Libro kan Biblia Numero 49—Efeso

Kagsurat: Pablo

Kun Saen Isinurat: Roma

Natapos an Pagsurat: Mga 60–61 C.E.

IMAHINARA na yaon kamo sa bilanggoan. Yaon kamo dian huli ta pinepersegir kamo dahelan sa saindong maigot na aktibidad bilang Kristianong misyonero. Ngonyan na dai na kamo makakabiahe asin makakasongko sa mga kongregasyon tanganing pakosogon sinda, ano an saindong gigibohon? Bako daw na puede kamong gumibo nin mga surat para sa nagin mga Kristiano huli sa saindong paghuhulit? Bako daw na sinda posibleng nahahadit dapit sa saindong kamugtakan, asin bako daw na tibaad kaipuhan ninda nin pagparigon sa boot? Siempre iyo! Kaya nagpoon kamong magsurat. Ginigibo nindo ngonyan an eksaktong ginibo ni apostol Pablo kan enot siang mabilanggo sa Roma, kaidtong mga 59-61 C.E. Nag-apelar sia ki Cesar, asin minsan ngani naghahalat sa pagbista patin guardiado, sia talingkas na gibohon an nagkapirang bagay. Ginibo ni Pablo sa Roma an saiyang surat “Sa mga taga Efeso,” na posibleng kan 60 o 61 C.E., asin ipinadara nia iyan ki Tiquico, na inibanan ni Onesimo.​—⁠Efe. 6:21; Col. 4:​7-9.

² Nagpamidbid si Pablo bilang kagsurat kaiyan sa mismong enot na mga tataramon asin apat na beses niang inapod an saiyang sadiri bilang “an bilanggo huli sa Kagurangnan.” (Efe. 1:1; 3:​1, 13; 4:1; 6:20) Nawaran nin saysay an mga argumento tumang sa pagigin kagsurat ni Pablo. An Chester Beatty Papyrus No. 2 (P⁴⁶), na pinapaniwalaan na kaidto pang mga 200 C.E., may 86 na pahina nin sarong kodise na igwa kan mga isinurat ni Pablo. Kabilang dian an surat sa mga taga Efeso, na sa siring nagpapaheling na iyan ibinilang na kabtang kan saiyang mga surat kan panahon na iyan.

³ An enot na eklesiastikong mga parasurat nagpapatunay na si Pablo an kagsurat asin na iyan para “Sa mga taga Efeso.” Halimbawa, kinotar ni Ireneo, kan ikaduwang siglo C.E., an Efeso 5:30 siring kan minasunod: “Siring kan sinasabi kan pinamuraway na si Pablo sa surat sa mga taga Efeso, na kita mga miembro kan saiyang hawak.” Kan panahon man na iyan, kinotar ni Clemente na taga Alejandria an Efeso 5:21 sa pagbareta: “Dahel kaini, isinurat man nia sa mga taga Efeso, Magpasarakopsakop kamo huli sa pagkatakot sa Dios.” Si Origen, na nagsurat kan enot na kabangaan kan ikatolong siglo C.E., kinotar an Efeso 1:4 sa pagsabi: “Kundi pati an apostol sa surat sa mga taga Efeso, ginagamit an iyo man sanang pananaram kan sia magsabi, Na nagpili sa sato bago hamanon an kinaban.”a Si Eusebio, na saro pang eksperto sa kasaysayan kan enot na mga Kristiano (mga 260-342 C.E.), iniba an Efeso sa mga libro na kabtang kan Biblia. Nasambitan man kan kadaklan sa iba pang enot na eklesiastikong parasurat na an Efeso kabtang kan ipinasabong na Kasuratan.b

⁴ Sa kapitulo 1, bersikulo 1, an mga tataramon na “sa Efeso” hinale kan Chester Beatty Papyrus, Vatican Manuscript No. 1209, asin Sinaitic Manuscript, asin sa siring dai kaiyan sinasabi kun saen ipinadara an surat. An bagay na ini, kaiba na an pagigin mayo nin mga pangungumusta sa mga indibiduwal sa Efeso (minsan ngani si Pablo nagpagal dian nin tolong taon), nagin dahelan na an nagkapira maghona na an surat posibleng para sa ibang lugar o kisuerra na iyan posibleng sarong sirkular para sa mga kongregasyon sa Asia Minor, kabale na an Efeso. Minsan siring, an kadaklan na iba pang manuskrito iniba an mga tataramon na “sa Efeso,” asin siring kan naheling niato sa enotan, minidbid iyan kan enot na eklesiastikong mga parasurat bilang surat para sa mga taga Efeso.

