Paglamag sa Burundi​—Sarong Nabalgang Panuga sa Relihiyosong Libertad!

An libertad sa relihiyon binabasangbasang sa dakol na daga sa Solnopan. Alagad, an nangyayaring relihiyosong paglamag sa Aprikanong daga nin Burundi nag-iilustrar kun nagigin gurano katapo an libertad. Iyo nanggad, sagkod na tinutongtongan an pangenot na mga katanosan nin arin man na grupo nin tawo, mayong katanosan nin siisay man an segurado. Minamawot niamo kun siring na siyasaton kan samong mga parabasa kun ano an nangyayari sa Burundi.

PEBRERO 16, 1989, an nakaheling kan anino kan Edad Media na nangyari sa Aprikanong daga nin Burundi. Kan petsang iyan an presidente kan Republika nin Burundi, si Pierre Buyoya, nakitipon sa mga gobernador nin mga probinsia. Bilang resulta kan pagtiripon na iyan, an maringis, lakop na relihiyosong paglamag nangyari tumang sa mga Saksi ni Jehova. Dai naghaloy an mga lalaki, babae, asin minsan mga aki nagin mga biktima nin bakong legal na pag-aresto, pangongolog, pagpapasakit, asin paggutom.

Na an siring na mga karingisan mangyari sa aldaw asin panahon na ini makasosopog na nanggad. Alagad, an paglamag kan Burundi sa mga Kristiano partikularmenteng nakababalde. Taano? Huli ta ini pagbalga sa panuga nin relihiyosong libertad.

An Pagbalga kan Gobyerno

An Burundi sarong harayong Aprikanong nasyon na manonompongan sa ibaba kan equator, minsan ngani an mabolod na dagang ini igwa nin presko, marahayrahay na klima. (Helingon an mapa.) Kadikit na tawo sa bilog na globo an nakaaaram kan pag-eksister kan Burundi sagkod kan Agosto 1988, kan iyan mabareta sa bilog na kinaban. Kan panahon na iyan sarong madugong iriwal an nangyari sa pag-oltanan kan duwang mayor na etnikong grupo kaini, an Tutsi asin an Hutu. Mayong duwa-duwa na nagwalat ini nin negatibong impresyon kan Burundi sa kaisipan nin dakol.

Minsan siring, kadakol nin marahay na bagay na masasabi manongod sa progresibong dagang ini. An mga tawo kaini mahihigos asin matitibay magtrabaho. Sarong artikulo sa The New York Times Magazine an nagkomento pa na “sa manlaenlaen na paagi na maliwanag sa sarong bisita, an Burundi, maski ini pobre, nag-aasenso. Si Maurice Gervais, an residenteng representante kan World Bank, inaapod ini na ‘sarong nasyon na dakol na gayo an nagigibo.’ ”

Alagad an relihiyosong kamugtakan sa Burundi an tibaad makaraot sa positibong punto-de-vistang ini. Mga 80 porsiento an naghihingako na mga Kristiano, na an mayoriya mga Romano Katoliko. Alagad, an politikal na mga gobyerno duman an nag-establisar nin nakahahadit na modelo nin relihiyosong pagkapanatiko. Kan Oktubre 16, 1985, an The Christian Century nagreport: “Kan nakaaging taon an gobyerno kan Burundi naglansar nin serye nin mga aksion sa katuyohan na paluyahon an pag-eksister kan iglesya . . . An katanosan sa panpubliko asin panpribadong pagsamba asin pamibi madahas na pinutol. An gabos na simbahan nin nagkapirang denominasyon . . . sinirradohan asin binawalan na magpunsionar; . . . dinosenang indibiduwal na mga Kristiano an ipreneso, an nagkapira ngani pinasakitan . . . gabos huli sa paggamit kan saindang katanosan na sunodon an saindang relihiyon.”

