Аилә хошбәхтлијинин ачарлары
Јенијетмәләрлә үнсијјәт
«Әввәлләр оғлумла сөһбәт етмәк асан иди. Инди онун 16 јашы вар. Һәм јолдашыма, һәм дә мәнә онун нә фикирләшдијини билмәк чәтиндир. О өз отағына чәкилир вә бизимлә ҝүҹ-бәла илә данышыр». МИРЈАМ (МЕКСИКА)
«Бир вахтлар ушагларым мәнә ҹанла-башла гулаг асырдылар. Һәр сөзүмү санки ҹанларына чәкирдиләр! Инди исә јенијетмәлик јашына чатыблар вә дүшүнүрләр ки, мән онларын дүнјасына јадам». СКОТ (АВСТРАЛИЈА)
ӘҜӘР сизин дә өвладыныз јенијетмә јашындадырса, онда јәгин бу валидејнләрин дедикләри сизә танышдыр. Әввәлләр ушағынызла сөһбәт икитәрәфли ҝениш јола бәнзәјирди. Инди исә елә бил јолу бағлајыблар. Италијадан олан Анжела адлы бир ана дејир: «Оғлум ушаг оланда үстүмә суаллар јағдырырды. Инди исә сөһбәтә башламаг үчүн тәшәббүс ҝөстәрән тәкҹә мән олурам. Әҝәр ҹәһд ҝөстәрмәсәм, ҝүнләрлә бир-биримизлә дүз-әмәлли сөһбәт етмәрик».
Анжела кими, јәгин сиз дә ҝөрүрсүнүз ки, бир вахтлар сөһбәтҹил олан ушағыныз, инди чеврилиб олуб гарадинмәз јенијетмә. Сөһбәтә башламаг үчүн ҝөстәрдијиниз бүтүн ҹәһдләрин мүгабилиндә гыса, сојуг ҹаваблар ешидирсиниз. «Ҝүнүн неҹә кечди?» — дејә оғлунуздан сорушурсунуз. Гуру ҹаваб ҝәлир: «Јахшы». Гызыныздан сорушурсунуз: «Мәктәбдә нә вар, нә јох?» О исә чијинләрини чәкиб дејир: «Һеч нә». «Нијә данышмаг истәмирсән?» — дејәрәк ону сөһбәтә тутмаг ҹәһдләриниз там сүкутла гаршыланыр.
Әлбәттә, бәзи јенијетмәләр үчүн данышмаг һеч дә проблем дејил. Анҹаг онларын дедикләри валидејнләрин ешитмәк истәдикләри шеј олмур. Ниҝеријадан олан Една адлы ана хатырлајыр: «Гызыма нәјисә етмәји тапшыранда чох вахт ҹавабы “әл чәк мәндән” олурду». Мексикадан олан Рамонун 16 јашлы оғлунда да охшар һал мүшаһидә олунур. О дејир: «Демәк олар ки, һәр ҝүн мүбаһисәмиз дүшүр. Она бир иш тапшыранда дәрһал бәһанәләр ҝәтирәрәк јахасыны кәнара чәкир».
Гарадинмәз јенијетмә илә үнсијјәт етмәјә чалышмаг валидејни һөвсәләдән чыхара биләр. Мүгәддәс Китаб етираф едир ки, «мәсләһәтсиз [«етибарлы сөһбәт олмазса», ЈД] нијјәт боша чыхар» (Сүлејманын мәсәлләри 15:22). Ушағыны тәк бөјүдән русијалы Анна дејир: «Оғлумун нә дүшүндүјүнү билмәмәк мәни өзүмдән елә чыхарыр ки, һирсимдән гышгырмаг истәјирәм». Нә үчүн үнсијјәтин мәһз белә ваҹиб олдуғу бир заманда ҝәнҹләр вә онларын валидејнләри үнсијјәт етмәк баҹарығыны санки итирирләр?
Манеәләри ҝөрүн
Үнсијјәт садәҹә сөһбәт демәк дејил. Иса демишди ки, ‘ағыз үрәкдән ҝәләни сөјләјир’ (Лука 6:45). Беләликлә, јахшы үнсијјәт васитәсилә биз һәм башгаларындан өјрәнир, һәм дә өзүмүзү кәшф едирик. Үрәјиндә вә ағлында олан шејләри бөлүшмәк јенијетмәләрә чәтин ҝәлә биләр, чүнки ҹинси јеткинлијә гәдәм гојандан сонра һәтта ән үнсијјәтҹил ушаг белә бирдән-бирә утанҹаг ола биләр. Експертләрин фикринҹә, өзләрини һәмишә сәһнәдә, хәјали аудиторија гаршысында, прожекторларын ҝөзгамашдырыҹы шүалары алтында һисс етмәк јенијетмәләр үчүн сәҹијјәви һалдыр. Прожекторларын гаршысында ҹәсарәтлә дурмаг әвәзинә утанҹаг јенијетмәләр, неҹә дејәрләр, пәрдәни ашағы салыр, валидејнләрин ҝирмәјә чәтинлик чәкдији ҝизли дүнјаларына чәкилирләр.
