Si Michael Faraday—Sientista Asin Tawong May Pagtubod

“Ama nin Elektrisidad.” “An kadarudakulaing eksperimental na sientista kasuarin man.” Ini duwang paglaladawan ki Michael Faraday, na namundag kan 1791 sa Inglaterra, na an pagkadiskobre sa pagprodusir nin elektromagnetismo nagbunga kan pagkaigwa nin mga de koryenteng motor asin pagprodusir nin koryente.

SI Faraday nagtao nin dakol na diskurso manongod sa kimika asin pisika sa Royal Institution sa Londres. An saiyang mga diskurso para sa paggibong popular kan siensia nakatabang sa mga hoben na masabotan an komplikadong mga ideya. Nag-ako sia nin mga pag-omaw nin dakol na unibersidad. Pero isinikwal nia an publisidad. Sia tawong relihiosong marhay, na pinakamaogma sa saiyang tolong kuartong apartment asin kaiba kan saiyang pamilya asin mga kapagtubod. Si Faraday miembro nin ilinadawan nia bilang “saditon asin minemenus na sekta nin mga Kristiano, na inaapod . . . na mga Sandemaniano.” Sairisay sinda? Ano an pagtubod ninda? Asin paano ini nakaapektar ki Faraday?

An mga Sandemaniano

“An enot na koneksion sa pag-oltanan kan pamilyang Faraday asin kan iglesyang Sandemaniano dineterminaran kan mga apoon ni Michael Faraday,” an sabi ni Geoffrey Cantor, autor kan Michael Faraday: Sandemanian and Scientist. Nakiasosyar sinda sa mga parasunod nin sarong nagbibiaheng ministrong disidente na an kairiba nagsusuportar sa mga tinutubod kan mga Sandemaniano.

Si Robert Sandeman (1718-​71) estudyante kaidto sa unibersidad sa Edinburgh, na nag-aadal nin matematika, Griego, asin iba pang lenguahe kan sarong aldaw naghinanyog sia sa paghulit kan dating ministrong Presbiteriano na si John Glass. An nadangog nia nagpangyari sa saiya na humale sa unibersidad, pumuli sa Perth, asin umiba ki Glass asin sa kairiba kaini.

Kan mga taon nin 1720, si John Glass nagpoon nang pagdudahan an nagkapirang katokdoan kan Iglesya nin Scotland. An pag-adal nia sa Tataramon nin Dios naggiya sa saiya na magkonklusyon na an nasyon nin Israel sa Biblia nagrepresentar sa tipikong paagi sa sarong espirituwal na nasyon na an mga siudadano hale sa dakol na nasyonalidad. Mayo sia nin nanompongan na nagtataong katanosan sa separadong iglesya para sa kada nasyon.

Dai na napapamugtak sa saiyang iglesya sa Tealing, na harani sa Dundee, Scotland, si Glass naghale sa Iglesya nin Scotland asin nag-organisar nin sadiri niang pagtiripon. Mga sanggatos katawo an uminiba sa saiya, asin poon sa kapinonan, namatean ninda an pangangaipo na papagdanayon an saindang pagkasararo. Nagdesisyon sinda na sunodon an mga instruksion ni Cristo, na nasusurat sa Mateo kapitulo 18, bersikulo 15 sagkod 17, sa paghusay sa ano man na tibaad magin dai ninda pagkasarabotan. Kan huri nagkaigwa sinda nin semanal na pagtiripon na duman an mga magkakapagtubod nagtiripon para sa pamibi asin pagsadol.

Kan dakol na an dayaday na nag-aatender sa mga pagtiripon kan laen-laen na grupo, kaipuhan an responsableng mga lalaki na mamamahala sa saindang pagsamba. Alagad siisay an kualipikado? Si John Glass asin an saiyang kairiba nagtao nin partikular na atension sa isinurat ni apostol Pablo sa temang ini. (1 Timoteo 3:​1-7; Tito 1:​5-9) Mayo sindang nanompongan na pagkasambit sa edukasyon sa unibersidad o sa pangangaipong makasabot nin Hebreo asin Griego. Kaya pakatapos nin mapagngayongayong paghorophorop sa mga giya sa Kasuratan, ninombrahan ninda an kualipikadong mga lalaki na magin mga magurang sa kongregasyon. An mga maimbod sa Iglesya nin Scotland ibinilang na “haros paglanghad” na an mga lalaking daing inadalan “na nagdakula sa panhabol, dagom, o arado” magsagin nakasasabot sa Biblia asin maghulit kan mensahe kaiyan. Kan, kaidtong 1733, si Glass asin an mga kapagtubod nia magtogdok kan sadiri nindang tiriponan sa banwaan nin Perth, prinobaran kan lokal na klero na piriton an mga mahistrado na pahaleon sinda. Nasudya an mga ini, asin nag-oswag an mobimiento.