Sa siring nabuhay an paglaom kan, kaidtong Setyembre 1987, an sarong bagong gobyerno sa pangengenot ni Presidente Pierre Buyoya an napamugtak sa kapangyarihan sa Burundi. An bagong presidente nanuga sa saiyang nasyon nin relihiyosong libertad, asin tolos siang naggibo nin aksion tanganing otobon an saiyang tataramon. Sarong report kan Departamento kan Estado sa E.U. an nagsasabi: “Durante kan saiyang enot na taon sa puwesto, si Presidente Buyoya naggibo nin mahiwas na mga pagbabago sa mga palakaw kan Burundi manongod sa organisadong relihiyon, na binaliktad an pagpogol sa relihiyosong pagpahayag sa pagsakop kan [nakaaging] gobyerno. Binutasan ni Buyoya an gabos na relihiyosong preso; inabrihan an sirradong mga simbahan; ibinalik an gabos na kinompiskar na mga rogaring kan iglesya.” Kaya sa ginibo niang ini nakua ni Presidente Buyoya an pagpahalaga kan mga mamomoton sa libertad sa bilog na kinaban.

Taano, kun siring, ta pinili an mga Saksi ni Jehova kasuarin sana bilang punteriya kan relihiyosong paglamag?

Mga Saksi ni Jehova—Nagmamaigot na Sinda Midbidon

Kan nag-aging mga dekada, an Iglesya Katolika, “nagin sarong mapuwersang organisasyon sa ekonomiya asin politika,” an report kan The New York Times. Kan mga panahon na an nasyon saro pang kolonya, tinogotan an iglesya na “haros mamahala sa nasyon,” mantang ini “nagkaigwa nin pangenot na papel sa pagtatao nin pag-ataman sa salud asin edukasyon.” Daing gayo ipagngalas, kun siring, na an gobyerno makamate na namemeligro sa organisadong relihiyon.

Alagad, kan an mga Saksi ni Jehova nagpoon kan saindang panpublikong gibohon na pag-eebanghelyo sa Burundi kan 1963, dai sinda nagprobar na makilabot sa mga palakaw kan Estado. Imbes, isinentro ninda an saindang gibohon sa paghuhulit kan “maogmang baretang ini kan kahadean.” (Mateo 24:14) Mantang sinasabi kan Biblia na an tunay na mga Kristiano maninigong “bakong kabtang kan kinaban na ini,” an mga Saksi ni Jehova nagdanay na neutral sa politika, sarong paninindogan na ginigibo kan mga Saksi sa bilog na kinaban.—Juan 17:16.

An mga Saksi dikta kan saindang konsensia naglilikay sa pag-entra sa politikal na mga partido asin sa pagkurahaw nin mga sarabihon nin politikal na partido. Parateng sala an pagsabot nin mga gobyerno sa neutral na paninindogan na ini asin hinohona ini bilang kakulangan nin pagkamoot sa nasyon o nagpapaheling pa ngani nin pagigin subersibo. Alagad bakong siring kaiyan an kamugtakan. An mga Saksi ni Jehova midbid sa bilog na kinaban bilang arogan, masinunod sa ley na mga siudadano. Seryoso nindang sinusunod an pagboot sa Biblia na “magpasakop” sa sekular na mga gobyerno. (Roma 13:1) Minsan dai nagsasaludo o sa ano man na paagi nagpapaheling nin paghorohod sa nasyonal na mga simbolo siring baga sa bandera, dai ninda tinatratar an siring na mga emblema na mayong galang.—Exodo 20:4, 5.

Kan 1975 an mga Saksi ni Jehova naghagad nin legal na pagmidbid sa saindang gibohon. Alagad kan 1976 sarong kudeta kan militar an naghale kan gobyerno asin ibinugtak si Presidente Jean-Baptiste Bagaza sa kapangyarihan. Nanuga sia nin libertad sa relihiyon. Alagad kan Marso 1977, opisyal na ibinawal an mga Saksi ni Jehova! An mga Saksi ni Jehova sa bilog na kinaban nagmaigot na linawon an bagay sa mga miembro kan gobyerno ni Bagaza, alagad an mga surat, pagbisita sa mga embahada kan Burundi sa Pransia asin sa Belgium, asin mga pakikitipon sa mga opisyal kan gobyerno sa Burundi gabos dai nagin mabunga. Kan 1987 mga 80 Saksi sa Burundi—mga lalaki asin mga babae—an iprineso sa laog nin mga bulan. Sarong Saksi an nagadan duman.