Үнсијјәтә мане олан башга бир амил јенијетмәнин сәрбәст олмаг арзусудур. Бу, гачылмаз һалдыр, ушағыныз бөјүјүр, бөјүмәк исә өзүнә јаваш-јаваш аиләдән араланмағы дахил едир. Анҹаг бу о демәк дејил ки, о, артыг евдән ҝетмәјә һазырдыр. Бир чох мәсәләләрдә инди онун сизә әввәлкиндән дә артыг еһтијаҹы вар. Анҹаг аиләдән араланмаг јеткинлик јашына чатмаздан хејли әввәл башлајыр. Бөјүдүкҹә бир чох јенијетмәләр фикирләрини башгалары илә бөлүшмәздән әввәл һәр шеји өз үрәкләриндә өлчүб-бичмәјә үстүнлүк верирләр.
Мексикадан олан Ҹессика адлы бир ананын мүшаһидә етдији кими, јенијетмәләр өз јашыдларындан һеч дә һәр шеји ҝизләтмирләр. О дејир: «Балаҹа вахты гызым чәтинлији олан кими мәним јаныма ҝәлирди, инди исә рәфигәләринин јанына гачыр». Әҝәр сизин дә өвладыныз белә едирсә, онун сизи валидејнликдән чыхардығы гәнаәтинә ҝәлмәјин. Әксинә, сорғулар ҝөстәрир ки, јенијетмәләр, дилләри башга шеј десә дә, валидејнләринин мәсләһәтини достларынынкындан үстүн тутурлар. Белә исә, үнсијјәт гапысыны неҹә ачыг сахламаг олар?
Мүвәффәгијјәтин ачарлары: сәдләри ашын
Тәсәввүр един ки, автомобилиниз узун, дүз јолда шүтүјүр. Гәт етдијиниз чох километрләр бојунҹа сүканы чох аз фырлатмалы олмусунуз. Сонра гәфилдән јолда гаршыныза сәрт дөнҝә чыхыр. Машынын јолдан чыхмамасы үчүн, истигамәти дәјишмәкдән башга чарәниз јохдур. Ушағыныз јенијетмә јашына чатанда да охшар һал баш верир. Бәлкә дә, узун илләр әрзиндә тәрбијә үсулунузда чох аз дәјишиклик етмәли олмусунуз. Инди исә өвладынызын һәјатында сәрт дөнҝә пејда олуб, сиз дә үнсијјәт үсулларынызы дәјишәрәк «дөнҝәјә сүрмәлисизин». Өзүнүзә нөвбәти суаллары верин.
▪ «Оғлум вә ја гызым сөһбәт етмәк истәјәндә мән буна һазыр олураммы?» Мүгәддәс Китаб дејир: «Јериндә дејилән сөзләр, ҝүмүш ојмалар ичиндә гызыл алмалара бәнзәр» (Сүлејманын мәсәлләри 25:11). Ајәдән ҝөрүндүјү кими, чох вахт әсас ролу вахт ојнајыр. Мисал үчүн: әкинчи бичин вахтыны нә тәләсдирә, нә дә ләнҝидә биләр. Садәҹә олараг, бичин вахты чатанда ишини ҝөрмәлидир. Сизин ушағынызын да данышмаға даһа мејлли олдуғу конкрет вахтлар ола биләр. Белә фүрсәти әлдән вермәјин. Австралијада јашајан вә ушағыны тәк бөјүдән Франсес адлы бир ана дејир: «О гәдәр олуб ки, гызым ҝеҹәләр јатаг отағыма ҝәлиб вә һәрдән сөһбәтимиз бир саатаҹан чәкиб. Ҝеҹ јатмаға алышмадығымдан бу мәнә һеч дә асан олмурду, анҹаг һәмин ҝеҹәләрдә биз һәр шеј һаггында данышырдыг».
МӘСЛӘҺӘТ: Ушағыныз сөһбәтә һәвәс ҝөстәрмәјәндә бирликдә нә исә един: ҝәзмәјә чыхын, машынла һараса ҝедин, ојун ојнајын, јахуд евдә иш ҝөрүн. Чох вахт белә сәрбәст атмосфердә ушаг үрәјини ачмаға даһа мејлли олур.
▪ «Сөзләрин архасында дуран фикирләри тутураммы?» Әјјуб 12:11 ајәсиндә дејилир: «Јемәјин дадыны дамаг һисс етдији кими гулаг да сөзләри сынагдан кечирмәзми?» Инди сизә оғлунузун вә ја гызынызын сөзләрини әввәлкиндән дә чох ‘сынагдан кечирмәк’ лазымдыр. Чох вахт јенијетмәләр елә данышырлар ки, ҝуја һәмишә онлар дүздүрләр. Мәсәлән, оғлунуз вә ја гызыныз дејә биләр: «Сән мәнимлә һәмишә ушаг кими рәфтар едирсән!», јахуд «Сән һеч вахт мәнә гулаг асмырсан!» «Һәмишә» вә ја «һеч вахт»ын һачан олдуғуну ајырд етмәк әвәзинә, ушағынызын һәрфи мәнада данышмадығыны баша дүшүн. Мәсәлән: «Сән мәнимлә һәмишә ушаг кими рәфтар едирсән» «Мәнә елә ҝәлир ки, сән мәнә етибар етмирсән», «Сән һеч вахт мәнә гулаг асмырсан» исә «Үрәјимдәкини сәнә ачмаг истәјирәм» мәнасыны верә биләр. Сөзләрин архасында дуран фикирләри тутмаға чалышын.