Si Robert Sandeman naagom an pinakamatuang aking daraga ni Glass asin, sa edad na 26, nagin sarong magurang sa kongregasyon nin mga Glasita sa Perth. An saiyang mga obligasyon bilang magurang nagin magabaton sa saiya kaya sia nagdesisyon na idusay an bilog niang panahon sa pagpapastor. Kan huri, pagkagadan kan saiyang agom, si Robert “maogmang nagtogot na maglingkod sa Kagurangnan saen man sia ibugtak,” an sabi nin sarong halipot na biograpiya nia.

Luminakop an Sandemanianismo

Maigot na pinahiwas ni Sandeman an saiyang ministeryo hale sa Scotland pasiring sa Inglaterra, na duman nagdakol an bagong mga grupo nin kapagtubod. Kan panahon na idto, may kontrobersia sa tahaw kan mga Calvinistang Ingles. An iba sa sainda nagtubod na sinda patienot na itinalaga para sa kaligtasan. Sa ibong na lado, si Sandeman nakikampi sa mga naniwala na an pagtubod kaipuhan nguna. Bilang pagsuportar sa punto-de-vistang ini, sia nagpublikar nin sarong libro na apat na beses na inimprenta liwat asin luminuwas man sa duwang edisyon sa Amerika. Sono ki Geoffrey Cantor, an pagkapublikar kan tomong ini iyo “an nagsosolong pinakaimportanteng pangyayari na nagpahiwas sa sekta[ng Sandemaniano] hale sa kapinonan kaiyan na limitado sana sa sarong parokya sa Scotland.”

Kan 1764, si Sandeman, kaiba an iba pang kamagurangan na Glasita, nagduman sa Amerika, sarong pagsongko na nagprobokar nin dakulang kontrobersia asin pagtumang. Minsan siring, iyan nagbunga kan pagkaestablisar nin sarong grupo nin kapareho an kaisipan na mga Kristiano sa Danbury, Connecticut.a Duman, kan 1771, si Sandeman nagadan.

An Relihiosong mga Pagtubod ni Faraday

Inako kan hoben na si Michael an mga katokdoan na Sandemaniano kan saiyang mga magurang. Nanodan nia na an mga Sandemaniano nagdadanay na siblag sa mga dai naggigibo kan itinotokdo kan Biblia. Halimbawa, nagsayuma sindang makikabtang sa kasal na Anglicano, na ginugustong limitaran an saindang mga seremonya sa kasal sa legal sanang kahagadan.

An pagpasakop sa mga gobyerno, pero pagigin neutral sa politika, nagpamidbid sa mga Sandemaniano. Minsan ngani respetadong mga miembro kan komunidad, bihira sindang mag-ako nin mga katongdan na sibiko. Alagad sa nagkapirang pangyayari na sinda nag-ako, naglikay sinda sa politika nin partido. An pagdadanay sa paninindogan na ini nagbunga nin pagtuya sa sainda. (Ikomparar an Juan 17:14.) An mga Sandemaniano nanindogan na an langitnon na Kahadean nin Dios iyo an sangkap na areglo para sa gobyerno. An pagheling ninda sa politika “daing halaga, marigsok na taktika na mayo nin moralidad,” an sabi ni Cantor.

Minsan ngani siblag sa iba, dai sinda nagkaigwa kan mga kaisipan nin mga Fariseo. Sinda nagpahayag: “Ibinibilang niamo na biyong kaipuhan na likayan an Espiritu asin Gibo kan suanoy na mga Fariseo, sa pagpadakol sa mga Kasalan o Obligasyon na labi sa yaon sa Kasuratan; asin sa paggibong imbalido sa mga Presepto nin Dios paagi sa mga Tradisyon nin tawo o lohikong mga Pagdulag.”

