Populasyon kan Kinaban—Kumusta an Ngapit?
NAGAGABA nang mga harong, maating mga kamugtakan, kulang nin pagkakan asin malinig na tubig, helang, malnutrisyon—ini asin an dakol pang ibang kasakitan an pan-aroaldaw na katunayan sa buhay kan dakulang kabtang nin populasyon kan kinaban. Pero, arog kan naheling na niato, an kadaklan na tawo na nabubuhay sa siring na mga kamugtakan nahihimong atubangon iyan asin magpadagos sa saindang pan-aroaldaw na pamumuhay.
Alagad, kumusta an ngapit? An mga tawo daw kaipuhan na padagos na magtios kan siring na maringis na mga katunayan sa buhay sagkod lamang? Tanganing magin komplikado an mga bagay, kumusta an pagkatunaw asin kaduloman na ihinuhula kan mga sientista na nagsisiyasat kan palibot asin nin iba bilang resulta kan padagos na pagdakol kan populasyon? Sinasabi ninda sato na satong inaatian an sadiri tang istaran paagi sa pag-ati sa aire, tubig, asin daga na satong sinasarigan. Itinotokdo man ninda an paghimbong kan daga—an pag-alisngaw nin mga gas, siring sa carbon dioxide, methane, chlorofluorocarbons (mga gamit sa pagpalipot asin pagsabo), na maresulta sa paghimbong kan atmospera asin sa mga pagliwat kan panglobong areglo nin klima, na may makatatakot na mga resulta. Ini daw sa katapustapusi an magpapangyari kan pagkapara kan sibilisasyon na naaaraman ta? Mas maingat tang siyasaton an nagkapirang pangenot na elemento.
Kadakol na Nanggad daw an Tawo?
Enot sa gabos, magdadakol daw an populasyon kan kinaban sagkod lamang? Igwa daw nin ano man na indikasyon kun ano an sagkodan kaini? Siyempre, an totoo nagdadakol an populasyon kan kinaban sa ibong kan mga paghihingoa sa pagplano nin pamilya. An taonan na pag-oswag ngonyan mga 90 milyones (katimbang nin saro pang Mejico kada taon). Minalataw na dai pang paglaom na maontok iyan tolos. Alagad, sa paglaom sa ngapit, an kadaklan na nagsisiyasat sa populasyon nin tawo minaoyon na an populasyon sa katapustapusi maluya. An hapot sa saindang isip iyo na sa anong grado asin noarin.
Oyon sa mga estadista kan Population Fund kan NU, an populasyon kan kinaban puwedeng umabot sa 14 bilyones bago lumuya. Pero, an iba nagkakarkulo na iyan puwedeng umoswag sa pag-oltanan nin 10 bilyones asin 11 bilyones. Ano man an kamugtakan, an importanteng mga hapot iyo an: Magkakaigwa daw nin kadakol na gayong tawo? Kaya daw kan daga an magpoon sa duwa sagkod sa tolong beses kan presenteng populasyon?
Hale sa punto-de-vista kan estadistika, an 14 bilyones katawo sa bilog na kinaban may promedyong 104 . . . katawo kada sarong kilometro kuwadrado. Arog kan naheling na niato, an kadakolan kan populasyon kan Hong Kong 5,592 . . . katawo kada kilometro kuwadrado. Sa presente, an kadakolan kan populasyon kan Netherland 430, mantang an Hapon 327, asin ini an mga nasyon na may labi sa ordinaryong kamugtakan sa buhay. Malinaw, maski kun an populasyon kan kinaban magdakol siring kan ihinula, an bilang kan tawo bakong an problema.
Magkakaigwa daw nin Igong Pagkakan?
Dangan, kumusta an suplay nin pagkakan? An daga daw magbubunga nin igo tanganing mapakakan an 10 bilyones o 14 bilyones katawo? Malinaw, an presenteng produksion sa pagkakan kan kinaban bakong igo tanganing mapanigoan an siring na populasyon. An totoo, parate kitang nakadadangog manongod sa gutom, malnutrisyon, asin kadaihon. Ini daw nangangahulogan na dai kita nagpoprodusir nin igong pagkakan tanganing mapangatamanan an populasyon ngonyan, orog pa an duwa o tolong beses kadakol?
