“Afɔtuɛ nga m man’n, amun sie amun su be tie naan amu’an yo akunndanfuɛ”
“Min mma mun, [...] afɔtuɛ nga m man’n, amun sie amun su be tie naan amu’an yo akunndanfuɛ.”—NYANNDRA MUN 8:32, 33.
1. (a) ?Ngue yɛ é yó naan y’a yo ngwlɛlɛfuɛ-ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ sɛ e ti ngwlɛlɛfuɛ’n e liɛ yó ye-ɔ?
NGWLƐLƐ’N fin Zoova. I yɛ ɔ man sran’m be ngwlɛlɛ-ɔ. Zak ndɛ tre 1 i mma 5 se kɛ: “Sɛ ngwlɛlɛ’n w’a ti-man amun nun wie kpa’n, maan ɔ kan kle Nyanmiɛn bɔ i sa ti-man tankaan’n, b’ɔ fa like man sran’m be kwlaa ɔ ijɔ-mɛn i sin’n.” Like nga e kwla yo naan y’a yo ngwlɛlɛfuɛ’n i kun yɛle kɛ maan e sɔ afɔtuɛ nga Ɲanmiɛn man e’n nun klanman. Sɛ e yo sɔ’n, e su yoman sa tɛ. Kpɛkun e nin Zoova e afiɛn mántan. (Nyanndra Mun 2:10-12) Yɛ e kwla lafi su kɛ é ɲán anannganman nguan.—Zid 21.
2. ?Ngue yɛ é yó naan y’a sɔ fɔ nga Ɲanmiɛn tu e’n nun klanman-ɔn?
2 Wie liɛ’n, fɔ m’ɔ o e nun ti’n, annzɛ wafa nga be tali e’n ti’n, kɛ be man e afɔtuɛ’n i su falɛ’n ti kekle. Annzɛ e bumɛn i kɛ afɔtuɛ nga be man e’n ti kpa. Sanngɛ, kɛ Zoova man e afɔtuɛ mɔ e sɔ nun klanman’n e ɲan su ye dan. Ɔ maan, e wun i wlɛ kɛ klolɛ mɔ Zoova klo e’n, i ti yɛ ɔ tu e fɔ-ɔ. Nyanndra Mun ndɛ tre 3 i mma 11 nin 12 se kɛ: “Min wa, sɛ Anannganman tu wɔ fɔ’n, nán se kɛ a fa-man ɔ su sie-mɛn i bo. [...] Afin sran nga bɔ Anannganman klo i’n, yɛ ɔ tu i fɔ-ɔ.” Maan e lafi su kɛ Zoova kunndɛ kɛ e liɛ yo ye titi. (An kanngan Ebre Mun 12:5-11 nun.) Kɛ mɔ Ɲanmiɛn si e kpa’n ti’n, fɔ ng’ɔ tu e’n, ɔ yo e ye blɛ kwlaa nun. Like suanlɛ nga nun’n, é wá kán like nnan ndɛ: (1) Wafa nga e kwla nian e bɔbɔ e wun su’n, (2) fɔ nga siɛ nin niɛn’m be tu be mma mun’n, (3) fɔ nga be tu e asɔnun’n nun’n, yɛ (4) like ng’ɔ yo ya tra fɔ mɔ be tu e’n.
?NGUE TI YƐ KƐ E NIAN E WUN SU’N, E KLE KƐ E TI NGWLƐLƐFUƐ-Ɔ?
3. ?Wafa sɛ yɛ ba’m be kwla suan be wun su nianlɛ-ɔ? An fa sa kun yiyi nun.
3 Sran ng’ɔ niɛn i wun su’n, ɔ miɛn i ɲin naan w’a bu akunndan ng’ɔ ti kpa’n, annzɛ w’a yo sa ng’ɔ ti kpa’n titi. E nin i sɔ yolɛ’n finman e nin klun. Ɔ fata kɛ e suan. Wienun-ɔn, siɛ kun su kle i wa’n kpanngɔ fulɛ. I bo bolɛ nun’n, ɔ tra kpanngɔ’n nun naan ba’n w’a kwla fu. Sanngɛ, kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ba’n i ngunmin suan wafa ng’ɔ kwla tran kpanngɔ’n su naan w’a tɔman’n. Ɔ maan, i si’n kwla yaci i nun kan. Kɛ siɛ’n wun kɛ ba’n i ngunmin kwla fu kpanngɔ’n, ɔ traman kpanngɔ’n nun kun. I wafa kunngba’n, ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be kle be mma’m be like blɛblɛblɛ, be ta be ‘e Min’n liɛ’n su, be tu be fɔ, be kle be ngwlɛlɛ.’ I liɛ’n, ba’m be bɔbɔ bé sí be wun su nian, yɛ bé yó ngwlɛlɛfuɛ.—Efɛzfuɛ Mun 6:4.