Dangan kan 1987 sarong kudeta an nagbugtak ki Major Pierre Buyoya sa kapangyarihan. Dai naghaloy an mga Katoliko asin Protestante nakinabang sa saiyang relihiyosong pagtogot—alagad bakong an mga Saksi.

An Pagpoon kan Relihiyosong Paglamag

Kasunod kan pakikitipon ni Presidente Buyoya sa mga gobernador kan mga probinsia kan Pebrero 16, 1989, inanunsiar sa radyo na an saro kan darakulang problema na aatubangon kan Burundi iyo an pagdakol kan mga Saksi ni Jehova. Garo nagserbeng sarong tanda, pinonan kan mga gobernador sa interior na mga probinsia an balod nin paglamag. Minsan bako pang kompleto an mga detalye, an minasunod na mga report nagtatao nin ideya kun ano an nangyayari duman:

Probinsia nin Gitega: Nag-orden si Gobernador Yves Minani na pahiroon an pulisiya asin an mga tawo tanganing arestaron an gabos na mga Saksi ni Jehova. Pakatapos kaini, an mga ahente kan pulisiya sa seguridad nagralaog sa harong ni Ntibatamabi Edmond, sarong espesyal payunir na ebanghelisador, asin inaresto sia. Mantang nasa preso, dai sia tinawan nin kakanon. Kadakol na beses siang nadismayo huli sa gutom. Pinasakitan man sia sa pagprobar na kompirmaron nia an huringhuding na an mga Saksi ni Jehova nagkakakan nin dugo nin tawo—sarong labi-labi karaot na kaputikan!

Pakatapos kan pag-aresto ki Edmond, si Ntikarahera Aaron asin si Ntimpirangeza Prime, mga Saksi ni Jehova man, inaresto asin iprineso sa Gitega. Nag-ako man sinda nin kaagid na maringis na tratamiento.

Si Nijimbere Charlotte, agom nin sarong paraataman sa sirkito—sarong nagbibiyaheng ministro na nagbibisita nin nagkapirang kongregasyon—naaraman an kamugtakan kan saiyang Kristianong mga tugang. Prinobaran niang magdara nin kakanon sa prisohan alagad inaresto sia kan Marso 16, 1989, asin pinogol sa pagmamaigot kan mga autoridad na dakopon an saiyang agom.

Probinsia nin Muramvya: Nagpadara si Gobernador Antoine Baza nin abiso sa gabos na midbid na mga Saksi na makitipon sa saiya asin simbagon an mga hapot. Kan Marso 4 sarong grupo an suminunod sa kahagadan na iyan. Minsan ngani may paggalang na sinisimbag an saiyang mga hapot, nagsayuma sindang magkurahaw nin mga sarabihon kan politikal na partido.

Bilang simbag dinagka kan gobernador an mga tawo na atakehon an mga Saksi ni Jehova. Kan Marso 16 nagralaog an mga pulis sa mga harong nin midbid na mga Saksi asin pinonan na kologan an mga lalaki asin mga babae huli sa pagsayumang magkurahaw nin mga sarabihon kan partido. Sarong tindahan na sadiri nin sarong Saksi an kinua asin sinirradohan—na naghale kan ikabubuhay kan pamilya.

Kan Marso 17 apat na babae an kinolgan huli ta nagsayuma sindang paindahan an saindang pagtubod. Iprineso sinda sa seldang kulang an bentilasyon, minsan ngani an saro sa sainda ina nin sarong 20-aldaw an edad na omboy.

Kan Marso 20 sarong grupo na may darang mga pamakol asin sulo an nagralaog sa mga harong nin nagkapirang babaeng Saksi, na kinolgan asin pinahale sa saindang mga harong. Kairiba sa mga sinalakay an sarong 75-anyos na babaeng nag-aadal kan Biblia sa mga Saksi ni Jehova asin nagkapirang hobenes na mayo pang 14 anyos an edad!

