Ибраһимин иманына бәнзәр имана малик олун!
“Имана ҝөрә јашајанлар Ибраһимин оғулларыдыр” (ГАЛАТИЈАЛЫЛАРА 3:7, И—93).
1. Әврам, Кән’анда гаршылашдығы јени сынағын өһдәсиндән неҹә ҝәлди?
ЈЕГОВАНЫН әмринә табе олараг, Әврам абад Ур дијарыны тәрк етди. Сонракы илләр әрзиндә һәјатында баш верән нараһатлыглар, онун Мисирдә гаршылашдығы иман сынаглары илә мүгајисәдә ҹүзи ҝөрүндү. Мүгәддәс Китабда дејилир: “Бу торпагда аҹлыг башлады”. Әврам бу вәзијјәтдә асанлыгла үмидсизлијә гапыла биләрди! Лакин о, бөјүк күлфәтинин гејдинә галмаг үчүн, лазыми тәдбирләр ҝөрдү. “Әврам мүвәггәти галмаг үчүн Мисирә ҝетди, чүнки өлкәдә бөјүк гытлыг һөкм сүрүрдү”. Әврамын бөјүк күлфәтинин Мисирә ҝәлмәси, нәзәрә чарпмаја билмәзди. Јегова өз вә’дини јеринә јетирәҹәкми вә Әврамы писликдән горујаҹагмы? (Јарадылыш 12:10, МКШ; Чыхыш 16:2, 3).
2, 3. а) Әврам нәјә ҝөрә ҝизләтди ки, Сарәј онун арвадыдыр? б) Јаранан вәзијјәтдә Әврам арвады илә неҹә давранды?
2 Јарадылыш 12:11—13 ајәләриндә охујуруг: “О, Мисирә јахынлашанда арвады Сарәјә деди: “[“Хаһиш едирәм”, ЈД] мән билирәм ки, сән ҝөзәл гадынсан. Мисирлиләр сәни ҝөрүб дејәҹәкләр: “Бу, онун арвадыдыр”. Онда мәни өлдүрәҹәкләр, сәни исә сағ бурахаҹаглар. [“Хаһиш едирәм”, ЈД] бәлкә сән дејәсән ки, мәним баҹымсан, онда сәнин хатиринә мәнимлә јахшы рәфтар едәрләр вә мән дә сағ галарам”” (МКШ). Сарәјин 65-дән артыг јашы олмасына бахмајараг, олдугҹа ҝөзәл иди. Бу ҝөзәллик Әврамын һәјаты үчүн тәһлүкә јарадырдыa (Јарадылыш 12:4, 5; 17:17, МКШ). Ән әсасы исә о иди ки, бу тәһлүкә Јегованын нијјәти илә әлагәдар олан ишләрә тохунурду, ахы О демишди ки, јер үзүнүн бүтүн халглары Әврамын зүрријјәтиндә хејир-дуа алаҹаглар (Тәквин 12:2, 3, 7). Һәлә өвладсыз олдуғу үчүн, Әврамын сағ галмасы чох ваҹиб иди.
3 Әврам вә арвады, габагҹадан гәрара алдыглары кими даврандылар: баҹы-гардаш олдугларыны сөјләдиләр. Гејд едәк ки, тајфа башчысы сәлаһијјәти олдуғуна бахмајараг, Әврам өз мөвгејиндән суи-истифадә етмәјиб, көмәк вә әмәкдашлыг үчүн арвадына мүраҹиәт етди (Тәквин 12:11—13; 20:13). Бунунла да Әврам, мәһәббәтлә башчылыг етмәк мәсәләсиндә әрләрә ҝөзәл нүмунә верди; Сарәј исә әринә табе олмагда мүасир гадынлара нүмунә олду (Ефеслиләрә 5:23—28; Колослулара 4:6).
4. Бу ҝүн Аллаһын садиг хидмәтчиләри, һәмиманлыларынын һәјаты тәһлүкәдә оланда неҹә давранмалыдырлар?