4, 5. (a) ?Ngue ti yɛ be wun su nianlɛ’n ti cinnjin-ɔn? (b) ?Ngue ti yɛ sɛ e fɔn’n, ɔ fataman kɛ e sa sin bubu e-ɔ?
4 Be nga kɛ bé sí Zoova nn b’a yo kaklaka’n be kusu’n, ɔ fata kɛ be suan be wun su nianlɛ. Kannzɛ bɔbɔ be yo i sɔ laa’n, sanngɛ Ɲanmiɛn i sulɛ nun’n, be te yo bakan. Sanngɛ, kɛ be “fa nzuɛn uflɛ b’ɔ fa Nyanmiɛn liɛ’n,” mɔ be nian Klist i ajalɛ’n su’n, yɛ be yo sran Ɲanmiɛn sulɛ’n nun-ɔn. (Efɛzfuɛ Mun 4:23, 24) Kɛ e nian e wun su’n, “e yaci sa b’ɔ yo-man Nyanmiɛn fɛ’n nin mɛn nun ninnge nga e nyin blo be su’n, naan blɛ nga e o nun yɛ’n, e yo sa ng’ɔ ti i nuan su’n, nin sa ng’ɔ ti kpa’n, yɛ e sro Nyanmiɛn.”—Tit 2:12.
5 E kwlakwla e ti sa tɛ yofuɛ. (Akunndanfuɛ’n 7:20) Ɔ maan wie liɛ’n, sɛ e fɔn’n, nán kɛ e siman e wun su nian ti-ɔ. Nyanndra Mun ndɛ tre 24 i mma 16 se kɛ: “Sran kpa’n, blɛ wie nun ɔ kwla tɔ. Sɛ ɔ tɔ kpɛ nso sɔ bɔbɔ’n, sanngɛ ɔ jaso.” ?Ngue yɛ maan ɔ kwla “jaso” ɔ? Nán kɛ i bɔbɔ i fanngan nun ti yɛ ɔ jaso-ɔ. Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun ti-ɔ. (An kanngan 2 Korɛntfuɛ Mun 4:7 nun.) Like nga Ɲanmiɛn wawɛ’n maan sran yo’n, i kun yɛle be wun su nianlɛ’n.
6. ?Ngue yɛ é yó naan y’a klo Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like suanlɛ-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)
6 Ɲanmiɛn srɛlɛ’n, nin Biblu’n nun like suanlɛ’n, nin i su akunndan bulɛ’n, be kwla uka e naan y’a si e wun su nian. ?Yɛ sɛ Biblu’n nun like suanlɛ’n ti kekle e sa nun, annzɛ e kloman like suanlɛ bɔbɔ’n nin? Nán maan e sa sin bubu e. Maan e kunndɛ kɛ Zoova uka e. Sɛ e yo sɔ’n, ɔ́ úka e maan é kló Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like suanlɛ. (1 Piɛr 2:2) Maan e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e nian e wun su. I liɛ’n, é kúnndɛ blɛ é fá súan Biblu’n nun like. I bo bolɛ nun’n, maan e fa blɛ kpe kan e suan like. Sɛ e yo sɔ titi’n, é wún kɛ Biblu’n nun like suanlɛ yo fɛ. Ɔ maan, blɛ nga e fa bu Zoova nuan ndɛ’n i su akunndan’n, ɔ́ yó e aklunjuɛ blɛ.—1 Timote 4:15.
7. ?Ngue ti yɛ sɛ e nian e wun su’n, é kwlá yó like nga e kunndɛ kɛ é yó e mán Zoova’n niɔn?
