Lakop an Pagraot nin Moral
Naoolakitan Kaiyan an Gabos na Kabtang nin Sosyedad
AN SOSYEDAD ngonyan daing pamantayan sa buhay. Nagkakabaranga iyan huli sa kadakol na estilo nin pamumuhay. An pangangatanosan nin dakol arog kaini: ‘An kada estilo nin pamumuhay puwede man. Pabayaan mo ako, pababayaan taka man. Gibohon mo an gusto mo, gigibohon ko man an gusto ko. An kada saro gumibo kan gusto nia. Kadakol kan dalan na puwedeng lakawan, asin tama an kada dalan; mayo nin sala. Mayo na nin kasalan. Panindogan mo an saimong mga diretso. An matoninong na pagprotesta hinghing sana; pakosoga iyan paagi sa kadahasan. An kadahasan sarong klase nin libreng pagtaram. An sekso puwedeng ipahayag kaiba nin siisay man na gusto mo asin sa ano man na paaging gusto mo. An kalaswaan sarong arte. Mabuhay ka sono sa gusto mo asin pabayae an iba na mabuhay sono sa gusto ninda.’
O an nangyayari daw ‘magadan ka sono sa gusto mo asin pabayae an iba na magadan sono sa gusto ninda’? Sa laog nin dakol na taon kan ika-20 siglo, an mga tawo may depinidong mga ideya sa kun ano an tama asin kun ano an sala, kun ano an moral asin kun ano an inmoral, kun ano an kagalang-galang asin kun ano an bakong kagalang-galang—asin an kadaklan arog kaiyan sagkod ngonyan. Alagad para sa iba nagpoon an pagkaliwat kan mga taon nin 1950 asin naggrabe iyan pagkatapos. An gabos na ideya manongod sa karahayan, moralidad, onra, asin moral na mga prinsipyo pinalataw na garo bakong rasonable, daing herak, asin dai maaako. An mga ideyang nagdominar nag-omaw sa indibiduwalidad. Ipinirit ninda an opinyon na an kada tawo mamuhay sono sa mga pasohan na ibinugtak ninda nin sadiri. Ngonyan an inaako nang kaugalean iyo an pagpapabaya, pagkalaenlaen, asin dai paghusgar. Sa bagong pilosopiyang ini, bawal an magbawal.
An kapahapahamak na mga bunga kan pilosopiyang iyan nagdakol sagkod na kan mga taon nin 1980 iyan garo baha na, asin iyan naggagrabe pa sa mga taon nin 1990. Uya an pira sana sa mga bareta manongod sa kapahapahamak na mga bunga, na pinoponan sa diskurso manongod sa mga pamantayan na itinao sa Siudad nin Nueva York nin sarong bise-tsirman nin sarong korporasyon sa sarong komperensia manongod sa mga prinsipyo sa negosyo:
“Tinatraydor nin mga politiko an saindang mga botante. Hinahabonan nin mga broker an saindang mga kliyente. An mga opisyales nin mga bangkong nagpapadeposito asin nagpapautang binabangkarote an saindang mga institusyon asin an mga parabuhis an pinapagbabayad. An mga ebanghelisador asin nagkakandidatong magpresidente dinadaya an saindang agom. An mga aki nandadaya sa mga eksaminasyon, asin minilyon an linalaglag an sadiri asin an iba pa paagi sa droga asin krimen. . . . An singkuwenta porsiento sa gabos na kinasal minasagkod sa diborsio. An beinte dos porsiento kan gabos na aking namundag ngonyan ipinangangaki nin mga daing agom, asin an un-tersio sa gabos na aki may makakasaro sa harong na padrasto o madrasta bago mag-18. Malinaw na grabe an pagkalaglag nin mga pamilya. Kun ipamumugtak nindo na an pagmolde nin mga pamantayan minapoon sa harong—sa pagkaomboy pa—malinaw kun siring an mga dahelan kan pagraot nin mga prinsipyo.”—Vital Speeches of the Day, Setyembre 1, 1990.