4 Сарәј, Әврамын баҹысы олдуғуну сөјләјә биләрди, чүнки һәгигәтән дә онун атабир баҹысы иди (Јарадылыш 20:12, МКШ). Бундан башга Әврам, һәр һансы бир мә’луматы билмәјә һаггы олмајан инсанлара ону сөјләмәјә борҹлу дејилди (Матта 7:6). Бу ҝүн Аллаһын садиг хидмәтчиләри, Мүгәддәс Китабын тәмиз виҹданлы олмаг әмрини иҹра едирләр (Ибраниләрә 13:18). Онлар, мәсәлән, мәһкәмәдә анд ичәркән һеч заман јалан данышмазлар. Лакин тә’гибләр вә ја иғтишашлар вахты һәмиманлыларын һәјаты физики, јахуд руһани ҹәһәтдән тәһлүкәдә оланда, мәсиһчиләр Исанын: “иланлар кими мүдрик вә ҝөјәрчинләр кими мә’сум олун”, мәсләһәтинә риајәт едирләр (Матта 10:16; “Ҝөзәтчи Гүлләси” нин 1996-ҹы ил, 1 нојабр нөмрәсиндә 18-ҹи сәһифәнин 19-ҹу абзасына бахын, русҹа).
5. Сарәј, Әврамын хаһишинә ҹаваб вермәјә нә үчүн һазыр иди?
5 Бәс Әврамын хаһишинә Сарәј неҹә ҹаваб верди? Һәвари Павел Сарәјә бәнзәр гадынлары “Аллаһа үмид бәсләјән” гадынлар кими тәсвир едир. Демәли Сарәј, бу вәзијјәтлә әлагәдар олан руһани мәсәләләри анлајырды. Бундан әлавә, әринә мәһәббәт вә һөрмәт бәсләјирди. Буна ҝөрә дә, Сарәј әринә табе олуб, әрдә олдуғуну ҝизләтмәји гәрара алды (1 Петер 3:5). Әлбәттә ки, буну етмәк тәһлүкәли иди. “Әврам Мисирә ҝәлиб чатанда Мисирлиләр онун арвадынын чох ҝөзәл олдуғуну ҝөрдүләр. Фир’онун ә’јанлары да гадыны ҝөрдүләр вә ону фир’она тә’рифләдиләр. Гадын фир’онун сарајына апарылды” (Јарадылыш 12:14, 15, МКШ).
Јегованын тәгдим етдији гуртулуш
6, 7. Әврамла Сарәј һансы аҹынаҹаглы вәзијјәтә дүшдүләр вә Јегова Сарәји неҹә хилас етди?
6 Бу вәзијјәт Әврам вә Сарәј үчүн нә гәдәр әзаблы олмалыјды! Санки, бир гәдәр сонра Сарәј зорламаја мә’руз галаҹагдыр. Бу аз имиш кими, Сарәјин әрдә олдуғуну билмәјән фир’он Әврама һәдијјәләр верирди, белә ки, “Әврам гојун-кечи, мал-гара, еркәк вә диши ешшәкләр, дәвәләр, гуллар вә ҹаријәләр саһиби олду”b (Јарадылыш 12:16, МКШ). Бу һәдијјәләр Әврам үчүн неҹә дә тәһгиредиҹи иди! Лакин вәзијјәт үмидсиз ҝөрүнсә дә, Јегова Әврамы тәк гојмады.
7 “Рәбб Әврамын арвады Сарәјдән өтрү фир’онун вә онун ев адамларынын башына бөјүк фәлакәтләр ҝәтирди” (Јарадылыш 12:17, МКШ). Фир’он һансы јол иләсә бу “фәлакәтләрин” әсл сәбәбини өјрәнди. О, јубанмадан тәдбир ҝөрмәјә башлады: “Фир’он Әврамы чағырыб деди: “Мәнә гаршы нә үчүн бу иши етдин? Бу гадынын сәнин арвадын олдуғуну нијә мәнә билдирмәдин? Нә үчүн “бу мәним баҹымдыр” дедин ки, мән дә ону арвад олараг алдым? Инди исә арвадыны да ҝөтүр, ҝет”. Фир’он адамлара онлар барәдә ҝөстәриш верди вә Әврамла арвадыны саһиб олдуғу бүтүн шејләрлә бирҝә јола салдылар” (Јарадылыш 12:18—20, МКШ; Мәзмур 105:14, 15).
8. Бу ҝүн Јегова мәсиһчиләрә һансы мүдафиәни вә’д едир?
