An Pakanood Nagpopoon sa Laog kan Matris

PARA ki Aristotle an hotok nin sarong omboy pagkamundag tabula rasa, blangko. Pakalihis nin labing duwang ribong taon, haros arog pa man giraray kaiyan an paghona nin dakol. “Kun bago pa sanang mamundag an sarong omboy,” an isinurat nin sarong medikal na propesor sa Unibersidad nin Pennsylvania kan 1895, “iyan mas madonong sana nin kadikit sa gulay.” An mga eroestorya dai nag-oyon asin nagsabi na an omboy nakanonood na sa matris asin nakaiisi kan mga nangyayari sa luwas kaiyan. Sinasabi ngonyan nin siensia na sala si Aristotle asin an propesor asin tama an mga naniniwala sa eroestorya.

An hotok saditon an kapinonan, pero kahangahanga iyan kun natatapos! An pagtalubo kaiyan minapoon sa ikatolong semana nin pagbabados bilang mahimpis na grupo nin mga selula na inaapod neural plate. Sinasabi sato kan neurologong si Richard M. Restak kun ano an nangyayari dian sa katapusan nin pagbabados: “Pero hale sa bakong marahay na kapinonan na iyan matubo an pinakamakangangalas na organo sa bilog na uniberso.” An proseso minapoon sa tibaad 125,000 na selula asin nagdadakol sa rikas na 250,000 kada minuto. Idinugang ni Restak: “Sa katapustapusi iyan madakol sagkod sa mga sanggatos bilyones na neuron na iyo an basihan kan gabos na trabaho kan hotok.”

Mantang nagdadakula an hotok, napoporma an mga koneksion sa pag-oltanan kan mga neuron. Sa ikawalong semana, an mga koneksion na ini, na inaapod synapses, nagtatalubo asin dai mahaloy nagigin minilyon mantang kinukua kaiyan an kadakoldakol na trabaho kan hotok kan omboy. Sa panahon man na ini​—sa katapusan kan ikaduwang bulan nin pagbabados—​na “an gabos na yaon sa bilog nang tawo . . . naestablisar,” sono sa nagustohan nin dakol na librong A Child Is Born. Yaon na an gabos na parte nin hawak, asin iyan bako nang embrion. Nagpoon na an panahon kan feto para sa pagtalubo asin pagkasangkap nin mga detalye. Pero, sinasabi pa sato kan mga aborsionista na iyan dai nabubuhay.

An kaenot-enoteng paghiro kan feto minapoon sa pito may kabangang semana. Sa ika-13 semana nagpupunsionar na an pagnamit, asin paghaloyhaloy kun bugtakan nin asukar an panubigon, nadodoble an rikas nin paghalon. Pero kun an omboy makanamit nin kinina, biglang ipinopondo kaiyan an paghalon asin iyan minamurusdot tanganing idoon an dai pagkaogma kaiyan. Sa ika-15 asin ika-16 na semana, an paghangos, pagsinok, pagsupsup, paghalon, paghakay, paghiro nin mata​—asin sa masunod na mga semana an nanok na pagtorog—​gabos ini nangyayari. “Sa limitadong sokol,” sabi ni Restak, “an feto nakadadangog naman, nakaheheling, nakananamit, nakapaparong, asin nakamamate sa laog kan matris.” Pero iyan dai pa nabubuhay, an sinisierto sato kan mga aborsionista.

Nagigirumdoman kan omboy an mga namatean kaiyan sa laog kan matris​—halimbawa, an pulso kan ina. Iyan napatorog sa tanog na iyan, napagmata dian, nakahingalo dian, naghiro kadungan kaiyan. Iyan nagin perming kaibaiba, na nagpapamate nin katrangkilohan asin katiwasayan. Pinatunayan nin mga parasiyasat an nakaaaling na puwersa kaiyan sa eksperimento sa sarong maternity ward. An mga omboy na pinadangog sa nakarekord na pulso nin tawo mas dai naghihibi asin mas makosog kisa mga mayo kaiyan. Interesante nanggad, “an mga tanog sa laog kan matris asin iba pang tanog nakaaaling sana (sa mahinibing mga omboy) kun ipinadadangog sa kosog na nakaaagid kan yaon sa matris.”

