшмәјимиздән хиласымыз асылыдыр. Һәвариләрин ишләри 2:21 ајәсиндә дејилир: «Јеһованын адыны чағыран һәр кәс хилас олаҹаг».

Дәгиглик вә ајдынлыг

«Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин диҝәр үстүн ҹәһәтләри дә вар. Бу тәрҹүмәдә әсас олараг Весткоттун вә Һортун үзәриндә јүксәк дәгигликлә ишләдији јунан мәтни ҝөтүрүлмүшдүр. Сонра орижинал јунан мәтнинин садә, мүасир дилә мүмкүн гәдәр дәгиг вә һәрфи тәрҹүмә олунмасы үчүн чох бөјүк гүввә сәрф олунмушдур. Бунун сајәсиндә һәм Мүгәддәс Китабын орижинал мәтниндәки чаларлар вә рәнҝарәнҝлик горунуб сахланмыш, һәм дә Мүгәддәс Китаб тәлимләринин дүзҝүн баша дүшүлмәси мүмкүн олмушдур.

Мәсәлән, ҝөтүрәк Ромалылара 13:1 ајәсини. Бурада һәвари Павел мәсиһчиләри «һөкумәтә» табе олмаға сәсләјир. Бир чох тәрҹүмәләрдә јазылыб ки, һөкумәтләр ‘Аллаһ тәрәфиндән тәјин олунуб’ («Инҹил», 1996; «Мүгәддәс Китаб», 2009). Бәзи дөвләт рәһбәрләри бу кими тәрҹүмәләрдән истифадә едәрәк өз залымлыгларына һагг газандырырлар. Лакин өзүнәмәхсус дәгиглији вә һәрфи тәрҹүмә олунмасы илә сечилән «Јени Дүнја тәрҹүмәси»ндә бу ајә белә сәсләнир: «Бу һөкумәтләр Аллаһын онлара ајырдығы јери тутурлар». Ҝөрдүјүмүз кими, рәһбәрләри шәхсән Аллаһ Өзү сечмәсә дә, онларын башгалары үзәриндә рәһбәрлик етмәсинә јол верир, лакин ән үстүн сәлаһијјәт јенә дә Аллаһа мәхсусдур.

«Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин үзәриндә ишләјәнләр јунан фелләринин ән хырда чаларларыны да вермәјә чалышмышлар. Бир чох мүасир дилләрдә һәрәкәтин нә вахт, јәни кечмишдә вә ја һазырда баш вердијини, јахуд ҝәләҹәкдә баш верәҹәјини билдирмәк үчүн фелләр тәсрифләнир. Јунан дилиндә фел һәмчинин һәрәкәтин неҹәлијини, ани олдуғуну, битдијини вә ја һазырда давам етдијини билдирир. Мисал үчүн ҝәлин Исанын Матта 6:33 ајәсиндә јазылан сөзләринә нәзәр салаг. Орижинал мәтндә бу ајәдә ишләдилән фел һәрәкәтин давамедиҹи олдуғуну ҝөстәрир. «Јени Дүнја тәрҹүмәси» Исанын сөзләринин тәсир ҝүҹүнү тамлығы илә ифадә едир: «Падшаһлығы вә Аллаһын салеһлијини һәјатынызда һәмишә биринҹи јерә гојун, онда бүтүн бунлар да сизә вериләҹәк». Ејнилә, Матта 7:7 ајәси дә бу ҹүр тәрҹүмә олунмушдур: «Дурмадан диләјин вә сизә вериләҹәк; дурмадан ахтарын вә тапаҹагсыныз; дурмадан гапыны дөјүн вә сизә ачаҹаглар». (Һәмчинин Ромалылара 1:32; 6:2; Галатијалылара 5:15 ајәләринә дә бахын.)

«Јени Дүнја тәрҹүмәси» үзәриндә ишләјәнләр һәр бир терминин дәгиг еквивалентини тапмаға вә контекстин јол вердији гәдәр әсас терминләри ејни ҹүр тәрҹүмә етмәјә чалышмышлар. Мәсәлән, јунан сөзү стаурос һәр јердә «ишҝәнҹә дирәји» кими тәрҹүмә олунмушдур. Бунун сајәсиндә охуҹу асанлыгла баша дүшәҹәк ки, дини тәлимләрә зидд олараг Иса бүтпәрәстлик символу олан хач үзәриндә јох, дирәк үзәриндә едам олунмушду. Стаурос сөзүнүн әсас мәнасы да мәһз «дирәк» демәкдир (Матта 11:23; 16:18; Лука 10:15; 16:23).