Iyan masakit simbagon na hapot huli ta iyan depende sa kun ano an kahulogan kan “igo.” Mantang an ginatos na milyon na tawo sa pinakapobreng mga nasyon kan kinaban daing igong pagkakan tanganing manteniron maski an dikit, pampakosog sa salud na dieta, an mga tawo sa mayaman, industrialisadong mga nasyon nagtitios kan mga resulta kan labi kasustansiang dieta—atake, nagkapirang klase nin kanser, helang sa puso, asin iba pa. Paano ini nakaaapektar sa kamugtakan kan pagkakan? Sa sarong karkulasyon, kaipuhan an 5 kilong tipasi sa pagprodusir nin 1 kilong bistik. Bilang resulta, an nagkakakan nin karneng ikaapat na kabtang kan mga nag-eerok sa kinaban nagkakakan nin haros kabanga kan produksion nin tipasi sa kinaban.
Sagkod sa an total na iprinodusir na pagkakan an kalabot, risahon an sinabi kan librong Bread for the World: “Kun an presenteng produksion nin pagkakan kan kinaban barangaon nin pantay-pantay sa gabos na tawo kan kinaban, na dikit sana an nasasayang, magkakaigwa nin igo an gabos. Tibaad, igo sana, pero igo.” Iyan ipinahayag kan 1975, labi nang 15 taon an nakaagi. Ano an kamugtakan ngonyan? Oyon sa World Resources Institute, “sa nakaaging duwang dekada, nag-oswag an total na produksion nin pagkakan sa kinaban, labi pa sa pangangaipo. Bilang resulta, sa dai pa nahahaloy na mga taon, tunay na buminaba an mga presyo nin mayor na mga pagkakan sa internasyonal na barakalan.” An ibang pagsiyasat nagpapaheling na an mga presyo nin mayor na mga pagkakan siring sa bagas, mais, soya, asin iba pang tipasi buminaba nin kabanga o labi pa sa panahon na iyan.
Sa halipot an problema sa pagkakan bakong gayong depende sa bilang nin produksion na siring sa grado asin gawe sa pagbakal. An bagong henetikong teknolohiya nakanompong nin mga paagi sa pagprodusir nin mga klase nin bagas, trigo, asin iba pang tipasi na puwedeng makadoble kan presenteng produksion. Alagad, an kadaklan na abilidad sa langtad na ini nakasentro sa madaling mabakal na mga tinanom, arog kan tabako asin kamatis, tanganing mapanigoan an gana kan mga mayaman kisa sa mapanigoan an mga tulak kan mga pobre.
Kumusta an Palibot?
Paorog nang paorog, an maingat na mga nagsisiyasat manongod sa tema nakarerealisar na an pagdakol kan populasyon saro sanang elemento na naghuhuma sa ngapit na karahayan kan katawohan. Halimbawa, sa saindang librong The Population Explosion, isinuherir ni Paul asin Anne Ehrlich na an epekto kan aktibidad nin tawo sa satong palibot puwedeng ipahayag paagi sa simpleng ekwasyon na ini: Epekto = populasyon × grado nin kayamanan × nagdadanay na epekto kan teknolohiya sa palibot.
Paagi sa pamantayan na ini, an mga autor nangatanosan na an mga nasyon na siring sa Estados Unidos sobra an populasyon, bakong huli sa kadakol na tawo, kundi huli ta an grado kan saindang kayamanan depende sa halangkaw na konsumo sa natural na kayamanan asin teknolohiya na nagdadara nin grabeng pierdida sa palibot.
An ibang pagsiyasat garo nagpapaheling kaini. An The New York Times nagkotar sa ekonomistang si Daniel Hamermesh na nagsabing ‘an mga alisngaw na dara kan paghimbong kan daga mas konektado nanggad sa grado nin ekonomikong aktibidad kisa sa bilang nin mga nag-aalisngaw. An ordinaryong Amerikano nagpapaluwas nin 19 beses kadakol na carbon dioxide kisa sa ordinaryong Indian. Asin posible nanggad na, halimbawa, an makosog sa ekonomiang Brazil na may maluyang pagdakol nin populasyon mas marikas na dadanyaran an mga kadlagan kaiyan kisa sa nagtitios na Brazil na may marikas na pagdakol nin populasyon.’
Sa pagdoon kan iyo man sanang punto, si Alan Durning kan Worldwatch Institute nag-obserbar: “An pinakamayaman na sarong bilyon katawo sa kinaban nakagibo nin porma nin sibilisasyon na labi kapaslo asin karaot kaya namemeligro an planeta. An estilo nin buhay kaining pangenot na grado—mga nagmamaneho nin kotse, parakakan nin karneng baka, parainom nin soda, asin nag-aapon na mga parabakal—minakompuwesto kan huma sa ekolohiya na daing kabaing sa pagigin grabe kundi tibaad nin pagdakol kan populasyon.” Itinokdo nia na ining “pinakamayaman na ikalimang kabtang” kan katawohan nagpoprodusir kan haros siyam sa sampulo kan chlorofluorocarbons asin kan labing kabanga kan iba pang gas na nagpapahimbong sa daga na naghuhuma sa palibot.
