Inaanod-Anod sa Garo Dagat na Kinaban na May Pabarobagong mga Prinsipyo
SARONG popular na leyenda an nagsasabi na sarong lalaking may darang lampara an naglakaw sa maliwanagon na aldaw, na determinado alagad nasudya sa paghanap nin sarong tawong may moral na karahayan. An ngaran nia Diogenes, sarong pilosopo na nabuhay sa Atenas kaidtong ikaapat na siglo B.C.E.
Dai makompirmar kun baga totoo an leyendang iyan. Pero, kun buhay si Diogenes ngonyan, bakong makangangalas kun mas madepisilan pa ngani sia na makahanap nin mga indibiduwal na may moral. Garo baga dakol an habong maniwala na maninigong akoon nin mga tawo an ano man na dai maliliwat na mga pamantayan sa kun ano an tama asin sala. Parateng ibinabareta kan media an manongod sa imoral na mga gibo—sa pribadong buhay, gobyerno, mga propesyon, isport, negosyo, asin iba pa. Dai na iginagalang an dakol sa pinakamamahal na prinsipyo nin nakaaging mga henerasyon. Ineebalwar giraray an establisadong mga pamantayan asin sa parate hinahaboan iyan. An ibang mga prinsipyo iginagalang sana sa tataramon alagad bakong sa gibo.
“Lihis na an panahon na may pagkaoroyon sa mga pamantayan sa moral,”an sabi kan sosyologo sa relihion na si Alan Wolfe. Sinabi man nia: “Dai pa noarin man nangyari sa kasaysayan na an mga tawo nagsaboot na dai sinda makakapanarig sa mga tradisyon asin institusyon tanganing giyahan sinda sa moral.” Mapadapit sa nakaaging 100 na taon, kinomentohan kan Los Angeles Times an obserbasyon kan pilosopong si Jonathan Glover na an pagruro nin relihion asin pangkagabsan na mga ley sa moral may dakulang kabtang sa kadahasan sa bilog na globo.
Minsan siring, an karibarawan na iyan manongod sa mga prinsipyong inaako kan kadaklan dai nakapapondo sa nagkapirang tawo sa paghanap nin pamantayan sa moral. Pira pa sanang taon an nakaagi, an dating direktor heneral kan UNESCO na si Federico Mayor nagsabi na “orog kisa kasuarin man, an kinaban nagin interesadong marhay manongod sa pamantayan sa kun ano an tama asin sala.” Alagad an pagkasudya kan kinaban na akoon an positibong mga prinsipyo dai nangangahulogan na mayo na nin nakakarahay na mga prinsipyo na puede asin maninigong akoon.
Pero, puede daw na magkaoroyon an gabos na tawo sa kun anong mga pamantayan an aakoon? Malinaw na dai. Asin kun dai nin pinagkaoroyonan na mga pamantayan sa kun ano tama asin sala, paano eebalwaron nin siisay man an ano man na prinsipyo? Popular ngonyan an siring na kanya-kanyang pamantayan sa moral. Alagad, naheheling nindo na an moralidad sa pangkagabsan dai man talaga napakarhay kan aktitud na ini.
Makosog an paniniwala kan Britanong historyador na si Paul Johnson na an pilosopiyang ini nin kanya-kanyang pamantayan sa moral “nakapaluya . . . sa hararom na pakamate nin personal na responsabilidad, asin obligasyon sa establisado asin totoong makatanosan na pamantayan sa moral.” An pakamateng iyan garo baga lakop bago magpoon an ika-20 siglo.
Kun siring, posible daw na makanompong nin “totoong makatanosan na pamantayan sa moral” o mamuhay oyon sa “pangkagabsan na mga ley sa moral”? Igwa daw nin autoridad na puedeng tumao nin dai nagbabagong mga prinsipyo na makakadugang sa karigonan kan satong buhay asin makakatao sa sato nin paglaom para sa ngapit? Totokaron kan masunod na artikulo an mga hapot na ini.