7 Sɛ e nianman e wun su’n, e su kwlá yoman like nga e kunndɛ kɛ é yó e mán Zoova’n. Siɛ kun sieli i nzɔliɛ kɛ ɔ suman Zoova kpa kun. Ɔ maan, ɔ fali ajalɛ kɛ ɔ́ yó titi atin bofuɛ. I sɔ’n ti’n, fluwa nga be kan atin bolɛ junman’n i ndɛ’n, ɔ kanngannin be nun. Yɛ ɔ srɛli Ɲanmiɛn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ɔ nin Zoova be afiɛn wa mantannin kpa. Ɔ maan, blɛ kwlaa ng’ɔ ɲɛn i wun atin’n, ɔ yo cɛn kunngun atin bofuɛ. Sa wie’m be tɛnndɛnnin i ɲrun, sanngɛ i ɲin trannin like ng’ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ yó’n su titi. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ yoli titi atin bofuɛ.
AN TA AMUN MMA MUN ZOOVA LIƐ’N SU
Bakanngan’m be siman sa kpa nin sa tɛ’n i ngbaciɛ’n. Ɔ fata kɛ be kle be ngwlɛlɛ. (An nian ndɛ kpɔlɛ 8 nun.)
8-10. ?Ngue yɛ siɛ nin niɛn’m bé yó naan be mma’m b’a kwla su Zoova-ɔ? An fa sa kun yiyi nun.
8 Junman cinnjin kun m’ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be di’n, yɛle kɛ be ta be mma’m ‘be kpa e Min’n liɛ’n su, yɛ be tu be fɔ, be kle be ngwlɛlɛ.’ (Efɛzfuɛ Mun 6:4) Andɛ mɛn nga nun’n i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. (2 Timote 3:1-5) Bakanngan’m be siman sa kpa nin sa tɛ’n i ngbaciɛ’n. I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ be kle be ngwlɛlɛ. (Rɔmfuɛ Mun 2:14, 15) Fluwa sifuɛ kun seli kɛ Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle nun kɛ “an tu be fɔ,” be kwla kaci ekun kɛ “an ta ba mun naan be yo sran.”
9 Kɛ siɛ nin niɛn’m be tu be mma’m be fɔ klolɛ su’n, srɛ kunman ba mun. Kpɛkun be wun i wlɛ kɛ nán ninnge ngba yɛ be le atin be yo-ɔ. Asa ekun’n, be wun i wlɛ kɛ sɛ be yo sa kpa’n be liɛ yó ye. Sanngɛ, sɛ be yo sa tɛ’n, i bo gúa tɛ. I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kɛ siɛ nin niɛn’m be ta be mma mun Zoova liɛ’n su. Wafa nga be ta ba mun lika kun nun’n, ɔ nin lika uflɛ nun liɛ’n timan kun. Yɛ ba talɛ’n i su ajalɛ nga sran’m be fa’n, kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, ɔ kaci. Sanngɛ be nga be nanti ndɛ nga Zoova kan’n su’n be liɛ’n, nán ajalɛ nga klɔ sran’m be kle’n su yɛ be nian be ta be mma mun-ɔn.
10 Nowe kle siɛ nin niɛn’m be ajalɛ kpa. Kɛ Zoova seli i kɛ ɔ bobo mmeli kun’n, ɔ siman wafa nga ɔ́ yó’n. Ɔ fata kɛ ɔ fɛ i wla gua Zoova su. Biblu’n se kɛ like nga Zoova seli Nowe kɛ ɔ yo’n, “ɔ niannin i kwlaa su yoli.” (Bo Bolɛ 6:22) Mmeli sɔ’n ti’n, Nowe nin i awlofuɛ’m be fiteli nun. Nowe ti siɛ kpa. Ɔ lafili Ɲanmiɛn su. W’a lafimɛn i bɔbɔ i ngwlɛlɛ’n su. Nowe kleli i mma’m be like. Kpɛkun, ɔ kleli be ajalɛ kpa. I sɔ yolɛ’n, w’a yoman pɔpɔ i sa nun blɛ sɔ’n nun.—Bo Bolɛ 6:5.
11. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be mian be ɲin be ta be mma’m be kpa-ɔ?