An Tunay na Isyu
Hale sa pinag-olayan sa enotan, nagigin malinaw na an pagbasol sa pagdakol kan populasyon sana huli sa mga kasakitan na naaatubang kan katawohan ngonyan dai nakakukua kan tunay na punto. An isyu na inaatubang niato bakong kulang na kita nin maiistaran o na an daga dai na kayang magprodusir nin igong pagkakan para sa makosog sa lawas na dieta para sa gabos o na an gabos na natural na kayamanan mauubos na ano man na oras sa dai na mahahaloy. Ini mga sintomas sana. An tunay na isyu iyo na an padakol nang padakol na tawo an nagmamawot nin mas halangkaw asin mas halangkaw na grado nin materyal na pagkonsumo na dai kinokonsiderar an ibubunga kan saindang mga aksion. Ining dai naninigoan na pagmawot para sa orog pa nagdadara nin grabeng pierdida sa satong palibot kaya an kakayahan kan daga na sumustenir marikas na nasosobrahan. Sa ibang pananaram, an pangenot na problema bakong dependeng gayo sa bilang na siring sa naturalesa kan katawohan.
Arog kaini an sinabi kan parasurat na si Alan Durning: “Sa delikadong lugar na kinabubuhayan niato, an ultimong sagkodan kan katawohan puwedeng depende sa kun baga makukultibar niato an mas hararom na pakamate nin pagpogol sa sadiri, na nasasarig sa lakop na prinsipyo nin paglimitar sa pagbakal asin paghanap nin bakong materyal na pagpayaman.” Marahay an pakasabi kan punto, pero maninigong ihapot, Posible daw na an mga tawo saen man boluntad na magkultibar nin pagpogol sa sadiri, limitaran an pagbakal, asin hanapon an bakong materyal na kayamanan? Masakit nanggad. Sa paghusgar sono sa pagpanigo sa sadiri asin sa hedonistikong estilo nin buhay na lakop na gayo ngonyan, an kabaliktaran mas posibleng mangyari. An kadaklan na tawo ngonyan garo nabubuhay paagi kan sarabihon na: “Magkarakan asin mag-irinom kita, huli ta sa aga magagadan kita.”—1 Corinto 15:32.
Maski kun may igong mga tawo na magimata sa mga katunayan asin magpoon na liwaton an saindang paagi nin buhay, dai ta pa man giraray maliliwat tolos an mga bagay ano man na oras. Risahon an dakol na grupo nin aktibista manongod sa palibot asin sa alternatibong estilo nin buhay na naglataw sa nakaaging mga taon. An iba sainda nagin mapangganang magin pangenot na bareta, pero nagkaigwa daw sinda nin tunay na epekto sa mga gawe kan inaapod na pangenot na sosyedad? Masakit nanggad. Ano an problema? An bilog na palakaw—komersial, kultural, asin politikal—na nakapunteriya sa pagpaoswag kan ideya nin nasa naturalesang nanluluya nang interes asin pag-apon kan mga parabakal. Sa kontekstong ini daing pagliwat kun mayong lubos na pagpatindog giraray magpoon sa pundasyon paitaas. Asin iyan mangangaipo nin dakulang pag-edukar giraray.
Igwa daw nin Maliwanag na Ngapit?
An situwasyon puwedeng iarog sa pamilya na namumuhay sa kompleto asin lubos na nasasangkapan na harong na inandam nin sarong mapagbiyaya. Tanganing sinda makamateng lubos na pamugtak, tinawan sinda nin permiso na gamiton an gabos na pasilidad sa harong sa saindang satispaksion. Ano an mangyayari kun poonan kan pamilya na danyaran an mga muwebles, raoton an salog, pasaon an mga bintana, barahan an mga instalasyon nin mga tubo, gamiton nin sobra an koryente—sa halipot, maghumang biyong raoton an harong? An kagsadiri daw daing hiro-hiro sanang magmamasid asin daing gigibohon? Posibleng dai. Daing duwa-duwa na mahiro sia tanganing pahaleon an naglalaglag na mga nag-iistar sa saiyang rogaring dangan ibalik iyan sa tamang kamugtakan. Daing masabi na an siring na aksion bakong makatanosan.