8 Бу ҝүн Јегова бизи өлүмдән, ҹинајәткарлыгдан, аҹлыг вә тәбии фәлакәтдән горујаҹағыны вә’д етмир. Амма руһанилијимизә тәһлүкә јарадан шејләрдән һәмишә мүһафизә едәҹәјинә сөз верир (Мәзмур 91:1—4). О бизи әсасән белә мүһафизә едир ки, јаранан тәһлүкә барәдә өз Кәламы, һәмчинин “садиг вә ағыллы гул” васитәсилә вахтында хәбәрдарлыг верир (Матта 24:45). Бәс тә’гибчиләр тәрәфиндән јаранан тәһлүкә барәдә нә демәк олар? Аллаһ бә’зән ајры-ајры адамларын өлүмүнә јол версә дә, халгынын јер үзүндән тамамилә јох едилмәсинә гәтијјән изин вермәз (Мәзмур 116:15). Вә әҝәр Аллаһын садиг хидмәтчиләриндән бә’зиләрини өлүм јахаласа, онларын дириләҹәкләринә әмин ола биләрик (Јәһја 5:28, 29).
Әмин-аманлыг наминә фәдакарлыға һазыр олмаг
9. Биз һарадан билирик ки, Әврам Кән’ан торпағында сакин олмады?
9 Ҝөрүнүр, Кән’ан дијарында аҹлыг гуртардыгдан сонра, “Әврам арвады вә саһиб олдуғу бүтүн шејләрлә бирҝә Мисирдән чыхыб, Неҝев торпағына [Јәһуди дағларынын ҹәнубундакы гураг әразијә] ҝетди. Лут да онунла иди. Әврамын чохлу мал-гарасы вә гызыл-ҝүмүшү варды” (Јарадылыш 13:1, 2, МКШ). Јерли сакинләрин нөгтеји-нәзәринҹә Әврам ҝүҹлү вә нүфузлу адам, бөјүк аға иди (Јарадылыш 23:6, МКШ). Әврам кән’анлылар арасында мәскән салмаг вә онларын әмәлләринә гошулмаг нијјәтиндә дејилди. “Неҝевдән чыхыб, бир јердән о бири јерә кечәрәк Бејт-Елә тәрәф, Бејт-Еллә Әј шәһәри арасында әввәлләр чадыр гурдуғу јерә ҝетди”. Һәмишә олдуғу кими, Әврам һара ҝетсә дә, Јеговаја етдији хидмәтә үстүнлүк верирди (Јарадылыш 13:3, 4, МКШ).
10. Әврамла Лутун чобанлары арасында һансы чәтинлик јаранды вә нәјә ҝөрә бу проблеми олдугҹа тез һәлл етмәк лазым иди?
10 “Әврамла бирликдә олан Лутун да гојун-кечиси, мал-гарасы вә чадырлары варды. Бирликдә јашамаг үчүн јер онлара дарлыг едирди, чүнки онларын малы чох иди вә бирҝә гала билмәздиләр. Әврамын сүрүләринин чобанлары илә Лутун сүрүләринин чобанлары арасында мүбаһисә олду. О вахт бу торпагда Кән’анлылар вә Пәризлиләр јашајырдылар” (Јарадылыш 13:5—7, МКШ). Әврамла Лутун сүрүләринә су вә отлаг јери азлыг едирди. Чобанлар арасында чәкишмә вә наразылыг башланды. Һәгиги Аллаһа ибадәт едән кәсләрә мүбаһисә етмәк јарашмырды. Давам едән мүнагишәләр мүнасибәтләрин тамамилә позулмасына сәбәб ола биләрди. Бу ҹүр вәзијјәтдә Әврам неҹә давранаҹагдыр? Лутун атасы өлдүкдән сонра Әврам ону өз аиләсинә гәбул етмиш, ҝүман ки, доғма оғлу кими бөјүтмүшдүр. Әврам јашҹа бөјүк олдуғундан, мәҝәр һаглы олараг торпағын јахшы һиссәсини өзүнә ҝөтүрә билмәздими?
11, 12. Әврам Лута һансы сәхавәтли тәклифи етди вә Лутун сечими нәјә ҝөрә һикмәтли олмады?