Si Pierre Kibina-Kanwa, an direktor kan eskuwelahan sa primarya sa Nyabihanga, prinobaran na puwersahon an mga eskuwelang Saksi na magsaludo sa bandera kan nasyon. Dahelan sa dai magibo ini, pinahale nia sinda. Biente dos na Saksi hale sa banwaan na iyan an napiritan na humale, na iwinalat an gabos na rogaring ninda. Kairiba sa mga naaresto si Ndayisenga Leonidas, Kanyambo Leanard, Ntahorwamamiye Abednego, Bankangumurindi P., Kashi Grégoire, asin si Mbonihankuye Thadée.

Probinsia nin Bujumbura: An administrador kan komunidad nin Muhuta, si Nahimana Macaire, inabisohan si Kavunzo Vincent, Ndabazaniye Sylvestre, asin si Ndizwe-Nzaniye—gabos Saksi—sa sarong pagtiripon. Duman inakusar nia sinda na kairiba sa etnikong iriwal kan Agosto 1988. Minsan ngani an mga Saksi ni Jehova malinaw na dai kalabot, an mga pangongolog asin pag-aresto suminunod.

Probinsia nin Bubanza: Duwang Saksi an inaresto huli sa pagkakaigwa sana nin literatura sa Biblia. Kan magsayuma sindang magtao nin pagsaludo sa partido, ipinadara sinda ni Gobernador Kimbusa Balthazar sa sarong kampo militar. Duman pinasakitan sinda asin rinonot an saindang mga moro.

Kun Ano an Puwede Nindong Gibohon

An kadaklan sa mga abusong ini nangyari sa interior, na harayo sa mga mata nin mga nag-oobserbar na tagaibang daga. Alagad, an labi sa 13 milyones na kopya kan artikulong ini ididistribuwir sa bilog na kinaban sa labi sa 105 lenguahe. An karingisan kan Burundi dai na magdadanay na hilom. An mamomoton sa libertad na mga tawo mababalde na an siring kaiyan karaot na mga pagbalga sa katanosan nin tawo nangyayari—mga katanosan na pinagmaigotan nin rinibong Aprikano.

Kaya dakula an isinasapeligro kan Burundi sa dai pag-otob sa panuga kaini na relihiyosong libertad. Isinasapeligro kaiyan na madanyaran an reputasyon na haloy niang pinagmaigotan na maestablisar, an pagigin progresibo, mahigos na nasyon. Mawot daw kan Burundi an paninimbagan na mansayon bilang sarong nasyon nin panatikong relihiyosong mga paralamag? Iniisip niamong dai. Samuya sanang hinohona na salang gayo an impormasyon na itinao ki Presidente Buyoya, na sia nadadaya kan saiyang mga parahatol.

An mga sahot tumang sa mga Saksi ni Jehova makangingising kaputikan na denisenyo tanganing palaadon an daing katanosan na kaanggotan. An mga Saksi ni Jehova bakong peligro sa seguridad kan gobyerno kan Burundi o nin arin man na ibang nasyon. Sinda matoninong asin masinunod sa ley, magalang sa nasyonal na mga emblema. Al kontraryo sa huringhuding, lubos sindang minasayuma na magkakan nin dugo sa ano man na porma—minsan kun an saindang buhay namemeligro.—Gibo 15:28, 29.

An tunay na mga Kristiano sa bilog na kinaban kun siring sararong mamimibi para sa saindang mga tugang sa Burundi. (1 Timoteo 2:1, 2) Dakol na mga parabasa an mapapahiro man na direktang sumurat ki Presidente Pierre Buyoya, na magalang na mag-apelar na iontok na an relihiyosong paglamag asin an mga Saksi ni Jehova tawan na nin opisyal na pagmidbid bilang sarong establisadong relihiyon. An Burundi maninigong maghimate sa katanosan kun mawot kaining mabawi an marahay na dangog sa mga mata kan bilog na kinaban.

His Excellency Major Pierre Buyoya

President of the Republic of Burundi

Bujumbura

REPUBLIC OF BURUNDI

[Mapa sa pahina 8]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

RWANDA

ZAIRE

BURUNDI

TANZANIA

LAKE TANGANYIKA