Мүгәддәс Китабын дүнјада бүтүн инсанлар үчүн әлчатан олмасы

Јунан Мүгәддәс Јазыларынын Азәрбајҹан дилиндә нәшр олунмасы һәлә садәҹә башланғыҹдыр. Тәдриҹән Мүгәддәс Китабын там тәрҹүмә олунмасы планлашдырылыр. Охуҹу бу тәрҹүмәнин ејнилә инҝилис дилиндәки тәрҹүмә кими дәгиг олаҹағына әмин ола биләрми?

Буна һеч бир шүбһә ола билмәз. Чүнки «Јени Дүнја тәрҹүмәси» Јеһованын Шаһидләринин Рәһбәрлик Шурасынын нәзарәти алтында тәрҹүмә олунур. Мүвафиг олараг гәрар гәбул олунуб ки, Мүгәддәс Китабы башга дилләрә бир нәфәр јох, бир нечә нәфәрдән ибарәт тәрҹүмәчи групу тәрҹүмә етсин. Беләликлә, дүнјанын бир нечә өлкәсиндә Мүгәддәс Китабы тәрҹүмә едән груплар тәшкил олунуб. Һәмин груплара көмәк етмәк, онларын суалларына ҹаваб вермәк вә «Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин мүхтәлиф дилләрдә чыхан тәрҹүмәләри арасындакы ујғунлуғу горумаг үчүн Јеһованын Шаһидләринин Бруклиндәки (Нју–Јорк) мәркәзи идарәсиндә тәрҹүмә хидмәтләри шөбәси јарадылыб. Һәмчинин Мүгәддәс Китаб тәрҹүмәчиләринә көмәк етмәк үчүн чох әлверишли олан компүтерләшдирилмиш систем ишләниб һазырланыб. Шүбһәсиз, тәрҹүмә иши бөјүк инсан әмәји тәләб едир. Компүтерләшдирмә системи исә Мүгәддәс Китабы тәрҹүмә едән груплара гаршыларындакы нәҹиб мәгсәди һәјата кечирмәјә чох көмәк едир, јәни «Јени Дүнја тәрҹүмәси»ни инҝилис дилиндә олдуғу кими дәгиглији вә ардыҹыллығы горујараг өз дилләринә тәрҹүмә етмәји хејли асанлашдырыр. Бундан башга, тәрҹүмә системиндә һәр ибрани вә јунан сөзүнүн инҝилис дилинә неҹә тәрҹүмә олундуғу ҝөстәрилир ки, бу да тәрҹүмәчиләрә һәмин сөзләрин өз ана дилләриндә еквивалентини тапмагда бөјүк көмәклик ҝөстәрир.

Әлдә олунан нәтиҹәләр бу тәдбирләрин уғурлу олдуғуну ҝөстәрир. Биз сизи «Јунан Мүгәддәс Јазыларынын Јени Дүнја тәрҹүмәси»ни арашдырмаға тәшвиг едирик. Бу нәшри алмаг үчүн Јеһованын Шаһидләринә мүраҹиәт едә биләрсиниз. Һәмчинин китабын чохлу сајда сәҹијјәви хүсусијјәтләри дә вардыр: ајдын вә асан охунан шрифт, таныш ајәләри асанлыгла тапмаға көмәк едән сәһифә башлыглары, хәритәләр вә мараглы әлавә мәлуматлар. Ән ваҹиби исә одур ки, бу Мүгәддәс Китабы әминликлә охуја биләрсиниз, чүнки орада Аллаһын сөзләри садә вә дәгиг чатдырылмышдыр.

[Һашијәләр]

[23-ҹү сәһифәдәки шәкилләр]

ИНҸИЛ

Һәвари Павел кими, Мүгәддәс Китабы јазанларын һамысы садә вә баша дүшүлән дилдә јазыблар

[24, 25-ҹи сәһифәләрдәки шәкилләр]

«Јени Дүнја тәрҹүмәси»нин сәҹијјәви хүсусијјәтләри:

1 Тимотејә 3:16, Синај кодексиндән фрагмент, б. е. IV әсри

Јунан мәтнини мүмкүн гәдәр дәгиг вә һәрфи, ејни заманда да садә вә мүасир дилә тәрҹүмә етмәк үчүн чох бөјүк ишләр ҝөрүлмүшдүр

Ајдын сечилән шрифт охумағы асанлашдырыр

Сәһифә башлыглары лазыми ајәләри тез тапмаға көмәк едир

Тәфәррүаты илә тәртиб олунмуш хәритә Мүгәддәс Китаб ҹоғрафијасы илә јахындан таныш олмаға көмәк едир