Inaprobaran ninda an Makakasuratan na ugale nin pagtitiwalag sa siisay man na miembro ninda na nagin paraburat, parakikil, parapakisaro, o naggibo nin ibang magabat na kasalan. Kun tunay na nagsosolsol an nagkasala, pinagmamaigotan ninda na ikabalik sia. Kun dai, kinukuyog ninda an pagboot kan Kasuratan na “haleon nindo an maraot na tawo.”​—1 Corinto 5:​5, 11, 13.

An mga Sandemaniano nagkuyog sa pagboot kan Biblia na lumikay sa dugo. (Gibo 15:29) Si John Glass nangatanosan na an banwaan nin Dios obligado na kumuyog sa pangangalad sa dugo kun paanong pinagbotan nin Dios an enot na mga tawo na lumikay sa pagkakan kan bunga kan kahoy nin pakaaram kan marahay asin maraot. (Genesis 2:​16, 17) An pakisuway sa pagboot mapadapit sa dugo pagsikwal sa tamang paggamit kan dugo ni Cristo, arin na baga, an pagtubos sa kasalan. Si Glass nagkonklusyon: “An pangangalad na ini sa pagkakan nin dugo nagdadanay, asin sagkod ngonyan may pinakadakula asin pinakahalangkaw na halaga.”

An pangangatanosan kan mga Sandemaniano sa Kasuratan nakatabang sa sainda na malikayan an dakol na natatagong peligro. Halimbawa, mapadapit sa pag-aling-aling, ibinilang nindang giya an mga instruksion ni Cristo. “Dai kami mangangahas na gumibo nin mga Ley sa mga bagay na daing ginibo si Cristo,” an sabi ninda, “ni haleon an arin man na itinao nia sa sato. Kun siring, mantang dai niamo nanonompongan an pangangalad sa Dibersion, sa publiko o pribado; ibinibilang niamong kaoyon sa ley an arin man na Pag-aling-aling, na bakong konektado sa mga Kamugtakan na talagang makasalan.”

Minsan ngani an mga Sandemaniano nangapot sa dakol na punto-de-vista na basado nin tama sa Kasuratan, dai ninda nasabotan an halaga kan mismong aktibidad na nagpapamidbid sa tunay na mga Kristiano, arin na baga, na an kada saro maninigong maghulit kan maogmang bareta kan Kahadean sa iba. (Mateo 24:14) Pero, bukas para sa gabos an saindang mga pagtiripon, asin duman hiningoa nindang itao an dahelan kan saindang paglaom sa gabos na naghahapot sa sainda.​—1 Pedro 3:15.

Paano nakaapektar sa sientistang si Michael Faraday an mga tinutubod na ini?

An Sandemanianong si Faraday

Onrado, sinasabat kan publiko, iginagalang na marhay huli sa saiyang pambihirang mga diskobremiento, simple sana an buhay ni Michael Faraday. Kun may nagagadan na bantog na tawo asin linalaoman na makilobong an mga midbid kan publiko, si Faraday risang marhay na mayo, huli ta dai itinotogot kan saiyang konsensia na umatender asin mapalabot sa sarong serbisyo kan Iglesya nin Inglaterra.

Bilang sarong sientista si Faraday nangapot sa kaya niang ikademonstrar bilang mga katunayan. Sa siring linikayan niang dayupot na makiasosyar sa mga may inadalan na nagpapalakop kan sadiri nindang mga teoriya asin nakikikampi sa mga isyu. Arog kan sarong beses sinabi nia sa mga nagdadangog, ‘an sarong pundamental na katunayan nungka na minasudya sa sato, an ebidensia kaiyan perming totoo.’ Ipinaheling nia na an siensia depende ‘sa mga katunayan na maingat na inobserbaran.’ Sa konklusyon sa sarong pag-aatubang manongod sa pundamental na mga puersa nin naturalesa, pinarigon ni Faraday an boot kan mga nagdadangog sa saiya na horophoropon “Sia na guminibo kaiyan.” Dangan kinotar nia an Kristianong apostol na si Pablo: “An dai naheheling na mga bagay Nia poon kan lalangon an kinaban malinaw na naheheling, huli ta nasasabotan paagi sa mga bagay na ginibo, pati an Saiyang daing sagkod na kapangyarihan asin pagka-Dios.”​—Roma 1:​20, King James Version.