⁵ An nagkapirang basehan na impormasyon matabang sa sato na masabotan an katuyohan kan surat na ini. Kan enot na siglo kan Komun na Kapanahonan, bantog an Efeso sa panraratak, mahika, astrolohiya, asin pagsamba sa diosa nin pagkamainaki na si Artemis.c Sa palibot kan estatuwa kan diosa, may pinatindog na sarong kahangahangang templo na ibinibilang na saro sa pitong ngangalasan sa suanoy na kinaban. Sono sa mga pagkotkot sa lugar na iyan kan ika-19 siglo, itinogdok an templo sa sarong plataporma na mga 73 metros an lakbang asin 127 metros an laba. An templo mismo mga 50 metros an lakbang asin 105 metros an laba. Igwa iyan nin 100 na hariging marmol, na an kada saro mga 17 metros an langkaw. An atop kaiyan tinakopan nin darakulang baldosang marmol na puti. May nagsasabi na bulawan an ginamit imbes na semento sa pag-oltanan kan mga sugponan kan mga blokeng marmol. An templo nakaakit nin mga turista hale sa bilog na daga, asin ginatos na ribong bisita an minadagsa sa siudad na iyan durante kan mga kapiestahan. An mga platero sa Efeso dakula an ganansia sa pagpabakal nin saradit na platang altar ni Artemis bilang mga subenir kan mga peregrino.

⁶ Uminontok si Pablo sa Efeso kan ikaduwa niang pagbiahe sa pagmimisyonero para sa halipot na pagdalaw tanganing maghulit dangan iwinalat nia duman si Aquila asin Priscila tanganing ipadagos an gibohon. (Gibo 18:​18-21) Nagbuelta sia duman kan ikatolo niang pagbiahe sa pagmimisyonero asin nagdanay sia duman sa laog nin mga tolong taon, na ihinuhulit asin itinotokdo an “Dalan” sa dakol na tawo. (Gibo 19:​8-10; 20:31) Si Pablo mahigos na nagtrabaho mantang nasa Efeso. Sa saiyang libro na Daily Life in Bible Times, si A. E. Bailey nagsurat: “Sa pangkagabsan nakaugalean na ni Pablo na magtrabaho poon sa pagsirang nin saldang sagkod alas 11 nin aga (Gibo 20:​34, 35) na sa oras na iyan tapos na si Tirano sa saiyang pagtotokdo; dangan poon alas 11 nin aga sagkod alas 4 nin hapon sia naghuhulit sa tiriponan, nakikipag-olay sa mga katabang, . . . dangan ultimo sia nag-eebanghelyo sa harong-harong poon alas 4 nin hapon sagkod sa matangang banggi. (Gibo 20:​20, 21, 31) Magngangalas an saro kun noarin sia nagkakakan asin nagtotorog.”​—⁠1943, pahina 308.

⁷ Durante kan maigot na paghuhulit na ini, ibinuyagyag ni Pablo an paggamit nin mga imahen sa pagsamba. Ikinaanggot ini nin grabe kan mga naggigibo asin nagpapabakal kaiyan, siring baga kan platerong si Demetrio, asin huli sa pagkariribok, sa katapustapusi si Pablo kinaipuhan na humale sa siudad na iyan.​—⁠Gibo 19:23–20:⁠1.

⁸ Ngonyan, mientras na nasa bilanggoan, iniisip ni Pablo an mga problemang napapaatubang sa kongregasyon sa Efeso, na napapalibotan nin paganong mga parasamba asin harani sa makangangalas na templo ni Artemis. An linahidan na mga Kristianong ini daing duda na nangangaipo kan angay na ilustrasyon na itinatao ngonyan ni Pablo sa sainda, na nagpapaheling na sinda “sarong banal na templo,” na ineerokan ni Jehova paagi sa saiyang espiritu. (Efe. 2:21) “An sagradong hilom” na ihinayag sa mga taga Efeso daing duda na sarong dakulang motibasyon asin karangahan para sa sainda. Iyan mapadapit sa administrasyon nin Dios (an saiyang paagi nin pagpadalagan sa mga bagay-bagay sa saiyang harong) na paagi kaiyan ibabalik nia an pagkasararo asin katoninongan paagi ki Jesu-Cristo. (1:​9, 10) Idinodoon ni Pablo an pagkasararo ki Cristo kan mga Judio asin Hentil. Isinasadol nia an pagkasararo. Sa siring, masasabotan niato ngonyan an katuyohan, kahalagahan, asin malinaw na pagkapasabong kan librong ini.