Aroaldaw an mga diaryo, magasin, bareta, pelikula, asin programa sa telebisyon nagpaparisa kan pagbaba nin tradisyonal na mga pamantayan. Sa sarong diskurso sa Unibersidad nin Chicago, an tsirman kan Chase Manhattan Corporation nagsabi:
“Baga man an enot nindong bukasan iyo an mga pahina sa karawat, an report sa Washington, o an kabtang sa negosyo, pareho an ebidensia. An mga pahina sa karawat pano kan pinakabagong mga iskandalo manongod sa mga parakawat na nasuholan na dai makapuntos, mga team sa kolehiyo na nasa probasyon huli sa mga paglapas sa mga regulasyon sa pagreklutar, asin propesyonal na mga parakawat na nagdodroga. An bareta sa Washington manongod sa mga bista sa panunumpa nin putik, mga huwes pederal na idinemanda, pagpabayad sa paggamit kan impluwensia, asin sa pinakabagong lehislador na iniimbestigar kan House Ethics Committee. Pagbukas mo sa kabtang sa negosyo maheheling mo an mga pagbubuyagyag nin pagganansia sa pagnegosyo nin mga aksion basado sa hilom na impormasyon asin an mga kaagid kaini.”—Vital Speeches of the Day, Agosto 1, 1990.
Daing pondo an mga bareta kaya bagol na an mga tawo. Dai na sinda naiiskandalo kan mga iskandalong ini. Kinomentohan ini kan paradiskursong bago pa sanang kotaron: “An dakol na Amerikano dai na ikinaaanggot an bareta manongod sa saro na naman na pagbalga. An sentensiadong mga kriminal dai na rinarayoan. Sinda mga sikat. Iniimbitaran sinda sa mga parti nin haralangkaw na tawo. Nagsusurat sinda nin mabentang mga libro.”
Si Ivan Boesky kan Wall Street tinapos an sarong diskurso sa mga estudyante sa sarong eskuwelahan sa komersio paagi sa pag-itaas kan saiyang mga takyag sa senyas na V para sa kapangganahan asin nagsabi, “Kaya manggana logod an kapasloan!” Kan huri dinara sia kan saiyang kapasloan sa pagnenegosyo nin aksion basado sa hilom na impormasyon, asin sia binista, sinentensiahan, pinapagmulta, asin nabilanggo. An multa saiya $100 milyones, pero an napasaiya kabangang bilyon na dolyar. Si Michael Milken, saro pang paradoktor sa Wall Street, minultahan nin $600 milyones para sa saiyang mga pagnenegosyo nin junk-bond—haros arog kaiyan an halagang nakua nia sa sarong taon! An napasaiya saro may kabangang bilyon na dolyar.
An magasin na Industry Week nagpublikar nin sarong artikulo na an titulo nagpalataw kan hapot na, “Forget Ethics—and Succeed?” An sarong asesor na taga-Utah naghona na orog na nagraot an moral na mga prinsipyo nin korporasyon asin nagsabi: “Isinusuherir kan sakong obserbasyon na mientras na mas asensado an negosyante, mas daing prinsipyo man an saiyang gawe-gawe.” An sarong manedyer na taga-Michigan nagsabi: “May palakaw kami manongod sa moral na mga prinsipyo, pero iniignoro nin mga administrador an mga reglamento paagi sa pananarahotan na, ‘Iyan bakong kontra sa moral na prinsipyo, iyan madonong sanang pagnenegosyo.’” An sarong superbisor na taga-Miami nag-agrangay: “Marikas na nadadaog an moral na mga prinsipyo; an ganansia Num. 1 ano man an karibay.” An ibang negosyante mas prangka: “Puwede minsan ano,” sabi nin saro. Idinugang nin saro pa: “An prinsipyo mi kun magigibo mo iyan na dai nadadakop, giboha iyan.”
Bako sanang mga negosyante an nakakokontribuwir sa nagbababang moral na mga pamantayan. An kaisipan na nakararaot sa moral na mga pamantayan nakalakop sa gabos na kabtang nin sosyedad. Kadakol na abogado an nagigin mga manloloko imbes na irespeto an ley. Kadakol na sientista an naggigibo nin sala asin pandadaya tanganing tawan nin kuwarta kan gobyerno. Kadakol na doktor an nagkakaigwa kan reputasyon na mas interesado sa mahal na bayad kisa sa mga pasyente—asin kadakol nindang pasyente an naghahanap nin mga paagi na makapagdemanda nin kapabayaan.