11 ?Siɛ nin niɛn mun, ngue yɛ amún yó naan amun a yo like “kwlaa” nga Zoova se amun kɛ amun yo’n niɔn? Maan amun fa ndɛ nga Zoova kan kle amun’n su. Amun fa amun wun wlɛ i sa nun naan amun a kwla ta amun mma mun. Amun fa afɔtuɛ nga be o i nuan ndɛ’n nun’n, ɔ nin nga i anuannzɛ’n man amun’n be su. Sɛ amun yo sɔ’n, cɛn wie lele’n, amun mma’m bé lá amun ase. Aniaan bian kun seli kɛ: “Wafa nga min si nin min nin be tali min’n, ɔ yo min fɛ dan. Be yoli like kwlaa nga be kwla yo’n, naan ndɛ nga be kan’n, ɔ kan min awlɛn’n.” Ɔ seli kɛ i si nin i nin yɛ be ukɛli i naan w’a fɛ i wun w’a mantan Zoova-ɔ. Wie liɛ’n, siɛ nin niɛn’m be mian be ɲin be ta be wa’n i kpa, sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n ɔ yaci Zoova sulɛ. Siɛ nin niɛn nga be yoli like kwlaa nga be kwla yo’n, be akunndan’n buman be fɔ. Be lafi su kɛ cɛn wie lele’n, be wa’n kwla sɛ i sin su Zoova ekun.
12, 13. (a) ?Sɛ be tu amun wa kun asɔnun’n nun’n, wafa sɛ yɛ amun kwla kle kɛ amun ɲin yi Ɲanmiɛn-ɔn? (b) ?Kɛ siɛ nin niɛn kun be nin Zoova be nantili klanman’n, wafa sɛ yɛ i bo guali-ɔ?
12 Kɛ be tu ba kun asɔnun’n nun’n, kɛ ɔ yo naan i si nin i nin be nanti afɔtuɛ nga Zoova man’n su’n, wie liɛ’n ɔ ti kekle. Be tuli aniaan bla kun i wa bla’n asɔnun’n nun. Kpɛkun, ba’n tuli be awlo’n nun. Aniaan bla’n seli kɛ: “N nianniannin e fluwa’m be nun naan ń kúnndɛ ndɛ wie mɔ n kwla jran su n se kɛ e nin min wa’n, ɔ nin min anunman’n e kwla yo ninnge wie mun likawlɛ’n.” Sanngɛ, aniaan bla’n i wun’n ukɛli i. Ɔ seli i kɛ be wa’n w’a yo kaklaka, naan ɔ fata kɛ be nin Zoova be nanti klanman titi.
13 Kɛ ɔ cɛli kan’n, be wa’n sɛli i sin suli Zoova ekun. Ba’n i nin’n seli kɛ: “Siɛn’n, ɔ flɛ min yɛ ɔ klɛ ndɛ wie mun blɛ min telefɔnun nun cɛn kwlakwla. E afiɛn mantan kpa. I ɲin yi e. Afin ɔ wunnin kɛ e nin Zoova e nantili klanman.” ?Sɛ be tu amun wa kun asɔnun’n nun’n, amún fá amun wla gúa Zoova su? ?Amún klé kɛ ‘amun lafiman amun bɔbɔ amun akunndan’n su, naan Zoova su yɛ amun lafi-ɔ’? (Nyanndra Mun 3:5, 6) Maan ɔ tran e klun titi kɛ Zoova ti ngwlɛlɛfuɛ naan klolɛ m’ɔ klo e’n, i ti yɛ ɔ tu e fɔ-ɔ. Asa ekun’n, ɔ fɛli i Wa’n mannin sran’m be kwlaa be ti. Amun wa’n o sran sɔ’m be nun wie. Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ sran’m be kwlaa be ɲan anannganman nguan. (An kanngan 2 Piɛr 3:9 nun.) Siɛ nin niɛn mun, maan amun lafi su titi kɛ fɔ nga Zoova tu e’n, ɔ nin atin ng’ɔ kle e’n be ti kpa titi. Kannzɛ bɔbɔ i su falɛ ti kekle man amun’n, maan amun wun i sɔ liɛ’n i wlɛ. Maan amun fa atin nga Zoova kle amun’n su titi.
ASƆNUN’N NUN
14. ?Wafa sɛ yɛ afɔtuɛ nga “sran kpa b’ɔ si like su nian” kpa’n man e’n, ɔ yo e ye-ɔ?