An nagpalaen na marhay ki Faraday sa dakol na ibang mga sientista iyo an kamawotan nia na makanood sa ipinasabong na Libro nin Dios saka sa libro nin naturalesa. “Paagi sa saiyang Sandemanianismo nadiskobre nia an paaging mamuhay na nagkukuyog sa moral na ley nin Dios asin igwa kan panugang buhay na daing sagkod,” an komento ni Cantor. “Paagi sa saiyang siensia naaraman niang marhay an pisikal na mga ley na pinili nin Dios sa pagpadalagan kan uniberso.” Si Faraday nagtubod na “an absolutong autoridad kan Biblia dai kayang paluyahon kan siensia, alagad an siensia, kun gigibohon sa tunay na Kristianong paagi, nakatatao nin liwanag sa saro pang libro nin Dios.”

Mapakumbabang sinayumahan ni Faraday an dakol sa mga onra na gustong itao sa saiya nin iba. Padagos siang nagpahayag nin kadaihan nin interes na magin kabalyero. Gusto niang magdanay na ‘ordinaryong Mister Faraday.’ Nagdusay sia nin dakol na oras sa saiyang mga aktibidad bilang sarong magurang sa kongregasyon, kabale an dayaday na pagbiahe hale sa kabesera pasiring sa sarong baryo sa Norfolk tanganing atamanon an sadit na grupo nin may kaparehong kaisipan na mga nagtutubod na nag-iistar duman.

Si Michael Faraday nagadan kan Agosto 25, 1867, asin ilinobong sa sementeryo nin Highgate sa amihanan nin Londres. An biograpo na si John Thomas nagsasabi sa sato na si Faraday “nagpamana sa gabos na maabot na henerasyon nin mas dakol na tunay na sientipikong nahaman kisa sa siisay pa man na ibang sientista sa pisika, asin an praktikal na mga resulta kan saiyang mga diskobremiento nakaimpluwensiang marhay sa klase nin sibilisadong buhay.” An balo ni Faraday, si Sarah, nagsurat: “Dai ako nin ibang ikatotokdo kundi an Bagong Tipan bilang saiyang giya & susundon; huli ta ibinilang nia iyan na Tataramon nin Dios . . . na obligatoryo sa mga Kristiano sa presenteng aldaw arog kan panahon na iyan isurat”​—sarong mapuersang patotoo manongod sa sarong midbid na sientista na maimbod na namuhay sono sa saiyang pagtubod.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 29]

Ibinugtak sa katongdan na paradiskurso sa Royal Institution nin Britania, an siensia ginibong popular ni Michael Faraday sa paagi na kayang saboton minsan nin mga hoben. An sadol nia sa mga kapwa paradiskurso igwa nin praktikal na mga suhestion na marahay na konsideraron nin mga Kristiano sa modernong aldaw na nagtotokdo sa publiko.

◻ “An pagtaram dai maninigong magin marikas asin naghihidali, asin bilang resulta dai nasasabotan, kundi luway-luway asin maluway.”

◻ An nagpapahayag maninigong maghingoa na pukawon an interes kan mga nagdadangog sa saiya “sa kapinonan kan diskurso asin paagi sa sunod-sunod na dai risang tangga, na dai namamangno kan kadaklan, papagdanayon iyan na buhay sagkod na iyan hinahagad kan tema.”

◻ “An paradiskurso nawawaran nanggad nin dignidad kun sia naggigibo nin paagi na sia upakan asin naghahagad nin komendasyon.”

◻ Dapit sa paggamit nin outline: “Permi kong naheheling na kaipuhan . . . na isurat an sarong plano kan [tema] asin idugang an mga kabtang paagi sa paggirumdom kaiyan, magsalang paagi sa pagkorokonektar o sa ibang paagi. . . . Pinagsusunodsunod ko an mayor asin menor na mga titulo, asin gikan digdi binibilog ko an sakong tema.”

[Pasasalamat para sa pinagkuanan kan retrato sa pahina 26]

An duwang retrato: Sa karahayan nin boot kan Royal Institution