Kun siring, kumusta an pamilya nin tawo? Bako daw kitang arog kan mga nag-iistar sa kompleto nanggad asin kahangahangang sinangkapan na harong na inandam kan Kaglalang, si Jehova Dios? Iyo nanggad, huli ta siring kan sinabi kan salmista: “Sadiri ni Jehova an daga asin an nakakapano dian, an mabungang daga asin an mga nag-eerok dian.” (Salmo 24:1; 50:12) An Dios bako sanang tinawan kita kan gabos tang pangangaipo na nagpapangyaring magin posible an buhay—an liwanag, doros, tubig, asin pagkakan—kundi itinao man nia iyan na abunda nanggad asin manlaenlaen tanganing magin magayagaya an buhay. Pero, bilang mga nag-iistar, ano an iginawe kan katawohan? Makamomondo, bako nanggad marahay. Literal tang linalaglag ining magayon na istaran na dian kita namumuhay. Ano an gigibohon kan kagsadiri, si Jehova Dios manongod kaiyan?
“Laglagon idtong mga naglalaglag kan daga”—iyan an gigibohon nin Dios! (Kapahayagan 11:18) Asin paano nia iyan gigibohon? An Biblia nagsisimbag: “Asin sa mga aldaw kan mga hadeng idto an Dios nin kalangitan mapatindog nin sarong kahadean na dai noarin man malalaglag. Asin an kahadean mismo dai itatao sa ibang banwaan. Iyan an maronot asin matapos kan gabos na ining kahadean, asin iyan magdadanay sagkod lamang.”—Daniel 2:44.
Ano an malalaoman ta sa irarom kan pamamahala kan magdadanay sagkod lamang na Kahadean nin Dios? Sa mga tataramon ni propeta Isaias, tinawan kita nin patienot na patanaw kun ano an madatong:
“Sinda siertong magtotogdok nin mga harong asin mag-oontok sinda dian; asin siertong magtatanom sinda nin mga ubasan asin kakakanon ninda an bunga kaiyan. Dai sinda magtotogdok asin iba an mag-oontok; dai sinda matanom asin iba an makakan. Huli ta magigin siring sa mga aldaw nin kahoy an mga aldaw kan sakuyang banwaan; asin an ginibo kan saindang mga kamot lubos na gagamiton kan sakuyang mga pinili. Dai sinda magpapagal na mayong kapakanan, ni mangangaki man sinda para sa karibokan; huli ta sinda an mga aki na kompuwesto kan mga pinili ni Jehova, asin an saindang mga aki kaiba ninda.”—Isaias 65:21-23.
Kanigoan kaliwanag na ngapit iyan para sa katawohan! Sa bagong kinaban na iyan na gigibohon nin Dios, an katawohan dai na dadamaton nin mga problema sa pagpaharong, pagkakan, tubig, salud, asin kapabayaan. Sa katapustapusi, an makinuyog na katawohan, sa irarom kan paggiya nin Dios, papanoon an daga asin sasakopon iyan, na daing ano man na huma nin pagsobra nin populasyon.—Genesis 1:28.
[Kahon sa pahina 13]
Taano an Pagkakan ta Parateng Mahal?
Maski ngani an tunay na presyo nin pagkakan nagbababa, an ordinaryong eksperyensia iyo na an mga presyo nin pagkakan naglalangkaw. Taano? An sarong simpleng rason iyo an urbanisasyon. Tanganing mapakakan an kadaklan sa padagos na nagdadakol na mga siudad, an pagkakan dapat na ibiyahe nin hararayong distansia. Halimbawa, sa Estados Unidos “an tipikong sarong hungit nin pagkakan nagbibiyahe nin 2,100 na kilometros hale sa oma pasiring sa plato,” an sabi kan pagsiyasat kan Worldwatch. An parabakal kaipuhan na bayadan bako sanang an pagkakan kundi siring man an natatagong halaga sa pag-andam, pag-impake, asin pagbiyahe kaiyan.
[Diagram sa pahina 10]
(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)
An atmospera kan daga nakalalaom sa init kan aldaw. Pero an init na naprodusir—na dara kan infrared na radyasyon—dai tolos nakaluluwas huli sa mga gas na dara kan paghimbong kan daga, sa siring nakadudugang sa pag-init sa palibot kan daga
Mga gas huli sa paghimbong kan daga
Paglikay sa radyasyon
Nalaom na infrared naradyasyon
[Mga ritrato sa pahina 12]
Kaipuhan an 5 kilong tipasi tanganing makaprodusir nin 1 kilong bistik. Kaya, an parakakan nin karneng ikaapat na kabtang kan populasyon kan kinaban nagkokonsumo kan haros kabanga kan produksion nin tipasi kan kinaban