An hotok kan feto bako sanang kalabot sa mga aktibidad sa laog kan matris kundi iyan nagririsa asin naggigirumdom man sa mga nangyayari sa luwas. “Si Vivaldi saro sa paboritong kompositor kan omboy na dai pa namumundag,” sabi ni Dr. Thomas Verny. “Saro pa si Mozart. Basta patogtogon an saro sa saindang komposisyon, an bareta ni Dr. Clements, perming minatoninong an pulso kan feto asin naiinaan an paninipa. . . . Sa ibong na lado, an gabos na klase nin rock nagpaparibok na marhay sa kadaklan na feto.”

Si Dr. Anthony DeCasper, sarong sikologo sa Unibersidad nin North Carolina, naggibo nin daing sustansiang utong na nagsosokol sa rikas asin kosog kan pagsupsup nin omboy. Paagi sa pagliwatliwat kan pagsupsup kaiyan, nakanonood an omboy na pilion an nakarekord na mga tanog na gusto niang pagdangogon​—halimbawa, an pirang tingog asin estorya. An sarong omboy na saro o duwang oras pa sana an edad napili an tingog kan saiyang ama, na nakipag-olay sa saiya sa haralipot, nakaaaling na mga tataramon mantang sia nasa matris pa. An omboy bako sanang pinili an tingog na iyan na pagdangogon kundi iyan man nagpaheling nin emosyonal na reaksion asin nagpondo sa paghibi, na napapamugtak an boot. Sa kaparehong paagi, pinipili kaiyan an tingog kan ina tanganing pagdangogon, saka an saiyang pulso, na pareho pinagkatodan kaiyan sa laog kan matris.

Sa saro pang eksperimento, ipinabasa nin makosog ni DeCasper sa 16 na bados an sa-aking estorya na may titulong The Cat in the Hat. Binabasa ninda iyan makaduwa kada aldaw sa laog kan huring anom may kabangang semana kan saindang pagbabados. Dai nahaloy pagkamundag kan mga omboy, ikinonektar sinda sa supsupan, asin pinatogtog sainda an rekording nin duwang estorya, an The Cat in the Hat asin The King, the Mice and the Cheese. Paagi sa rikas kan saindang pagsupsup, sa gabos na kaso pinili kan mga omboy an The Cat in the Hat na saindang pagdadangogon, an estorya na nadangog ninda sa laog kan matris. Paorootro ninda iyan na pinili imbes na an The King, the Mice and the Cheese, na dai nadangog sa matris. Iyan an ginigibo nin mga aki ano man an edad, na perming gustong pagdangogon nin paorootro an paborito nindang estorya, imbes na makadangog nin bago.

Si DeCasper nagkonklusyon: “Minalataw na an paboritong pagdangogon pagkamundag naimpluwensiahan kan nadangog bago mamundag.” Si Dr. Restak, na nagreport kan mga nadiskobreng ini, nagsasabi: “An omboy nakanonood sa matris, namimidbid an tingog kan ina, pati an tono kan saiyang boses asin an mismong libro na saiyang binabasa.” An konklusyon nia: “Sa ibang pagtaram, kaya nin mga feto an may pagsabot na pakanood sa pagdangog sa laog kan matris dakol pang bulan bago iyan aktuwal nindang kaipuhan o malalaoman na gamiton iyan.”

Dakol an nanonodan kan omboy sa laog kan matris. Iyan sinangkapan tanganing makanood. Ipinaheheling kan gabos na ini na pati sa matris makangangalas an hotok. Mantang yaon dian, nagkaigwa iyan kan gabos na neuron. “Pagkamundag, an hotok kan bagong mamundag na omboy mas dakol an neuron na magagamit sa pagbilog nin mga koneksion kisa kasuarin pa man,” sono sa mga neurosientista. Poon kan iyan ipangidam an bagong buhay na ini sa matris nagin sibot-sibot sa laog nin walong bulan sa paggibo kan binilyon na neuron na ini asin paggibo nin binilyon na koneksion sa pag-oltanan kaiyan, na pinapangyayari an paghiro, paghangos, pagsupsup, paghalon, pagnamit, pag-ihi, pakadangog, pakaheling, pakanood, asin pakagirumdom. Paano masasabi nin siisay man na intelihenteng tawo na an linalang na ini dai nabubuhay?

An dakol na sientista asin an minilyon pa lohikong naniniwala na an buhay minapoon sa matris sa pangingidam. Sa saiyang librong The Mind, si Dr. Restak nagsasabi: “An tunay na kapinonan asin pinakadelikadong pangyayari sa satong buhay malinaw na sa panahon na kita ipangidam. Minimidbid ini kan mga Intsik paagi sa pagkuwenta nin edad poon sa panahon na iyan; an omboy ibinibilang na sarong taon na an edad pagkamundag.”