11 Лакин “Әврам Лута деди: “[“Хаһиш едирәм”, ЈД] гој мәнимлә сәнин вә чобанларымла чобанларын арасында мүбаһисә олмасын, чүнки биз гоһумуг. Бүтүн торпаглар ҝөзүнүн өнүндә дејилми? [“Хаһиш едирәм”, ЈД] ҝет, мәндән ајрыл; әҝәр сән сола ҝетсән, мән саға ҝедәҹәјәм, сән саға ҝетсән, мән сола ҝедәҹәјәм””. Бејт-Елин јанында, “Фәләстинин ән ҝөзәл сејр јерләриндән бири” адланан әрази вардыр. Еһтимал ки, мәһз һәмин јердән “Лут башыны галдырыб, Јордан чајынын бүтүн әтрафыны ҝөрдү; о вахт бу јер Мисир торпағы кими бүтүнлүклә Соара гәдәр суварылырды вә Рәббин бағы кими иди. Рәбб һәлә Содом вә Һоморраны мәһв етмәмишди” (Јарадылыш 13:8—10, МКШ).
12 Мүгәддәс Китабда Лут “салеһ” адланса да, нәдәнсә бу дәфә Әврама ҝүзәштә ҝетмәди вә ҝөрүнүр ки, бир бөјүк кими Әврамдан мәсләһәт алмады (2 Петер 2:7). “Лут өзүнә Јордан чајынын бүтүн әтраф јерләрини сечди; о, шәргә тәрәф һәрәкәт етди. Беләҹә, онлар бир-бириндән ајрылдылар. Әврам Кән’ан торпағында галды, Лут исә әтраф шәһәрләрдә јашамаға башлады вә Содома гәдәр өз чадырларыны гурду” (Јарадылыш 13:11, 12, МКШ). Содом зәнҝин шәһәр иди вә мадди ҹәһәтдән чох хејир ҝәтирирди (Һезекиел 16:49, 50). Лутун сечими мадди фираванлыг мәсәләсиндә һикмәтли олса да, руһани мәсәләдә пис иди. Нә үчүн? Чүнки Јарадылыш 13:13 ајәсиндә дејилдији кими, “Содомун әһалиси чох позғун иди вә Рәббә гаршы чохлу ҝүнаһ едирди” (МКШ). Лутун орада сакин олмаг гәрары, нәтиҹәдә онун аиләсинә чох бәлалар ҝәтирди.
13. Әврамын нүмунәси, олсун ки, пул үстүндә мүбаһисәси дүшән мәсиһчиләрә нәдә фајдалыдыр?
13 Әврам исә, нәһајәтдә онун зүрријјәтинин бүтүн јер үзүнә саһиб олаҹағы барәдә Јегованын вердији вә’дә инанырды вә бир парча торпаг үчүн мүбаһисә етмәди. О, сонралар 1 Коринфлиләрә 10:24-ҹү ајәсиндә јазылан “һәр кәс өзүнүн мәнфәәтини дејил, башгасынынкыны ахтарсын”, принсипә мүвафиг олараг, ҹомәрдликлә давранды. Бу, олсун ки, һәмиманлылары илә пул үстүндә мүбаһисәси дүшән кәсләр үчүн ҝөзәл хатырлатмадыр. Бә’зиләри, Матта 18:15—17 ајәләриндәки мәсләһәтә риајәт етмәк әвәзинә, һәмиманлыларыны мәһкәмәјә верирләр (1 Коринфлиләрә 6:1, 7). Әврамын нүмунәси ҝөстәрир ки, зәрәр чәкмәк Јегованын адыны рүсвај етмәкдән вә ја мәсиһчи јығынҹағында әмин-аманлығы позмагдан јахшыдыр (Јагуб 3:18).
14. Ҹомәрдлијинә ҝөрә Әврамы һансы хејир-дуа ҝөзләјирди?
14 Әврамын ҹомәрдлији мүкафатсыз гала билмәзди. Аллаһ она деди: “Нәслини јерин тозу гәдәр чохалдаҹағам; әҝәр бир нәфәр јерин тозуну саја биләрсә, сәнин нәслини дә саја биләр”. Бу вәһј, өвладсыз Әврамы неҹә дә руһландырды! Сонра Аллаһ бујурду: “Галх, бу торпағы узунуна вә енинә долаш, чүнки Мән ону сәнә верирәм” (Јарадылыш 13:16, 17, МКШ). Хејр, јашајышын даһа раһат олдуғу бир шәһәрдә Әврам чох галмалы дејилди. О, кән’анлылардан узаг олмалы иди. Бу ҝүн мәсиһчиләр дә бу дүнјадан узаг дурмалыдырлар. Мәсиһчиләр өзләрини башгаларындан үстүн санмырлар, анҹаг онлары Мүгәддәс Китаб принсипинә зидд әмәлләрә ҹәлб едән кәсләрлә чох јахын мүнасибәт јаратмырлар (1 Петер 4:3, 4).