An mga pagtaraed natatanyog nin droga, krimen, asin pagraralaban nin mga gang. An pagtraydor sa agom nanlalaglag nin mga pamilya. An saradit pang aki nabibiktima nin seksuwal na pag-abuso, pati an sa-aking pornograpiya. An pagdodorog nin mga tin-edyer nagbubunga nin mga pagbabados, aborsion, asin abandonadong mga omboy. Linalaog nin mga parapabakal nin droga an mga eskuwelahan. An mga eskuwela nagdadara nin mga lanseta asin badil, asin nagbababa an kakayahan sa pagbasa nin mga eskuwela. An pinakamarahay na remedyo digdi iyo an pagbasa nin mga magurang sa saindang mga aki, pero sa parate an mga magurang sibot-sibot sa paghanapbuhay o sa saindang mga pasohan sa pagpanigo sa sadiri.
An industriya nin musika nakakokontribuwir sa pagraot nin moral, sa pangenot paagi sa sobra kamoderno, nakabobongog na mga banda nin rock. An sarong parakonseho sa korporasyon nagkomento: “An musikang rock iyo an nagin sangkap na paagi na iproklamar asin ilakop an ideya nin kaswal asin daing limiteng seksuwal na mga akto asin ipublikar an paggamit nin ilegal na droga. An musikang rock makosog man na puwersa sa pagpukaw nin pagmenus sa mga magurang, sa mas gurang na mga henerasyon asin sosyal na mga institusyon na kontra sa inmoral sa sekso, nagdodrogang pamumuhay.”
An saro nindang pasohan makapaanggot asin makakubhan patin makaapod nin atension paagi sa mga lirika na nagpapaluwas nin bastos, daing modo, marigsok, asin makababaldeng basura, na pano nin maringis na pag-abuso sa mga babae. Ilinaladawan an seksuwal na pagdodorog sa ngoso asin sa lubot sa kadakol na paagi, isinasadol an seksuwal na pag-abuso, ipinag-oogma an panlulugos na grabe kadahas na nagigisi an ikinabuhay nin mga babae—daing sagkod an grabeng kalaswaan na inoomaw. Kan an sarong grupo bistahon sa husgado para sa kalaswaan, inomaw sinda nin sarong propesor sa Duke University bilang literaryong mga henyo asin idinipensa an grabe nindang mga kalaswaan bilang may artistikong halaga. Nag-oyon an hurado, na nagkonklusyon na an lirika bakong mga kalaswaan kundi arte.
An nakaaagid na ebidensia sa pagkalapa kan mga pamantayan sa sosyedad iyo an bagay na kan sarong taon an saro sa pinakamalaswang plaka ‘nabakal an kadakoldakol na kopya (labing 1 milyon)sa laog nin tolong semana poon kan iyan iluwas kaya iyan nagin Num. 1. Iyan nangangahulogan na iyan an pinakapopular sa langtad nin musika kaidto.’ An mga ngaran na pinipili para sa mga grupong ini nin rock angay sa mga lirika: “Igwa nin kisuerra 13 banda na inginaran sa ikinabuhay nin lalaki, 6 na inginaran sa ikinabuhay nin babae, 4 an inginaran sa similya nin lalaki, 8 an inginaran sa aborsion asin an saro inginaran sa impeksion sa ikinabuhay nin babae.”—U.S.News & World Report.
An sarong propesor sa Boston University nagkomento sa eksibisyon ni Mapplethorpe: “Naheling ko iyan sa Institute of Contemporary Art sa Boston. Duman, arog sa ibang lugar, an mga eksibisyon may kanya-kanyang seksion, sabi ngani. An sobra kadetalyadong mga retrato . . . grabe kapornograpiko. Dai ko aram kun idto homoseksuwal, pero idto mga retrato na nagpapaheling nin mga akto na dai ko mismo hohonaon na posible, dai na baga sabihon an makaoogma.” Binista sa husgado an isyu kan pagkamalaswa kan eksibisyon, asin hinusgaran nin sarong husgado an kalaswaan kaiyan na arte. Ini bako nanggad na arte, seguradong bakong responsable sa moral, asin ebidensia nin orog pang pagkawara kan tunay na mga pamantayan sa mga pintor asin nagheheling.
Kaipuhan niato nin mga limite. Kaipuhan niato nin mga giya. Kaipuhan niato nin mga pamantayan na dapat pag-aaboton. Kaipuhan niatong bumuwelta sa orihinal na burabod nin tunay na mga pamantayan.
[Blurb sa pahina 4]
An mga tawo dai na naiiskandalo nin mga iskandalo
[Blurb sa pahina 5]
Sinasabi nin mga hurado na arte an grabeng mga kalaswaan