МӘСЛӘҺӘТ: Јенијетмә ушағыныз гәти данышанда белә дејә биләрсиниз: «Ҝөрүрәм ганын гарадыр, де ҝөрүм нә олуб, нијә елә дүшүнүрсән ки, сәнинлә ушаг кими рәфтар едирәм». Сонра сөзүнү кәсмәдән ахыра гәдәр гулаг асын.
▪ «Ушағы данышмаға мәҹбур едәрәк, өзүм дә билмәдән үнсијјәтә мане олураммы?»
Мүгәддәс Китаб дејир: «Салеһлијин бәһрәси дә сүлһ јараданлар үчүн сүлһ ичиндә әкилир» (Јагуб 3:18). Сөзләринизлә вә һәрәкәтләринизлә «сүлһ» јарадын ки, ушагда сөһбәтә һәвәс јарансын. Унутмајын ки, сиз ушағынызы мүдафиә етмәлисиниз. Буна ҝөрә дә, нәји исә мүзакирә едәркән, мәһкәмәдә иттиһамчы ролунда чыхыш едән прокурор кими давранмајын. Корејалы Ан адлы бир ата дејир: «Мүдрик валидејн “Сән нә вахт бөјүјәҹәксән?”, јахуд “Сәнә нечә дәфә демәк олар?” кими мәзәммәтедиҹи ифадәләрдән истифадә етмир. Бу кими чохлу сәһвләрә јол верәндән сонра фикир вердим ки, тәкҹә неҹә данышмағым јох, һәм дә дедијим сөзләр оғулларымы әсәбиләшдирир».
МӘСЛӘҺӘТ: Әҝәр ушағыныз суаллара ҹаваб вермирсә, башга үсула әл атын. Мәсәлән, гызыныздан ҝүнүнүн неҹә кечдијини сорушмаг әвәзинә, өз ҝүнүнүзүн неҹә кечдијини данышын вә ҝөрүн реаксија верәҹәк, ја јох. Јахуд нә һагдаса гызынызын фикрини билмәк үчүн диггәти онун өзүндән башга јерә јөнәлдән суаллар верин. Рәфигәсинин мәсәләјә даир нә фикирләшдији илә марагланын. Сонра сорушун ки, о, рәфигәсинә һансы мәсләһәти верәрди.
Јенијетмәләрлә үнсијјәт гурмаг гејри-мүмкүн бир шеј дејил. Үнсијјәт үсулларынызы ушагларынызын тәләбатына ҝөрә дәјишин. Бу ишин өһдәсиндән мүввәффәгијјәтлә ҝәлән валидејнләрлә сөһбәт един (Сүлејманын мәсәлләри 11:14). Оғлунуз вә ја гызынызла сөһбәт едәркән ‘ешитмәкдә ити, сөз сөјләмәкдә тәмкинли вә гәзәбдә тәмкинли олун’ (Јагуб 1:19). Ән ваҹиби исә јенијетмә ушагларынызы ‘Рәббин тәрбијә вә нәсиһәти илә бөјүтмәк’ ҹәһдләринизә һеч вахт сон гојмајын (Ефеслиләрә 6:4).
ӨЗҮНҮЗДӘН СОРУШУН...
▪ Ушағым јенијетмәлијә гәдәм гојандан онда һансы дәјишикликләр баш верир?
▪ Үнсијјәт етмәк баҹарығымы неҹә јахшылашдыра биләрәм?
[20-ҹи сәһифәдәки чәрчивә]
Валидејнләрдән мәсләһәтләр
«Јанымызда башгалары оланда оғлум даһа сәрбәст данышыр. Сонра өзүмүз галанда һәмин сөһбәти онунла давам етдирирәм». АНЖЕЛА (ИТАЛИЈА)
«Фикир вермишик ки, ушаглары әввәлҹә тәрифләјәндә вә онлары нә гәдәр чох севдијимизи дејәндә үрәкләрини бизә ачырлар». ДОНИЗЕТИ (БРАЗИЛИЈА)
«Мән Мүгәддәс Китаб нормаларына ујғун тәрбијә едилмиш бөјүкләрлә данышыр, онлардан јенијетмә оланда һансы һиссләри кечирдикләрини вә валидејнләринин онлара неҹә көмәк етдијини сорушурдум. Бунун мәнә бөјүк көмәји дәјирди». ДОН (БРИТАНИЈА)