14 Zoova tali nda kɛ ɔ́ nían Klistfuɛ’m be lika, ɔ́ sásá be, yɛ ɔ́ klé be like titi. I sɔ’n ti’n, ɔ yo like fanunfanun. I wie yɛle kɛ ɔ sieli i Wa’n kɛ ɔ nian asɔnun’n i lika. Yɛ i Wa’n kusu sieli “sran kpa b’ɔ si like su nian” kpa’n kɛ ɔ kle Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be like naan be nin i nanti klanman titi. (Lik 12:42) Sran sɔ m’ɔ “si like su nian” kpa’n, ɔ man e afɔtuɛ. Kpɛkun, ɔ kle e atin. Wie liɛ’n, kɛ e tie nzra nun ijɔlɛ wie annzɛ e kanngan e fluwa wie nun’n, e kaci akunndan nga e bu i laa’n. Annzɛ e kaci e nzuɛn’n. I sɔ’n yo e fɛ kpa. Afin, i sɔ’n kle kɛ e lo e wun man Zoova naan ɔ tu e fɔ.—Nyanndra Mun 2:1-5.
15, 16. (a) ?Ngue yɛ é yó naan y’a ɲan junman nga asɔnun kpɛnngbɛn’m be di’n i su ye-ɔ? (b) ?Ngue yɛ é yó naan asɔnun kpɛnngbɛn’m be junman’n i dilɛ w’a yo be fɛ-ɔ?
15 Biblu’n se kɛ Klist mannin “sran’m be like kɛ be yo.” Sran sɔ mun yɛle asɔnun kpɛnngbɛn mun. (Efɛzfuɛ Mun 4:8, 11-13) Klist sieli asɔnun kpɛnngbɛn mun naan be nian asɔnun’n i lika klolɛ su. ?Ngue yɛ é yó naan y’a ɲan junman nga be di’n i su ye-ɔ? Maan e nian ajalɛ kpa nga be kle e’n su, yɛ e lafi Ɲanmiɛn su kɛ be sa. Asa ekun’n, maan e fa afɔtuɛ nga be man e’n su. (An kanngan Ebre Mun 13:7, 17 nun.) E ndɛ lo asɔnun kpɛnngbɛn mun. Be kunndɛ kɛ e nin Zoova e afiɛn mantan. Sɛ be wun kɛ e kɔman aɲia’m be bo kpa kun’n, annzɛ e suman Ɲanmiɛn juejue su kun’n, be fa ajalɛ be uka e ndɛndɛ. Kɛ e koko sa nga be o e su’n e kle be’n, be sie be su e nuan bo. Kpɛkun be wla e fanngan. Asa ekun’n, be jran Ɲanmiɛn Ndɛ’n su be man e afɔtuɛ kpakpa mun. I sɔ mɔ be yo’n, ɔ kle kɛ Zoova klo e sakpa.
16 Wie liɛ’n, kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be yo naan be man e afɔtuɛ’n, ɔ timan pɔpɔ manman be. Sa kun m’ɔ juli laa’n kle sɔ. Yɛle kɛ, kɛ famiɛn Davidi yoli sa tɛ’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ fía su. I sɔ’n ti, Ɲanmiɛn sunmɛnnin i nuan ijɔfuɛ Natan kɛ ɔ ko tu i fɔ. ?Sanngɛ, i sɔ yolɛ’n yoli pɔpɔ mannin Natan? (2 Samiɛl 12:1-14) Piɛli kusu m’ɔ ti Zezi i akoto 12 be nun kun’n, ɔ buli Klistfuɛ nga be ti Zuifu’n be kpa trali Klistfuɛ nga be timan Zuifu’n. Yɛ ɔ fata kɛ Pɔlu tu i fɔ. ?Sanngɛ, i sɔ yolɛ’n yoli pɔpɔ Pɔlu sa nun? Nanwlɛ, ɔ fata kɛ Pɔlu yo yakpafuɛ naan w’a kwla yo i sɔ liɛ’n. (Galasifuɛ Mun 2:11-14) ?Ngue yɛ é yó naan e afɔtuɛ manlɛ’n w’a yoman kekle asɔnun kpɛnngbɛn’m be sa nun-ɔn? Maan e yo wun ase kanfuɛ, e si ye, yɛ nán maan e ndɛ kanlɛ yo ya. Maan e wun i wlɛ kɛ fɔ nga be tu e’n kle kɛ Zoova klo e. Sɛ e yo sɔ’n, e liɛ yó ye. Kpɛkun, asɔnun kpɛnngbɛn’m be kusu’n, be junman’n i dilɛ yó be fɛ.