Ngonyan, dakol an gustong maniwala na an mga omboy dai dapat na ibilang na sarong buhay, sarong persona, sagkod na dai pa namumundag, pero dai minaoyon an Tataramon nin Dios. Kun an omboy ipinakua, an reglamento kan Biblia: ‘Buhay an ibabayad sa buhay.’ Ini sinusuportaran kan Exodo 21:​22, 23: “Kun may mag-iriwal asin makalugad sa babaeng bados asin sia makuanan alagad dai nin nangyaring aksidenteng ikinagadan, pababayadon sia sono sa ibugtak saiya kan kagsadiri kan babae; asin kaipuhan na itao nia iyan paagi sa mga hokom. Alagad kun may mangyaring aksidenteng ikinagadan, kun siring kalag an ibabayad mo sa kalag [o, “buhay an ibabayad mo sa buhay,” King James Version].”

Mantang an omboy nasa matris pa, ibinibilang iyan ni Jehova na sarong buhay na persona. Na iyan totoo malinaw sa gabos na aktibidad kaiyan sa matris. Aram na ngonyan nin siensia na an gabos na parte kan lawas kaiyan yaon na asin nagtatrabaho na sa katapusan kan ikaduwang bulan, na iyan may pagmate na, nakanonood, asin nakagigirumdom. Tunay na an isip kan omboy na bagong mamundag bakong ‘blangko’ arog kan sabi ni Aristotle, ni na an omboy “mas madonong sana nin kadikit sa gulay” arog kan sabi kan propesor sa unibersidad. Igwa na iyan kan gabos na neuron, asin iyan andam na irekord an gabos na bagong naheheling asin tanog patin pagmate na nasa palibot kaiyan ngonyan. Iyan andam nang umandar! O iyo daw?

Dakula an magigibo kan ina para sa ikararahay kan omboy na nasa saiyang matris, o puwede nia iyan na madanyaran. An saiyang mga kaisipan puwedeng makaapektar dian, sa ikararahay o ikararaot. Dai man nangangahulogan na iisipon kan feto an mga kaisipan kan ina; pero an mga iniisip-isip kan ina nakapupukaw nin mga emosyon, asin an feto apektado kan emosyonal na mga kamugtakan na pinupukaw kan mga kaisipan na iyan, baga man iyan sa katiwasayan, katoninongan, asin katrangkilohan o sa kahaditan, takot, asin kaanggotan. Mas grabe pa, puwedeng ikabalyo an nakaoolakit na helang hale sa ina pasiring sa feto paagi sa inulnan. Puwedeng ikabalyo an mga helang na ikinaoolakit sa pagdodorog, pati an AIDS. An mga ina na mantang bados naggagamit nin tabako, marihuana, inomon na de alkohol, morfina, cocaina, heroina, asin iba pang droga puwedeng mangaki nin mga adikto sa droga, na an isip kulang, an hotok may danyos, an lawas may diperensia, na nagkakaigwa nin mga atake, lubat, asin iba pang makuring mga resulta.

An omboy sa matris bakong protektado sa luwas na arog kan paghona nin dakol. Mantang nasa matris, iyan puwedeng mamomoton na padakulaon o maringis na biktimahon. Anong tratamiento an naghahalat dian oras na iyan lumuwas sa matris? Nagpoon sa matris an pakanood kaiyan, pero ano an magigin mga eksperyensia kaiyan sa pakanood pagluwas kaiyan sa kinaban? Logod gibohon na marahay nin may maogmang pag-inagoman na mamomoton na mga magurang an mga eksperyensiang iyan.

[Blurb sa pahina 11]

“An pinakamakangangalas na organo sa bilog na uniberso”

[Blurb sa pahina 11]

Walong semana, asin nasa lugar na an gabos na kabtang kaiyan

[Blurb sa pahina 12]

Paano masasabi nin siisay man na intelihenteng tawo na an linalang na ini dai nabubuhay?

[Blurb sa pahina 14]

Dakol na sientista an naniniwala na an buhay minapoon sa pangingidam

[Ritrato sa pahina 13]

Sa edad na walong semana, 4 sentimetros kalaba, asin yaon na an gabos na kabtang kan lawas

[Credit Line]

Retrato: Lennart Nilsson para sa A Child Is Born - 1976 ed./Dell Publishing Co. (siring man an pahina 2)