15. а) Әврамын сәјаһәти һансы мә’наны кәсб едә биләрди? б) Әврам мүасир мәсиһчи аиләләринә һансы нүмунәни верди?
15 Мүгәддәс Китаб дөврләриндә, бир адам мүәјјән әразијә саһиб олмаздан габаг һәмин јерә бахмаг ихтијарына малик иди. Буна ҝөрә дә, Әврамын сәјаһәти, ҝүнләрин бириндә бу дијарын бүтүнлүклә онун нәслинә мәхсус олаҹағыны она даима хатырлада биләрди. Јеговаја табе олараг “Әврам чадырыны ҝөтүрдү вә ҝәлиб Хевронда олан Мәмре палыдынын јанында мәскән салды; о бурада Рәббә бир гурбанҝаһ дүзәлтди” (Јарадылыш 13:18, МКШ). Әврам, Јеговаја ибадәтин һәјатында ән мүһүм јер тутдуғуну бир даһа ҝөстәрди. Аиләви өјрәнмәјә, аилә илә бирҝә дуа етмәјә вә јығынҹаглара ҝетмәјә сизин аиләдә дә үстүнлүк верилирми?
Дүшмәнләрин һүҹуму
16. а) Тәквин 14:1 ајәсиндәки сөзләр нәјә ҝөрә һәдәләјиҹи сәсләнир? б) Дөрд шәрг падшаһынын һүҹумуна сәбәб нә олду?
16 “Шинар падшаһы Амрафелин, Елласар падшаһы Арјокун, Еламc падшаһы Кедорлаомерин вә Ҝојим падшаһы Тидалын ҝүнләриндә елә олду ки, бунлар... мүһарибә етдиләр”. Бурадакы (“ҝүнләриндә елә олду ки...”) ифадәләри гәдим Ибрани дилиндә һәдәләјиҹи тәрздә сәсләнир вә “хејир-дуаларла гуртаран сынаглар дөврүнә” ишарә едир (Тәквин 14:1, 2). Сынаг, бу дөрд шәрг падшаһынын өз ордулары илә Кән’ана виранедиҹи һүҹуму заман башлады. Онларын мәгсәдләри нә иди? Мәгсәд, беш шәһәрин — Содом, Һоморра, Әдма, Сәвоим вә Бела шәһәрләринин үсјаныны јатырмаг иди. Бу падшаһлар, мүгавимәти сарсытдыгдан сонра, “Дузлу дәниз адланан Сиддим вадисиндә өз гошунларыны бирләшдирдиләр”. Лут аиләси илә һәмин әразинин јахынлығында јашајырды (Јарадылыш 14:3—7, МКШ).
17. Лутун әсир алынмасы нәјә ҝөрә Әврам үчүн иман сынағы иди?
17 Кән’ан падшаһлары ишғалчылара сәрт мүгавимәт ҝөстәрсәләр дә, алчалдыҹы мәғлубијјәтә уғрадылар. “Галибләр Содом вә Һоморранын бүтүн малыны вә азугәсини ҝөтүрүб ҝетдиләр. Әврамын гардашы оғлу Луту вә онун малыны да өзләри илә апардылар, чүнки о да Содомда јашајырды”. Бу дәһшәтли һадисәләр һаггындакы хәбәр тезликлә Әврама чатды: “Дөјүшдән сағ гуртаран бир нәфәр ҝәлиб, Ибрани Әврама буну хәбәр верди. О, Ешколун вә Анерин гардашы Әморлу Мәмренин палыдынын јанында јашајырды; онлар Әврамын мүттәфигләри иди. Әврам гоһуму Лутун әсир алындығыны” ешитди (Јарадылыш 14:8—14, МКШ). Бу, доғрудан да иманын сынағы иди! Әврам, гардашы оғлуна, онун ән јахшы торпагларда мәскән салдығыны хатырладаҹагмы? Һәмчинин хатырлајаг ки, ишғалчылар Әврамын вәтәни Шинардан ҝәлмишдиләр. Онлара гаршы вурушмаг, нә вахтса вәтәнә гајытмағын бүтүн имканларындан өзүнү мәһрум етмәк демәк иди. Бундан башга, бирләшмиш Кән’ан ордуларынын баҹара билмәдикләри ордуја гаршы Әврам нә едә биләрди?
