Дин јахшы гүввәдир, јохса пис?
“МӘН Христианлыға борҹлујам вә зәнн едирәм ки, сон 2 000 ил әрзиндә јашадығымыз дүнја да” (“Two Thousand Years—The First Millennium: The Birth of Christianity to the Crusades” нәшринә мүгәддимә).
“Христианлығын” үнванына дејилән бу тә’риф сөзләри инҝилис публисисти вә телеапарыҹысы Мелвин Бреггә мәхсусдур. Онун сөзләриндә дүнјада өзләрини мәнсуб олдуглары динә борҹлу сајан милјонларла инсанларын рә’ји әкс олунур. Онлар тамамилә әминдирләр ки, шәхсән онлар үчүн дин — гүдрәтли јахшылыг мәнбәјидир. Мисал үчүн, бир јазычы демишдир ки, Ислам “бүтүн дүнјаны зәнҝинләшдирән... сивилизасијаја башланғыҹ вермишдир”.
Динин ролу — јахшыдыр, јохса пис?
Анҹаг Бреггин нөвбәти сөзләри ваҹиб суал доғурур: Доғруданмы дин үмумиликдә јахшылыға тәшвиг едир? О јазыр: “Христианлыг мәнә бә’зи шејләри изаһ етмәлидир”. Мәһз нәји? Брегг изаһ едир: “Нәјә ҝөрә онун “тарихи” чох вахт фанатизм, ҹаниликләр, вәһшилик вә инадҹыл наданлыгла бағлы олмушдур?”
Чохлары, јәгин гејд едәҹәкләр ки, үмумдүнја тарихинә әсасән фанатизм, ҹанилик, вәһшилик вә инадҹыл наданлыг динләрин чохуна хасдыр. Ҝөрүнүр, онларын фикринҹә дин садәҹә олараг өзүнү бәшәријјәтин пәнаһы кими гәләмә верәрәк, исмәт вә мүгәддәслик маскасы алтында ҝизләнир, әслиндә исә онун архасында ријакарлыг вә јалан дурур (Матта 23:27, 28). “Расионалистин енсиклопедијасы”нда дејилир: “Әдәбијјатларда динин сивилизасија тарихиндә хүсусилә гијмәтли рол ојнамасы фикри гәдәр, башга һеч бир фикрә раст олунмур” (“A Rationalist Encyclopædia”). Орада даһа сонра гејд олунур: “Вә башга һеч бир фикир өзүнүн е’тибара лајиг олмадығына даир бу гәдәр тарихи сүбутлара малик дејилдир”.
Истәнилән гәзетә нәзәр салсаныз, дин рәһбәрләринин мәһәббәти, сүлһү вә шәфгәт ҝөстәрмәји тәблиғ едиб, әслиндә исә әдавәт аловуну гызышдырмаларына вә Аллаһын ады илә ганлы тоггушмалара бәраәт газандырмаларына даир, демәк олар ки, сајсыз-һесабсыз сүбутлар тапаҹагсыныз. Бу, бир чохларынын нәјә ҝөрә динин инсанларын һәјатында дағыдыҹы гүввә мәнбәји олдуғуна әмин олдугларыны изаһ едир.
Дин олмасајды, дүнја даһа јахшымы оларды?
Бә’зиләри, мисал үчүн инҝилис философу Бертран Рассел, һәтта белә нәтиҹәјә ҝәлмишләр ки, вахтилә “дини е’тигадларын бүтүн формалары јох олсајды” даһа јахшы оларды. Онларын нөгтеји-нәзәринҹә, бүтүн бәшәријјәтин проблемләрини, јалныз динләри арадан галдырмагла бирдәфәлик һәлл етмәк олар. Лакин онлар, ола билсин, дини инкар едәнләрин, һәр һансы динә е’тигад едәнләр гәдәр әдавәт вә дөзүмсүзлүк гызышдыра биләҹәкләрини нәзәрдән гачырмағы үстүн тутурлар. Дини мөвзулар үзрә јазан Карен Армстронг хатырладыр: “Күтләви гырғын ән азы ҝөстәрди ки, аллаһсыз идеолоҝија истәнилән дини мүһарибәләр гәдәр өлүмҹүл ола биләр” (“The Battle for God—Fundamentalism in Judaism, Christianity and Islam”).
Дин јахшылыға тәшвиг едирми, јохса бәшәријјәтин проблемләринин көкү ондадыр? Бүтүн динләри арадан галдырмагла бу проблемләри һәлл етмәк мүмкүндүрмү? Мүгәддәс Китабын бу һагда нә дедијини нөвбәти мәгаләдән өјрәнин. Ҹаваб сизи тәәҹҹүбләндирә биләр.