17. ?Wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be ukali aniaan bla kun-ɔn?
17 Aniaan bla kun seli kɛ sa nga be tɔli i su laa’n ti’n, Zoova i klolɛ’n yoli kekle mɛnnin i. Yɛ i wla boli i wun dan. Ɔ seli kɛ: “N si kɛ ɔ fata kɛ n bo su kle asɔnun kpɛnngbɛn mun. Kɛ n kan kleli be’n, b’a ijɔman min, yɛ b’a kanman min wun ndɛ tɛ. Sanngɛ, be wlali min fanngan, yɛ be fɔnvɔli min. Kɛ aɲia’m be wie’n, kannzɛ be sa ti mianwa’n, be nun kun nin min ijɔ. Sa nga be tɔli min su laa’n ti’n, n lafiman su kɛ Zoova klo min. Blɛ sunman’n, Zoova sinnin asɔnun’n nunfuɛ mun nin asɔnun kpɛnngbɛn’m be lika kleli kɛ ɔ klo min. Ń srɛ́ Ɲanmiɛn kɛ nán maan n kpɔci i le.”
?NGUE YƐ Ɔ YO YA TRA FƆ MƆ BE TU E’N NIƆN?
18, 19. ?Ngue yɛ ɔ yo ya tra fɔ nga be tu e’n niɔn? An fa sa kun yiyi nun.
18 Wie liɛ’n, kɛ be tu e fɔ’n, ɔ yo e ya. Sanngɛ, sɛ Zoova tu e fɔ naan e kpalo i’n, é wún e ɲrun dan. (Ebre Mun 12:11) I sɔ sa juli Kaɛn nin Famiɛn Sedesiasi be su. Ɲanmiɛn wunnin kɛ Kaɛn kpɔ i niaan bian naan ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kún i. I sɔ’n ti’n, ɔ seli i kɛ: “?Ya dan nga a fa bɔ a mlan ɔ nyrun’n sa’n, ɔ́ yó nguɛ ye yɛ ɔ́ mán wɔ-ɔ? Nian, sɛ a nanti kɛ ɔ fata’n sa’n, á nyán kɔmin cɛn wie. Sɛ w’a yo-man sɔ’n, sa tɛ’n yɛ ɔ sa wɔ anuan’n nun lɛ-ɔ. Ɔ́ kúnndɛ trán ɔ su, sanngɛ wɔ yɛ a ti bɔ a kwlɛ i-ɔ.” (Bo Bolɛ 4:6, 7) Kaɛn w’a faman afɔtuɛ nga Zoova mɛnnin i’n su. Ɔ kunnin i niaan bian’n. Yɛ ɔ wunnin i su afɛ. (Bo Bolɛ 4:11, 12) Sɛ ɔ ti kɛ Kaɛn sieli i su tieli ndɛ nga Zoova kannin’n, nn w’a wunmɛn i ɲrun kɛ ngalɛ’n sa.
19 Sedesiasi timan famiɛn kpa, i klun yo wi. Kɛ ɔ yoli famiɛn’n, Zerizalɛmunfuɛ’m be wunnin be ɲrun dan. Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zeremi kan kleli Sedesiasi kpɛ sunman kɛ ɔ kaci i ayeliɛ’n. Sanngɛ, w’a faman afɔtuɛ nga Zoova mɛnnin i’n su. Yɛ i bo guali tɛ. (Zeremi 52:8-11) Zoova kunndɛman kɛ i sɔ sa ju e su.—An kanngan Ezai 48:17, 18 nun.
20. ?Be nga be sɔ afɔtuɛ nga Ɲanmiɛn man’n nun’n, ɔ nin be nga be sɔman nun’n, be liɛ yó sɛ?
20 Andɛ’n, sran wie’m be buman afɔtuɛ nga Ɲanmiɛn man’n i like fi. Be nga be kpalo afɔtuɛ nga Zoova man’n, saan bé wún be ɲrun. (Nyanndra Mun 1:24-31) I sɔ ti’n, afɔtuɛ nga Zoova man e’n, maan ‘e sie e su e tie naan y’a yo akunndanfuɛ.’ Nyanndra Mun ndɛ tre 4 i mma 13 se kɛ: “Like nga be kle wɔ’n, tra nun kpa, nán yaci nun. Fa sie, afin i yɛ ɔ ti ɔ nguan nyanman nin-ɔn.”