18, 19. а) Нәјә ҝөрә Әврам Луту хилас едә билди? б) Бу гәләбә кимин сајәсиндә мүмкүн олду?
18 Әврам јенә дә тамамилә Јеговаја бел бағлады. О, “евиндә доғулмуш үч јүз он сәккиз нөкәрини ҝөтүрүб, дүшмәнләри Дана гәдәр тә’гиб етди. Өзү вә нөкәрләри ҝеҹә вахты дәстәләрә бөлүнүб, онлары гырдылар вә сағ галанлары Дәмәшгин сол тәрәфиндә олан Ховаја гәдәр тә’гиб етдиләр. Әврам гарәт олунмуш бүтүн маллары, гардашы оғлу Луту вә онун малыны, һәмчинин гадынлары вә ҹамааты ҝери гајтарды” (Јарадылыш 14:14—16, МКШ). Јеговаја мөһкәм иман тәзаһүр етдирәрәк, Әврам өзүнүн кичик ордусу илә гәләбә газанды вә Луту аиләсилә бирликдә хилас етди. Әврам, Мәлкиседеглә елә һәмин вахт ҝөрүшдү. “Салем падшаһы Мәлкиседег чөрәк вә шәраб ҝәтирди; о, Аллаһ-Тәаланын каһини иди. Мәлкиседег Әврама хејир-дуа вериб деди: “Ҝөјүн вә јерин саһиби Аллаһ-Тәала Әврама хејир-дуа версин. Дүшмәнләрини сәнә тәслим едән Аллаһ-Тәалаја шүкүр олсун”. Әврам бүтүн гәнимәтин онда бирини Мәлкиседегә верди” (Јарадылыш 14:18—20, МКШ).
19 Бәли, гәләбә Јеговаја мәхсус иди. Әврам иманына ҝөрә јенә Јегова тәрәфиндән хилас олунду. Бу ҝүн Аллаһын халгы, инсанларын апардыглары мүһарибәләрдә иштирак етмәсә дә, чохлу чәтинлик вә сынагларла тоггушур. Бунларын өһдәсиндән ҝәлмәкдә Әврамын нүмунәсинин бизә неҹә көмәк едә биләҹәјини нөвбәти мәгаләдән өјрәнәҹәјик.
[Һашијәләр]
a Јегованын Шаһидләри тәрәфиндән инҝилис дилиндә нәшр олунан, “Мүгәддәс Јазыларын дәрк едилмәси” әсәриндә дејилир ки, “гәдим бир папирус үзәриндәки јазыда, ҝөзәл гадыны әлә кечирмәји, онун әрини исә өлдүрмәји әмр едән фир’ондан бәһс олунур”. Демәли, Әврамын еһтијат етмәси шиширтмә дејилди.
b Сонрадан Әврамын кәнизи олан Һәҹәр, еһтимал ки, һәмин вахт она бәхш едилән ҹаријәләр арасында олмушду (Тәквин 16:1).
c Бир заманлар тәнгидчиләр иддиа едирдиләр ки, Елам һеч вахт Шинарда белә нүфуза малик олмамышды вә Кедорлаомерин һүҹуму һаггындакы мә’лумат јаландыр. Мүгәддәс Китаб мә’луматыны тәсдиг едән археоложи сүбутларын мүзакирәсинә “Ҝөзәтчи Гүлләси”нин 1989-ҹу ил, 1 декабр нөмрәсинин 4—7-ҹи сәһифәләриндә бахын (русҹа).
Диггәт јетирдинизми?
• Кән’андакы аҹлыг Әврам үчүн нәјә ҝөрә иман сынағына чеврилди?
• Әврамла Сарәј мүасир әрләрә вә арвадлара нәдә ҝөзәл нүмунә вердиләр?
• Әврамын өз гуллугчулары илә Лутун гуллугчулары арасындакы мүбаһисәни һәлл етмәсиндән биз нә өјрәнә биләрик?
[14-ҹү сәһифәдәки шәкил]
Әврам өз һүгугуну мүдафиә етмәди, амма Лутун мәнфәәтини өзүнүнкүндән үстүн тутду.