KUN TAANO TA KAPAKIPAKINABANG

¹⁶ An surat sa mga taga Efeso igwa nin sinasabi dapit sa haros gabos na aspekto kan buhay nin Kristiano. Huli sa biglang pagdakol sa presenteng panahon nin makamomondong mga problema asin delingkuensia sa kinaban, an marahay asin praktikal na hatol ni Pablo tunay na kapakipakinabang sa mga nagmamawot na mamuhay nin diosnon. Paano maninigong gumawe an mga aki sa mga magurang, asin an mga magurang sa mga aki? Ano an mga paninimbagan nin sarong agom na lalaki sa saiyang agom, asin nin sarong agom na babae sa saiyang agom? Ano an dapat na gibohon kan mga indibiduwal sa kongregasyon tanganing mapagdanay an pagkasararo na may pagkamoot asin an Kristianong kalinigan sa tahaw nin maraot na kinaban? Ipinapaliwanag kan hatol ni Pablo an gabos na hapot na ini, asin ipinapaheling pa nia kun ano an kalabot sa pagsulog nin bagong Kristianong personalidad. Paagi sa pag-adal sa libro nin Efeso, an gabos magkakamit nin tunay na pakasabot sa klase nin personalidad na nakakapaogma sa Dios asin na “linalang segun sa kabotan nin Dios sa tunay na katanosan asin kaimbodan.”​—⁠4:​24-32; 6:​1-4; 5:​3-5, 15-20, 22-33.

¹⁷ Ipinapaheling man kan surat an katuyohan nin mga pagnombra asin asignasyon sa kongregasyon. Ini para “sa pagpakarhay giraray kan mga banal, para sa gibohon nin paglingkod, para sa pagpakosog kan hawak kan Cristo,” na an katuyohan makaabot sa pagkamaygurang. Paagi sa pakikikooperar nin lubos sa mga areglong ini kan kongregasyon, an Kristiano puedeng ‘paagi sa pagkamoot magtalubo sa gabos na bagay sa saiya na iyo an payo, si Cristo.’​—⁠4:​12, 15.

¹⁸ An surat sa mga taga Efeso nagtao nin dakulang pakinabang sa enot na kongregasyon sa pagpatarom kan saindang pakasabot dapit sa “sagradong hilom kan Cristo.” Lininaw digdi na kaiba kan nagtutubod na mga Judio, “an mga tawo kan mga nasyon” inaapod tanganing magin “kaibang paramana asin kapwa miembro kan hawak patin nakikikabtang . . . sa panuga kasaro ni Cristo Jesus paagi sa maogmang bareta.” Hinale na an lanob, “an Ley nin mga togon,” na nagbulag sa mga Hentil asin Judio, asin ngonyan paagi sa dugo kan Cristo, an gabos nagin kapwa siudadano kan mga banal asin miembro kan harong nin Dios. Laen na marhay sa paganong templo ni Artemis, an mga ini iribang itinotogdok kasaro ni Cristo Jesus sa sarong lugar na eerokan nin Dios paagi sa espiritu​—⁠“sarong banal na templo para ki Jehova.”​—⁠3:​4, 6; 2:​15, 21.

¹⁹ Mapadapit sa “sagradong hilom,” si Pablo nagtaram man manongod sa ‘sarong administrasyon tanganing tiponon giraray ki Cristo an gabos na bagay, an mga bagay sa kalangitan [an mga pinili na maduman sa langitnon na Kahadean] asin an mga bagay sa daga [an mga maistar digdi sa daganon na rona kan Kahadean].’ Sa siring, itinatampok kaiyan an dakulang katuyohan nin Dios na ibalik an katoninongan asin pagkasararo. May koneksion digdi namibi si Pablo para sa mga taga Efeso, na an mga mata kan saindang puso naliwanagan na, tanganing lubos nindang masabotan an paglaom na dian inapod sinda nin Dios asin maheling ninda “an mamuraway na mga kayamanan na saiyang kapot bilang pamana sa mga banal.” An mga tataramon na ini siertong nakaparigon na marhay sa boot ninda dapit sa saindang paglaom. Asin an ipinasabong na surat sa mga taga Efeso padagos na nakakaparigon sa kongregasyon sa panahon na ini, tanganing ‘sa gabos na bagay kita mapano kan bilog na kapanoan na itinatao nin Dios.’​—⁠1:​9-11, 18; 3:⁠19.

[Mga Nota sa Ibaba]